Heimskringla - 18.08.1920, Síða 4

4. blaðsiða

HEIMSK-RINGuA
WINNIPEG, ]8. ÁGÚST, 1920.
WINNIPEG, MANITOBA, 18. AGOST, 1920.
Þjóðasambandið.
Hvað er nú að frétta af þeim króa? Er
hann hraustur og lifandi? Eða liggur hann
munarblíður og vanmátta í vöggunni, bíðandi
eftir dauða sínum? Þannig heyrist oft tal-
að um þjóðasambandið.
Hvort sem þjóðasambandið hvílir nú á
þeim grundvelli, sem upphaflega var búist við
að það hvíldi á, eða ekki, er það víst, að þeir
sem halda fram með því, virðast einráðnir í
því, að láta það reyna kraftana og vinna það
gagn sem því er auðið.
Af þeim 45 þjóðum, sem líklegar voru til
að ganga í félagið í fyrstu, hafa að vísu 5 Iýst
!því yf.'r að þær gengju ekki í það að svo
stöddu. Þessar þjóðir eða lönd eru Banda-
ríkin, Haiti, Hinduras, Kúba og Nikaragua; 3
önnur Iönd eru óákveðin ennþá. Eru því 37
þjóðir, sem nú hafa innritast í félagið. Að
mannfjölda eru þær 850,000,000, og má
það sem stendur heita félagatala þjóðasam-
bandsins.
Auk þessa hafa nokkrar þjóðir nýlega lag\
fram beiðni um upptöku í félagið, segir Sir
Herbert Ames fjármálastjóri þjóðasambands-
ins. Og á næsta fundi félagsins, sem haldinn
verður 15. nóv. í haust í Genf, er búist við
að sumar af óvinaþjóðunum, sem nú eru,
verði á fundi og innritist ef til vill í félagið.
A!t ber þetta með sér að þjóðasambandið
sé vel Iifandi. Og ef litið er á skýrslur yfir
verk þess, síðan það var stofnað, er ekki ann-
að hægt að segja en að félagið hafi miklu
verki afkastað.
Fu.ncur si, er félagið heldur nú í San Seb-
astian á Spáni, er áttundi fundur þess; hefir
það haft 4 fundi í Lundúnum, 2 í París og 1
í Róm. Verkið, sem á þessum fundum hef-
ir verið unnið, er bæði mikið og þarft. Skal
hér á fátt eitt bent.
Það hefir, eða er að stofna alþjóða dóm-
stó). Það hefir kallað þing saman í haust í
Brussel, sem að fjalla á um fjártillög ýmsra
þjóða til féiagsins. Það hefir skipað fasta-
nefnd til þess að Iíta eftir herútbúnaði þjóð-
anna, og til að takmarka hann. Það hefir
. sk’pað nefnd til að líta eftir að réttur smá-
þ’cðanna sé ekki traðkaður. Einnig til að
líta eftir, hvernig þær þjóðir, er umboð ann-
ara hafa, breyta við þær. ' Nefnd hefir það
og sett að sjá um, að auglýstir séu allir utan-
ríkja-samningar, og aðra til að ráða fram úr
verkamálum heifnsins.
Alt eru þetta þýðingarmikil mál. Og eins
er um mál þau er fyrir fundinum á Spáni
liggja- Er eitt það, hvað gera skuli við þær
þjéðir, sem í stríð fara, og tilheyra félags-
skapnum. Annað, að fella eða samþykkja
lögin um alþjóðadómstól, sem samin hafa ver-
ið á lögmannafundi í Haag. Ög þriðja, að
endurskoða lög félagsins viðvíkjandi umboði
einnar þjóðar yfir annari o. s. frv.
Að þjóðasambandið, sern þetta hefir fyrir
stafni, sé í dauðateygjunum, verður ekki með,
sanni sagt. Það er ekki aðeins lifandi, held-
ur vakandi starfandi. En af öllu starfi
þess er þó'ef tií till hin óþreytandi elja þess,
að koma á friði og sátcum, mikilsverðásta
starf þess. Og því er spáð, að það efhst svo
og vaxi, að það muni með tímanum geta orð-
ið það, sem upphaflega var ætlast til að það
yrði. Það virðist felast töluverður sannleik-
ur í orðum eins brezka stjórnmálamannsins
um félagið. Hann sagði það “raunverulega
byrjun”.
Minni Islands
2. ágúst 1920.
Herra forseti, heiðraða samkoma, kæru vinir!
Forseti skýrir yður frá því, að eg eigi að
mæla hér í dag fyrir minni íslands. Eg verð
því miður að skýra yður frá því, að það er
meira en eg get gert. Minni íslands verður
aldrei flutt með fáum orðum, og eigi heldur
með langri ræðu, jafnvel eigi með kvæði, og
myndi það þó vera hið helzta er til greina
gæti komið, því til eru þau kvæði er á öllum
stundum bera “hug þinn og hjarta á heima-
lands mót”, svo vér afvegafærum orð skálds-
þessum dulrænu efnum björg og brauð? —
Mátti ekki eins eta nikurinn úr Níl, þegar
feitu kýrnar voru allar farnar? Kom svo
•ekki líka að þeim tíma.yað til valda kom
Pharaoh, sem ekki þekti Jósep?
En bræður hans gleymdu honum ekki. Og
vegna þess að þeir gleymdu honum ekki,
gleymdu þeir ekki sjálfum sér. En hver hefði
sagan orðið og hvað úr því, sem flestir telja
■mannanna æðstu eign, ef þeir hefðu gleymt
honum, og sjálfum sér, og eigi munað til ann-
ars en að þeir væru egypskir þrælar, er vera
ættu til þess að höggva við og draga vatn og
hnoða tigulsteina og hlaða upp fjárhirzlur
Pharaohs?
Sagan af Hebreunum tveimur, er í illindum
ins, hvar sem sporín marka á yfirborði vorrar ! áttu, og löggjafinn mikli gekk á milli, verður
gömlú jarðar. En þau eru færri. Minni Is-.
lands er yfirgripsmeira en svo, að það verði
flutt með orðunum einum. Minni ættarlandsins
er aldrei flutt, nema það sé flutt með allri
æfinni í hugrenningum, orðum og gerðum.
Það á í því efni skylt við syndina, eftir því
sem þeir gömlu lýsa henni. Hún er með
þrennu móti, hugrenningum, orðum og gerð-
um. Mun það og koma heim, við það sem
stöku sinnum hefir heyrst, að það sé synd að
minnast ættar og þjóðar.
Minni föðurlandsins verður eigi flutt á
skemri tíma en þeim, er á milli liggur vögg-
unnar og grafarinnar. Og hvort á það vant- ^
ar mikið eða lítið, að vér höfum fullkomnað
það skeið að sömu hlutföllum, vantar í hvert
skifti á minni það, sem vér erum að flytja.
Það er framhald á því á hverju kvöldi — sem
blaðamennirnir segja — og það framhald
birtist með næsta morgni — unz morgnarnir
verða ekki fleiri — þá er því lokið — ekkert
niðurlag næst.
Méð þeim fáu orðum, sem eg hefi leyfi til
að flytja hér í dag, verður því skamt farið
með það minni. Þau orð verða eigi nema
örfá ávarpsorð, nokkrar sameiginlegar minn-
ingar, — sem skiljanlegt er þegar þér og líka
minnist þess, að það er eigi eg einn, heldur
þér öll, sem íslandsminni eruð að flytja, og
eigi eingöngu í dag, heldur alla daga. Eg
segi: með þeim fáu orðum, eigi er þó svo að j
skilja, að mér hafi verið fyrirsett, hvað orð- !
in mættu vera mörg. En hinsvegar hjó eg
eftir því, að þó það sé aldrei nema satt, það
sem Sveinn heitinn Lappi kvað í sögunni “Til-
hugalíf”: “Ástin hún er sterkari en Hel”, þá
nái það eigi til “föðurlandsástarinnar”, að
hún sé sterkari en löng ræða. Allir kannast
við, hvað langar ræður eru leiðinlegar. Þeim
er vanalegast beint til skilningsins — þó auð-
vitað séu á því heiðarlegar undantekningar
En það er það, sem gerir þær svo frámuna-
lega leiðinlegar. Enginn veit heldur hven^er
þær undantekningar koma — það er gallinn
— þó stundum Tnegi geta þar í eyður. Og
hvar er þá statt? Þá er eigi nema tvent til
að verkapirnar verði þær að annaðhvort veki
þær skilninginn eða svæfi hann til fulls, svo
hann fái aidrei staðið á fæturnar aftur. En
hvorttveggja þykir ilt og er ilt. Hann er
góður, gripur, en hann er hæfilegastur svo„
að hann sé í mátulegum dvala, hreyfi sig
naumast, svó hver og einn hafi frið fyrir hon-
um að sofa á nóttunni og ganga að sínu verki
á daginn; og ennfremur að hann sé ekki sífelt
að hlusta eftir öllu, sem sagt er, eða spyrja
eftir öllu, sem gert er- Það er vandræða-
skilningur, sem naumast sefur vært eitt
augnablik og viil fá að vita um alt, spyr eft-
öllu, aukheldur stórfréttunum, sem allir
ír
vita að eru þó sannar, því þær eru prentað-
ar; eða sem talar upp.úr við hinar þögulustu
og helgustu athafnir, og botnar ekkert í þeim,
því þeim er eigi ætlað að vera skiljanlegar,
eins og allir vita. Eða grípur ekki það, þeg-
ar verið er að rekja frændsemi við “Ham eða
Kem”, og benda á, hvernig blessaður matur-
inn breyti þjóðerninu.
Eins og það sé ekki sýnilegt. Hvað eru
embætti annað en matur? Þegar þau eru
vísindalega sundurgreind, hvort verður þá
eigi “atómið” og “elektrónið” í þeim hveiti-
kornið og hafragrjónið? Og óumræðileg á-
hrif hefir embættið á að breyba þjóðerninu.
Það vita allir. Einkum þegar það leggur til
fötin, sem fínna er í, en fötin almúgans. —
“En Jósep kannaðist við bræður sína,” sagði
karl einn við “nýskikkaðan” stjórnarþjón nú
fyrir nokkru síðan. “Og hvar var það?
spurði hinn. “Ó, það var nú í Egyptalandi,”
sagði karlinn. “Menningin er nú ekki komm
þar á sérlega hátt stig.” “Neí, en það er þó í
brezka ríkinu,” svaraði karlinn.
En vesalings Jósep var ekki stór fyrirmynd
að stjórnkænsku og hyggindum, þó eigi sé á
annað bent en framkornu hans gagnvart konu
Pótífars. Þótt hann gæti breytt draumum
manna í verklegar framkvæmdir, mannlífinu
til blessunar, hvað var það? Skapað úr
jafnan lærdómsrík. Svo djúpt var sokkið,
svo lágt, að bræðrunum sinnaðist hvorum við
annan út af Ieirhnausunum, sem þeir voru að
hnoða, og vildu svo vinna hver öðrum líkam-
legt tjón. Ef vér sundurliðum það sálar-
ástand, þá finnum vér að æðstu öflin í sálum
þeirra voru þessi: Iöngunin að þóknast og
konu» sér í mjúkinn við yfirboðarana, með
því að hnoða sem flesta tigulsteina- Annað,
óttinn við að falla í áliti hinna háu herra.
Þriðja, að hinn eini sanni lífstilgangur sé að
höggva skóg, draga vant og hnoða leir. Þetta
varð öllu öðru yfirsterkara, og sterkara sam-
úðartilfinningynni til þess, sem var skilgetinn
bróðir. <**'’' . 1." <• ■
Þeir, þessir tveir, voru lifandi ímynd allrar
þjóðarinnar. Löngunin að þóknast sem þræll,
setti bróður á móti bróður. — Þá kom endur-
minningin, minning þess ^em var, og leysti
lýðinn úr þessum álögum. “Þér eruð bræð-
ur,” sagði löggjafinn. Og löngu seinna minti
hann enn sterkara á það: “Heiðra skaltu föð-
ur þinn og móður”. Z _• m '
Minningarnar, svo lengi sem þær váka, eru |
hollvættirnir, sem lyfta mönnunum upp úr
leirflaginu, upp á sjónarhæðirnar, svo þeir
þekkjast og finna að þeir eru ein fjölskylda,
bræðralag; Iyfta þeim upp á fjallið,, þar sem
djöfullinn skilur við þá .fjandinn, sem skapar
alt sundurlyndið, sem hvíslar því að þeim að
lifa til þess að þóknast sem þræll, er hús-
bónda á yfir höfði sér; lyfta þeim upp á
fjallið, þar sem þeir ummyndast og þaðan
sem þeir fá stigið til himins.
Saga einnar þjóðar er saga allra þjóða.
með breytilegri útlegging. Svo skyld eru
hold og blóð, andi og sál, æfi og líf, alira
manna. Æðsta sjónarhæðin er hæð ættar-
landsins. Það er “ofurhátt fjall”, og af því
sér of heim allan, eins og úr Hliðskjálf hinni
fornu; yfir samtíðina, yfir söguna, yfir órofa
aldir, yfir á framtíðarbrautina, yfir alt sem
gleður og hryggir — og þa^ verður fleira
þar, sem gleður. Þaðan sézt til brynjaðra
skara með blikandi skildi, gulli rend spjót og
glæsta hjálma; til skrúðbúinna skipa með
skínandi drekahöfðum; til málþinga er háð
eru undir beru mhimni, og dæma eftir lögum,
er lesin eru saman í spekinnar orð, úr lífs-
reynslu um þúsundir aldaraða, kynslóða lið-
inna og dáinna. Þaðan sést til útlaganna, ó-
lánsmannanna gæfusnauðu, en djúpspöku af-
reksmannanna, er eftir langt stríð hníga loks
fyrir ofsókn og hatri heillar þjóðar, en með
iþeim hætti að eftir skilur efa, hvor sigrað hafi
og hvort ágæti eins manns hafi eigi í dauðan-
um sigrað, og að velli lagt ofstæki og heift
alþjóðar. — Svo máttugt er ágætið, svo mátt-
vana fólskuæðið. — Þaðan sést til þeirra, er
fara eyðilega fjallvegu eða yfir jakabólgin
vatnsföll, og með einskæru harðfengi og vilja
þreki þreyta fangbrögð og hrósa sigri við ill-
vætti eyðileggingarinnar og hinna yztu
myrkra. — Til ónýtis hefir eigi það fólk til-
búið sér og tilbeðið þann guð, sem friðaði um
bygðir ása og manna, er vaðið gat hverja á,
og helslegið hrímþursa og bergtröll, og sveigt
og haldið í hendi sér öllum hinum ólmu öfl-
um náttúrunnar. Lengi kennir máttar slíkra
guða. — Þaðan sést til bæjanna og þess sem
að heimahúsum er tamið, til siðanna ýmsu —
er sumir nefna hjátrú, — en heilli þeirri hjá-
trú, er margri trú er það meiri, að hún hafði
lifandi og verkandi áhrif á sálarlífið og gaf
því hinn sérkennilega blæ. Vakti upp þann
sagna auð, er skapað hefir nýjan himin og
nýja jörð, líkingu og dæmi, alls mannlegs
lífs, í raunveruleikans heimi. Þaðan sést til
hinna gömlu manna og kvenna, er til verka
voru eigi liðgeng, en vörðu bæinn, fyrir ill-
vættum öllum með tilhjálp hinna ósýnilegu
afla, er þeir höfðu um æfina kynst. Er gættu
framtíðarinnar — ungbarnanna, er spretta
voru í vermireit föður- og móðurástar, og
kendu þeim fræðin miklu um samverk og
samvinnu, þess sýnilega og ósýni-
lega,> stundlega og eilífa, álfa og manna og
allra góðra vætta. Er vernduðu bæinn í
þriðja og fjórða Iið, og skiluðu áfram máls-
háttum, sögum og kvæðum, að verkalokum.
— Þannig verður menningin til, og þannig
vex og grær vizkutréð og breiðir greinar sínar
yfir þjóðlífið, á lifenda bústað, á
dáinna gröf . — Þaðan sést til
karlanna og kerlinganna, er kendu
ráðin mörgu og góðu, til þess að
verjast óhöppunum og ógæfunni,
þeirra, er vítin töldu er varast
bæn. Þannig sögðu þeir, að ef
kendi súrsmjörsþefs í húsum skyldi
hrækt í allar attir, því þá væru ilhr
andar á sveimi. Er vel að festa
þetta í mmni, því eigi er laust við
að af mörgu kenni súrsmjörs-
þefsins, sem flutt er nú inn í bæi af-
komenda þessara gömlu þula, og
tekið er á móti stundum alt
of opnum örmum. Þef þeim
fylgir ávalt illur andi. £um-j
ir segja að það sé ándinn, sem þeir
skáru myndiná af fyrir prentverk-
ið á Hólum í Hjaltadal, andinn
með asnahausinn og hrosshófinn.
— Til alls þessa sést og svo ótal
margs fleira af minningahæð ætt-
landsins.
Og það er til þvílíkra minninga-
hæða, sem hugurinn lyftir sér á há-
tíðisdegi sem þessum, þjóðminn-
mgardeginum. Þjóðminningardag-
urinn er í raun réttri eigi annað en
sameiginleg hátíðarganga upp á
minningahæðina. Verkið er látið
falla niður, og þráttanirnar, sem
Md’i Kidney PiBs, 50c ukján,,
eð« «ex öskjnr fyrir $2.50, hjá öBr-
fflu lyfsifaat frá £ ., .j
The ÐÖÐÐ’S MEÐICWE Co.
Torooto, Ont.

hefir Island gert líka. “Phidias
Thorvaldsen,” sagði Grímur Thom-
sen. Hver vill segja oss hvorf
nafnið á að vera á undan hinu ?
Róm var löggjafi veraldarinnar,
en svo var Island líka, eftir því
sem enskir menn segja oss. Og;
þegar kerpur til kjörs og*kosta, þá
kýs eg heldur fyrir lögsögumenn.:
Skafta Þóroddsson og Hafliða.
nsa, við vatnsdráttinn, við viðar- [ Másson, en Augustus eða Machia-
íiöggið, við tigulsteinagerðina, við ve^- “Með Iögum skal land
fjárhirzlusmíði Pharaohs, og vér byggja.” sagði Njáll. “Með laun
fylgjumst ö!l að- Og furðulegt er v>gum skal landi stjórna,” sagðii
það ef eigi vilja allir fylgjast 'að; I Machiavelli. Rómverjar reistu;
ef nokkrir eru, sem eigi vilja gangal fangelsin um heiminn. Norræn lög
á fjallið. Því sannmæli eru það, j dæmdu skóggöngu og utanför, s,
sem skáldið kvað: “Dauðlegir eru| Konungsríki stofnaði Island út
þeir einir, sem ei vilja Drottinn sjá.j um heim, eigi færri en Gríkkland
sem skortir vit til að vilja, og vilj-1 og Róm til samans. Ríkin grísku:
ann: sigur að fá. ’. ; og rómvérsku eru að draumi orðín
Hátíðisminni Iands vors verða °g e'g> öðru, frásögnum og æfin-
sýnirnar af hæðinni, sem fyrir aug-1 týrum horfinnar tíðar; eigi virki-
un bera og fljúga á vængjum vind- j legd eu sögurnar af “kóngi og-
anna hraðan hjá. Þúsund árin, er drotningu í ríki sínu”, en þau ríki
í óslitinni röð bregður fyrir sem j voru mörg og þau átti ísland. Örv-
myndum á leiksviði, er sýna fæð- ar-Oddur og Alexander mikli,
ing, þroska, uppeldi, mentun heill- j Ragnar loðbrók og. Júlíus Cæsar,.
ar þjóðar. I þeim myndum birt- eru jöfn æfintýri nú. Katrín Rússa-
ist drottinn — þar á fjallinu.
Frá minningunum öllum get eg
eí:I;i sagt, er.da þryti mig þar minni
fyr en yður, sem eldri eruð og
meira hafið reynt og heyrt og séð.
Landi voru þarf eigi að lýsa, því
mynd þess munuð þér engu síður
geyma glögga en vér. Þó verður
að geta þess, að það er Ianda mest
og landa bezt. Vér höfum verið
gabbaðir á stvmdum fyrir þessa
setningu. Vorir eldri samferða-
menn hafa sagt við oss: “Þér
vitið ekkert hvað þér eruð að tala
um. Hvernig er það Ianda bezt,
með hafísinn, með vorharðindin,
með skriðuhlaupin og eldgosin og
harðbýlið við menn og skepnur?
Og vorir lærðu menn hafa sagt við
oss: “Þér talið eins og einfeldn-
ingur. Hvern’g er það Ianda mest,
sem eigi er nema eyja út í hafsauga
ísi þakin og lítt bygð og ber eigi
nema nokkra tugi þúsunda manna.
Berið það saman við Grikkland, er
Stofnað hefir heimsveldi og ótal
konungsríki og gefið hefir heimin
um hin ódauðlegu Iistaverk. Ber-
ið það saman við Róm, sem einmg
stofnaði heimsveldi og óteljandi
konungsríki, og verið hefir lög-
gjafi veraldarinnar.” — Það virð-
ist sem þessu verði eigi á móti
mælt. Það virðist sem það séu
ofmæli að segja, að það sé landa
mest og landa bezt.
Vorum öldnu vinum viljum vér
þó samt svara með því: Já, Iand
vort er hafíss, vorharðinda, eld-
gosa og skriðuland, harðbýlt við
menn og skepnur. Vér vitum að
það voru ekki Iandssvik, sem lokk-
uðu yður burtu, heldur lífshvötin
sjálf- “En öllum hafís verri er
hjartans ís, sem heltekur skyldunn-
ar þor.” Öllu jarðbanni verra er
réttlætisbannið, sem að iögmáli
gerir: “Það sem þér viljið ekki að
mennirnir geri yður það skuluð þér
þeim gera”. Vorum lærðu spekinn
ar sonum viljum vér og svara með
því að játa það með þeim, að Iand
vort sé eigi nema ey, og að það sé
norður í hafsauga, og að það sé
strjálbýlt; en þrátt fyrir það sé
það eigi svo smátt við hliðina á
Grikklandi og Róm sem sýnist.
Grikkland hefir gefið heiminum
listaverk, er aldrei fyrnast, og það
drotning og Tólffóta trölladrotn-
ing; Hálfdán gamli og synir hans
og Vilhjálmur þýzki og synir hans.
Og áður en öldum lýkur yfir, verða
á sama hátt öll kóngsríki orðin að
hverfulum draum og hálfgleymdu-
æfintýri, því hver líðandi stunJ'
færir mannkynið nær sínum með--
sköpuðu réttindum.
í Iandajöfnun ætlum vér þó eigi
að fara þótt vér bendum á þessi al-
kunnu og öllum sýnilegu sannindi.
Er bezt að hver búi að sínu. Er
bert er það öllum, að hið eina, sem
þjóðirnar eiga og geta geymt og
gefið heiminum með sér, eftir kon-
ungsríkin, eru æfintýrin, og þá bezt
að þau séu bæði efnisrík og fögur.
Auk þessa má geta þess, að
skoðanir manna eru mjög að breyt
ast á notagildi og verðmæti hins
bygggilega lands á jarðarhnettin-
um, og hefir Vilhjálmur norðurfarí
haft einna mest áhrif á þær skoð-
anir- Nú er svo komið, að eigi
eru hin norðlægari Iöndin álitin
síðri, þótt eigi hafi þau hið sama til
að bera og hin suðrænu. Þvert á
móti eru þau álitin betri og traust-
ari bústaður heilnæmrar menning-
ar. Þykir mannkynssagan hafa sýnl
það. Farið getur svo að eigi þyki
öll sæla fengin með því að komast
til “Rúsínufjalla”, og vistin þyki alt
eins góð undir Tindastól eða
Glóðafeyki.
En hversu sem því er varið, og
hvernig sem verðgildin falla, er
land vort oss kært, og kærast allra
Ianda. Til er sá auður, sem ekk-
ert fé faér keypt. Það er landið,
sem mótað hefir hugsanir vorar,
varðveitt tungu vora, geymir bein
feðra vorra og mæðra, og veitt
hefir oss a!t sem vér eigum og er-
um. Sú virðing, sem vér Islend-
ingar njótum meðal erlendra
þjóða, hvort hún er mikil eða Iítil,
er landi voru og þjóð að þakka á
umliðnum öldum. Þau eru vitnis-
burður vor, er eigi getur betri. Ef
plokka ætti af oss alt þa$ sem ís-
lénzkt er, og ef það væri mögij
að vér værum samt til, yrður
ekki fjölskrúðugar verur.
sjónalífið, hugmyndirnar, langaft
irnar, vonirnar, Iífsskilninguri*i
lundarfarið, alt væri burt numio.
M'I’ð cg alt sem vér sækjum til