Heimskringla - 20.08.1919, Side 7

WINNIPEG 20. ÁGÚST 1919.
HEIMSKRINGLA
7. BLAÐSIÐA
Suðiir-Jótland.
Eitir Kolger Wiehe.
(Framh.)
Alt þetta hefir smámsaman
bægt dönsku SuSurjótum, sem
annars eru bæði kirkjuræknir og
fastheldnir viS ríkiskirkjuna, burt
frá henni og neytt þá til þess aS
det t en þaS átti litlum vinsæld-
um aS fagna, enda var þaS ritaS
á hinu versta hrognamáli.
Þýzka stjórnin hefir altaf haft
þaS fyrir takmark aS gera SuSur-
:_ji cör-slm C_Sur-Jótar gugn-
uSu þó ekki, heldur báru höfuSiS
hátt, enda höfSu þeir mikinn fram-
gang fyrir stn'SiS. Um þaS báru
vitni viSgangur dönsku félaganna,
Jótland alt þýzkt, og landsmenn kosningasigrarnir og hiS vaxandi
hafa alla tíS orSiS aS halda uppi fylgi, sem Ársfundur SuSurjóta-”
vörn á öllum sviSum. Þó hefir átti aS fagna. Hvert ár héldu aS-
stefna stjórnarinnar ekki veriS alfélögin aSalfund einhversstaSar
mynda frísöfnuSi og byggja frí-j bein, öllu heldur mesti krákustíg- á SuSurjótlandi, og komu þá sam-
kirkjur. AuSvitaS reyndu yfir- ur
stundum hefir hún veriS til- an um 5000 manns úr öllum átt-
völdin aS bregSa fæti fyrir þessa tölulega væg, stundum óhlífin og um. Þar voru alvörumálin rædd,
töfnuSi, t. d. meS því aS loka harSleikin í meira lagi. Versta haldnir fyTÍrlestrar, sungin kvæSi,
kirkjunum meS ýmsum hlægileg-1 f’Sin hefir hiS svonefnda Köllers- og æskulýSurinn skemti sér hiS
um fyrirsláttum. Einu sinni var t. tímabil (1898—1903) veriS, er bezta.
d. svolítil rifa á einu kirkjulofti, 1 v'&n Köller, áSur innanríkisráS- (Fraanh.)
og var þetta nóg til þess, aS yfir- j herra, var landshöfSingi í SuSur-
völdin kváSu upp úrskurS um, aS Jótlandi. Voru þá reknir úr land-
loftiS gæti hruniS og bönnuSu >nu milli 800 og 1000 manns.
alla guSsþjónustu þar. StóS Prússneska þegna var ekki hægt
aS gera útlæga; en von Köller var
kirkjan lokuS um all-mörg ár. Yf-
irvöldin gátu þó ekki haldiS mál-
inu til streitu og nú eru 9 frísöfn-
uSir og 6 fríkirkjur á SuSur-Jót-
landi.
Mörg önnur ráS hafa SuSurjót-
ar tekiS til verSveizlu móSurmáli
Listi.
ekki úrræSalaus. Ef hann óskaSi
aS ná sér niSri á rranni, sá hann
bara um aS bera á hann aS f
væri danskur þegn. I allmörj
tilfellum kom hann vilja síi
fram meS ljúgvitnum og öSrum
En eins oft varS
þar sem eru haldnir fyrirlestrar og
lesin dönsk (norræn) skáldrit. En
SuSurjótar hafa orSiS aS annast
alt hér sjálfir, því þýzka stjórnin
hefir á seinni árum algerlega bann-
og þjóSerni. VíSsvegar hafa lagakrókum. tn ems
veriS mynduS fyrirlestrafélög, j hann aS l“ta » læ8ra hahh; eigi all
! fáir vildu ekki láta bugast og létu
krók koma á móti bragSi. Ljót-
ast af allri þessari o'fsókn var, aS
hún bitnaSi oft á alsaklausum
mönnum. ÞaS hefir komiS fyrir,
aS ræSumönnum, lesurum og leik- ' aS menn bafa veriS reknir úr Iandi
mönnum frá Danmörku aS tala og ef beir voru eitthvaS skyldir þeim,
lesa á fundum á SuSur-Jótlandi. sem yíirvöldin vildu ná sér niSri á,
Jafnvel NorSmönnum og Svíum j en 8átu ekki fengiS höggstaS á
hefir veriS bannaS þetta. Enn- meS öSru mótL Einkum var
fremur hafa yfirvöldin lagt þessi ^ margf vinnufólk gert útlægt; sumt
félög í einelti meS því aS neySa fekk t50 aS vera > landinu, ef þaS
veitingakrárnar til þess aS neita j viIdi ráSast í vist hjá þýzklunduSu
þeim um húsnæSi. Fyrst framan fólki. Á margan annan hátt
af urSu þau þá aS notast viS hús voru landsmenn ofsóttir — meS
einstakra manna eSa tjöld, ™ fundasiltum, málshöfSunum o. m.
smám saman haf
komiS sér upp fjölda fundarhúsa. ,
Voru þau 48 fyrir stríSiS, og sum j ágengt, og loksins þreyttist hann
stór og álitleg hús. Þar gátu loks- °£ beiddist lausnar.
yíir innkomnar gjafir fyrir piano.
sem keypt hefir veriS af Islending-
um handa Ward B. Tuxedo Hospi-
tal:
en fundasiltum
SuSurjótar sem yrSi of Iangl aS tefÍa UPP
hér. En lítt varS samt von Köller
ins SuSurjótar veriS nokkurnveg- ^
inn í friSi, aS því undanteknu aS
1908 voru í þýzka ríkisþinginu
til þess aS "veiSa" þá menn, sem fundum, aS kjörfundum
I
töluSu ógaetilega, og koma í
fyrir, aS sungnir væru “hættuleg- [ aS nota önnur mál á öSrum fund-
ir” danskir söngvar. Og .þeir um en kjörfundum í ömtum, þar
voru margir, og altaf fjölguSu þau sem minst 60 af hundraSi tala ann-
kvæSin, sem yfirvöldin fundu ein-' aS mál en þýzku. Þó aS þessi
hvern undirróSur í og þess vegna lög rýmkuSu nokkuS um málfrels-
voru bönnuS. Voru yfirvöldin
þýzku æSi fundvís í því efni.
Þá hefir stjómin líka reynt aS
bola Dönum burtu, meS pví aS
kaupa jarSir og leigja þær þýzk-
um bændum, og voru jafnvel sam-
þykt lög um aS neySa eigendur til
þess aS selja. En einnig þetta
varS tvíeggjaS sverS. JarSaverS-
iS var sprerfgt upp úr öllu valdi,
og Danir, sem urSu aS selja jarS-
ir sínar, stórgræddu í mörgum til-
fellum — og keyptu aSrar stærri
jarSir. Ekki all-fáir þýzkir bænd-
ur flýSu úr landinu aftur. Til
stuSnings þeim, sem ekki voru
nógu fjársterkir, var stofnaS
“Lánsfélag NorSur-Sljesvíkur"
meS 830,000 mörkum í stofnfé.
Þá verSur í þessu sambandi líka
aS nefna "JárnsjóSinn”, einskon-
ar varasjóS, er veitir fé til mála-
ferla, til undirbúnings kosninga,
bygginga fundahúsa o. fl.
Þá má heldur ekki gleyma
dönsku blöSunum, sem auSvitaS
hefir veriS mikill stuSningur Dön-
um í baráttu þeirra. Má þar eink-
um nefna "Flensoorg Avis, eitt-
hvert hiS bezta danska blaSt sem
til er. Var þaS stofnaS af Gustav
Johannsen, hinum “ókrýnda kon-
ungi Flensborgar"; en ritstjóri þess
var lengstum Jens Jessen, einhver
hinn ötulasti og hugprúSasti maS-
ur danskleikans. AnnaS helzta
blaS Dana er "Heimdal”, sem
kemur út á Opineyri, og er mál-
gagn H. P. Hansens, síSasta ríkis-
þingsmanns Dana og helzta núver-
andi foringja. Þýzk blöS hafa
ekki getaS þrifist í NorSur-Sljes-
vík nema meS stuSningi ríkisins.
Af þeim blöSum er “Schleswig-
sche Grenzpost” og fyrverandi rit-
stjóri þess, Strackerjahn, mjög ill-
ræmdur fyrir Danahatur og svæs-
inn rithátt. ÞaS kom líka út
þýzkt blaS á dönsku "Folkebla-
iS, myndu þau hafa orSiS hiS
mesta ánauSarok ef þau hefSu náS
aS öSlast gildi aS fullu. Þá hefSi
danskan sennilega veriS 'bönnuS á
öllum fundum (nema kjörfund-
um) í öllu SuSur-Jótlandi; því
manntöl hafa lengi veriS fölsuS í
öllu SuSur-Jótlandi, til þess aS
sanna, aS þýzkumælendur séu
fleiri þar, en þeir eru í raun og
veru. En nú eru þessi lög úr gildi
gengin — fyrir ósigur ÞjóSverja.
Jafnvel þó aS danska stjórnin
reyndi aS miSla málum aS því er
til kjörþegnanna kom og hinna
svo kölluSu “heimilislausu”
(manna, er hvorki ættu prússnesk-
an fæSingarrétt eSa danskan), og
líka næSi einhverri sáttmálamynd
viS þýzku stjórnina, héldu þýzku
yfirvöldin þó áfram aS áreita
þessa menn, neituSu karlmönnum
um búsetuleyfi, ef þeir kvæntust,
en ráku þá ekki í burt, ef þeir
gerSu sig ánægSa meS — lausa-
leikshjúskap.
ÞaS væri margt annaS ófagurt
aS segja frá þessari þjóSernisbar-
áttu. En þaS er ekki hægt í stuttu
máli aS lýsa öllum þeim hörmong-
umt sem þetta danska þjóSarbrot
hefir orSiS aS þola fyrir stríSiS
mikla, t. d. sálarþjáningum þeim,
sem dönsk börn urSu fyrir í skól-
unum, er þau voru húSskömmuS
fyrir þjóSerni sitt og ávítt ef þau
töluSu móSurmál sitt, jafnvel þó
þaS væri í sutndarhléunum. Fáir
ÞjóSverjar hafa litiS skynsömum
augum á baráttuna í SuSur-Jót-
landi, svo sem prestarnir Tonne-
sen, Schmidt og Joh. Tiedje, og
rithöf. Schlaikjer, og jafnvel þeir
vildu ekki láta “NorSur-Sljesvík”
sameinast Danmörku aftur. Svona
frjálslyndir menn voru þá ekki
nema örfáir í Þýzkalandi; þeir
hafa naumast veriS fleiri en tíu
réttlátir.
Áður auglýst s.
Frá Wynyard, Sask.;
V. B. Hallgrímsson .. 1.00
G. A. Goodman
S. Sigurdson .. 1.00
0. B. Johnson .. 1.00
veinn Oddson
ónas P. Eyjólfsson .... .. .. 1.00
>. Stefánsson
F. Bjarnason
ónefndur
3. A. Einarsson
Thordur Axdal
Frá Elfros, Sask.:
A. Kristinsson
J. J. Sturlaugson .. 2.00
John Peterson
G. F. Gísiason .. 1.00
J. H. Goodmundson
H. B. Einarson .. 1.00
O. O. Johannson
B. T. Bjarnason
L. Bjarnason
Karl Kjernested, Oak View . 0.30
Frá Ashurn:
T. J- Clemens .. 1.00
G. Árnason . 1.00
B. Methusalemsson . 1.00
G. Péturson
Gísli Johnson
Gustaf Kérnested
B. Jónasson
G. Sigurdson
Winnipeg:
Arngrímur Johnson
Mrs. G. Goodman . 2.00
J. G. S- Sigbjörnson
G. H. Sigurbjörnsson .. .. . 0.25
J. L. Sigurbjörnsson
444.65
T. E. Thorsteinson.
Umboðsmenn
Heimskringlu
1 Caaada:
Manitoba:
Guðm. Magnússon, Árborg, Framnes
F. Finnbogason, Árnes og Hnausa
Bjöm Thordarson ...... Beckville
Eirfkur Bárðarson........Blfröst
og Geysir
Stgtryggur Sigvaidason___Baldur
Thorst. J. Gfslason_________Brown
og Thornhili
P&ll Anderson______Cypress Hivei
Guðm. Jónsson..........Dog Creek
G. J. Oleson___________ Glenboro
Q. J. Oleson........... Skálholt
B. Thordarson_____________Gixnli
Jóhann K. Johnson__________Heola
Sig. SigurðBon .... Wpg. Beach
og Husawick
Arni Jónsson_____________Isaiold
Guðm. Guðmundseon......._..Lundar
Pétur Bjarnason .. Lillesve, Mark-
land. Otto og Vestfold
ó. Thorleifsson ________ Langruth
og Wild Oak
E. GuOnundanon__________Mary HIU
Páll E. Isfeld...............Nes
St. O. Eirfksson.............Oak View
ingim. Ertondsson_____Reykjavík
S. Thorwaldson..........Riverton
GunnL Sölvason____________Selkirk
A. Johneon ------------ Sinclaii
Halldór Egilson .... Swan Rlver
Hallur Hallsson ..... Sllver Bay
Jón Sigurðsson..............Vidb
August Johnson .... Winnipegosie
Sask., Alta. og B. C.
Magnús Tait.............. Antler
Hjálmar O. Loptsson ... Bredenbury
Oskar Olson ....... Churchbridge
). O. .Tohannson, Elfros, Sask
lohn Janusson ...... Foam Lake
Jón Jóhannsson ..... Hoiar, Sask.
oD^
HJNJS®
BUSINESS
0 Q Q
Haustkensla
hafin.
Takið eftir staðnum:

301-2-3 Enderton Bldg.
(Næst Eatons)
V
lorni Hargrave & Portage
(Yfir Rannard’s)
Dominion skóiinn hefir crð á sér fyrir yfirburði í
kenslu.
Dominion skólinn veitir hverjum nemanda sér-
staka tilsögn.
Það borgar sig að stunda nám á
Phone Main 2529 For Terms.
President: DAV/D COOPER, C. A.
Jónas Samson..
Krietnee
Bjarni Thordarson..........Lealie
usaow--------------t«pxB7 S
Jónas J. Hunford .... Innisfail,
Markerville og Red Deer
J. H. Lindal ........... Wynyrad
Valgerður Josephson
1466 Argyle Place
South Vancouver, B. C.
t Bandaríkjunum:
Jóhanni Jóhannsson........'Akra,
Cavalier og Hensel
Sigurður Johnson---------Bantrj
og Jpham
Mrs. M. J. Benedictson Blaine
S. M. Breiðfjörð -------- Garðai
S. M. Breiðfjöfð........Edinburf
Elís Austmann......... —Graíton
Árni Magnússon......._... Hallson
Gunnar Kristjánsson..... Milton
Col. Paul Johnson.......Mountain
G. A. Dalmann ........ Minneotu
G. A. Dalmann ..._.... Ivantiot
G. KarvelBson....... Pt Roben*
Einar H. Johnson....Spanlsh Fork
Meltingarleysi og ógleði
1 !
læknast fljótt meS því aS nota
MARTEN’S MANITOU HEALTH SALT
\
sem unniS er úr vatninu í hinu fræga Little
Lake Manitou. Ein teskeiS í glas af vatni,
gerir drykkinn mjög aSgengilegan, og hefir
óviSjafnanlega hressandi áhrif. — MeS því
aS kaupa þetta heilsusalt, fáiS þér aS eins
þaS bezta, sem þekst hefir á markaSinum.
Vigtar 4 r/2 unzu.
VerS 25 cent.
Standard Remedies Ltd.
Winnipeg
kaupið Heimskringiu
ið Heimskringlu.
Raviy
vS g