Heimskringla - 01.07.1925, Page 1

XXXIX. AKGAXGUB.
WIXNTP.BG, AIANTTOBA, MIÐVIKUDAGINN 1. JÚLÍ, 1925.
NÚMER 40
VERÐLAUN GEFIN FYHIR
COUPONS OG lMBCÐIH
ROYAt,
CftOWN
L
— SendiC eftir vertSlista til —
ROYAL CROWN SOAP LTD.f
654 Main Street Winnipeg.
VERÐLAUN GEFIN FYRIR
COUPONS OG UMBÚÐIR
ROYAU,
CROWN
— SenditS eftir ver?Slist% til —
ROYAL CROWN SOAP LTD.(
654 Main Street Winnipeg.
GANADA
Bandaríkjafélag það, sem
kent er við Seaman, sækir um
lc-yfi til þess að vinna pappír úr,
skóglendinu fyrir norðan 46.
bæjarhérað, og því fyrir sunn-
an þau takmörk og vestan við
vatnið, sem ekki verður ieigt
Manitoba Pulp and Paper fé-
laginu. Þar á móti vill Seaman (
ábyrgjast að byggja 250 tonna
vnylnu, í tvennu lagi í nágrenni
AVinnipegborgar, og leggja til
bess $5,000,000. Þó með því
skilyrði, að ekki verði bygð
iiema 125 tonna mylna í byrjun,
unz séð verði, hvort nægur hrá-
viður er til fyrir 250 tonna
mylnu. Til grundvallar eru á-
ætlaðir 2,000,000 cords fyrir
bver 100 tonn, er mylnan vinn-
ur á dag. Ennfremur fer fé-
lagið fram á að þurfa ekki að
greiða 20 centa aukaþóknun til
stjórnarinnar, nema af því
.svæði, sem liggur fyrir sunnan
46. bæjarhérað fyrir vestan
Winnipegvatn.
Eldur brauzt út í tveim þorp-
um, Tara, Ont., og Sylvere,
C}ue., aðfaranótt þriðjudagsins.
og lá báðum þorpunum við al-
gcrðri eyðileggingu um tíma.
Skaðinn í Tara er metinn á
$50,000, en í Sylvere á $30,000.
Yfirráðsmaður Spanish River
Pulp and Paper Co., George R.
Gray, segir að félagið muni nú
sem fyrst byrja að byggja 200
tonna pappírsmylnu hér í Mani-
toba. Samningur félagsins er
sagt að kominn sé í stjórnar-
ráðið til undirskriftar. En rétt
or blaðið er að fara til prent,
unar, beröt út yfirlýsing frá |
fcæjarráðinu hér, að ekkert
muni verða af því, að mylnan
verði bygð hér á bæjarsvæðinu.
Álíta verkfræðingar félagsins
] ekkert autt pláss hér nægilega
’ stórt eða hentugt til þess.
Fellibylur gekk yfir Bilby,
Alberta, á sunnudaginn var, kl.
3 c.h. Reif hann 80—90 feta tré
j upp með rótum og feykti þeim
til eins og eldspítum. Nokkur
hús eyðilögðust og urðu fyrir
skemdum, en mannskaðí varð
'þó ekki.
Frá Toronto er símað 27. f.
m., að áfrýjunardeild hæsta
réttar í Ontario hafi ónýtt alla
sektardóma þá, er Home banka-
stjórarnir sættu í fyrra hjá
Coatesworth héraðsdómara. —
Charles A. Barnard var dæmd-
ur í 18 mánaða fangelsi, og 6
mánuði að auki, óákveðna. R.
P. Gough, vara-formaður, 1 árs
fangelsi og 1 ár óákveðið. S.
Casey-Wood, 6 mánaða fangelsi
og 6 rnánuði óákveðna. J. F. M.
Stewart, fjögra mánaða fang-
eisi og 4 mánuði óákveðna, og
Clarence F. Smith, sex mánaða
— Það bregst sjaldan, að efnuðu
bófunum leggist eitthvað til.
Þrír vopnaðir bófar réðust að
riæturverðinum á St. Regis
gistihúsinu hér í bæ aðfar^nótt
þriðjudagsins milli kl. 3i—4 um
morguninn, og neyddu hann til
þess að opna peningaskáp gisti-
hússins. Að því loknu bundu
þeir hann og vikadreng, sem að
kom, á höndum og fótum og
tæmdu síðan pen^ngaskápinn,
en í honurn voru 300—400 dal-
i ir í peningum og verðmætum
ir.unum, er gestir áttu. Bófarn-
ir sluppu.
BA NDA RIKIN.
KELLOGG OG MEXICO.
Að frá skildu láti LaFollettes
Irefir ekkert af því, sem gerst
hefir í Bandaríkjunum nýlega,
vakið eins mikla eftirtekt og yf-
irlýsing Kelloggs ríkisritara
í sambandi við Mexico. Ern
dómar manna bæði innan lands
og þá ekki síður utan, mjög ó-
vægilegir í garð hans fyrir þá
yfirlýsingu. Þykir hún vera svo
ónærfærin og svo berlega
heimtufrek, að þess séu varla
dæmi á milli tveggja sjálfstæðra
ríkja, ef ekki á beinlínis að
stofna til ófriðar. Telja menn
þó víst, að það sé ekki meining-
ín hjá Kellogg að stofna til ó-
friðar, þó ennþá sé róið að því
látlaust, sérstaklega af hálfu
olíuhákarla, eins og t. d. Do-
heny og Sinclair, sem allir kann
ast við.
/ (
Yfirlýsingin.
“Samband vort við Mexico
01’ vinsamlegt, en samt eru ýms
ar ástæður ekki vel viðunan-
legar, og vér vonumst eftir og
búumst við því, að mexikanska
stjórnin skili aftur eignurn, er
ólöglega hafa verið gerðar upp-
tækar, og greiði amerískum
borgurum skaðabætur.
Mikið af amerískum eignum
hefir verið gert upptækt, þvert
oían í landbúnaðarlögin, án
þess að skaðabætur hafi komið
fyrir, og aðrar eignir verið svo
að segja eyðilagðar. Mr. Shef-
field (ameríski sendiherrann í
Mexico) hefir stjórn sína al-
gerlega að baki sér, og vér
krefjumst þess, að amerískir
borgarar njóti hæfilegrar vernd
unar samkvæmt alþjóðarétti.
“Eg hefi séð blaðafregnir um
það, að ný stjórnarbylting væri
yfirvofandi í Mexico. Eg vona
að þetta sé ekki satt.
“Það er ætlun Bandaríkja-
stjórnarinnar, að beitast fyrir
því, að alt fari fram samkvæmt
landslögum og stjórnarskrá, en
það skal tekið fram, að ef Mex-
icostjórnin ekki verndar líf og
réttindi Ameríkumanna, sem
þar búa samkvæmt alþjóða-
rétti og siðvenjum, þá er einsk-
is stuðnings lengur að vænta
frá Bandaríkjastjórninni.......
“Stjórnin í Mexico er nú við
prófborðið frammi fyrir öllum
heiminum.”
— Einn af merkustu blaða-
mönnum Bandaríkjanna, komst
svc að orði, að það hefði verið
Kellogg sjálfur, sem hefði geng-
ið til prófs í stjórnvísi (diplo-
macy) og alþjóðakurteisi, og
fallið hroðalega við prófið.
i r \ 1
STJORNMAL FRÁ ÝMSUM AFRETT LÖN DU M. IR.
< c
UPPSKERUBRESTUR?
Landbúnaðar ráðuneytið hef-
ir nú gert júníáætlun sína um
hveitiuppskeruna í Bapdárflkj-
nnum. Er búist við að hún muni
nema aðeins 661,000,000 rnæla.
En það er minsta uppskera, sem
komið hefir í 8 ár, og ekki meira
en landið sjálft þarf og ef til
vill tæplega það. Fari svo að
Bandaríkin þurfi að flytja inn
hveiti, þá eru menn þar mjög
smeikir um, að Canada muni
taka geipilega hefnd og skrúfa
hveitiverðið upp úr öllu valdi.
MANNALÁT OG SLYSFARIR ,
Senator Ladd.
Fimtudaginn 18. júr(í, sama
daginn og LaFollette öldunga-
ráðsmaður var til hvíldar lagð-
ur, andaðist Edwin Tremont
Ladd öldungaráðsmaður, að
Baltimore. Hann var eihn af
merkustu mönnum framsóknar
flokksins annar en LaFollette.
Hann var fæddur í Maine-ríki.
Lagði stund á efnafræði og var°
prófessor við landbúnaðarhá-
skóla Norður Dakota, og kosinn
til öldungaráðsins 1920.
Jarðskjálfti.
Á mánudagsmorguninn var,
kl. 6.45 f. h., gekk harður jarð-
skjálftkippur yfir Suður-Cali-
forníuríki. Harðastur var hann
í borginni Santa Barbara og
þar nálægt. Gengu kippir án
afláts þar í fullar 20 mínútur.
Var þá fjöldi húsa hrunílíli og
ýmsar aðrar stórskemdir á-
orðnar. Síðan riðu yfir kippir
við og við allan mánudaginn og
fram á þriðjudagsmorgun, er
síðast fréttist. Fyrstu kippirn-
ir munu hafa verið harðastir,
og er talið að 13 manns hafi far-
ist í rústunum; 23 særst alvar-
lega, og um 100 manns minna.
Skaðinn er álitinn lágt metinn
á $25,000,000. Herkví hefir
verið sett urn borgina, til þess
að hindra rán og gripdeildir.
Alþjóðasambandið.
“GASAGANGUR”.
í fyrra mánuði sátu þeir vísu
menn í Geneva á ráðstefnu til
þess að “gera stríð útlæg” úr
heiminum, eins og Lloyd George
og ýmsir aðrir myndarmenn
hafa svo fagurlega að orði
kornist. Skyldi nú fyrsta stig-
ið til þess vera það, að banna
vopnasölu ríkja á milli. En þá 1
mintust menu þess að Banda-!
ríkin*) höfðu áður neitað að
skrifa undir líkan samning í St. I
Germain, af umhyggjusemi fyr-
ir þeim í öðrurn ríkjum, er upp-
reisn vildu gera til frelsis (t. d.
Mexico? ). Töldu þau að rang-
látt væri að útiloka þá menn
frá vopnakaupum.
Tillögur ýmsra ríkja.
1) Theodore E. Burton, frá
Ohio, bar frarn þá tillögu, fyriri
himd Bandaríkjanna, að banna'
skyldi útflutning á “kæfandi” j
(asphyxiating) leiturgösum, ogj
samkyns vökvum, efnum eða
tækjum”. Frakkland, Brazilía,
IVúland, ítalía, Ungverjaland,
Kína og Japan, voru samþykk
tillögunni. Hinar þjóðirnar á
móti, eða hlutlausar. Tillagan
sett í nefnd.
2) Brezku fulltrúarnir gerðu
tillögu um aðl undanskilja frá
*) 55 þjóöir eru i sambandinu. En
þenna fund sátu 4 aö auki: U. S. A.,
Þýzkaland, Tyrkland og Egyptaland.
útflutningsbanni, herskip, neð-
ansjávarbáta, loftskip, flugvél-
ar og tanka, sem alt væri fyrir-
ferðarmeira en svo, að hægt
væri að selja það leynilega.
Væri því tiltölulega auðvelt að
takmarka framleiðslu þeirra.
Vísað til nefndar.
3) Pólland vildi láta banna
innflutning sýkla (bacteria) til
nota á ófriðartímum. Vísað til
nefndar.
4) Ungverjaland lagði til, að
öll tæki til þess að verjast gasi,
skyldu undanþegin eftirliti. Vís-
að til nefndar.
Ágreiningur.
Mikill ágreiningur reis út af
Bandaríkjatillögunni um það
að banna að nota gas í hern-
aði. Þeir, sem andvígir voru
gasinu, gáfu þá alkunnu á-
stæðu, að notkun þess sé hin
ónrannúðlegasta. Þeir sem
fylgjandi voru notkun þess, báru
fram spáhnýja ástæðu, sem sé,
að gas sé, þvert á móti því, sem
almenningur hefir að þessu
haldið, mannúðlegra hernaðar-
vopn en flest eða öll önnur þau,
er notuð eru. • Rökfærslu sína
sottu gasmennirnir aðallega til
hins heimsfræga lífefnafræð-
irigs, próf. J. B. S. Haldane í
Cambridge. Hjefir hann nýlega
ritað bók er heitir “Callinicus
vörn fyrir efnablönduhernað”
(chemical warfare). Hefir rök-
færsla þessarar bókar og skýr-
ingar vakið svo ákafa eftirtekt
um allan heim, að ástæða þyk-
ir til þess að gefa hér stutt yf-
irlit yfir innihald hennar.
Samkvæmt skýringum jprcýf.
Haldane eru til fernskonar gas-
tcgundir:
1) Óertandi (non-irritant)
gastegundir, sem eitra lungun,
ef miklu af þeim er andað að
sér. Grírnur, útbúnar sem gas-
verjur, eru öruggar gegn þeim.
og því alveg hætt að nota þær í
hernaði.
2) Táragastegundir, er ekki
eru banvænar nema í ákaflega
sterkri blöndu, en depra sjónina
um stund, ef blandan er sæmi-
lega sterk. Mjög auðvelt að
verjast þeim með gasverju og
augnaskýlurn (goggles).
3) Eiturreykir (poisonous
snrokes), aðallega arsenik-
blöndur. Þyntir orsaka þeir
hnerra. Sterk blanda veldur á-
köfum sársauka, líkt og þegar
manni svelgist á fersku vatni á
sundi, en vitanlega miklu sterk-
ark. Þessu fylgir áköf skelfing
og örvæntingartilfinning. Þess-
ar reykblöndur eru sjaldan ban-
vanar, en ákaflega erfitt að
verjast þeirn, þar eð þær srnjúga
gegnunl flestar gasverjur.
4) Þokugastegundir (vapor
gases). Aðeins ein var notuð
í ófriðnum mikla; sinnepsgas-
ið. Það brennir á-kaflega og
verkar lengi. af því að það smýg
ur auðveldlega inn í flesta hluti
og gufar seint upp. Hjafi því
verið veitt yfir eitthvert svæði,
þá er ómögulegt að taka sér þar
bólfestu, a. m. k. í heila viku á
eftir. Sé blandan rnjög sterk,
eins og t. d. í ófriðnum, þá er
dauðinn vís, hafi menn ekki
gasverju; en þótt 150,00 manns
í brezka hernum yrðu fyrir því,
þá dó þó tæplega einn rnaður
af hverjum 40, og 1 af hverjum
200 varð farlama alla æfi.
Próf. Haldane ályktar nú af
þessu, að gas sé langtum mann-
úðlegra vopn en sprengikúlurn-
ar (sem líka eru efnablöndun-
armorðtól), sem drepa 1 af
hverjum 3. En Haldane segir
aö þjóðirnar óttist heldur ekki
svo mjög þær blöndur, er nú
þekkjast, heldur það, að aðrar
miklu geigvænlegri kunni að
finnast. Þess vegna hafi Wash-
ingtonfunduyinn skuldbundjð
U. S. A., Bretland, Frakkland
(skrifaði ekki undir), ítalíu og
Japan til þess að nota ekki eit-
urgas hver á móti annari. “En”
— bætir prófessorinn við — “að
vísu leyfa þær að nota önnur
eins mannúðarvopn og byssu-
stingina, sprengikúlurnar (sem
tæta lifandi holdið í dulur) og i
tur.durkúlurnar! (incendiary
fcornbs)”.
Haldane kveður þann ó^ta við
gastegundir, sem eyðileggi borg
ir og drepi heila herskara, hafa
við mjög lítil líkindi að styðj-
ast. Eðli gastegundanna sé
tvennskonar: þungfært (heavy)
og hverfult (volatile). Hinum
fyrri (að mestu leyti þokugas-
tegundir) sé auðvelt að verjast
rueð viðarkoli, sem sýgur þær í
sig og heldur þeim, hvernig sem
þær eru samsettar efnafræðis-
lega . Hinar síðari séu fæstar
eitraðar, og vamir til við þeim
öllum, sem þektar eru.
Urn ertandi reykblöndur sé
nokkuð öðru máli að gegna, og
vel megi vera að finna megi
geigvænlegri tegundir af þeim
en nú eru þektar, en jafnvíst sé,
að vörn verði þá við þeim fund-
in. En hvað sem þessu líði, þá
sé markmið gasnotkunar í
hernaði ekki fyrst og fremst að
drepa eða limlesta óvinina,
heldur gera þeim trafala með
því að neyða þá til að setja á
sig grímurnar, lama mótstöðu-
kraft þeirra, og hrekja þá af
vigvellinum með því að gegn-
sýra hann með þeirri ólyfjan, að
hermennirnir ekki fái haldist
þar við.
Gasið segir hann að sé ónýtt
til þess að eyðileggja borgir, ef
menn einungis hafi vit á- því að
halda sér rólegum og verði ekki
æðisgengnir af liræðslu, af
þeirri einföldu ástæðu, að loft-
lierbergi séu gasheld, svo fram-
ar lega að ekki sé lagt í þau, svo
að loftstraumur að utan berist
inn. Sprengikúlur verði altaf
langtum hættulegri. Þar að
auki þuúfi ákaflega mergð af
fiugvélum til þess að dreifa gasi
yfir borgir, sem liggja á'bak við
bardagasvæðið, svo að nokkru
haldi komi, að tiltölulega lítil
varnartæki þurfi í borginni til
þess að sundra þeim.
Mexico.
Plutarco Elias Calles, forseti
mexicanska lýðveldisins lét ekki
standa á svari sínu gegn yfir-
lýsingu Kelloggs ríkiskanzlara,
sem getið er hér að framan.
Hann kvaðst álíta þessa yfir-
lýsingu fullkomna móðgun í
garð Mexicostjórnarinnar. Hún
gæti vart skilist öðruvísi en sem
hótun gegn fullveldi Mexico.
Hann kvaðst algerlega vísa
heim aftur þeirri óréttmætu á-
sökun, að Bandaríkjaborgarar,
sem hlýddu landslögum sem
aðrir menn, væru beittir nokkr-
um órétti í Mexico. Bezta sönn-
un þess væri sú sameiginlega
nefnd, sem sett hefði verið af
báðum ríkjunum, til þess að
dæma um skaðabætur. Hann
áfeldist ríkisritarann fyrir að
láta sér þau orð um munn fara,
að Bandaríkin vildu af alefli
stuðla til þess að halda góðri
reglú í Mexico, í sömu andránni
og hann notaði ósannar flugu-
fregnir úr blöðunum til þess að
setja fram hálfgerðar hótanir,
ef lífi og limum Bandaríkja-
manna í Mexico yrði nokkur
hætta búin. “Þetta er,” segir
forsetinn, “hótun gegn fullveldi
Mexico-ríkis, sem vér hljótum
af alefli að mótmæla, því vér
viðurkennum ekki rétt nokkurs
ríkis til þess að hlutast til um
innanríkismál vor að einu eða
neinu leyti, og erum algerlega
ófúsir til þess að leyfa nokkurri
annari þjóð að blanda sér í inn-
anríkismálefni vor.”
Þá bendir forsetinn á það, að
því hafi verið játað af Banda-
ríkjanna háflfu, að Sheffield
sendiherra hafi fengið tækifæri
til þess að sjá urn að ekki væri
hallað á Bandaríkjamenn í
Mexico. Hefði sendiherrann
því enga ástæðu til þess að
kvarta undan ójöfnuði í þessa
átt.
Forsetinn endaði yfirlýsingu
sína á þessa leið:
“Eg lýsi yfir því, að stjórn
mín, sem vel kann skilgreiningu
á þeim skyldum, er á henni
hvíla samkvæmt alþjóðarétti,
er fastákveðin í því að gegna
þeim til hlítar. En hún er með
engu móti viljug til þess að ját-
ast undir það, að nokkur önn-
ur stjórn geti skapað þegnum
sínum sérstök einkaréttindi í
þessu landi, og heldur ekki mun
hún þola nokkur útlend afskifti
sem koma í bága við fullveldi
Mexicoríkis.”
Danmörk.
FASCISTAR í DANMÖRKU.
Aðfaranótt 27. maí komu
Fascistar allmiklum götuóspekt
um á í Kaupmannahöfn, eftir
því sem dönsk blöð herma.
Fascistar í Höfn eru mjög fá-
mennir; flokkur þeirra áhrifa-
laus með öllu. En þeir gera við
og við ýmiskonar tilraunir til
að láta á sér bera, með funda-
höldum og þvíumlíku. í vetur
sem leið tóku þeir sér einkenn-
isbúning, svartar skyrtur, eins
og þeir hafa liðsmenn Mussolini
á ítalíu. Hafa þeir við og við
gengið fylktu liði um götur
borgarinnar í einkennisbúningi
þessum.
Venjan hefir verið sú, hve-
nær gem Fascistar hafa eitt-
hvað látið á sér bæra, þá hafa
kommúnistar komið á vettvang.
Hefir þá ýmist lent í áflogum
eða óbóta skömmum. En öðr-
um “stjórnmálamönnum” finst
eigi ómaksins vert að sinna
Fascistum, senr flestir eru eigi
langt yfir fermingaraldur.
En áður umgetna nótt kvað
meira en áður að Fascistum
þessurn. Gengu þeir í einskon-
ar “kröfugöngu” eftir aðalgöt-
unum, “Strikinu”, með áleturs-
spjöld. Voru meðal annars á!
þeim örfunarorð til byltingar.
Er þeir komu á Ráðhússpláss-
ið, mættu þeir nokkrum komm-
únistum, er réðust að ^reim, sem
áletursspjöldin báru og rifu þau
í sundur. Tóku Fascistar þá til
gúmmíkylfna og börðu allöflug
lega frá* sér. En kommúnist-
arnir voru of fáir, til þess að
Fascistar gætu einskorðað bar-
smíðar sínar við þá eina, og
lömdu þeir því nokkra vegfar-
endur “utanflokka”.
Um 500 manns tóku þátt í á-
flogunum. Þeim lauk þannig,
að Fascistar lögðu á flótta, því
andúð almennings snerist gegn
þeim, þar sem þeir þóttu upp-
hafsmennirnir, með því að þeir
höfðu tekið þessa ‘kröfugöngu’
upp hjá sér.
Tveir lágu ósjálfbjarga eftir
ir bardagann en 18 voru teknir
fastir.