Heimskringla - 04.08.1920, Side 4

4. BLAÐSIÐA
HEIMS K.RINGLA*
WINNIPEG, 4. ÁGÚST, 1920.
WINNIPEG, MANITOBÁ, 4. ÁGÚST 1920.
Bændahreyíingin.
Það er fátt, sem söguleg$a hefir gerst hér í
Canada á síðastliðnum fimm árum, en þrosk-
un stjórnmálastefnu þeirrar er bændahreyf-
ing hefir verið kölluð.
Að rekja sögu hennar væri því ekki ófróð-
legt; það er þó ekki tilgangur vor með þess-
ari grein. En að minnast á það, er oss þykir
helzt sögulegt við hana, þykir oss samt ekki
úr vegi.
Þegar vér virðum fyrir oss hreyfingu þessa
í heild sinni, er það aðallega fernt, sem oss
verður starsýnt á í sambandi við hana- og sem
í fylsta máta má sögulegt eða eftirtektarvert
heita.
Ebð fyrsta er það, hve hún alt í einu er
orðin að öflugri stjórnmáiahreyfingu. Hve
stórt spor þar hefir stigið verið, sést greini-
Jega, þegar það er borið saman við ástandið
fyrir fáum árum síðan, þegar bændur svo að
segja köstuðu, f stjórnmálalegum skilningi,
allri áhyggju upp á aðra, og létu "kylfu ráða
kasti um það, hvernig þeir litu eftir hag
bændastéttarinnar.
Nú er stefna bænda orðin svo ólík því, er
hún var, í þessu efni, að maður getur ekki að
því gert að halda, að þeir hafi tekið upp
sama ráðið og maðurinn, sem gaman hafði af
að tefla, en tapaði altaf. Hann sagði að það
væri aðeins einn vegur fyrir sig að kasta ten-
ingunum, og hann væri sá, að kasta þeim í
burtu!
Annað er það, hve hreyfing þessi hefir
eflst og þroskast fyrir samtök og samvinnu
bænda, er áður yar óþekt þeirra á meðal.
Bændur eru lang fjölmennasta stétt þjóðfé-
lagsins, eða um 45—50 prósent allra þegna
þess. Þeir áttu því að geta haft vold og
ráð, þó allar aðrar stéttir þjóðfélagsins skipi
sér í fylkingu á móti þeim. En um það hafa
þeir til skams tíma ekki getað komið sér sam-
an. Þeir hafa ekki tekið höndum eins vel
saman og skyldi. Siggin, sem þeir sameigin-
Iega bera á höndunum, stafa ekki af því sama
og siggin á hendi bæjardrengsins, er sagðist
hafa fengið þau af því, að hann hefði haldið
svo lengi í hendina á kærustunni sinni í gær-
kvöldi. Samtök bænda, að því er stjórnmál
snertir, mega heita að engin hafi til verið fyr
en nú.
Hið þriðja er það, hve hættulegur keppi-
nautur bændahreyfingin er gömlu stjórnmála-
flokkunum, sem svo rótgrónir hafa verið í
stjórnmálasessinum að undanförnu. Ötal ný-
ir stjórnmálaflokkar hafa komið fram á sjón-
arsviðið, en hafa sjaldnast yfir svo miklu afli
haft að ráða, að tveim eldri flokkunum hafi
stafað þar af nein hætta- Bændahreyfingin
virðist standa á traustari fótum en nokkur
annar nýr stjórnmálaflokkur, er fram hefir
komið í sögu landsins.
Fjórða atriðið, er sögulegt má telja í sam
bandi við bændahreyfinguna, er það, að
vegna undarlegra og ófyrirséðra atvika und-
anfarinna ára, sem haft hafa það í för með
sér, að los hefir komist á fiestar stjórnir í sæt-
um sínum, er ekkert líklegr^ — að því er
Tramtíð bændaflokksins snertir — en að
stjórn þessa lands, og hinna ýmsu fvlkja,
verði lögð bændum í hendur; að bænda-
flokknum verði falin umsjá og auðna Canada
á vald í mjög náinni framtíð.
En þetta er aðeins útlitið, eins og oss kem-
ur það fyrir sjónir, í fáum dráttum sýnt. Á
sögu hreyfingarinnar höfum vér enn ekki
minst. Tilgangurinn var þó að dr^pa á fáein
atriði hennar.
Sem stendur eru 1 1 bændaítefnusinnar á
löggjafarþingi landsins í Ottawa. Kosnir
hafa þeir ekki allir verið undir merki bænda-
stefnunnar, heldur hafa sumir þeirra snúið
við blaðinu í þinginu, og farið yfir í bænda-
flokkinn, með því að þeir álitu það stefnuna,
er þeirra kjördæmi æsktu að þeir fylgdu nú.
/Hafa þessir bændaflokksþingmenn stungið
Veturinn 1901 var fyrsta kornræktarfélag
stofnað í Saskatchewan. Var verkefni þess
fyrst að hvetja og fræða bændur um nauðsyn
samvinnu í málum þeim er þá sérstaklega
snertu. Félaginu virtist hagur bænda ekki
eins ákjósanlegur og skyldi, og setti sér það
takmark, að sameina hugi bænda til að vinna
að sameiginlegri velferð bændastéttarinnar.
árangurinn af því varð sá, að eftir 7 ár voru
samskonar félög komin á fót bæði í Manitoba
og Alberta. Aðrir ólíkir félagsskapir, en í
líku augnamiði stofnaðir, sameinuðust korn-
ræktarfélögunum. Síðan hafa félög þessi
eflst $vo og vaxið, að nú má segja að þau séu
bergmál af vilja og rödd bænda í Vesturland-
Á Iöggjafarþinginu í Ottawa eru mál
inu.
upp á að kalla sig, sem flokk, The National
Progressive Party (þjóðþrifa eða framfara
flokkinn) ; en enn sem komið hefir sú tillaga
ekki mætt góðum undirtektum.
Ellefu þingmenn eru nú ekki mikill hluti
allra þingmanna; en þeir eru alls 234. Á
það ber þó að líta, að samlyndi og eining á
sér ekki djúpar rætur í þinginu nú sem stend-
ur. I Canada er samsteypustjórn við völd.
Trúir henni teljast 1 15 þingmenn, en 38 bætt-
ust við þann flokk síðar. Lágu til þess þau
drög er nú eru horfin, sem sé stríðið. AÍIir
voru þeir úr þeim flokki, er áður var svarinn
óvinur flokksins, er þeir tóku saman höndum
við. Ef að þessir óháðu þingmenn skyldu,
einhverra hluta vegna, að stríðinu Joknu og
því, sem því fylgdi, vilja skilja við stjórnina,
er ekkert víst, hvert þeir leituðu. Auðvitað
yrðu þeir boðnir velkomnir í sinn gamla lib-
eral flokk, en líklegast er þó að þeir verði
hvorugum gamla flokknum háðir. Flokks-
stjórnarböndin eru að veiða svo ótraust, að
á þau virðist ekki hægt að tr^eysta. En jafn-
vel þó að þessir stjórnmála-hlaupingjar færu
allir aftur til heimkynna liberala, eru liberalar
engu að nær um það að ná stjórnartaumun-
um- , Bændaflokkurinn er ekki líklegri til að
fylgja þeim en stjómarsinnum, sem nú eru,
eða hverjum öðrum flokki sem er. Lí'kindin
eru miklu fremur þau, að þeirra eigin flokks-
hlutur verði drýgstur, er til kosninga kemur,
og að sá flokkur, er úti um fylkin hér í Can-
ada hefir að meiru eða minna leyti tekið sam- 000,000. Hluthöfum var borgað $61,000
an höndum við bændahreyfmguna, eigi eftir | eitt árið, Og 600 kornforðabúr (elevators)
að gera það einmg í landsstjórnarmálum. á félagið, sem starfrækt eru-.
Lengra en þetta er nú bændahreyfingunni Lán þessara félaga var ekki eimíngis það,
ekki í raun og veru komið í landimálum,^ ag þeim var stjórnáð af mönnum, sem fyrir
enda má segja að hún hafi lítið verið reynd á t»rjósti báru hugsjón þá, er þau bygðust á,
,því sviði, og verði ekki reyjsd þar fyr en er , þejjur voru jafnframt góðir kaupsýslumenn.
viðvíkjandi akuryrkju aldrei tekin svo fyrir,
að ekki sé áður leitað álits bændafélaganna
um þau. Ársfundir bændafélaganna, þar
sem saman koma um 1000—1500 manns,
mega miklu fremur teljast löggjafarþing
Vesturlandsins, en þau þing, er það nafn
bera. t
Félögum þessurp hefir fjárhagslegt mjög
vél verið stjórnað. United Grain Growers
Ltd., sem er eiginlega samsteypa af kornrækt-
arfélögum vesturfylkjanna, að Saskatchewan
Co-operative Elevator undanskildum, hefir nú
höfuðstól er nemur 6 miljónum dala. Verzlar
félagið ekki eingöngu með hveiti og korn,
heldur einnig kol, við, g;rðingavír, epli, kengi
o. fl. o. fl. Árleg umsetning þess er $200,-
ur og kulda, verða þeir að byggja
sér skýli, yrkja jörðina og ala upp
hjarðir.
“Vinnan sameinar þá,” hugsaði
skaparinn með sér. “Maðurinn
getur ekki einsamall höggvið við
og flutt hann, bygt hús, smíðað
verkfœri, sáð, uppskorið, ofið
voðir og spunnið. Þeir hjóta því
að sjá, að því bétur sem þeir sam-
eina sig um vinnuna, því meira
framleiða þeir* og því fullkomnara
verður líf þeirra. Það fer varla
hjá því að þetta sameini þá ”
Leið sVo nokkur tími. Og skap-
arinn leit einu sinni enn niður ti!
mannanna, til þess að vita nú um
hvort þeir yndu ekki betur hag
sínum en áður. En hvað skeður?
Þeir höfðu aldrei Iifað ver en nú.
Að vísu unnu þeir allir, þeir kom-
ust ekki hjá því. En þeir unnu
ekki allir saman. Þeir höfðu
skifst í flokka, sem hver reyndi að sinu
koma vinnunni af sér á annan, og
lenti bæði mikil vinna og tími í
rifrildi út af því. Leiddi mikið ilt
af þessu fyrir alla.
Þegar skaparinn komst að raun
um þetta, ákvað hann að dylja
D«d4’s Kidney PiDs, 50c askjan,
eða sex ©skjur fyrir $2.50, hjá öíi-
nn lyfsölBBi eða frá
The DODD’S MEÐICINE Co.
Toronto, Ont.
að þekkja hana afjeigin andstreymi
til næstu kosninga kemur. En þessu er öðru-
vísi farið, að því er fylkiynálm snertir. Þar
á hún orðið sögu, stutta að visu, en í fylsta
máta eftirtektarverða. Eins og mönnum mun
minnisstætt, fóru þann 20. október síðastlið-
Einn af þeim mönnum var Thomas A. Crerar,
nú forseti United Grain Growers félagsins.
Hann hafði áður stjórnað Grain Growers Grain
félaginu og tókst það ágætlega. Borden for-
sætisráðherra Cartada, er árið 1917 leysti upp
Og ofurseldir síngrninpi sáu
menn lengi enga leið til þess að
lifa saman réttlátu og sælufullu lífi..
En að síðustu hafa augu þeirra
opnast. Nokkrir sjá nú, að vinna
er ekki ætluð til þess að vera ein-
Um Pera. axvao „ann ao uyUa um verzlunaráhald> en öðrum þræl-
mennma þess er dauða þe.rra bær. dómur> he]dur ]eðj
að dyrum. I stað þess að hann '* u i n
. , , . * . ii | nægju og samuðarþels allra manna.
bar aSur aí a hundraS ara aldurs- A sama menn ^ aj þvi er
skeiS,, attu þe,r nu dauSans von a dauSan snertjr> aS skemtilegra er
'i.verju augna h að hafa varið l'ífstundunum öðrum
Þegar mennirnir vita að i j tjj anægju Qg góðs> er kallið kem-
þeirra hangir á einum þræoi, semj ur AJ síðustu munu þeir einnig
slitnað getuj; á hverju augnabliki er sj^ að sjúkdÖmar eru ekki til þess
vera skal, munu þeir fara gætilegar j ag jæja menn þverja frú öðrum,
að en áður, og reyna til að vera jjgUy,. tjj þess ag vekja velvild og
bróðurkærleikann til allra manna*
gleði, í
til var
inp fram kosmngar í einu fólksflesta, og að stjornjna> Qg skipaði stjórn, sem allir flokkar
ölium líkincum auðugasta fyiki Canada, Ont-
ario. Þar höfðu, frá því fyrst er sól skein
þar á salarsteina, varla þekst annað en gömlu
liberal- og conservative-flokkarnir, eins og
yfirleitt í Canada. Næstu kosningar á undan
þessum síðustu féllu þannig, að conservativar
hlutu 77, liberalar 30, óháðir 2 og bænda-
flokkurinn 2 atkvæði.
Ontario var því gott og gamalt conserva-
tive fylki; fylgi conservativa þar var fyrrum
eins ákveðið og auðsætt og fylgi democrata
í norðurhluta BandariKÍanna. Liberalar
könnuðust ávalt opinberiega við sitt veika
fylgi þar fyrir þeim, en að því er snerti þessa
nýju flokksól, er þar var þá að renna upp á
stjórnmálahimninum, bændaflokkinn í Ont-
rttu sæti í — “Union”-stjórnina — til þess
að tryggja það að greitt yrði á sem skjótastan
hátt fram úr því, er gera þurfti í þarfir stríðs-
ins, skipaði Crerar þá, er til þessa hafði ekki
tekið þátt í stjórnmálum, akuryrkjumálaráð-
herra. Var valið álitið svo heppilegt í það
embætti á þeim tíma, að enginn hefði getað
bent á annan, sem betri væri eða færari ti!
þess starfa. Því embætti hélt Crerar þar til
í fyrra sumar. Nú er hann leiðtogi bænda-
flokksins í þinginu austur frá.
Árið 1910 var Canada akuryrkjumálaráðið
Can. Council of Agriculture) stofnað. Fil-
gangur þess var sá að vera nokkurskonar út-
vörður kornyrkjufélaganna, að vinna að hag
þeirra út á við, og koma á fót nýjum félög-
seinna fór aukakosning þegar hefir verið lýst,
Vann bóndi þá kosn-
Lengi lét ráð
þetta ekki mikið á sér bera; en árið 1917
kom alt í einu í Ijós hvað það var því þá neit-
aði það í nafni kornyrkjubænda Vesturlands-
ins, að taka til greina verðið er stjórnin setti
á hveiti; en það var $1.30 á bushelið. Fram
til ársins 1914 hafði ráð þetta aðallega starf-
að í vesturfýlkjum landsins. En það ár færði
það starfsvið sitt austur á bóginn, og kom þá
á fót tveimur kornyrkjufélögum í Ontario.
Varð Drury fylkisráðherra fyrsti forseti og
síðan umsjónarmaður þeirra. Bændafélög
eru einnig til í Nýju Brúnsvík og Brezku
Kolumbíu,'
Þetta eru helztu stólparnir, sem bænda-
hreyfingin, er nú verður svo mjög vart í
stjórnmálum, hvílir á- Eftir að bændur voru
búnir að reyna, að ekki þýddi lengur að kasta
áhyggjum sínum upp á aðra, komu þeir á fót
sínum eigin félagssköpum, til þess að vinna að
þeirra áhugamálum, með þeim árangri, sem
ario, hann skoðpðu þeir blátt áfram hlægileg- um þar sem þess væri kostur.
an á glímuvellinum. En hvað sem til kom, betta ekki mikið á sér bera;
fór hláturinn af, er kosningaúrslitin urðu
kunn. Hlutur flokkanna varð þessi:
Bændaflokkurinn fékk 45 atkvæði.
Liberalar 28,
Conservativar 25.
Verkamannaflokkurinn 1 1.
Óháðir 2.
Eftir þessi úrslit tók verkamannaflokkurinn j
saman höndum við bændaflokkinn, sem þá |
tók við vöidunum; að fylkisráðherra gerðu
þeir E. C- Drury, sem er bóndi.
Sjö dögum seinna fóru 5 aukakosningar
fram í Canada, til þess að fylla þingsæti er
auð voru í þinginu í Ottawa. Þeir eru þau
skipuðu höfðu flestir dáið. Sóttu bændur um
þau saeti; þrír náðu kosningu; einn í New
Brunswick, annar í Ontario og sá þriðji í
Saskatchewan. Af þeim er á móti sóttu og
féllu voru tveir samsteypustjórnarsmnar, en
1 liberah V Nokkru
einnig fram í Alberta
ingu, en andstæðingur hans, sem var Iiberal,
féll.
Gengi bændahreyfingarinnar virðist því
hafið. Þó þessar síðustu kosningar beri þess
ekki nema Iítillega vott, hvaða fylgi bænda-'
flokkurinn hefir, má samt ýmislegt af þeim
ráða og spá um framtíð hans. Tökum til
dæmis Assiniboia kosninguna í Sask. Þar
keptu liberal og bóndi. Var liberalinn Hon.
W. R. Motherwell, sem var ekki einungis
bóndi og akuryrkjumálaráðherra liberal-
stjórnarinnar síðastliðin 12 ár í fylkinu, held-
ur einnig maðurinn, sem faðir var hugmynd-
arinnar um stofnun kornræktarfélaga bænda.
Og þegar sá félagsskapur komst á fót, var
hann kosinn forseti hans, og öll þau ár, er
síðan eru liðin, hefir hann meira og minna
verið riðinn við þann bændafélagsskap. En
þegar til kosninga kom fór hann þær ófarir
fyrir manpinum, sem sótti undir merki félags-
skaparins , sem hann hafði sjálfur stofnað, að
hann tapaði kosningaveðfé sínu. Af því að
hann fylgdi liberölum að málum, sem bænda-
flokkurinn áleit ekki sinni stefnu fylgjandi.
beið Hon- Motherwell þennan hraparlega ó-
sigur.
Yinna, dauði og
Sjúkdómar,
Eftir Leo Tolstoi. — Þýtt.
Þjóðsaga sú, er hér fer á eftir, er eignuð
íbúum Patagoniu:
I upphafi, segir sagan, skapaði guð menn-
ina. Þeir þurftu ekki að vinna; þörfnuðust
hvorki fæðis, klæða né skýlis. Þeim var öll-
um áskapaður sami aldur; það voru eitt
hundrað ár. Sjúkdómar gerðu þeim aldrei
mein.
Svo liðu tímar. En þegar skaparinn leit
niður á mennina, sá hann sér til undrunar, að
þeir voru óánægðir með hlutskifti sitt, vegna
síngirni sinnar,^ og áttu í sífeldum þrætum
hverjir við aðra. Kvað svo mikið að þessu,
að líf þeirra mátti fremur heita bölvun en
blessun.
Skaparinn hugsaði sig um. “Þetta,” sagði
hann, “hlýtur að stafa af því, að'þeir lifa svo
fjarri hver öðrum”. Til þess að koma í veg
fyrir það, gerði hann þeim ómögulegt að lifa
Æski þeir að lifa Iausir við hung-
an vinnu.
hver öðrum til gæfu og
stað ógæfu og leiðinda.”
En hér fór öðruvísi en
ætlast. Þegar skaparinn ennþá
einu s:nm hugði að hðan mann- i
anna, sá hann að ekki hafði hún
enn breyzt til batnaðar.
Menn voru fæddir misjafnir að
, kröftum, og það notuðu hinir
kraftameiri sér. Þeir ruddu hin-
um minnimáttar sumum úr vegi, en
öðrum ógnuðu þeir svo að þeir
þorðu ekki annað en að hlýða
þeim og vera undir þá gefnir.
Þannig komst það skipulag á, að
nokkrir hinna sterkustu manna, á-
samt flokki annara, er þeim fylgdi,
hættu að vmna, lögðust í iðjuleysi,
en skipuðu hinum minni máttar að
vinna, oft sér um megn; leiddi af
því, að þeir urðu daufir og aftur-
fararlegir. Hvor þessara flokka
óttuðust og hötuðu hvor annan, og
líf mannkynsins var vansælla en
nokkru sinni áður.
Lítandi á þetta, ákvað skapar-
inn að nota síðasta og bitrasta
meðalið, sem hann átti ráð á, til
þess að bæta ástandið. En það var
að senda mönnum alla upphugsan
lega sjúkdóma og sóttir. Hann
áleit, að með því að láta sjúkdóma
yfir þá ganga, mundu hinir heil-
brigðu aumkva sig yfir þá sjúku og
hjúkra þeim, svo að ef þeir
yrðu sjálfir sjúkir, mættu þeir eiga
von á hjúkrun og hjálp frá þeim
heilbrigðu-
Skaparinn lét svo mennina afskifta
lausa um tíma. En þegar hann
næst leit niður til þeirra, sá hann að
ekki var alt sem ákjósanlegast nú,
að því er ástandið snerti. Það
hafði versnað um allan helming
eftir að mönnum voru sendir sjúk-
dómarmrx Þeir ætlaðist skaparinn
til að sameinuðu mennina en í þess
stað aðskildu þeir þá. Þeir, er áð-
ur skipuðu öðrum að vinna fyrir
sig, sögðu þeim nú einnig að hjúkra
sér, þegar þeir voru sjúkir, en
skeyttu þó ekkert um er aðrir voru
sjúkir, að hjálpa þeim. Þeir er
vinna þurftu, höfðu nú helmingi
meira að gera en áður, og gátu
jafnvel ekki litið eftir sínu eigin
skuldaliði ef það sýktist. Þar við
bættist að sumrr sjúkdómar voru
sóttnæmir. Leiddi það af því að
hini rsjúku voru oft látnir afskifta
lausir, og að þeim kom hvorki
hjúkrun né hjálp, hvað mikið sem
þeir þjáðust.
Þá sagði skaparinn við sjálfan
sig: “Þar sem öll þessi ráð mír
hafa brugðist, og eg hefi ekki m^ð
þeim getað fært mönnunum héim
sanninn um það, í hverju hin sanna
sæla þeirra sé fólgin, skulu þeir
jáifir sannfærast um það og læra
Kolaskorturinn.
Kolaskorturinn í Bandaríkjunum
er, eins og á hefir verið bent, eitt
sem alvarlegar afleiðingar hefir í
för með sér fyrir Canada.
Auk þess sem skortur hlýtur aS
verða hér tilfinnanlegur á kolum,
sem afleiðing af því, er hitt einnig
víst, að þau verða í aíar háu verði.
Það er búist við því að Vestur-
Kanada, sæki mest af sínum kolum
til Alberta; eru námumenn að búa
sig undir það, með því að fram-
leiða alt sem unt er.
En til þess að engir verði útund-
an, er rétí að taka ráð í tíma og
búa sig út strax með alt það af
kolum, er föng eru á; flutningur á
peim getur tafist eftir að fyrir al-
vöru er farið að flytja kornið til
markaðar- Kornuppskeran er bú-
is't vjð að verði með mesta móti f
haust; verður því erfitt og að öll-
um líkindum ómögulegt fyrir járn-
brautafélögin að flytja hvort-
tveggja í senn, kornið og kolin til
austur fylkjanna.
Það er bent á þetta til þess að
þeir, er geta nú þegar keypt
þriggja mánaða forða eða meira,
sæti tækifærinu á meðan kol eru
fáanleg, og að sjklfsögðu á lægra
verði en þau verða seinna.
Sindur.
Á gistihúsi, er var skamt frá
húsi, sem eg átti um tíma helma í,
var oft fjöldi ungra manna saman
kominri. » Eg áttí kóst á aS kynn_
ast þeim töluvert. 1 framgöngu
voru þeir mjög líkir hver öðrum,
og þaS sem undarlegra var, var aS
lífsskoSanir þeirr^ voru einnig
líikar. Þeir voru fjörmenn og
stunduim töluveft fyndnir, en urSu
þó oft um leiS^Jrófir. ViS þá
skörpustu af þeim mintist eg
stundum á list. En hana möttu
þeir allir mjög lítils. Hinir fyndn-
ari af þeim skiftu listamönnum í 2
flokka. Þá er minna kvaS aS,
kölluSu þeir hættulausa vitfirrinca
en þá er (heimurinn dáist aS hætfu-
lega vitfirringa. En allir voru þeir
á einu máli um þaS, aS einhvers-
konar vitfirringar hlytu allir lista-
menn aS vera.