Heimskringla - 29.09.1920, Blaðsíða 7

WINNIPEG, 29. SEPT. 1920.
HEIMSKRINGLA
7. BLAÐSfDA
The Dominion
Bank
HORNI notre OAME AVE. OU
SHKU8ROOKE ST.
H5fa9ntðll ippk..........$ •.•Oð.WMi
VarMjðtQr ...............•
Allar eigrnlr ..........$79,000,000
Sérstakt athygli .veitt viðskift-
um kaupmanmi og verzlunarfé-
aga.
Sparisjóðsdeildin.
Yextir af innst«eðufé greiddir
jafn háir og annarsstaðar.
Vér bjóðum veOkomin smá sem
stór viðskifti-
I’HOKÍE A 92S3.
P. B. TUCKER, RáðsmatSur
Ógiftu stúlkurnar.
Grein sú, sem ihér fer á eftir, er
tekin upp úr Isafold, og erhöfund-
ur hennar Sig. Þórólfsson, fyrrum
forstjóri Hvítárbakkaskólans, en
nú er hann, aS |>ví er Vísir segir,
meSritstjóri MorgunblaSsins og
Isafoldar. Greinin er aS mörgu
leyti eftirte'ktarverS og á skyld-
leika á svipuSum sviSum hér
vestra:
vegna, eSa þess, hve störfin eru
mikil
HvaS gera svo stúlkurnar á eft-
irmiSdögunum. LeitiS aS þeim í
skrallsölunum og þar munuS þér
hitta þær. LeitiS aS þeim í bíó-
unum og þar eru þær komnar. Á
■a;e. ” .1 sjáiS þiS þær flissandi
út undir eyru meS slæpingjum og
kvennaveiSurum, sem eru af sama
sauSaíhúsi og þær, hafa sömu lífs-
BARNAQU
Nafnfesti.
Konungur einn í Danmörku er
skoSanir og þær og eru á svipaSri nefndur Hrólfur kraki; hann er á
siSgæSis og menningarbraut og §ætustur 'fornkonunga, fyrst aS
þær. | mildi, og fræknleik. og lítillæti.
Og þetta fólk kallast hiS Unga ÞaS er eitt mal,k um ,ítil,æti hans-
ísland. ÞaS á aS byggja þetta1 er mjög er fært * f^sagnir, aS einn
Iand þegar hinir eldri falla í válinn.
I.
— ÞaS á aS verSa eiginkonur ogj
eiginmenn, mæSur og feSur næstu
kynslóSar, hinnar íslenzku þjóSar.
Mér 'finst þetta ekik glæsileg til-
hugsun.
En máske þetta unga fólk Iagist,
þegar út í stríSiS er komiS, þegar
til dæmis þessar stúlkur, sem nú
vilja ekkert nýtliegt aSha’fast.
verSa mæSur og eiga aS 9já um
mörg börn og heimili. Þá fyrst
vita þaer, hvaS sumar konurnari
eiga nú viS aS stríSa, hverjar
þeirra eru áhyggjurnar mestar. ,
II.
athugaS væri, hve imargar vinnu-
færaT ógiftar stúlkur væru í land-
inu, og aS hiS opirtbera grenslaS-
ist svo dftir vinnubrögSum þeirra.
ÞaS erá allra vitorSi, aS á flest-
um tímum ársins er erfitt aS fá
kvenfólk til starfa í kaupstöSum
og í sveit. ÞaS lítur svo út, sem
of fátt kvenfólk sé í Jandinu á móts
viS karlmennina.
ÁSur höfSu sveita'bændur nóg
kvenfólk vetur og vor, og sömu-
leiSis kaupstaSabúar. En nú er
þessu á annan veg fariS. Nú kvarta
flestir uim er'fiSleika á því, aS fá
stúlkur til vetrarstarfa, aS minsta
kosti er þetta svo hér á SuSur-
landi.
Hefir stúlkum fækkaS á síSustu
10—20 árum? ESa vilja stúlkur
síSur vera í vetrarvistum nú en áS-
ur var? Um vinnukonur er naum-
ast aS ræSa. Þær eru eigi til.
Eg hygg, aS stúlkurnar, sem
vetrarvistum geta gegnt, séu engu
faerri nú en áSur. Hitt virSist
vera mörguim orSiS ljóst, aS mikill
hópur ungra kvenna vill eigi vinna
aS neinum mun. Mörg dæmi eru
kunn þessu til sönnunar.
Frú ein í Reykjavík auglýsir eft-
ir þjónustustúlku. Stúlkan kemur
daginn eftir aS finna frúna og vill
gera kost á sér meS þessum kjör-
tfm:
1. AS hafa alla eftirmiSdaga
fríja
2. AS hafa alla sunnudaga fríja.
3. AS þurfa ekki aS passa börn.
4 AS þurfa ekki aS þvo þvotta.
5. AS fá 100 krónur á mánuSi
fyrir störf sínl —
HvaSa störf? Frúin spyr hvort
hún geti búiS til eSa lagaS mat
handa heimilinu. ÞaS segist stúlk-
sn aS vísu aldrei hafa gert eSa
lært sérstaklega. En þó býst hún
viS því aS geta laert þaS fljótt
meS lítilli tilsögn.
HvaS vill þessi stúlka? Hún vill
í rauninni Tá 100 kr. kaup fyrir
ekkert. Hún vildi ekkert gera af
af því, serrt hver húsmóSir þarf aS
fá stúlkur til aS starfa. Þetta eina
verk, sem hún vill gera, kann hún
ekki og hefSi eigi dugaS til, og þo
aS hún hefSi getaS leyst þaS
sómasamlega af hendi, þá átti hún
ergi meira fyrir þaS en fæSi og
húsnæSi.
En fleiri konur en þessi hafa
líka sögu aS segja um ósvífni þjón
ustukvenna.
Eg kalla þetta ósvífni, aS vilja
fá hátt kaup, en Vilja lítiS vinna
fyrir því.
ÞaS kvaS vera orSin venja í
Rvík, aS stúlkur vinni í húsum aS-
eins fyrrihluta dags, en hafi síSari
hlutann ifríjan og svo sunnudaga,
aS meiru eSa minna leyti. Þá
verSur kpnan sjálf aS passa börn-
in og matreiSa, hvort sem hún er
jær um þaS eSa ekki heilsunnaf
Þá má minna á þann allstóra
kvennahóp, sem ekkert vinnur í
'ÞaSjæri máske þörf á því, aS^ kaupstöSunuTI1. Fyrst má nefna
heimasætur efnaSra manna og em-
bættismanna. Þær eru flestar eigi
látnar vinna neitt, sem vinna getur
talist. ÞaS heitir svo, aS þær séu
aS mentast. En þaS er eigi gott
eSa affarasælt uppeldi á stúfkun.
um, aS láta þær ekki venjast viS
öll algeng störf, þó foreldramir
eigi þurfi þess efnanna vegna. —
Þær þúrfa aS venjast viS vinnu,
sjálfra þeirra vegna, engu síSur en
aS læra útlend mál, eSa spila á
píanó. ÞaS er álveg salma hvort
litiS er á þetta frá heilbrigSislegu
eSa mentunarl'egu sjónarmiSi- öll
ungmenni þuiífa aS 'læra aS vinna,
og læra aS bera virSingu fyrir
hverju heiSarlegu staffi.
Þegar þessar heldri manan dæt-
ur giftast, eiga þær aS stjórna
heimili og þjónustustúlkum. Þá er
gott aS þær viti, hvaS vinnan er,
og kunni þau st.örf, sem þær þurfa
aS láta aSra vinna. Og svo getur
þetta ávalt viS boriS, aS konurnar
sjálfar, jafnvel ríkar frúr, fái eng-
ar stúlkur til innanhússstarfa. Gott
er þá fyrir þær aS geta tekiS til
hendinni. »
Svo var ástandiS ilt í borgunum
á Englandi síSastliSiS ár, aS stúlk-
urnar voru ófáanlegar í vistir. Þær
voru ýmist viS önnur störf, sem
þær hölfSu tekiS sér á stríSsárun-
um, eSa þær voru svo gikkslegar
og kröfuharSar aS húsmæSur gátu
eigi tekiS þær. Konurnar, ríkar
sem fátækar, æSri sem.lægri, voru
einyrkjar í húsunum, urSu hjálpar-
laust aS sjá um börn sín, matartil-
búning og húshald aS öSru leyti.
ÞaS er víSa pottur brotinn á
þessum tímum. VinnuleysiS og
kaupgjaldskröfur úr hófi fram er
alda,, sem nú fer yfir flest lönd.
Næst er aS minnast á þær stúlk-
ur, sem safnast hingaS til Reykja-
víkur á haustin úr öllum áttum.
Þær þykjast vera á mentunarvegi.
En þaS eru þær fæstar, því eg tala
eigi um nemendur, sem stunda
nám viS 'fasta skóla. Sumar eru
eitthvaS aS ‘læra til handanna,
aSrar aS æfa sig á nýmóSins döns-
um o. s. frv. En sumar læra ekk-
ert, en ifá sér leigt herbergi og
kaupa sér fæSi aS meira eSa
minna leyti og hafa fæSi hjá sér.
Þetta eru stúlkur. sem hafa
veriS í síldarvinnu, eSa hjá bænd-
um í kaupavinnu Þær fara hing-
aS suSur meS afraksturinn af sum.
arvinnunni, til þess aS eta hann út
í Reykjavík.
En þeir eru til, sem eigi skilja í
því, hvernig sumarkaupiS endist
stúlkunum allan veturinn, eigi
þær flestar eru
en hún á sér í holu jóS,
hvaS eiga þau aS eta?
Þú hefir úti allar klær
ekki síSur en tófa,
veiSir fugla, fénaS slær,
til fiskjar kænn aS róa.
Föngin heim hún færir slík,
og fátæk börnin nærir,
þiS eruS bæSi lyndislík,
hvaS lífs útveg áhrærir.
Á skaparans eg skepnum sé,
sem skyn og kralfta bera,
hvort mun annars eySslufé
ætlaS til aS vera.
lítill sveinn og fátækur er nefndur
Vöggur; hann kom í höll Hrólfs
konungs; þá var konungurinn ung-
ur aS aldri, og grannur á vöxt. Þá
gekk Vöggur fyrir hann og sá upp
a hann. Þá mælti konungurinn:
HvaS vilt íþú mæla, sveinn, er þú
sér mig?” Vöggur svarar: ,“Þá
er eg var heima heyrSi eg sagt,
aS Hrólfur konungur aS HleiSru
var mestur maSur á NorSurlönd-
um, en nú situr hér í hásæti kraki
einn lítill, og kalla þeir hann kon.
ung sinn". Þá svarar konungur-
inn: “Þú sveinn hefir gefiS méri
nafn, aS eg skal heita Hrólfur!
kraki; en þaS er títt, aS gjöf skal I
fylgja náfnfesti. Nú sé eg þig'
enga gjöf hafa til aS gefa mér aS | e . ,
f t . , , , > , aldrei hatði seo Dvem gamla,
natnresti, pa er mer se þægileg; nu
skal sá gefa öSrum er til hefir,”
tók gullhring af hendi sér og gaf
'honum. Þá mælti Vöggur: “Gef
þú allra konunga heilastur, og þess
strengi eg heit, aS verSa þess
manns bani, er þinn banamaSur
verSur.” Þá mælti konungur og
hló viS: “Liílu verSur Vöggur
feginn.”
rík.
auS
“Þess þarf ekki — eg skal bera Komumanni fór ekki aS lítast á
hann fyrir ySur.” blikuna og hann hélt aS hann
“EruS þér máske í sendiferSum þyhfti ekki aS gera sér vonir um aS
Torfi og tófa.
Vænt er munn aS vanda sinn,
og varast taliS ljóta,
til hvers ertu, Torfi iminn,
tófunni aS blóta?
Þó hún deyddi þennan sauS,
þvílíkt bralla fleiri;
hún á mikiS minni auS
en monsjör Torfi á eyri.
Þú átt ekkert ektafljóS,
arfa viS aS geta,
Efnaður vikapiltur.
(Norsk smásaga.)
Svend Foyn var einn af
ustu mönnum Noregs. Allan
sinn hafSi hann grætt á hvalveiS-
um. En hann var blátt áfram og svo
yfirlætisllaus og ekkert ríkmann-
legur í sjón aS sjá. Einu sinni
kom atvinnulaus sjómaSur, sem
til
Túnsbergs, þar sem hann átti
heima, og ætlaSi aS reypa aS fá
atvinnu hjá honum.
Á bryggjunni hitti hann aldraS-
an, gráhærSan mann, sem honum
virtist heppilegt aS fá leiSbeining-
ar hjá.
“MeS leyfi aS spyrja, herra
minn: EigiS þér heima hér í
borginni?”
“Já, eg á hér heima.”
“GetiS þér sagt mér, hvar
Sveinn Foyn býr?
“Já, þaS get eg.”
“VíljiS þér gera svo vel og
fylgja mér heim til hans. Eg skal
borga ySur ómakiS.
“ÞaS skal eg gera. Eg ætlaSi
einmitt aS fara þá sömu leiS.”
"En — eg hefSi þurift aS fá ein-
hvern til þess aS bera ferSapok-
ann minn þangaS.
hér um bæinn?”
“Ónei, ekki hefi eg nú veriS
ráSinn til þess.”
“HvaSa atvinnu stundiS þér?”
“Eg hefi aS mestu stundaS
sjó.”
“ÞekkíS þér Svein Foyn?"
"Já. hann þekki eg mjög vel.”
“Hveimg karl er þaS ? Er gott
aS skifta viS hann?”
"ÞaS er nú víst undir því kom-
iS, hvernig honum geSjast aS þeim
sem hann skiftir viS.”
Eftir stundar gang nemur gamli
maSurinn staSar, bendir á næsta
hús og segir viS förunaut sinn:
“Þarna býr hann.
vel aS ganga inn um þessar
dyr.”
Hann fék'k aSkomumanninum
ferSapokann og ifór.
"BíSiS þér viS. Héma eru 50
aurar fyrir aS bera pokann!"
“Nei, eg þakka ySur fyrir. Eg
tek ekkert fyrir þaS, af því aS eg
ætlaSi þessa sömu leiS hvort sem
var.” — SíSan hvarf hann fyrir
húshorniS.
Gesturinn hringdi dyraklukk-
unni. Stúlka opnaSi dymar.
“Er Sveinn Foyn heima?
“Já, geriS þér svo vél aS koma
inn. Hann kemur strax.”
Eftir örstutta stund gengur
Sveinn gamli inn í stofuna.
Gesturinn kiptist viS og þaS
ætlaSi aS líSa yfir hann. Frammi!
fyrir honum stóS “vikapilturinn”,:
gamlli maSurinn, sem bar pokann
hann, karlinn, sem hann hafSi boS
iS 50 aura( margra miljóna eig-
andinn, auSugasti maSurinn í Nor.
egi, Sveinn Foyn!
fá atvinnu hjá þessum manni.
En alt fór betur en'áhorfSrst.
Hann fekk þaroa allgóSa atvinnu
og Sveinn hafSi orS á því, aS
þtfát-t 'fyrir alt væri eitthvaS viS
þennan mann, sem sér geSjaSist
vel aS.
En þaS vil eg biSja ySur aS
hafa hugfast,” sagSi hann aS
skilnaSi, ”aS altaf kann eg bezt
viS þaS, aS hver maSur beri
ferSapokann sinn sjálfur!”
(Æskan.)
SmælkL
HöfuSsmaSurinn: “LiSþjálfi!
GeriS þ>ér ( Þessa fimm nýliSa, sem þér feng-
uS í gær til viSbótar, verSiS þér
aS taka alvarlega til meSferSar.
TemjiS þá vel og sýniS þeim enga
vægS. MeS góSu verSur ekkert
ágengt hjá fólki úr því héraSi, því
aS þaS er bæSi heimskt og ill-
gjarnt. Eg þekki þaS, því eg er
sjálfur ættaSur þaSan.”
Ljósmyndarinn (viS ungan
mann, sem ætlar aS láta mynda
1 sig meS frænda sínum gamla) : Má
eg ekki biSja ySur aS leggja hönd-
ina á öxl frænda ySar.”
Gamli frændi: “LátiS þér hann
héldur stinga henni í vasa minn.
ÞaS verSur miklu eSlilegra.”
Gömul kona kom inn í sölubúS
og baS um tvö pund af púS jrsykri
"Kíló er þaS nú kallaS,’ sagSi
búSarpilturinn.
“Drottinn minn góSur!” hróa-
aSi gamla konan og sló samaa
höndunum. “HvaS er þaS sem
maSur lærir ekki í ellinni? Heitir
þaS nú ek'ki lengur púSursykur?”

slíkar vistir eru eigi strax fáanleg.
ar.
En þær eru líka margar, sem
þrauka allan veturinn og fram á
vor. Koma upp í sveitirnar aftur
eSa útkjálkakaupstaSina ekki fyr
en í maí eSa júní.
Þær hafa í 8—9 mánuSi lifaS á
3—4 mánaSa sumarkaupi og eru
sællegar og vel upp stroknar. ÞaS
mætti ætla aS þetta væru ríkra
manna dætur. Sagt er aS sumar
þessara stúlkna hafi aukatekjur
hér í Reykjavík, einkum á kvöld-
in — Allir hafa heyrt talaS um
“hvíta mansaliS”, sem lögreg’lan
og lögfræSingarnir glímdu viS, en
gátu hvergi hönd fest á og gáfust
upp viS. ÞaS er nú máske ekki
til lengur. En þaS er annaS til í
Reykjavíkuibæ, sem litlu er betra
og líkrar tegundar. ÞaS eru saur-
lifnaSarholurnar, sem opnaSar eru
þegar degi hallar.
Þetta er á allra vitorSi, og þó er
ekkert eSa lítiS gert ti’l þess aS af-
nema þær. Þær eru bænum og
landinu til vanvirSu og heilsutjóns,
III.
bæjarbúa, sem nú verSa aS búa í
of litlum og óhollum herbergjum.
Eg iþarf eigi aS benda á ráS til
þess aS framkvæma þetta, því þaS
ætti aS verSa auSvelt, ef hugur
fylgir máli. ÞaS er eigi nóg aS
setja reglur, o'g líta svo eigi eftir
aS þeim sé fylgt. En þetta er því
miSur algengt hér á landi, og því
fer margt, sem nýtilegt er, ut um
þúfur.
I fyrrahaust voru margar fjöl-
skyldur bæjarins húsnæSislausar,
og sömuleiSis einhleypir menn. Á
sama tíma sópuSust burtu ur sveit-
unum hér sunnan lands kvenfólk,
svo hundrtiSum skifti til Reykja-
víkur. En sveitakonurnar sátu
einar eftir meS börnin og heimilis.
störfin, hjálparlausar.
Ef bæjarstjórnin ekkert vill eSa j
getur í þessu efni, þá er þaS lands-1
stjórnin, sem taka þarf í taumana. j
Hér er um alvarlegt imál aS ræSa.
Fólkinu er kasaS saman í kaup-
staSathúsunum aS vetrinum, en :
nágrannasveitunum eru hÚ3Ín og
bæirnir hálf mannlausir.
Nógu skýrt.
"Ó nei!” hrópaSi hin snotra
peningaskifta^stúlka. Eg vildi
ekki giftast þér, þó þú værir síS-
asti maSurinn á jörSinni. Eg vi
ekkert hafa m.eS þig aS sýsla. Er
þetta ekik skýr enska?”
“Ójá, tungumál þitt er nógu
skýrt,” sagSi hinn vonsvikni maS-
ur. “En þaS er ekki enska.”
Hversvegna hann gerSi þaS ekki.
“Þú ættir aS ganga meira,”
læknirinn. "Löng ganga mun auka
þér matarlyst.”
“ÞaS er einmitt þaS, sem þaS
mun gera,” svaraSi sjúklingurinn;
“þaS er ástæSan fyrir því. aS eg
geng ekki; eg get ekki látiS þaS
eftir mér, aS hafa góSa matarlyst.’
aS unglingarnir skildu þaS, sem
hún vat aS segja.
“Nú,” sagSi kennarinn; "ef
konungurinn deyr, hver stjórnai
þá? ”
“Drotningin.” sagSi ein litla
stúlkan.
“Ját undir vissum kringumstæS-
um, sem eg skal útskýra síSar. En
ef drotningin deyr, hver tekur þá
hennar sæti?”
ÞaS varS þögn um stund.
svo hætti drengur nokkur á
En
aS
svara •
’FífliS,” sagSi hann.
Skrítlnr.
(Þýddar af J. P. lsdal-
Vinnuþörfin er mikil og hús-
næSiseklan tilfinnanleg. Hér er
nýtt verkefni handa bæjarstjóm. þvf skyld; þá vftnta sykur
inni. Hún þarf aS gæta þess, aS „Eg ^ , blaSinu •• sag8i herra
þeimt körlum og konum, sé eigi grown. ÞjóSverjar eru í sárri
hleypt inn í bæinn á haustin, sem nauS meS matvæli og vantar mjög
ekki eru ti’l annars en óþrifnaSar tiJfmnan]ega sykur.”
og í vegi fyrir fátækum fjölskyldu. »Har sag8i frú Brown -Eg
mönnum, sem þurfa hér aS vera
og em bæjarins.
Stúlkurnar, vsem flýja sveitirnai
svo hundruSum skiftir á haustin,
hafa fæstar mikiS gagnlegt erindi
get ekki séS hvers vegna þá vant-
ar sykur; þeir hafa aliS upp ‘Kain’
r.ú í íjögur ár.” •
sparsaman en ____
venjulega eSa hagsýnni. ÞaS kvaS hinga8 8ugur- Væri þaS stór vel-
líka koma í ljós, aS hjá mörgum gerningur af bæjarstjórninni gagn-
þessara kvenna harSnar í búi þeg-: vart sveitunum aS banda hendinni
ar fram á veturinn kenvir. Þa: á múti fle8tum þeirra, og ennfrem-
fara þær aS bjóSa sig í
dagsvistir”, jáfnvel fyri:
SrmiS-
til þess, aS rýmta yrSi í bæn-
Si’ eftum fyrir þörfu mennina og aSra
Eins og þaS er nú.
“Hvenær verSur þessu símskeyti
skilaS ? ”
“Kringum klukkan tvö,” svar-
aS: þjónninn.
‘Já, en hvaSa dag?”
Hún sigraSi þær.
Þrjár litlar stúlkur fengu aS
gjöf sína silfurskeiSina hver, og
þær voru aS þrátta um þær.
“Á minni,” sagSi ein þeirra,
stendur: Frá pabba.”
“ÞaS er ekkert,” sagSi önnur
þeirra; “á minni stendur: Frá þín-
um elskandi pabba.”
"En á minni,” segir hin þriSja
regingslega, “stendur: Hotel Was-
hington.”
Þegar kakan talaSL
“Ertu ennþá ónáSuS af þessari
ógurlegu Boresufn fjölskyldu, sem
'hefir komiS til þín margt eitt
kvöldiS til aS borSa hjá þér?"
spurSi nábúinn.
“Ónei,, aS síSustu tók hún eftir
bendingunni.”
“HvaS sagSirSu viS þau?”
“Ó, þaS var ekkert sagt, En
viS bárum á borS sníkjukökur í
hvert sinn sem hún kom.”
Hann hefir kanske.
Járnibrautarjestin stöSvaSist m~S
miklum hávaSa og sterkum hriat-
ingi einhversstaSar á milli brautar-
stöSva. “Er þaS slys?" spurSi á-
hyggjufullur einstaklinfcur lsstar-
stjórann. N
“Einhver togaSi í bjöllustreng-
inn!” hrópaSi lestarstjórinn. “Aft-
asti vagninn lenti af brautarteinun.
um. Tekur fjórar klukkustundir
þangaS til brautin er orSin hrein.”
Hver þremillinn! Fjóra klukku-
tíma. HvaS ertu aS segja, maS-
ur? Og eg sem þarf aS gifta mig
í dag!" sagSi farþegi nokkur ang-
istarlega.
Lestarstjórinn, sem er kreddu-
fullur piparsveinn, sperti upp aug-
un og svarar tortrygnislega:
“HeyrSu héma! Eg vænti
þess aS þú sért ekki náunginn, sem
togaSi í bjöllustrenginn?”
FyndiS svar.
Kennarinn var aS reyna aS
fylgjast meS tímanum og útskýrSi úr sósu.’
einveldisstjórn. ÞaS leit út fyrir
Þaí sem hann vildi.
Viltu Ifá vinnu viS aS grafa upp
kartöflur?” spurSi bóndinn.
‘Já, ef þaS er aS grafa þær upp