Heimskringla - 04.08.1920, Page 5

WINNIPEG, 4. ÁGÚST, 1920.
HEIMSKRINGLA
5. BLAÐSIÐA
Imperia/ Bank of
Canada
STOFNSETTTJR 1875.—AÐALSKRIFST.: TORONTO, ONT.
Höfuðstóll uppborgatSur: $7,800,000. VarasjóSur: 7,500,000
Allar elgnir ...... 5185,000,000
183 atbft f Dominion of < nndi. 8pa rinjtVBnde’.ld f hirrju fitbfli, os lufi
byrjn 8purlitVbS»reikainc me« þvi «5 leseja iaa fl.lMI eQn metrn. Vextlr
era bornrnfSlr af penlnimm yfinr frfi innieRKa-deei. AaknS eftlr ribaklft-
nm ybar. AntesjuieK vlSakiftl URRlnna oe fibyrjst-
Útibú Bankans að Gimli og Riverton, Manitoba.
ÞJÓÐRÆKNISFÉLAG ÍSLENDIKGA í VESTURHEIMI.
P. O. Box 923, Winnipeg, Manitoba.
í stjórnamefnd félagsins eru: Séra Rögnvaldur Pétursson
forseti, 650 Maryland St., Winnipeg; Jón J. Bfldfoll vara-forseti,
2106 Portage Ave., Wpg.; Sig. Júl. Jóhannesson akrifari, 917 Ing-
ersoll St-, Wpg.; Ásg. I. Blöndal, varaskrifari, Wynyard, Sask.;
Gísli Jónsson fjármálaritari, 906 Banning St-, Wpg.; Stefán Ein-
arsson vara-íjármálaritari, Riverton, Man-; Ásm. P. Jóhannsson
gjaldkeri, 796 Victor St., Wpg.; séra Albert Kristjánsson vara-
gjaldkeri, Lundar Man.; og Pinnur Johnson skjalavörður, 698
Sargent Áve., Wpg.
Fastafundi hefir nefndin fjórfta föstudagskv. hvers mánaöar.
“Brynjólfur biskup”.
. Leikrit
eftir Snæ Snæland.
Leikrit þetta er samiS fyrir fá-
um árum, óprentaS og óþekt. ÞaS
er 1 1 iþættir. LeikritiS er bygt á
sögulegri þekkingu á persónum
þeim, sem ritiS sýnir, eins framt og
unt er:
1. þáttur: Sveinn gamli fjósa"
maSur, Steinka dóttir hans; komu-
maSur: Brynjólfur biskup; ráSs-
maSur hans: Ormur Fúsason eSa
Eyja-ormur.
2. þáttur: ÞórSur prófastur í
Hítardal, Kristín systir hans( séra
Þorsteinn frá Útskálum, galdra'
maSurinn Illugi frændi hans og
Hallgrímur Pétursson (sálmaskáld
iS) og vinnumaSur.
3. þáttur: ÞórSur prófastur,
Kristín, SigurSur Jónsson lögmaS-
ur.
4. þáttur: Ólafur Gíslason, DaSj
Halldórsson (sfkóíapiltur) og Mag.
Brynjólfur biskup.
5. þáttur: Brynjólfur biskup,
iBjelke höfuSsmaSur, Vilborg og
Björn brúSgumi.
6. þáttur: Brynjólfur biskup,
iBjelke höfuSsmaSur, DaSi Hall-
dórsson, öláfur Gíslason og Vil-
borg.
7. þáttur: Ólafur, DaSi, Illugi og
Sæmundur.
8. þáttur: Margrét biskupsfrú,
Kristín lögmannsfrú, Brynjólfur
biskup og Torfi prófastur í Gaul'
verjabæ.
9. þáttur: Brynjólfur biskup,
frú Margrét, Viíborg, Mag. ÞórS-
ur biskupsefni, RagnheiSur bisk-
upsdóttir.
1 0. þáttur: Séra Hallgrámur Pét-
ursson, Torfi prófastur í Gaul'
verjabæ, Brynjólfur biskup, síS-
ustu fundir skáldsins og biskupsins.
11. þáttur: ÞormóSur sagn-
fræSiingur Torfason, þjónn hans,
DaSi Halldórsson, Mag. ÞórSur
Þorláksson.
Hér eru taldar aSal persónurnar
í framannefndu leikriti, og eru þaer
fjölda manna dálítiS þektar úr
skáldsögu frú Torfhildar Hólm.
Langt er frá því aS saga hennar sé
lögS til grundvallar fyrir leikrit-
inu, aS öSrtfcleyti en því, sem ekki
er ihægt aS fara fram hja. Leik
ritiS ér bygt á sögu Brynjólfs í
Biskupasögunum (yngri) og nokkr
um öSrum heimildum, þar sem
hans er getiS innan um sögur ann-
ara manna, meS öSru fleiru.
LeikritiS sýnir óefaS betur hinn
göfuga og kærleiksríka hugsunar-
hátt séra Hallgríms Péturssonar,
en nokkursstaSar héfir enn veriS
sýndur. Ennfremur hversu sam-
tíS hans var trúúS á hann sem
kraftaskáld. Brynjólfur*er sýndur
eins og hann var, einhver mesti
lærdómsmaSur sinnar tiSar í hau
skólalífi og ströngum skóla'aga.
Búinn aS vera skólastjóri erlendis
og smitaSur. af storbokkaskap
höfSingja og æSstu yfirvalda. AS
nokkru leyti ósveigjanlegur harS-
stjóri viS þjóSina, prestastéltina
og konu og börn. — SkoSaSi sig
einan og alt. Þá var hann snort-
inn af kaþólskum kreddum og
fastheldni viS gamla tíma, hjátrú-
arfullur og fiindurvitnamaSur í
hugarfari. TrúSi á huldufólk og
drauga. Jafnvel aS sálir framliS'
inna illvirkja færu ofan í Heklu-
eld. I mörgu var hann göfug-
menni. Hinn réttlátasti í ölluro
viSskiftum, svo engu mátti hagga,
á hvoruga hliS. Ódrambsamur og
ýfirlætislaus viS heimafólk sitt(
eins lengi og alt stéfndi viS hans
nótnastrengi. AuSmaSur hinn
mesti og stundum risngjöfull, eink-
um á síSari árum. En sleppum nú
skapferli hans og annara, sem í
leikritinu eru. Hér á eftir fylgja
smá útdrættir úr fáum þáttum
þess:
Útdráttur úr 1. þætti:
Sveinn fjósam.:— Nú, nú, hvaS
er þetta? GeturSu ekki draslaS
upp á stofuþröskuldinn, Steinka
mín. Eg þóttist læsa biskupsstof'
unni áSan, sem öSrum húsum
staSarins. Nú — ólæstar. —
Svífa ‘þá andar hinna framliSnu
biskupa meS 'lyklavaldi um, staS-,
inn? Mikil eru teikn og stór-
merki, sem nú bera viS. — HvaS
er þetta, krakkanóra? GeturSu
ekki breyft lappirnar?
Steinka: — Ó, sjáSu, stóra, ó-
kunna manninn — sténdur framan
viS myndirnar viS hinn vegginn.
Er hann fógetinn á BersastöSum,
sem drap mennina í Skálholti; eSa
drap um áriS? — Hrædd: PabbL
Ó, Pabbi!
Sveinn: — “Ha, ha,” — setur
hönd fyrir augu. — “Eru þeir
dönsku BersastaSahundar komnir
hingaS, — eSa er þaS DiSrik og
hans kumpánar afturgengnir, sem
þú sérS, dóttir sæl?. Nei, svo er
sem mér sýnist, barniS mitt. GuS
og allir heilagir séu meS oss!"
(klökkur). BregSur hendinni
fyrir augu séf og signir sig. —
“Bíddu hér, barniS mitt. Sveinn
þeiti eg; já, Sveinn Sverrisson.”
Kallar: “EruS þér bannset'tur
þorparinn frá BersastöSum, sem
brjótist inn í lokaSa'biskupsstof-
una, sem guS veit aS eg lokaSi áS-
an?S Fyr skal eg dauSur hníga en
þér ræniS SkálholtsstaS í minni
umsjá. Út meS þig strax, rauS-
skeggur og breiSmagi. GuS í
himninum gefi mér tíu manna
mátt' og megin aS verja hinn heil-
aga, fornhelga SkálholtsstaS, í
fjarveru ráSsmannsins!” VeSur
fram á gólfiS, ægilegur ásýndum.
KomumaSur (stór, höfSingleg-
ur, í reiSfötum, gengur stórmann-
lega fram á móti Sveini) : "Eg er
hvorki innbrotsþjófur né ræningi.
Þér eruS dyggur varSmaSur.
Sveinn Sverrisson. Þess skuluS
þér njóta síSar. Eg á ekkert skylt
viS Dani á BersastöSum. TrúiS
því. Hvar er ráSsmaSur staSar"
ins?”
Sveinn: — “Svo þér eruS ekki
einn af ránsseppunum frá Bersa-
stöSum? ÞaS skýrir máliS. En
hvernig komust þér inn?”
Gestur: ---- “Hvar er staSar-
ráSsmaSurinn? SvaraiS tafarlaust!
(BjóSandi rödd.)
Sveinn: — "I veizlu úti í sveit.
Ein staSardrósin gifti sig í gær.
Eg er einn heima meS hana
Steiniku litlu- og ver staSinn aS
síSasta blóSdropa. HeyriS þér
þaS ? ”
Gesturinn (gengur til Steinku) :
“Barn! SækiS hestinn. Hann er
aS húsabaki. Teym;S hann á
hlaSiS. En þér, Sveinn, ríSiS
tafarlaust og slórlaust til ráSs-
mannsins; segiS honum eg eigi er-
indi tafarlaust viS hann.”
Sveinn: — “Eg — eg fer ekki
fet af staSnum. Frá barninu. —
StaSurinn er mannlaus.”
Gesturinn: — “Er eg ekki maS-
ur? — Ábyrgist staSinn og barniS ■
á meSan. Hérna er skildingur(
staSarkarl. Nú, skjótur sem eld-
ing. HeyriS þér! og hlýSiS!”
Steinka: “'Hestur stóra manns'
ins viS hestasteininn.”
Sveinn: “Eg mala í ySur hvert
bein, ef þér hafiS hönd á nokkrum
staSareignum, og verSiS ekki góS-
ur viS barniS. FaSir minn sæli j
var undirbryti í tíS Gísla biskups
og tveggja annara. Hann var
fjögra manna maki, og meS guSs
hjálp renn eg ekki fyrir einum,
tveimur BersastaSahundunum, og
bó fleiri v-æ-r-u” (öskrar Sveinn
út úr sér. Réttir snöggt úr krept-
ubi handleggnum o glþeytir hnef-
anum í brjóst komumanns, sem
hrekkur sem ulíarlopi ýfir í vegg**
inn.)
Gesturinn: “GuS minn Er
eg kominn í tröllahendur?
(Hátt) : “Eg met ySar trú og dygS
og mannlyndi. Eitt orS meira—
(Sveinn tekur ofan, leggur sömu
hönd á höfuS barnsins, les ferSa-
mannabæn og faSirvor, signir
barniS og sig, bneigir sig og fer. —
Gesturinn hljóSur, horfir á. — ViS
sjálfan sig: “StaSurinn á þó enn
eina kristna sál. — Þér eruS vel-
þóknaSur maSur, Sveinn, hjá guSi.
(Eftir stundar biS kemur Sveinn
inn í stofuna, blæs og segir: “Af-
bragSs hestur, þessi grái gæSing-
ur. Eg — Eg—”
Gesturinn: “Komstu meS ráSs-
manninn?"
Sveinn: GuS varSveiti oss
alla. Þeir ætluSu aS taka mig í
dansinn og æra mig — en blessaS-
ur brúSguminn, hann Jón — hélj'
ar fantur, karl minn — sleit iþá af
mér. Eg komst út og á klárinn.
Gesturinn: “Eg spyr eftir ráSs-
manninum. HvhSumhann?
Sveinn: “Um ráSsmanninn
Hann Eyja-Orm? Blindfullur.
dansandi súrrandi, bölvandi öllu á
himni og jörSu KvraSst ekki hirSa
um staSarbænc’ur eSa betlilúkur í
dag. Já, Ormur ráSsmaSur kann
nú aS kveSa aS orSunum. En
hérna er miSi frá honum.’ Ge«t-
urínn tekur viS, htur á og les upp-
hátt: “Þó sjáif.v. Belsibubb kalli
nig úr þessari veizlu, kem eg þó
tkki. — Ormu: Fúsason."
Gepturinn: ’Þér fariS óSara
aftur og skipin mina rita eg á bak-
-S á miSanum.”
Sveinn: “Nei, aftur fer eg ekki,
þó Móses skipaSi. Eg kemst ekk:
líifs úr þeim strákasolli Skálholts-
manna. En Steinka mín, blessaS
barniS. Hérna er klútur meS
brauSi og sælgæti, sem hann Sæ'
mandur stúdent stakk í hempu-
vasa minn, þá eg stökk á bak
blessuSu gráa hræinu."
Gesturinn: “Þér fariS tafar-
laust, eins og eg skipa. ÞaS koma
nýir siSir í Skálholt þetta herrsns
ár 1639. Allir skulu hlýSa sín-
um nýja hirSi. FariS nú!’
Sveinn (lítur djatft á manninn) :
“Nú, þér eruS líklega sendimaSur
nýja biskupsins. Hann kvaS vera
harSur og drambsamur. Nú,
kanske þaS lækki í Skálholts-
strákunum, þá þeir frétta aS þessi
nýi týranni er á nabstu grösum. Jú,
nú skal eg fara. Þeir leka niSur
þá minst er á fantinn hann Brynka
biskup.” (Fér.)
Gesturinn (viS sjálfan sig) :
j “ViSkunnanlega hugsar og talar
SkálholtslýSur um biskup sinn éft-
j ir því sem Sveini gam'la liggja orS
| til hans. Þau helfir hann heyrt
1 fyrir sér höfS. Hér þarf stórra
j breytinga og strangan aga í kristi-
legum og veraldlegum efnum.
Oddur biskup, þó mikilmenni
j væri, var gleSimaSur en aldrei
agasamur. Gísli sonur hans, sem
eg tek viS af, var iheimsmaSur,
drykkfeldúr, Ó3tjórnsamur, þótt
| hann hefSi alþýSu virSingar og
! vinsemdir. — Nýir vendir sópa
! bezt, og hér þarf sannarlega aS
sópa ruslinu og hisminu burt, —
svo sikal verSa, meS GuSs hjálp!”
\ Ormur (dyrunum hrundiS upp;
vel miSáldra maSur kemur, stór
og umsvi'famikill. Ber vott sjálf'
ræSis og sjálfstrausts, en meS
þeirrar aldar höfSingssvip. —
Segir) : “Meistari Brynjólfur
Sveinsson. Herra Skálholtsbisk-
up, hágö'fuglega sælir og velkomn-
ir. AfsakiS, herra biskup, eg átti
ySar ekki von svo bráSla. En er
jþjónustu reiSubúinn. SkipiS berra,
og eg hlýSi.”
Gesturinn (þ. e. Brynjólfur
biskup) : “Heilir og sælir, herra
Skálho!tsráSsmaSur( Ormur Vig-
fússon sýslumaSur. BoS mín eru:
Duglegan, hraustan og óhindraS-
an fylgdarmann til Alþingis viS
Öxará, í dag. Tvo sendimenn til
Eyraiibakka. Á þar klyfjar á 8
hesta. Bækur, skrifstofuáhöld,
vandaflutningur; heimta beztu um-
sjón. Þjónn minn bíSur þar eftir
mönnum héSan. Hann fer hing-
aS. 'Þarf fylgdarmann héSan til
Alþingis og 2 hesta undir áburS.
Eg iheimta aS skipunum mínum sé
hlýtt. nákvæmlega. Alt, herra
ráSsmaSur.”
Ormur: “Eg er ferSbúinn til
Alþingis meS ySur, herra biskup.
Sæmundur stúdent og Sveinn
fjósamaSur sækja ‘flutning bisk'
upsins til Eyrarbakka. Sveini
gamla má einum trúa í hvívetna.
Heyrt og hlýtt, herra!”
Þáttur búinn.
Framh.
Prentun
Allskonar prentun fljótt og vel af
hendi leyst. — Verki frá utanbæj-
armonnum sérstakur gaumur gef-
inn. — Verðið sanngjarnt. verkið
ínn.
gcit.
The Yiking Press, Limited
729 Sherbrooke St.
P. 0. Dox 3171 Wmnipeg, Maniíoba.
íslendingadagur-
inn í Wpg.
____ i
Hann var haldinn, eins og til
stóS, 2. ágúst, í SýningargarSi
borgarinnar. VeSriS var gott( en
skúr kom dálítill kl. 7 aS kvöld-
inu. VarS því ekkert úr kaSal-
togi og knattleik, er fara átti fram
um þaS leyti. MeS færra móti
mun ha'fa veriS af fólki. ÁstæS-
an fyrir því er talin sú, aS plássiS
var ekki hiS ákjósanlegasta, en
ómögulegt aS fá neinn annan staS,
River Park var fyrir löngu upp-
tekinn, enda var 2. ágúst helgi-
dagur.
Yfirleitt virtist fólk hafa skemt
sér vel. RæSurnar, sem fluttar
voru þar, voru bæSi fjörugaT og
fróSlegar, og sló oft á þjóSernis-
og þjóSræknisstrengina í þeim. Á
þessum Islendingadegi held eg aS
hugir Islendinga hafi ekki ^taSiS
mjög fjarri hver öSrum, og ér þaS
vel, því sé tílgangur dagsins nokk-
ur, er hann sá, aS sameina oss og
leiSa oss fyrir sjónir IþaS sem er
séreign vor. og brýna fyrir oss aS
geyma þaS 3em ættartahga, ó-
rySgaS og bjart, í helgidómi vors
innra og sanna manns. 1 hvert
skifti sem vér lifum’ slfkan dag, er-
um vér aS meiri og betri menn fyr-
ir. Þótt einhverjum finnist eitt-
hvaS megi setja út á daginn, og
þaS hvernig hann fór fram, telj-
um vér varla gerandi orS á því.
Þar sem hugsjónin og aSal til-
gangur dagsins naut sin hiS bezta,
álítum vér annaS ekki miklu mali
skifta.
Annara atriSa dagsins, svo sem
hverjir sköruSu fram úr í íþróttum
eSa hlutu verSlaun, verSur getiS
í blaSinu síSar.
Af ræSumönnum vonar Heims-
kringla svo góSs, aS fá aS flytja
ræSurnar meS tíS og tíma.
Yopnahrak.
(Til Pálma.)
Hello, Pálmi! Heiilereg,
hræður tálma’ ei gamlar —
verði skálm þín voðaleg,
“víkings málm” er “bramlar”.
Eigi eg færri Eddu-rök,
orðgnótt smærri bragsins,
gríp eg hævri hugartök
helraun nærri dagsins!
Skáldi! Hissa skaltu fá
skot úr byssu minni,
svo þú missir sjónir á
sigurvissu þinni.
Varnarsnauð er vissan sú
vottur dauðastritsins.
Hnept í nauðir hrellist nú
helja rauða litsins.
Alls óþvingað skrítið skraf
skýzt í kringum hauður:
“Rússans “þingi espast af
Islendingur rauður”.
V
I
“Víst hans ljóð þess vitni ber —
veit hans þjóð hve gengur.
Feigðarslóð nu fannn er
furðu góður drengur.” —
Rússinn tjaldasit töfrum, því
tignra er valdið slitið;
þar nú haldast höndur í
heift og aldar vitið.
;Hollráð vart er heiftin þyrst
• húms um svartar nætur;
vonljós bjartast vekja fyrst
varmar hjarta rætur.
Umbót góð ei grimd sig lér,
göfgum móði hrifin;
þessi slóð til okkar er
ekki blóði drifin.
Einhver kvarti’ að ei til góðs
íslenzk snart eg lögin,
finnur vart í erjum óðs
instu hjartaslÖgin.
Röskan niðja feðra Fróns
fús eg styðja skyldi.
Af sér viðjum öfga og tjóns
ef hann ryðja vildi!
0. T. Johnson*
Edmonton 25. júlí 20.
biljón meiri en lánin, sem þaS hef-
ir takiS. Þann 3 1. marz síSastliS-
inn voru þessi útistandandi lán til
EvrópuþjóSanna sem hér segir:
Rússland ........£568,000,000
Frakkland........ 5 1 4,800,000
ltalía .......... 455,500,000
Belgía............ 97,300,000
Serbía............ 20,900,000
Portúg. og Grikkl. 66,000,000
Sérstök lán( relief) 8,000 000
Samtals....... £1,731,100,000
I viSbót viS þesa upphæS, sem
nemur sem næst 8 biljónum dala,
lánaSi England hér um bil $500,-
000 til nýlenda sinna. Og meS
lánum peim, er fjárhagsáriS 1920
—1921 verSa veitt, verSur öll
upphæS þeirra um 9 biljónir dala.
Rentur hafa engar veriS borgaSar
af Evrópulánunum til þessa. —
Eins og fjármálaráSgjafi Bretlands
benti á nýlega, 'lækka þessar inni-
eignir Bretlands eklki ’pjóSsflculd
þess nema í mesta lagi u:n 5 bilj-
ónir. ÞjóSeign Bretlancs er tal-
in ]20 biljónir dala, og er ddin
því nærri 30 prósent af henni.
Það sem Bretland a úti-
standandi.
Máiverkasýning.
ÞaS hefir farist fyrir hingaS til
aS geta aS nokkru málverkasýn.
jngarinnar ísfenzku sem opnuS var 1
í Kaupmannahöfn um miSjan
marz síSastliSinn.
Eins og getiS hefir veriS, var
sýningin haldin aS tilhlutun Is-
lenzk-danska félagsins. Fresturinn
var næsta naumur og þess vegna
sýndu færri listamenn listaverk
sín en annars hefSi orSiS og færri,
sumir þeir /í. m. k. sem sý^du.
Jóhannes Kjarval hafSi nýlega
haldiS opinni málverkasýningu
fyrir sig í Kaupmannalhöfn, og tó'k
því ekki þátt í þessari sýningu.
ÞaS urSu fimm r-álarar, s:m
sýndu málverk: Kristin jónsdóttir,
Ásgrímur Jónsson, GuSm. Tíior-
steinsson, Jón Stefánsson og Þór-
arinn Þoríáksson. Er þaS merk-
ast um þessa sýningu, aS Jón Stef-
ánsson sýndi myndir opinberlega í
fyrsta sinn og hefir þó lengi stund-
aS listina. Er hann talinn ^inna
fjölhæfastur íslenzlkra málar-.
enda sýndi hann bæSi landlags-
myndir, iblómamyndir og andlits-
myndir og 'fékk eindregiS lof.
Annars þykir dönsku blöSurKim
einna mest koma til Kristínar og
Ásgríms, telja þau íslezkust og til-
komumest. H'efir þeim fundist
einna mest koma til Heklu-mynda
{ Ásgríms og þeirra mynda Kristín-
s ar sem eru oían af fjöllum.
| Yfirleitt bera ummæli blaSanna
þess ljósan vott, aS sýningin hefir
1 vákiS mik'la athygli og um leiS aS-
1 dáun. Hún hefir veriS bæSi lista.
mönnunum og landinu til mikils
sóma. ÞaS er næsta ánægjuleg
Um lán þau er Bretar veittu
sambandsþjóSum sínum á stríSs-
tímunum, og aS upphæS voru sem byrjun ^ a8 þetta er fyrsta a\
næst 8 biljónir dála, er nú fullyrt menna xpálverktisýningin( sem ís-
aS allur helmingurinn sé vafasam- lenzkir málarar stofna til erlendis.
ur, eSa vanséS aS nokkru sinni Sýningin var þeim og til góSs hagn
verSi greiddur. Ef svo er, eykur aSar, því aS töluvert var keypt af
þaS ekki lítiS á ihina þungu byrSi, malyerkunum.
er
Bretland hefir nú þegar á herS-
Hafi þeir einlæga þökk mcrk’s-
um ser.
I berar íslenzkrar menningar á þessu
Þó þaS sjálft hafi tékiS gvig._ Hró8ur ls]ancls er a8 meiri
mikiS lán, aSallega hjá Bandaríkj-, bj^ öSrum þjóSum.
unum, eru lánin, sem þaS hefiri
veitt, ennþá meiri, eSa um 1 /2
(Tíminn.)
/