Heimskringla - 19.11.1924, Side 4

4. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINOLA
WINNIPEG, 19. NOV., 1924.
(Stofnnfi 1886)
Kemur út A hverjum mií5vIkude^L
EIGENDDRi
VIKING PRESS, LTD.
853 ob 855 SABGEHT AVB., WINPÍIPEO,
TuIníiuí: N-6537
VerS blatSsins er $3.00 á.rgangurinn borg-
ist fyrirfram. Allar borganlr sendlst
THE VIKING PREKS LTD.
SIGEÚS HALLDÓRS frá Höfnum
Ritstjóri.
JAKOB F. KRISTJÁNSSON,
Ráðsmaður.
UtnnA««krifÉ tll blfltlNlnN:
THE VIKING PRESS, Ltd.f Box 3105
UtnnAMkrlft tll rlt.st jórmiM:
EDITOIl HEIMSKRINGLA, llox 3105
WINNIPEG, MAN.
“Heimskringla is published by
The Vlklng Pren.M Ltd.
and printed by
CITY PRINTING Æ PUBUISHIJfO CO.
853-S55 Sargent Ave., Wlnnlpeg, Man.
Telephone: N 6537
WINNIPEG, MANITOBA, 19. NÓV. 1924.
Siðmenning vor og
mentun
■
Það bar við nýlega á skrifstofu einni,
í stórum bæ hér í Vestur-Canada, að
maður af ómenguðu Indíánablóði var ráð-
inn þar til starfa. Á skrifstofunni voru
að vinnu um fimtíu manns, þar á meðal
einn íslendingur. Hitt var “allra landa
lits og blands”, frá Evrópu, en yfirgnæf-
andi meiri hluti þó ættaður frá Stór-
Bretlandi.
Indíánitin var lýtajaust |og blátt á-
fram til fara. Hann hafði auðsjáanlega
fengið gott uppeldi, að því er sögumaður
vor sagði, íslendingurinn, það er að segja,
gott uppeldi á mælikvarða vorn hvítra
manna, hafði lært að ganga á stígvélum
og tala góða ensku, betra mál og auð-
ugra að orðum en allur þorri samverka-
manna og kvenna hans þarna á skrifstof-
unni talaði (Það er rétt að geta þess, að
flest skrifstofufólkið var af þeirri tegund
mannkynsins, sem einhvernveginn hefir
hlotið nöfnin “fagra” eða “veikara” kyn-
ið.) En hann bar öll ótvíræðustu ein-
kenni kynflokks síns prentuð í andlits-
drætti og hörundslit. Hann bar það með
sér, að hann var ekki hvítur maður. Hann
bar það með sér, að hann hafði ekki
dropa af hvítu blóði í æðum sér, að hann
var ekki “siðaður” (civilized) maður.
Að minsta kosti fanst samverka-
mönnum hans það ekki. Sérstaklega
ekki stúlkunum. Þær ýmist gerðu sér
ákaflega dátt yfir því, eða þóttust vera
móðgaðar af því, að “villimaður” skyldi
vera settur til þess að vinna með þeim.
Og þetta skrifstofufólk lpt tilfinningar
sínar svo ótvírætt í ljósi, með þeirri þægi
legu og góðgimislegu hreinskilni, sem svo
mikill meiri hluti fólks hefir til að bera
í ríkum mæli, að íslendingurinn sagði,
að sér hefði fundist, sem ennþá myndi
vera eftir svolítill dropi af fornnorrænu
berserkjablóði í æðum sér; sig hefði
dauðlangað til þess að “hreinsa” skrif-
stofuna. En hann vissi að það var alveg
árangurslaust að tala um þetta fyrir-
brigði þrælslundarinnar við fólkið; það
hefði ekki skilið hann þó hann hefði mælt
á ensku, fremur en ef hann hefði talað
íslenzku.
Og Indíáninn hefði mátt vera úr til-
finningarlausum steini gjör, ef hann hefði
ekki fljótlega orðið var við þær hugsanir,
er þjóðerni hans vakti meðal samverka-
manna hans, meðal siðaða fólksins hvíta,
er honum þarna hafði verið skipað með
til vinnu, meðal þessara hispursmeyja, —
jafnvel málaðra og forfeður hans voru
bezt á fyrritímum, meðan það var til
siðs, að skera upp herör við og við og
flá hauskúpuna á náunganum, sér til
stundastyttis. —
En hann var tilfinninganæmur, eins
og alt það fólk, sem er alið upp við ein-
falda og óbrotna lifnaðarháttu, og éin-
falt og óbrotið siðalögmál. — Hann
gekk á fund yfirmanns síns, og bað kur-
teislega um að mega fara af skrifstof-
unni. Y|firmaður hans var prúðmenni,
hafði tekið eftir viðtökunum, sem hann
fékk; skildi tilfinningar hans, og fékk
honum komið fyrir á annari skrifstofu.
Og svo kunnum vér hans sögu ekki
lengri.
En þessi saga segir aðra sögu. Hún
segir ljóta sögu, um menningarástand
mjkils hluta hvítra manna. Því ekki
skulu menn ímynda sér annað, en að
þetta skrifstofufólk sé eins og fólk flest,
sem mannað er á engilsaxneskan hátt.
Og telja ekki Bretar sig, og eru þeir ekki
taldir einhver mesta siðmenningarþjóð
heimsins? Það mun verða að svara þessu
játandi. Og þótt vitanlegt sé öllum, er til
þekkja, að öll alþýða manna á Norður-
löndum, og í miklum hluta Þýzkalands,
sé stórum betur að sér en brezk alþýða,
þá eru þó svo mörg þjóðlönd bygð af hvít-
um mönnum, þar sem^ alþýðan er ver
ment að mörgu leyti en á Bretlandi, að
það mun vera óhætt að telja Engilsaxana
í betur menta helmingnum meðal hvítra
manna.
Sagan þessi bendir á, að þarna á með-
al fimtíu manna, er aðeins einn maður —
Islendingur — sem ekki er algjörlega bú-
inn að gleyma æðsta velsæmisboðorði
prýðilegrar háttsemi: að taka vel og kur-
teislega á móti ókunnum manni, og því
nákvæmar, sem hann er lengra að kom-
inn. Það er meira að segja líklegt, að
allur fjöldinn af þessu fólki hafi aldrei
heyrt getið um tillitssemi í umgengni,
eða það sem á ensku máli er nefnt “tact”;
og að svo langt sé síðan að feður þeirra
og mæður hafi iðkað þá íþrótt, að hún sé
kynslóðinni ekki meðfædd lengur. En
skortur á meðfæddri tillitssemi þótti
merki um þrælslund hjá forfeðrum vor-
um, og þykir það enn þann dag í dag hjá
öllum þeim þjóðum, er hvítir menn leyfa
sér að kalla hálfsiðaðar (t. d. Kínverjum,
Japönum, Malayum o. fl., o. fl.), en sem
í raun og veru standa oss miklu framar
að siðgæði í flestum greinum. Og sem
betur fer er afarmikið til af þessari með-
fæddu tillitssemi meðal íslendinga. En
það er áreiðanlegt, að henni er hætta bú-
in, eins og mörgum öðrum ágætum ís-
lenzkum eiginlegleikum, þegar skríl-
menning stórþjóðanna freyðir brimandi í
kringum hana.
Hávamál, þessi ágæti og djúpvitri
siðferðislagabálkur forfeðra vorra leggur
meðal annars svo fyrir:
At augabragði
skala maðr annan hafa
þótt til kynnis komi
býður einmitt þetta, að sýna ókunnug-
um kurteisi og tillitssemi með því að forð
ast að draga dár að honum. Þeim sem
vki geta stilt sig um það, er lýst á þessa
leið:
Vesall maðr
ok illa skapi
hlær at hvívetna;
Forfeður vorir, höfðinglyndari en aðr-
ir menn, töldu það vott um vesalmensku
og óhræsisskap, að flissa að öllu sem fyr-
ir ber; slíka skapsmuni töldu þeir með-
fætt brennimark þrælslundar og þý-
mensku. Vér, niðjar þeirra, erum á góð-
um vegi með að gleyma þeim sannleika
og allur þorri hinna hvítu menningar- j
þjóða, er búinn að steingleyma honum.
Allir þeir menn, sem eitthvað til muna
hafa um jörðina ferðast, og nent að kynn
ast öðrum kynflokkum, ljúka upp sama
munni um það, að hvergi sé ókurteisi í
allri háttsemi og sannefndur skríldómur
á hærra stígi en einmitt meðal hvíta kyn-
þáttarins.
Og langöflugastur er hann í þeim
löndunum, þar sem helztu hugsjóna-
stefnu Jú,ðanna, kaupmenskunni (com-
mercialism) er haldið hæst á lofti. Og
þetta er ósköp eðlilegt. Vakandi og sof-
andi eru allir á harða hlaupum eftir því
að handsama eitthvað af gulldölunum,
sem velta á röndum út um allar jarðir.
Menn hafa ekki tíma til þess að sinna
neinu öðru en því, hvernig eigi að kló-
festa dalinn. Hafa ekki tíma til þess að
tala um annað, lesa um annað, eða hugsa
um annað, og týna svo öllum menningar-
siðum í eltingaleiknum.
Nú myndi mörgum þykja nokkuð
langt gengið í því að virða háttprýðina á
móts við, eða meira en mikla peninga, þó
þeir kannske ekki vildu taka jafndjúpt í
árinni og einn sérkennilega einstakur
merkisberi skrílmenningarinnar, er sagði
við þann er þetta ritar: “Kurteisi! hvem
— á maður að gera með kurteisi? Það er
j bara alóþörf tímaeyðsla”.
En þó ekki væri nú svo gáfulega að
i orði komjst, þá myndi vafalaust ein-
j hver vilja halda því fram, að samtals sé
siðmenning hvítra þjóða miklu meiri
en annara kynþátta, er þar koma næst,
af því að mentunin sé á svo miklu hærra
stigi hjá oss, og mentun sé siðmenning.
Já, satt er það, að samfara sannri
mentun, hlýtur jafnan að fara siðmenn-
! ing. En þar er líka skerið, er vér strönd-
um svo illa á. Þrátt fyrir öll þau ósköp,
j sem ausið er út til skólahalds í öllum
! löndum, til þess að “menta” fólkið, þá
i er það alveg stórfurðulegt, hve lítilli
j sannri mentun er hægt að koma inn í
j höfuð almennlngs fyrir jafnmikla pen-
inga. Og fyrir bragðið stöndum vér yfir-
leitt svo sáralítið betur að vígi, þegar
meðaltalið skal tekið, en “ósiðaðar” eða
“hálfsiðaðar” þjóðir, er vér köllum. Stór-
kostlegur meiri hluti fólks er mentaður
rétt nægilega til þess að geta tekið þátt
í kaupmeúsku á einhvern hátt, og ekki
sýnt inn í aðra heima en matarstritsins.
Þegar sú mentun er fengin, sem nægir tíl
þess að tína upp gulldalina einstöku, sem
sigurvegararnir í kapphlaupinu höfðu
ekki tíma til að lúta að ,og sem nægir til
þess að safna saman molum þeim, er féllu
af borðum drotnanna og bókfæra þá, þá
er látið staðar numið.
En menn skyldu ekki láta blekkja sig
á því, að sú list að reikna út hundraðs-
ágóða sé mentun, hvað þá heldur sið-
j menning. Og allur þorri alþýðu manna
i í menningarlöndum hvítra manna, er
. aðeins örlítið nxentaðri að hægt er að
[ kalla, en stéttarbræður hennar meðal
annara kynþátta. Þar á milli er áreiðan-
lega bita munur, en ekki fjár. Nú getum
vér hugsað oss að mörgum ofbjóði. En
það má taka dæmi.
Tökum t. d. skrifstofustúlkurnar, sem
mest flissuðu að “villimanninum”, og
reynum að gera oss dálítið í hugarlund
um mentunarástand þeirra og bera það
svo saman við mentunarástand verulegs
villimanns, eða t. d. mentunarástand
malayiskrar alþýðustúlku, sem engrar
mentunar hefir notið.
Skrifstofustúlkan hefir það þá fram
yfir stallsystur sína, sem “vilt” er, að
hún er skrifandL— á verzlunarbréf — og
kann betur að reikna. En svo teknar séu
almennar mentagreinir, þá er þekking
beggja í mannkynssögu álíka og eins-
kisvirði. 1 landafræði mjög áþekk; báð-
ar vita þó nokkuð um sitt eigið land, og
dálítið óljósara um næst liggjandí lönd
skildra þjóða. í náttúrusögu er bókleg
þekking beggja einskisvirði, en þar hefir
malayiska stúlkan af reynslunni fengið
töluverða yfirburði, sérstaklega af því að
neyðast til þess að brjóta heilann um ýms
dagleg fyrirbrigði lofts og lagar, og dýra-
og jurtaríki. Tungumál kunna báðar
eitt, sitt eigið, og malayiska stúlkan þö
áreiðanlega miklu betur. Til bókmenta
nota þær lestrarkunnáttu sína þannig, að
önnur les æfintýri, hetju- og goðasögur,
oft samdar af mikilli snild, og háleitri
einfeldni, en hin ótrúlegar dellusögur
eftir Elinor Glyn, og aðra hennar jafn-
ingja, eða þá enn vitlausari glæpamanna-
reyfara. Um alþjóðastjórnmál vita báð-
ar jafnmikið og kötturinn veit um tungl-
ið og sjöstirnið. Og um stjórnarfar og
alla þjóðfélagsskipun síns eigin lands niá
líkt segja, báðar hafa ákaflega þoku-
kendar hugmyndir um þau efni. Báðar
ganga smekklega til fara, og malayiska
stúlkan engu síður, en þó hún liti fing-
urgóma sína og neglur með penna, þá
bíður hún algerðan ósigur fyrir skrif-
stofustúlkunni í því að mála andlit sitt.
Svo íburðarmikil málverk sjá
menn ekki utan Ameríku, nema
á sérstökum stöðum, þar sem
áhyggjur eiga ekki heima.
Um málara- og myndhöggv-
aralist eru þáðar ^jaínólfróðar,
hafi skrifstofustúlkan eitthvað
örlítið meiri hugmynd um þá
hluti, þá veit hin mikið meira
um skrautlegar hannyrðir og
glitvefnað. Önnur hefir á-
nægju af að heyra bumbu
barða tilbreytingarlítið heilt
kvöld, en hinnar æðsta sæla í
hljómanna heimi er að hlusta
á gormæltan Englending eða
Ameríkumann vella tf gegnum
grammófón eitthvert álíka göf-
ugt lag og “The Rosary”, eða
þá að heyra “saxophone”
myrða heimsfræg lög, eftir
heimsfræga höfunda, lög, sem
samvizkuliðugir og fingralangir
danslagasmiðir kenna sjálfum
sér. Önnur skemtir sér við að
horfa á bendingaleiki, (panto-
mime), en hin grætur söltum
tárum yfir Gloriu Swanson,
þegar hún er “manhand|ed”,
eins og stóð hér á auglýsingun-
um í vetur, eða þá að hún ætlar
að springa af hlátri yfir skrípa-
leik frá Mack Sennett. En í
danslistinni vinnur skrifstofu-
stúlkan frægan sigur.
Og nú geta menn virt það fyr
ir sér, hvílíka yfirburði mikill
hluti hinnar hvítu “mentuðu”
alþýðu mun hafa fram yfir
“villimennina.”
Ef menn halda að mentunar-
ástandi skrifstofustúlkunnar sé
gert til muna lágt undir höfðí
hér að framan, þá erum vér
vissir um að þeim mönnum
skjátlast stórkostlega. — Því
máli til styrktar er vert að geta
þess hér, að í haust voru 112
námsmenn við Stanford Leland
háskólann í Californíu teknir
að þeim óvörum, og fyrir þá
lagðar nokkrar afareinfaldar
landafræðisspumingar, að því
er blaðið “Lijterary Digest”
segir frá. Þessir námsmenn
voru allir á öðru og þriðja ári í
“college”. Fávizka þessara
manna um landafræði og um
sögu, reyndist svo afskapleg,
að allir stóðu forviða. Vér
viljum aðeins nefna tvö dæmi:
Af þessum 112 námsmönnum
vissi aðeins 31 í hvaða landi
Varsjá (Warsawa) liggur, og
aðeins 18 vissu hvar Singapore
liggur. Til þess að vita ekki
hvar Varsjá liggur, höfuð-
borg Póllands að fornu og nýju,
þarf algerða vankunnáttu í
landafræði, og sérstaklega þó í
veraldarsögu, bæði fyr og nú.
T. d. mun varla hafa liðið dag-
ur svo á ófrijíarárunum 1914
—1918, að það nafn væri ekki
pefnt. Um Singapore, einhvern
allra merkilegasta verzlunar og
hafnarbæ heimsins, þarf litlu
minni vitleysu til að vita ekki
neitt. — Þegar nú hið græna
tréð, nemendur við einn af
helztu háskólum í Bandaríkj-
unum eru þannig að sér, hvers
halda menn þá að sé að vænta
af vesalings skrjfstofustúlk-
unurn?
Það dugar lítið að hörundið
sé hvítt, eða eins og Davíð
skáld kemst að orði “að Jík-
aminn sé, sem laufguð björk”,
ef “sálin er ægileg eyðimörk”.
Og vér verðum vel að oss að
gá, ef vér eigum ekki mjög
bráðlega að kafna í algerðri
skrílmenning.
Þessi kaupmenskuöld, er vér
nú lifum á, hefir að vísu aukið
dálítið, en þó sáralítið á ment-
un vora, en hún hefir stórspilt
siðmenningu vorri. — Auðg-
ast og margfaldast höfum vér.
Vér erum, að heita má, búnir
að leggja undir oss allann heim
inn, en það er líka jafn-áreið-
anlegt, að vér erum á góðum
vegi með að líða tjón á sálum
vorum — að svo rniklu leyti
sem hægt er að glata ódauð-
lugri sálinni í þessum heimi.
——0----------
DODD’S nýrnapillur eru bezta
nýrnameðaiið. Lætkna og gigt,
bakverki, hjartabilun, þvagteppu,
og önnur veikindi, sem stafa frá
nýrunum. — Dodd’s Kidney Pill*
kosta 50c askjan, eða 6 öskjur
fyrir $2.50, og fást hjá öllum lyf-
sölum, eða frá ,
The Dodd’s Medicina Co,, Ltd.r
Toronto, Ontario.
Ræða á vopnahléshátíð
(Eramh. frá bls. 1.)
Skoðum glöggur dæmisöguna: Aust
urríki — litli fingurinn — reis upp
með hroka og reiö á vaöiö; vildi held
ur blása aÖ litlum neista og kveikja
heimsbál — jarðneskt helvíti — en
að brjóta odd af oflæti sínu og
semja sættir. Þýzkaland — langa-
töngin — var dauðadrukkið af of.
metnaði yfir styrkleika sínum og
kröftum; vildi neyta þeirra krafta
til þess að mola hvert bein í sínum
veikari bræðrum til þess, að verða
fremri aðalkeppinaut sínum á
brautum heimsverzlunarinnar. Eng-
lendingar — baugfingurinn — sem
lýstu því yfir fyrir öllum heimi að
þeir treystu á auðinn, dýrkuðu gull-
kálfinn til að veita sér sigur me5
vald yfir öllum heimshöfum, og þar
með yfir allri verzlun. Bandaríkin
— þutnalfingurinn — sjálfstæð og
sérgóð, kváðust geta ráðið úrslitum
éftir vild, græddu lengi fé á því aí?
þykjast vera hlutlaus og selja morð.
vopn til beggja parta.
iHolland — vísifingurinn — sem
benti öllum heiminum á það, að
samvinna en ekki stríð er öllum til
heilla. Þar réði kona ríkjum.
Vi'll nokkur halda því fram í ein-
lægni og alvöru, að Holland sé ó-
kristnari eða verri þjóð fyrir það,
að hún sat hjá í friði og tók ekki
þátt í hryðjuverkunum? Nei, nu
loksins virðist sem 'mönnum sé að
skiljast það, að hnefaréttur og fall-
byssur geta aldrei skorið úr því hvor
hafi á réttu máli að standa, þegar
tvær þjóðir eða fleiri deila — ekki
fremur en skammbyssa eða hnefa-
högg geta skorið úr málum mil'li ein-
staklinganna. Fyrir þennan skiln.
ing, fyrir þetta ljós, fyrir þessa fram.
för er oss skylt að þakka í dag.
Vér erum stödd í kirkju. Verald-
legu völdin ibrugðust köllun sinni svo
að segja öll þegar eldraunir strjðsins
bar að höndum. Þess mátti jafnve!
vænta. En hitt var sorglegra og óvænt
ara, að hin andlegu öflin — kirkjan
og svokaílaðar siðferðisstofnanií
skyldu einnig bregðast.
Til er dæmisaga í ljóðum eftir
Bandarikjaskáldið James Russell
Lowell. Er þar drottinn sjálfur lát-
inn heimsækja kirkju sína á jarð.
ríki. Dæmisagan er þannig á ís.
lenzku:
“Eg ætla”, kvað drottin við sjálfan
sig:
“að sjá hvernig mennirnir trúa á mig”
Um getnað og fæðing ei leið hans lá;
hann lifendum birtist jörðu á.
Þá heyrðist frá stjórnanda, kóngi og
klerk:
“Sjá, Kristur, sem gjörði öll dásemd-
arverk
er kominn á ný; látum fagnaðarfund
verða fullkomna, dýrðlega hátíðar-
stund”.
Og glitofin klæði og gullinn sveig .
á götuna lögðu þeir hvar sem hann
steig;
í háreistum sölum, með sykruð orð,
þeir settu hann instan við konung.
legt borð.
Og hvelfingar skulfu við hljóðöldu.
fffll,
þeir hástöfum lofuðu verk hans öll.
Mót dyrum í kirkju og dómssölum
lands
hékk dýrðlega máluð ímynd hans.