Heimskringla - 29.09.1920, Blaðsíða 4

4. BLAÐSiÐA
HEIMSICRINGlA
WINNIPEG, 29. SEPT. 1920.
dhllMtSK IM.NGLA
(Stot'nnfi 1S86.)
Kcmnr öt ft hverjuin MÍtÍTÍkudfgl.
CtRcfeiMlur «k eÍRendur:
THE VIKING PRESS, LTD.
Verð blat5sins er y/..00 árgangrvkpénn, sé
h'ann borgabur fyrirfram, annars 93^50.
Allar borganir sendist rábsmanni blatSs-
ins. Póst- eöa bankaávísan'r stílist til
The Viking Press, Ltd
Ritstjóri og ráSsmaSur:
GUNNL TR. JÓNSSON
Skrlf«tof»f
Tlí!) SIIfiKBKOOKK STBEET, WIJÍNIPEG.
P. O. Box SI71 Talaími N0537

WINNIPEG, MAN., 29. SEPTEMBER, 1920
Vesturheimsfcrðir.
Á síðastliðnum sex árum hefir lítið verið
um Vesturheimsferðir, og hefir heimsstríðið
verið því aðallega valdandi. En það var ekki
einasta að fólksfiutningar hingað og til
Bandaríkjanna haettu að mestu við byrjun
stríðisins, heldur streymdu menn í hundruðum
þúsunda tali frá Bandaríkjunum og Canada
heim til ættlanda sinna á þessu tímabili; sum-
ir til að ínna af hendi herþjónustu í heima-
löndum sínum, svo sem Italir, Grikkir og Pól-
verjar, og aðrir til þess að forðast þátttöku í
stríðinu, sem þeir sáu að þeir myndu neyddir
til, ef þeir væru kyrrir hér vestra, einkanlega
þó eftir að Bandaríkin fóru í stríðið. 1 þess-
um flokki voru aðallega Skandínavar.
Mestmegnis voru það verkamenn, sem leit-
uðu fornu átthaganna, og við það fór vinnu-
krafturmn hér á Vesturslóðum mjög þverr-
andi. Kaupgjald fór að sama skapi hækk-
andi, sem eftirspurnin eftir verkafólkinu óx,
og kvað svo ramt að því, að dagkaup óbrot-
ins verkamanns hækkaðiwneira en um helm-
ing á stuttum tíma. Þetta hafði svo aftur
sín áhrif á vöxt dýrtíðarinnar..
En þegar ró og friður var aftur kominn á
í Evrópulöndunum, þó ennþá sé raunar grunt
á því góða, fóru margir að hugsa aftur til
Vesturheimsfarar, vegna þess hms háa kauj>
gjalds, sem menn höfðu frétt um að hér
væri, og núna hma síðustu mánuðina hefir
verkalýðurinn streymt aftur til Bandaríkj-
anna, mest þó frá Ítalíu, enda er óáran mikil
þar í landi. Á einni viku kom á land í New
Yorl: 9000 manns, og er búist við að 90,000
muai koma áður en árið er á enda. Mikill
hluti þessa fólks mun fá vinnu við námagröft
og stáliðnað, því þar hefir vinnufólkseklan
verið einna mest, og sést á járn- og stálverð-
inu, að kolaverðinu ógleymdu, að - engin
lækkun er þar, þó aðrar vörur hafi fallið í
verði.
Hingað til Canada hefir lítið komið af Ev-
rópufólki ennþá, enda hefir stjérn vor lítið
látið sig skifta innflutninga, þar til nú, að hún
virðist vera setja rögg á sig að nýju-
Fyrir nokkrum vikum síðan fór innflutn-
ingsmálaráðgjafinn, Hon. James A. Calder,*til
Evrópu í innflytjendaerindum, og er hann
nýkominn úr þeirri ferð og segir hann að fólk
muni fara að streyma til Canada að nýju með
vornu. En stjórnm vill engan ruslaralýð inn
í landið. Vill sem minst af Suður-Evrópu-
fólki, þýkir það ékki vera til frambúðar eða
þjóðþrifa. Aftur er stjórninni ant um að fá
fólk frá brezku eyjunum og Skandínava, að
íslendingum meðtöldum, sem oftast hafa
reynst bezt aílra innflytjenda. Sérstakjega
kvað stjórninni hugarhaldið að fá góð bænda-
efni og iðnaðarmenn til að koma hingað og
setjast að. .
Með vaxandi innflutningi hlýtur framleiðsla
landsins að aukast stórum, og skynsamlegra
verðlag að komast á vinnuna. En hvort-
tveggja hlýtur að hafa það í för með sér, að
dýrtíðin minki. En því munu allir fagna.

Aukakosningarnar.
Sígur sá hinn mikli, sem Meighenstjórnin
vann í aukakosningunum nýáfstöðnu, hefir
valdið mi'klu umtali bæði í blöðunum og á
mannamótum- Eru menn ekki á eitt sáttir
um, hvað hafi valdið sigrmum. Halda sum-
ir þv^ fram, að liberalar hafi hjálpað stjórn-
inni. Aðrir segja, að það hafi verið verka-
menn, sem veitt hafi stjórninni lið. Aftur
segja fyigismenn stjórnarinnar, að það hafi
verið stefna hennar og traustið á henni, sem
hafi leitt ráðgjafa hennar til sigurs. En um
það eru allir sammála, að hér sé um óvenju
mikinn sigur að ræða.
í St. John voru, sem kunnugt er, Hon- W.
R. Wigrnore tollmálaráðgjafi, af háifu stjórn-
arin.nar, en gagnsækjandi hans var iberalinn
Dr. Emery, sem látið hafði ginna sig á síðustu
stuauii til að bjóða sig (fram, og var lofað 1
stuðningi Ieiðtogans sjálfs, Hon. McKenzie
King. En McKenzie King kom hvergi nærri
St. John meðan kosningahríðin stóð yfir, lét
sér «ðeins nægja að senda “opið bréf’ til
aílra góðra manna og sannra liberala í St.
John, og biðja þá að kjósa vin sinn, Dr. Em-
ery. En þeir reyndust fáir, þessir góðu og i
sönnu liberalar, og doktorinn féll við lítinn
orðstír, misti tryggingarfé sitt, og er naum-
ast meiri sneypa hugsanieg. Atkv.meirihluti
Wigmore’s var talsvert á fimta þúsund. Þess
ber að geta að St. John er tvímenningskjör-
dæmi og afar víðáttumikið, því mikill hluti
þess er til sveita, og var sá hlutinn áður sér-
stakt kjördæmi, en nú er hann sameinaður
borginni og heitir kjördæmið réttu nafni St.
John & Albert. En yfírburðir ráðgjafans
voru eins miklir í sveitahéruðunum og í borg-
inni. Bændurnir jafnt sem borgarbúar fylktu
sér um ráðgjafann og lýstu trausti sínu á
Meighensitjórninni.
í Colchester kjördæmi í Nova Scotia var
kosningabardaginn miklu skæðari. Kjördæm-
ið er aðallega sveitakjördæmi og eru 70 pró-
sent kjósendanna bændur, 20 prósent verka-
menn, en aðeins 10 prósent tilheyra öðrum
stéttum. Virtust því hér vera sigurvænlegar
horfur fyrir þingmannsefni bænda, að ná
kosningu, ekki sízt þegar bandalag var í gildi
milii verkamanna og bænda síðan frá fylkis-
kosningunum, er haldnar höfðu verið skömmu
áður, og hafði einmitt bandalag þetta unnið
kjördæmið með miklum yfirburðum- Hér á
ofan bættist svo það, að maður sá, sem til-
nefndur var að saékja á móti ráðgjafanum,
var hinn mesti atkvæðamaður; hafði verið
kapteinn í hernum og getið sér frægð fyrir
hrausta framgöngu á vígvöllum Frakklands.
I Capt. Dickson hafði því ráðgjafinn verðug-
an keppinaut.
Liberalar höfðu engan í kjöri úr sínum
flokki. Slíkt hið sama höfðu þeir gert í fyl'k-
iskosningunum síðustu. Létu þá bændur og
conservativa reyna sig, eins og nú. En úrslit-
in urðu að þessu sinni öll önnur en þá, því nú
sigraði conservativinn, og það með meiri yf-
irburðum en áður hafði þe'kst í sögu kjör-
da&misins, 1500 atkvæða meirihluta.
Sigur McCurdy’s er stórfeldur, þegar þess
er gætt, hvernig að kjördæmið hafði farið í
fylkiskosningunum rétt áður, þá fengu
bænda-þingmannsefnin rúm 800 atkvæði um-
fram hina tvo conservativu gagnsækjendur
sína. Hér var því öllu snúið við. Hver or-
sökin er, fer tvennum sögum um. Blaðið
Manitoba Free Press, sem kalla mun mega lib-
eral, segir að sigur ráðherrans sé liberölum
að þakka. Þeir hafi í fylkiskosningunum
fylgt bænda-þingmannsefnunum í kjördæm-
inu og komið þeim að. Nú aftur á móti hafi
þeir snúið við blaðinu og stutt conservativa-
ráðgjafann, og það vegna þess, ' að liberal-/
stjórninni þar í fýlkinu sé ekkert um það gef-
ið að bændaflokkurinn verði voldugur þar um
slóðir, og að hann fari að vasast í sambands-
pólitík. Sé því betra að kveða þá löngun
niður í byrjuninni. Hvort þessi kenning Free
Press sé sönn eða ósönn, vitum vér ógerla, en
hitt viturn vér, að liberalar hafa aldrei verið
sterkir í Colchester, og hefðu aidrei komið að
manni úr sínum flokki, hvort heldur í fylkis-
kosningunum eða þessum. Oss er því nær að
halda, að sigur Meighenstjórnarinnar í Col-
chester sé að þakka henni sjálfri, og því
trausti, sem kjósendurnir beri til hennar. Að
conservativar töpuðu í fylkiskosningunum
kemur til af þeim ofur skiljanlegu ástæðum,
að flokkurinn er sundraður í fylkispólitíkinni;
í sambandspólitfkinni er hann aftur á móti
heill og óskiftur.
En hvernig sem þessu er varið, þá varðar
það mestu, að sú stjórn, sem talin var af
mörgum dauðadæmd og við völd í óþökk
lands -og lýSs, hefir sýnt það og sannað, að
hún er bráðlifandi og'hefir fólkið að baki sér.
Verzlunarviðskifti
Canada og Banda-
ríkjanna.
Viðskifti Canada við Bandaríkin fara vax-
andi með ári hverju, en ekki eru þau að sama
skapi heillavænleg fyrir Canada og vöxturinn
er mikill. Innfluttar vörur hingað frá Banda-
ríkjunum eru langtum meiri en útfluttu vör-
urnar héðan, sem þangað ganga, og hefir svo
verið frá fyrstu tímum, að verzlunarviðskifti
hófust á milli Iandanna. Árið sem leið keypti
hver íbúi Bandaríkjanna sem svarar $4.41 af
vörum héðan, eíi hingað voru fluttar að sunn-
an vörur, sem námu $100.26 á hvert nef hér
í landi. Eftirtektarvert er það einnig, að
langmestur hluti af varningi þeim, sem Can-
adamerth kaupa að sunnan, eru iðnaðarvör-
ur, en því nær alt, sem Bandaríkjamenn kaupa
héðan, eru hrávörur. Það er því ekki að
undra, að gengismunur sé á canadiska og
bandaríska dollarnum, Canadamönnum í stór-
chag. Og þetta er undir núverandi tollvernd-
unarfyrirkomulagi. Hvað mundi ske, ef toll-
garðurinn yrði með öllu afnuminn?
Verzlunarskýrslurnar sýna viðskiftin við
Bandaríkm síðan 1907, sem hér fer á eftir:
Innfluttar vörur frá Bandaríkjunum.
Fjárhagsár Upphæð
1907 (9 mánuðir) .. $155,943,029
1908 210,652,825
1909 180,026,550
1910 223,501,809
1911 284,934.739
1912 356,354,478
1913 441,141,562
1914 .. 410,786,091
1915 428,616,927
1916 398,693,720
1917 677,631,616
1918 791,906,125
1919 .... 746,920.654
1920 802.0%,817
Otfluttar vörur til Bandaríkjanna:
Fjárhagsár Upphæð
1907 (9 mánuðir) . $ 79,021,480
1908 113,520,500
1909 92,604,357
1910 113,150,778
1911 119,396,801
1912 120,534,634
1913 167,110,382
1914 200,459,373
1915 215,409,326
1916 320,225,080
1917 486,870.690
1918 .... 441,390,920
1919 477,745,659
1920 464,029,273
Vér sjáum af þessu, að Bandaríkjaþjóðin,
með sínar 105 miljónir íbúa, kaupir af Can-
ada, með sínar 8 miljónir íbúa, nálægt helm-
ingi minna en hún selur hingað.
Demokratar, sem nú eru við völin í Banda-
rfkjunum, eru lágtollaflokkur ríkjanna. Engu
að síður verndar hann með háum töllum all-
ar þær iðnaðargreinar, sem talið er að þurfi
verndar með til framþróunar, og það liggur í
augum uppi, að komist hátollaflokkurinn,
republikkar, til valda við næstu kosningar,
hækka verndartollarnir stórurn aftur í Banda-
ríkjunum, og margar þær iðnaðargreinar, sem
nú eru án tolla, verða þá tollaðar að meira
eða minna leyti. Þess vegna er það, að
Canada getur ekki bygt upp á mikla sölu fyrir
sinn fátæka’ iðnað á Bandaríkjamarkaðnum,
eða þolað samkepni þið hann hér í landi, sé
Canada opnað upp á gátt fyrir Bandaríkja-
iðnaðinum.
Að Canada stendur miklu ver að vígi í
samkepninni við Bandaríkin, stafar að nokkru
leyti af legu landsins, en þó mest af auðlegð-
armismuninum og fámenni landsins, borið
saman við Bandaríkin. Tollverndun hefir
verið ríkjandi í Bandaríkjunum síðan I 789.
Verksmiðjur og iðnaður fóru þá strax að rísa
upp og dafna- Fólk ítreymdi þangað úr öll-
um áttum, og auðmenn, sem vildu verja pen-
ingum sínum í ábatasöm fyrirtæki, sáu þarna
tækifærið, því þeir vissu, að í ríkjunum hafði
verið grundvölluð trygg og varanleg toll-
verndunarstefna, sem hlaut að skapa mikinn
iðnað og voldugan í ríkjunum. Og þessir
menn urðu ekki heldur fyrir vonbrigðum.
Hér í Canada var alt með öðrum hætti. Toll-
verndunarstefnan kom fyrst í framkvæmd ár-
ið 1878, eða 89 árum seinna en í Bandaríkj-
unum. Þá voru ríkin orðin voldug að iðnaði
og verzlun, en Canada fátæk og í vesaldóm,
og þó höfðu bæði löndin staðið álíka vel að
vígi árið I 789.
Canada hefir tekið miklum stakkaskiftum
á þessum 42 árum, sem liðin eru síðan að toll-
verndunarstefnan var grundvölluð í la’ndinu,
en það er þó langur vegur frá því, að vér sé-
um ennþá færir um að keppa við Bandaríkin
í iðnaði og verzlun, berskjaldaðir. Hvað
verða kann með tíð og tíma gegnir öðru
máh.
O >.»(>'•» i>«w(>«n»(>^(i«»(>«,a»()'ami><
Jafnaðarmenska og
ei n s tak 1 i n gsy íi rbu rði r.
Fyrirhálfri öld, eða þar um kring, kom
Karl Marx fram með þá kenningu, að verka-
menn váeru í rauninni höfundar og frumkvöðl-
ar allra fjárhagslegra verðmæta. Og síðan
hafa allir jafnaðarmenn, fyr og síðar, unnið
að því„ á grundvelli þessarar kenningar, að
koma allri framleiðslú í jafnaðarmenskuhorf.
En þessu var ekki þar með lokið.
Allan auð, sem safnað hafði verið með ár-
vekni, sparsemi, einstaklingsfyrirhyggju og
dugnaði, átti að gera upptækan. F.instakl-
ingana átti að fella í eina fasta heild. Hún
átti að verða aðal-atriðið. Þeir ekkert. j
Persónuleik, dugnað og frumkvæði átti að
bera ofurliði, en setja í staðinn sviplausa ;
meðalmenskuna.
Nú væri ekki úr vegi að athuga,
hvort það eru í raun og veru verka-
mennirnir emir, sem framleiða efna
legt verðmæti. Hugsum okkur til
dæmis verksmiðjueigandann Ford.
Hann byrjaði umkomulaus smiðju-
drengur. En hefir nú géisimiklar
tekjur. Við skulum ennfremur |
hugsa okkur, að til hans kæmi j
sendinefnd frá verkamönnum hans, J
sem krefðist þess, að hann .veitti
þeim hlutdeild í rekstri verksmiðja j
bans, af þeim ástæðum, að það
pæru þeir, sem framleiddu allan j
arðinn. Þess vegna hefðu þeir rétt
til að hafa fult eftirlit með og aðal- j
gagn þeirrar framleiðslu, sem Ford
hyggi, að hann einn hefði gert að
stóröflugu og stórauðugu fyrir-,
tæki.
Ford mundi koma fram með þá
uppástungu við þá, að þeir færu til
einhverrar þeirrar biifreiðaverk-
smiðju í Ameríku, sem aldrei hefði
grætt einn eyri, og byðu að taka
stjórn hennar og rekstur á hendur,
því að það væru þeir, sem fram-
leiddu auðinn. Þeim yrði auðvitað
tekið með opnum örmum, og það
mundi, verða gengið að hvaða skil-
yrðum sem þeir settu. Það væri
ekki einkis virði að koma skuld-
ugri verksmiðju upp úr skarninu.
Ford mundi ennfremur segja sem
svo, að hann tæki aftur verka-
mennina, sem sagt yrði upp vinn-
unni við þá verksmiðju, sem þeir
ætluðu að bjarga. Hann mundi
fá þá orðalaust, því hann hefir alt-
af borgað mest vinnulaun allra
verksmiðjueigenda í Bandaríkjun-
um. Og hann mandi bæta við:
Mér er sama, hvaða verkamenn eg
hefi, því þa ðer fyrirhyggja og
dugnaður minn, stjórn mín og
rékstursaðferð, sem skapar auð
verksmiðju minnar í raun réttri, en
ekki þið.
I þessum manni koma nefnilega
svo dásamlega og augljóst fram
þeir yfirburðir, serj^ skapa verð-
mætin: óbifandi traust á fyrirtæk-
inu, sívakandi árvekni og röggsöm
og örugg stjórn um alt, er að fyrir-
komuiaginu, og rekstrinum lýtur.
Hvorugir þeirra, sem vinna með
anda eða líkama, framleiða í raun
réttri efnaleg verðmæti. Það ger-
ir auðurinn ekki heldur, óstarfrækt
ur og bundinn. Það gerir stjórnin
á hinu lifandi afli, mönnunum, og
hinu dauða, auðnum. Sé þessu
hvorutveggja stjórnað slælega og
fyrúhyggjulaust, þá er úti um að
verðmætin skapist. Undir rekturs
aðferðinni er alt komið- Þar skilja
leiðir með forsjá og fyrlrhyggju
eins afburðamanns í þeim efnum
og magra miðlungsmanna, sem
jafnaðarmenn vilja, manna, sem
jafnaðarmenn flestra landa krefj-
ast nú að taki þátt í stjórn og
vinnuaðferð allra stærri fyrirtækja.
En það er tæplega einn af þús-
undi hverju, sem er fær um að
stjórna einföldum og litlum fyrir-
tækjum, svo arður fáist af, og enn
færri, sem eru því vaxnir að sjá um
rekstur margbrotinna fyrirtækja.
sem ríkin sjálf létu glepjast að hafa
með höndum.
En um þétta mikilsverða atriði
virðast jafnaðarmenn ekki hugsa.
Þeir vi]ja steypa óvönum og ófær-
um miðlungsmönnum í stjórn
þeirra fyrirtækja, sem einn hugur
og hönd á og verður að reka.
Auðurinn fylgir á vorum dögum
hinum fáu snillingum, sem hafa
sýnt að þeir eru megnugir þess að
frarrJeiða efnalegt verðmæti, og
eru sjálfsagðir til þess að hafa for-
ustuna á hcndi i hinum stærstu og
vandasöiqustu fyrirtækjum, sem
löndin lifa beinlínis og óbeinlínis á.
Auðurinn er ekki lengur neinn
einkaréttur, sem fáemum útvöldum
er veitturi Hann er nú orðið ekki
an"að en sýnishorn persónu-yfir-
burðanna á vissu sviði: framtaks-
seminnar, áræðisins og hyggind-
arir.a.
En án snillingsgáfu þessara af-
burðamanna til framtaks og fjár-
áfla/-mundi fjöldi beztu hæfileika
mannanna liggja ónotaðir og arð-
lausir, því þeir þróast einmitt í
skjóli hinna efnalegu verðmæta.
Listir, vísindi og skáldskapur eru
gimsteinar, sem sjaldan mundu
DODD’S nýmapillor eru bezta
nýmame'Sali'Ö. Lækna og gigt,
bakverk; hjartabilun, þvagteppu,
og önnur veikindi, sem stafa frá
nýrunum.
Dodd’s Kidney Pills kosta 50c
askjan eSa sex öskjur fyrir $2.50,
og fást hjá öllum lyfsölum, e?Sa frá
THE DODD’S MEDICINE CO.«
LTD., Toronto, Ont.
glitra mönnunum, ef ekki væru hin
efnalegu verðmæti til að skapa
þeim sum höfuð-Iífsskilyrðin.
En hvað yrði um þessa yfir-
burðamenn, ef framleiðslutæki og
fengin efni yrði gert upptækt og
jafnaðarmannakenningarnar lagð-
ar að öllu leyti til grundvállar á
fyrirkomulaginu?
Það væri ef til vill hægt að
þvinga þá til að halda áfram stjórn
fyrirtækjanna, til að vinna 8 stund-
ir á dag fyrir föst laun. En þeir
mundu aldrei verða kúgaðir til að
þrýsta fram skapandi hugsjónum
undir yfirráðum jafnaðarmensk-
! unnar, sviftir starfsmætti, athafna-
frelsi og hinni meðfæddu og mann-
legu gleði, sem fylgir því að njóta
ávaxtanna af eigin frumkvæði og
framtakssemi.
Auk þessa kemur annað stórfelf
atriði til greina.
Eins og nú er komið högum
þjóðanna, hefir aldrei verið meiri
j lífsnauðsyn á einstaklingsdugnaði
og afburðamensku í fjáröflun.
I Löndin öll þurfa nú um fram alt að
j niqta sinna mestu framleiðslugarpa
og slyngustu fjáraflamanna, því á
þeim lifa þau. En svo vill jafnað-
r>M, meira en nokkru
sinni fyr, þurka þessa menn út, af-
má yfirburði þeirra, taka af þeim
athafnafrelsið, einstaklingskostina
persónuleikann, og setja þá undir
valdboð meðalmenskumnar.
F" rá stendur fjáijhagslegt hrun>
landanna fyrir dyrum, því það eru
einstaklingsyfirburðirnir og per-
sónusjálfstæðið í fjáröflun, sem eru
beztu stoðir og styttur hverrar
þjóðar.
Góður gestur.
HingaS lcom á mánudagskvöld-
ið frú Stefanía GuSmundsdóttir
ileikkona á samt þrem ibörnum sín-
um.
Frú Stefanía er, sem kunnugt er,
helzta leikkona lslands^ og hafa
þeir, íem séS hafa hana á leiksviSi
jalfnan dáSst aS leik hennar. Er
þaS gleSiefni fyrir Vestur-Islend-
inga aS fá aS sjá frúna og list
ihennar, því þaS er ekki svo oft aS
oss gafst tækifæri til aS sjá 'reglu-
lega leiklist á íslenzku leiksviSi hér
vestra.
Vér höfuim sjálfir séS frúna í
tveim leikritum, “LénharSi fógeta’
og “Kinnarhvolssystrum”, og fór
;hún meS hlutverk sín í báSum
þeim leikjum þannig, aS slíkt gat
ekki gert nema sannur listamaS-
ur, og þó er þaS áreiSanlegt aS
þau hliutverk voru ekki þaS bezta
sem hún hefir framléitt á leiksviS-
inu.
Eigi vitum vér hvenær frúin
muni sýna sig hér á leiksviSinu, en
vér vonum aS þaS verSi sem fyrst
því allir munu bíSa hennar meS
óþreyju. Hitt vonum vér einnig,
aS tekin verSi hin allra beztu al-
íslenzk leikrit, sem völ er á, til aS
■sýna viS þetta tækifæri, en ekki
illa þýddir og léttvægir danskir
leikir, eins og siSur l^efir veriS aS
koma fraim meS hér á leiksviSi.
Vér höfSum þá ánægju aS
kynnast frúnni á mánudagskvöld.
1