Heimskringla - 10.12.1919, Síða 4

4. BLAÐSIÐA.
7 '
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 10. DES. 1919.
WINNIPEG MANITOBA 10. DESEMBER 1919
Íslendingar eða
Canadamenn?
Kosningaúrslitin hér í Winipeg hafa auð-
sjáanlega ekki fallið ritstjóra Voraldar sem
bezt í geð, enda var naumast við því að bú
ast. Ekki er ritstjórinn J>ó margorður í síð-
ustu Voröld, en þessi fáu orð hans um þau eru
<burðarmikil af þeirri fæðu, sem hann venju-
lega ber á borð fyrir lesendur sína, þá lundin
er úfin og vitið hefir timburmenn.
Sérstaklega tekur ritstjórinn sér fall Jóns
Samson nærri, og höfum vér ekkert út á þann
söknuð hans að setja, því vér búumst við að
hann komi frá hjartanu eða þaðan úr greAd-
mni. Segir ritstjórinn að Samson hafi hækk-
að þjóð sína í áliti til stórra muna í augum
allra sannra manna og trúrra borgara með því
að hafna mútum, sem honum hafi verið boðn-
ar. Það hafi þó verið freisting, en Samson
hafi staðist hana, eins og sannkristnum manm
sómdi og drenglunduðum Islendingi. “Fn
þrátt fyrir þetta fundust þó íslendingar nógu
sálarlega óhreinir til þess að vinna á móti
kosningu hans”. ”Líklegast,” segir blaðið,
“er það óhreinasta athæfið, sem Islendingar
hafa gert sig seka í, þótt margt hafi þeir brall-
að“. Og svo fáum við, meðbræður ritstjór-
ans þennan lofsöng: “Lepparnir að Lög-
bergi og Kringlu munu framvegis bera djúpan
kinnroða fyrir athæfi sitt, ef leppar geta roðn-
að á annað borð”. Einnig segir ritstjórinn
að Lögberg og Kringia hafi verið leigð af auð •
valdinu til að vinna á móti verkamannaflokk"-
um við kosningarnar.
Hér er þá kjarni kosningaummæla Vorald-
ar samandreginn, þeim til fróðleiks og ununar
sem ekki Iesa það blað. En vér verðum að
gera fáeinar athugasemdir svona rétt til skýr-
ingar, því Voraldarmaðurmn gleymur venju-
lega þeirri smávægu hlið málsins.
Fyrst skal það fram tekið, að vér berum
engan kinnroða fyrir framkomu vorri í kosn-
ingunum, eða höfum nokkra ástæðu til þess.
Heimskringla er ekki málgagn verkamanna-
flokksins, og það var beinlínis að víkja frá
grundvallarstefnu blaðsins að fylgja Jóni
Samson eða verkamannnaflokknum að mál-
um. Og þó vér teljum Jón Samson dreng
góðan, þá gátum vér ekki farið að mæla fram
með kosningu hans fyrir það þótt hann væri
íslendingur, þar sem stefna hans og afstaða
kom í bág við stefnu vora.
Um leið og vér verðum þegnar þessa lands,
hættum vér að vera Islendingar í málefnum
þessa lands. Vér verðum að líta á málin frá
sjónarmiði canadiskra borgara, en ekki í
gegnum íslenzk þjóðernisgleraugu. Vér
þykjumst vera eins einlægur Islandsvinur og
nokkur annar hér á vesturslóðum. Vér unn-
um íslenzku þjóðerni og íslenzkri tungu. En
þegar kemur til þess að draga íslenzku þjóð-
ernistilfinninguna inn í hérlend héraðsmál og
hreppapólitík, fylgjumst vér ekki með. Það
er skylda vor sem borgara þessa lands að taka
þátt í málefnum þess sem Canadamenn, en
ekki sem Islendingar.
Og vér vitum ekki betur en sjálfur Vorald-
arr-tstjórinn hafi haldið, líku fram áður. Eða
er ha"n búinn að g'eyma síð"stu fylkiskosn-
ingum hérna í Manitoba? Vér vitum ekki
betur en hann ferðaðist um bvert og endi-
langt Gimli kjördæmið og mælti kröftulega á
móti landanum, sem þar var í kjöri, en með
Galicíumanni, sem á móti honum sótti. Hér
var það ekki þjóðernið, sem var þungamiðj-
an, heldur flokksliturinn. “Gallinn” var
samflokksmaður ritstjórans, landinn tilheyrði
andstæðingaflokknum.
Ef það er sálarlegur óhreinleiki! ! og ó-
hremasta athæfið! ! sem Islendingar hafa gert
sig seka í, að fylgja Jóni Samson ekki að
málum, hvað má þá kalla aðferð Voraldarrit-
stjórans í Gimli kosningunum 1915?
Þau einu ummæli, sem í Heitnskringlu stóðu
tím Jón Samson voru á þessa leið:
“Á móti honum (Mr. Fisher) sækir landi
vor Jón J. Samson, fyrv. lögreglumaður.
Misti hann starfa sinn, sem kunnugt er, fyrir
þátttöku sína í verkfallinu í sumar. Jón er
drengur góður og vel látinn. Rejmslu hefir
hann enga í bæjarmálum.
Ef það er sálarlegur óhreinleiki að segja að
hr. Samson hafi enga reynslu í bæjarmálum,
mikið undur hljóta þá þeir landar að vera ó-
hreinir, sem níddu J. J. Vopna í kosningunum
í fyrra haust, og þar var ritstjóri Voraldar
fremstur í flokki.
Sú staðhæfing ritstjóra'Voraldar að Heims-
kringla og Lögberg hafi verið leigð af auð-
valdinu, er blátt áfram hlæileg. I báðum
þessum blöðum birtust smá auglýsingar frá
þremur umsækjendum á borgaralistanum, er
í alt mun gefa blöðunum $20 í tekjur. Það
eru þeir einu peningar, sem kosningarnar hafa
haft að færa Heimskringlu, og það sama má
víst segja um Lögberg. Á undanförnum ár-
um hafa kosningaauglýsingar verið miklu
fleiri og stærri í íslenzku blöðunum, og enginn
orðið til þess að bera þeim á brýn að þau
væru leigð, enda er ekki auglýsing í blaði frá
bæjarfulltrúaefni meðmæli frá blaðinu, heldur
eigin orð umsækjandans. Voröld flutti að
þessu sinni stóra kosningaauglýsingu frá
verkamannaflokknum. Eftir kenningu rit-
stjórans hefir Voröld þá líka verið Ieigð.
Annars erum vér steinhissa á ritstjóra Vor-
aldar, að hann skuli láta aðra eins fjarstæðu
frá sér fara og þetta leiguþvaður. Maðurinn
veit betur, og ef hann hefði snefil af blaða-
mannslegu velsæmi til að bera, mundi hann
hafa þagað.
Þá segir ritstjórinn að ritstjórar Heims-
kringlu og Lögbergs séu leppar. Leppar
hverra? Líklega sjálfra sín. Ritstjóri
Heimskringlu hefir óbundnar hendur að segja
það sem honum sýnist, og hefir ætíð fylgt
einni og sömu landsmálastefnu. Og erum
vér að því ólíkir Voraldarmanninum,, sem öll-
um flokkum hefir fylgt en engum reynst trúr.
Og nú er hann sokkinn svo djúpt, maðunnn,
að hann er orðinn pólitískt allragagn.
En hvernig svo sem hmn pólitíski vindur
b!æs, hversu hátt sem stjórnmálahafrótið
gengur, þá verðum vér Vestur-Islendingar að
hafa það jafnan vakandi í huga vorum, að vér
erum ekki Islendmgar, heldur Canadamenn,
þegar um þessa lands mál er að ræða.
Bændaleiðtogarnir og
hveitiverðið.
í
Fyrir tilstilli verzlunarráðgjafa sambands-
stjórnárinnar, Sir Geo. E. Foster, hefir inn-
flutningsbannið á Canadisku hveiti til Banda-
ríkjanna verið afnumið, svo hér eftir getur
hveitið verið flutt suður og selt þar á markað-
inum án nokkurrar hindrunar.
Hér er mikið og þarft spor stígið til heilla
hinum Canadiska hveitibónda, og væri betur
að þeir menn, sem telja sig Ieiðtoga bænda-
hreyfingarinnar, svo sem Hon. T. A. Crerar og
J. A. Maharg, beittu hæfileikum sínum og
dugnaði til þess, að sem mest gott gæti af
þessu leitt fyrir bóndann, í stað þess að vera
að ferðast landshornanna á milli og ýfa upp
gamlar, hálfdauðar tollmálaværingar. Þess-
um herrum væri það langtum sæmra að bænd-
ur fengju sæmilegt verð fyrir þessa árs hveiti-
uppskeru.
Ef leiðandi menn bændastéttarinnar og
þjóðhollir kaupsýslumenn legðu sig fram um
að efla hagsældir landsins, getur þessi bann-
afköllun látið mikið gott af sér leiða. I
fyrsta lagi losnuðu járnbrautir vorar við flutn-
ing hveitisins yfir þvert landið austur um, sem
engan vegin hefir viljað ganga greiðlega, og
svo stefndi það flutningastraumnum í suður-
átt.
Suðurflutningur hveitisins er sér í lagi æski-
legur, eins og nú horfir við. Hann mundi
leiða til þess, meðal annars, að jafnvægi kæm-
ist á peningaverðgildi landanna, sem eins og j
nú stendur er stór hallandi á Canada. Jafn-
vægi kæmist á verzlunarviðskifti Iandanna, og
h:nn Canadiski doilar hækkaði að verðgildi.
Suðurflutningurinn yrði auðsældarauki fyrir
Canada í heild sinni.
Annað sem suðurflutningurinn ætti að hafa |
í för með sér, er að ákveða verðið á hluttöku-
seðlum bændanna. Talsvert af hveitinu hef-
’r verið selt til Bretlands, og talsverður hluti
þess til Canadisku mylnufélaganna, fyrir fast-
sett ákvæðisverð, $2.30 bushelið, að 5 cent-
um frá dregnum fyrir flutningskostnaði.
Hveitiverðið í Bandaríkjunum er mikið Iiærra
en þetta ákvæðisverð, sem Canadabóndanum
er gefið, og ætti því að notfæra sér það í
fylsta máta, við sölu þess hveitis, sem ennþá
er óráðstafað. Það mundi hækka verðgildi
hluttökuseðlanna að miklum mun og auðga
pyngju búandans.
Þessir hluttökuseðlar eða “participation
certificates” bera nafn sitt af því, að hveiti-
kaupanefnd landsstjórnarinnar tekur hveiti
bændanna fyrir sitt fast setta ákvæðisverð,
en með því fyrirheiti að seljist hveitið fyrir
hærra verð, skuli bóndinn verða hluttakandi í
ágóðanum, og eru þessir seðlar gefnir honum
í því augnamiði; bóndinn er hluttakandi í
hveitisölunni.
Það er Hon. T. A. Crerar og Mr. Maharg, á-
samt “The Canadian Council of Agricuuure ’,
að þakka að þessir hluttökuseðlar eiga tilveru
sína. Það er þeim einnig að þakka, að þeir
hafa ekkert ákvæðisverð, og einnig það, að
Canadabóndinn hefir fengið heilum dollar
minna fyrir hvert hveitibushel en Bandaríkja-
bóndinn.
Hon. Crerar og Mr. Maharg, ásamt öðrum
úr stjórnarnefnd landbúnaðarfélagsins, komu
sambandsstjórninni til þess að skipa þessa
svokölluðu hveitikaupanefnd og taka yfir sölu
hveitisins. Átti þetta að vera gert til þess
að koma í veg fyrir gróðabrall á hveiti.
Stjórnin hélt að bændastétt landsins stæði að
baki þessum mönnum, en ekki aðeins ein
klikka, eins og raun hefir á orðið.
Er það því að undra, þó þessir herrar og
nánustu taglhnýtingar þeirra fari nú að glamra
um tollmál, séu digurtalaðir um nauðsyn sér-
staks bændaflokks, og hvað eina annað, sem
dreift getur hugum bænda frá hveitkölunni.
Færi ekki betur á því að þessir hálaunuðu
embættismenn bændafélaganna sæju hags-
munum bænda borgið. Sæju um að það
hveiti, sem enn er hér óráðstafað, verði flutt
suður yfir landamærin og selt þar, svo að
bóndinn geti ábatast um dollar á búshelinu.
I Minneapolis 2. þ. m. 'var verðið á nr. 1
Dark Northern hveiti $3.26 bush., sem jafn-
gildir $3.41 í Canadiskum peningum, eins og
peningaverðmunurinn er í þessum tveim lönd-
um. Hveitikaupanefnd landsstjórnarinnar
borgar á sama tíma $2.15 fyrir bushelið, og
selur mest af því aftur fyrir $2.30 eða minna.
Þetta ástand er ekki hægt að kenna sam-
bandsstjórninni. Hún fór aðeins að ráðum
þessara vel kyntu embættismanna bændafé-
laganna, sem þóttust tala fyrir bændanna
hönd, og er hún sá það svart á hvítu, að hún
hafði verið afvegaleidd, gekk hún til verks og
fékk Bandaríkin til að opna dyrnar fyrir hveiti
Canadisku bændanna. Þetta gerði hún í ó-
þökk þeirra Crerar, Maharg & Co„ þessara
launuðu bændaleiðtoga.
Hvað er hann?
/ —
Vér áttum nýlega tal við skyn-
saman bónda úr Nýjo íslandi, og
meðal annars, sem bar á góma, var
hin pólitíska afstaða ritstjóra Vor-
aldar. Hon iitn þótti hún skringi-
leg. Hvað er hann annars í póli-
tíkinni — er hann liberal, jafnað-
armaður, bændaflokksmaður eða
flokkslaus gutlari? Vér gátum
akki gefið bóndanum svar.
Hafa landar annars nokkru sinni
.hugað landsmálaafstöðu Voraldar-
mannsins. Ef svo er, þá hlýtur
myndin, sem fram kemurjyrir hug-
kotssjónir þeirra, að líkjast þrí-
höfðuðu þursunum, sem fornsög-
urnar geta um. Ritstjórinn hefir
þrjá pólitíska hausa, liberal haus,
verkamanna haus og bændaflokks
íaus, og notar þá á víxl, eftir því
•em kringumstæðurnar eru. Raunar
iljóp kvilh í bændaflokkshausinn
ynr skömmu sjðan, o^j er jafnvel
uilyrt að það þurfi að taka hann
af, en það gerir ekki svo mikið til,
5V* tvíhöfðaður yrði maðurinn á
eftir.
Þegar verkamannahreyfingm er
í algleymingi, situr verkaman
hausinn 4 ritstjóranum, og er þá!
^ nginn eldheitari ne emlægan |
verkamannavinur en Voraldarrit- j
jtjórinn. Berst hann fyrir þeim
uálum með öllum þeim ærslum, er
;kaparinn léði honum, og voru þau
ekki smá. Hann er á þessum tím
Dodd s Kidney Pills, 50c askjan,
eða sex öskjur fyrir $2.50, hjá öö-
um lyfsölum eða frá
The DODD’S MEDICINE Co.
Toronto, Oat.
þó tímarmr, að tvímælgin kemur
þeim í koll, sem temur sér 'iana.
Bændur og verkamenn.
Því hefir veriS haldiS fram aS
æskilegt væri aS baendur og
verkamenn gerSu samvinnubanda-
lag sín á milli í stjómmálunum, á~
na" hugamál þeirra væru lík, skoSanir
þeirra líkar og þar fram eftir göt-
unum; samleiS þessara tveggja
stétta væri því í raun og veru sjálf-
! sögS, ef þaer kynnu aS sjá hvaS
þeim bezt hentaSi. Vér gerSumst
svo fífldjarfir fyrir skömmu hér í
Bændur þessa lands mega ekki missa sjónir íann vann áður að verkamanna-
, -i , - í blaSinu, aS véfengja aS þessi huc-
um einlægur og heill verkaf okkc-i . • rr , F , 8
maðnr alb,'A . , mynd væri affarasæl, og bentum
maour — alþyðuvinur — jafnað-i
armaður.
ir þokulúðrar liberala gjalla bregð
'ir ritstj. við qg oiíuber málbeinið í
jiberal hays sínum, og er boðinn og
búinn að láta mælskuflóð sitt
jteypast yfir landslýðinn til vegs og
lýrðar liberal flokknum. Hann
■yngur honum nú sama lofið og áð-
ur gerði hann verkamannaflokkn-
Jm, og með sama eldhuga berst
nann nú liberal baráttunni, sem

á því, a& það er þessum herrum að þakka að
þeir fá heilum dollar minna fyrir hvert hveiti-
mál heldur en Bandaríkjabóndinn.
Vér efumst ekki um að bændastétt þessa
lands finni hversu sjálfsagða þakkarskuld
hún á þessum mikilsmetnu heiðursmönnum ó-
greidda.
ÞjóÖeign þjóönytja.
Þær fregnir hafa borist frá bæjarstjórninni,
að vatnsskattUrinn muni verða lækkaður á
komandi ári.
Á undanförnum tímum, meðan alt verðlag
hefir verið á hraða leið upp á við, hafa þjóð-
nytjafyrirtæki Winnipegborgar látið sama lág-
verðið vera ráðandi, sem var fyrir stríðið.
Vatn, ljós og gas héldu sínu gamla verðlagi og
starfrækslan bar sig sómasamlega.
Og nú eru allar líkur til að vatnsskalturinn
fari niður á við. Það eru þó í sannleika hress-
andi fréttir, á þessum tíma dýrtíðarinnar, að
eitthvað fer lækkandi í verði. Upp á við hafa
allar verðleiðir legið til bessa
En ástæðan fynr því að b'óðnytjafyirtæki
toriwrinnar bafa getað staðið sig við að selja
í> amleiðslu rína með gamlr lágverðinu, er sú,
að tciölulegi lítinn mannafIa þarf við starf
ræksluna, en á a'bn vitund er að hin síhækk-
andi verkalaun eru ein drjúgasta orsökin til
tlý' ðarinnar.
Hvað orðið hefði upp á temngnum, ef þess-
ar þjóðnytjar hefðu verið einstaklins eignir í
stað almennings eign, er ekki vel gott að full-
yrða, en grunur vór er sá, að hærra verðlag,
og það að mun, hefði orðið hlutskiftið, og að
borginni hafi sparast hundruð þúsunda og
jafnvel miljónir dala með þvi að eiga þessar
þióðnytjar sjálf. Og ennþá er ekki séð fyrir
eud?nn á þeim iih rnindum og þeirri Llessun,
scm stafa mun af þjóðeign þjoonytjanna.
Og þó eru þeir menn til, og þeir margir,
sem telja þjóðeignarhugmyndina skaðlega og
til niðurdreps landinu.
Það hlýtur eitthvað að vera bogið við slíkt
hugarfar, ef síngjarnai orsakir liggja ekki t;I
grundvallar
Sé undirstaðan réttilega lögð og hagsýni
gætt með umsjá og stjórn, eru ekki hlnar
niinstu líkur til annars, en að starfræksla
hvers þess fyrirtækis, sem ber sig og gefur á-
góða sem einstaklingseign, geri ekki slíkt hið
sama, sé fyrirtækið almennings eign.
Vantraust á þjóðeignarhugmyndinni er
vantraust á sjálfum oss.
málstaðnum
En hvernig færi nú, ef liberal
ilokkurinn og verkamannaflokkur-
'nn ættu eftir að heyja pólitískan
hildarleik? í hvoru liðinu yrði
ritstjórinn þá. 1 hvorum hausnum
mundi hann þá hafa olíuborið mál-
bein?
Þeir tímar standa nú fyrir dyrum
að Iiberölum og verkamönnunum
hlýtur að lenda saman.
Miðstjórn liberal flokksins og
nokkrir aðrir aðsendir fulltrúar
komu saman í Ottawa eftir tilmæl-
um liberala leiðtogans Hon. W. Mc-
Kenzie King, og segir ritstjóri Vor-1
aldar í sfðasta blaði, að sér hafi í
verið boðið þangað, en hann varj
þa svo vant við kominn að vinnal
fyrir verkamannaflokkinn, að hann
gat ekki farið austur. Þessi lib-
erala fundur samþykti svo að
bjóða fram þingmannsefni við
næstu kosningar í hverju einu og
einasta kjördæmi í landinu, hvort
heldur væri á móti stjórnarsinna,
bændaflokksmanni eða þingmanns-
efni úr verkamannaflokknum. Og
ritstjori Voraldar er í stjórnarnefnd
flokksins hér í fylk inu.
Verkamannaflokkurinn hefir sam-
þykt að bjóða fram þingmannsefni
í öllum helztu borgum og bæjum
þessa lands. Ritstjóri Voraldar er
einn af trúnaðarmönnum flokksins
hér í borginni.
Hverjum ætlar hann að fylgja, lægst kaup.
þegar kosningahríðin skellur yfir?j
Bændahausmn var gleiður á rit-j „ ______
stjóranum þar til aukakosningin fór mennimir, aSallega, sem fyr var
ram í Assimboia. Þá greip hann sagt, þurfa að kaupa sér til uppeld
svo tungan
var málbeinið
Iiðugt á liberal haus ritstjórans í
þeim l
á, aÖ í staS þess aS eiga samleiS,
aettu þessar stéttir mótleið í flest-
öllum tilfellum, sökum þess aS
verkamannastéttin væri í eSli sínu
gerbreytingasöm en bændastéttin
íhaldssöm. Sumum þótti þaS hin
mesta goSgá hjá oss aS telja
bændastéttina íháldssama. Engu
aS síSur mun þaS sanni nær.
Og vér erum ekki einir um þá
skoSun. Vér lásum nýlega í Isa-
fold grein, sem kölluS er “Bændur
og jafnaSarmenn ', og þar er sömu
kenningunni haldiS fram og vér
gerÖum. JafnaSarmenn eru nokk-
urnveginn þaS sama og verka-
mannaflokkur. — Á NorSur-
löndum og Þýzkalandi er enginn
verkamannaflokkur annar en jafn-
aSarmannalflokkurinn. Aftur á
Bretlandi og í Canada og Banda-
ríkjunum er verkamannaflokkur-
inn tíSnefndari, þó báSir ha'fi þeir
sama til brunns aS bera.
1 þessari Isafoldargrein má lesa:
“Hvarvetna annarsstaSar en á
Islandi standa bændur og jafnaS-
armenn á öndverSum meiSú
Stefnur þeirra og hagsmunir mega
ekki saman fara.
JafnaSarmenn vilja láta ríkiS
’hEifa í höndum sínum framleiSslu-
tækin og framleiSsluna. Bændur
vilja eiga jarSir sínar og bú og
stýra þeim sjál'fir.
JafnaSarmenn eru aSallega fá"
tækari 'hluti borgarbúa, lifa á
handafla sfnum og vilja iþví eSli-
lega 'fá sem mest aS kostur er fyrir
vinnu sfna. Bændur þurfa á
verkafólki aS halda til atvinnu-
rekstrar síns, landbúnaSaríns. ÞaS
fá þeir aS miklu leyti úr bæjunum.
En bændur vilja líka, eins og vort
er til ’fá verkafólkiS fyrir sem lægst
kaup. MeS öSrum orSum: jafn-
aSarmenn og verkamenn vilja fá
sem hæst kaup en bændur vilja
komast af meS aS gjalda
sem
Þeir, sem í borgum búa, og þaS
gerir verkalýSurinn, jafnaSar-
illkynjuð
stirðnaði.
kvefsótt
Aftur
osnmgum.
Hvor hinna pólitísku hfiusanna
muni sýkjast þegar bardaginn skell-
ur á, er ennþá práðin gáta, en öll-
um er það ljost, að verkamanna- [
flokkurinn og liberalar eiga ekki
samleið, og því getur ritstjórinn
ekki fylgt báðum að málum í senn
rlann verður þá að kasta tólfunum
en hvoru mtgin skyldi fylgið falla?
“Það er gott að hafa tvo hvoft-
ma og tala sitt með hvorum’’ sagði
Skarphéðinn forðum. En þeir koma
is bæSi innlendar og útlendar vör-
ur. Af bændum þurifa þeir aS
kaupa landbúnaSarafurSir, mjólk,
smjör og kjöt o. fl. ESlilega vilja
þeir fá þessar vörur fyrir sem lægst
verS. FramleiSendumir, bænd-
urnir, vilja eSlilega vilja aftur á
móti fá sem mest, sem hæst verS
fyrir mjólkina sína, smjöriS sitt,
kjötiS sitt o. s. frv.
Bændur eru í eSli sínu íhalds-
samari á flestum sviSum en borg-
aribúar. Þeir búa_ aS minsta kosti
hér á landi, afskektari og einmana-
legar. Uppeldi þeirra og umhverfi
alt mótar aS miklu leyti skapsmuni