Heimskringla - 07.10.1925, Side 3

WINNIPEG 7. OKTÓBER 1925.
HEIMSKRINGLA
S. BLAÐStÐA
Bakið yðar i,eig-'
in brauð með
1
&
Fyrirmynd að
gæðum í meir
en 50 ár.
lögu, aö stofnaö sé sérstakt tímarit
fyrir ritdóma og bókmentagreinir
yfirleitt. Þessi tillaga er vel rök-
studd og viturlega. En hver á aö
taka á sig þann bagga, aö stofna rit-
iö og gera það svo úr garði, sem
þarf? Fram úr því vandamáli verö-
ur aö greiðast — og vænti eg þess,
~að Nordal greiði fram úr því á einn
eöa annan hátt, þar eð víst má telja,
að fjöldi manna myndi taka sliku
riti opnum örmum. Vík eg svo frá
ritdómunum, hinni mest ræddu hliö
þessa vandamáls — og sný mér aö
öörum, sem meira hafa legið í þagn-
argildi.
2. Svo fátækir sem vér erum af rit -
dómum um einstakar bækur, erum
vér ennþá snauðari af skýrandi og
skilgreinandi ritgeröum eða ritverk-
um um skáld vor og bókmentir i
heild sinni. En slík ritverk eru meö
öðrum þj^um einhver hinn áhrifa-
mesti þátturinn í að gera bókment-
irnar almennings eign. Einkum ertt
-slík rit nauðsynleg kennurum og öðr-
um þeim, sem eru milliliðir milli al-
■þýðu og hinna andlegu forystu-
manna. Liggur í augum uppi, aö
■það væri ekki lítill fengur þjóð vorri
að fá skýrar og skarplegar ritgerðir
um andlega höfðingja vora og starf-
semi þeirra, samband þeirra viö for-
tiðina og gildi þeirra fyrir komandi
kynslóðir.
Prófessor Finnur Jónsson hefir
skrifað merkilega sögu fornbók-
menta vorra. Fíann hefir og gefiö
íit á dönsku sögu íslenzkra bókmenta
ti' ársins 1907. En sú bókmentasaga
er ekki annað en bóka- og höfunda-
skrá. Þar skortir alla heildarsýn, alla
viðleitni til að sýna orsakir og af-
leiðingar, þar er ekkert samhengi
sjáanlegt, engin þroskasaga skráð.
Þess vegna hefir bókin ekki snefil
af menningar- eða bókmentagildi.
Sá, er les hana, veit aðeins að lokn-
um lestri nöfn á fleiri bókum og höf-
undum en hann vissi áður — en ttni
þaö er hann jafn nær, hvernig ís-
lenzk menning hefir veriö varðveitt,
og hvað læra má af menningarsögu
vorri.
“Samhengið i íslenzkum bókment-
itm”, hin stutta ritgerö eftir próf.
Sig. Nordal, er svo aö segja ífiö
eina, gem vér eigum um bóknienta-
leg efni jog skrifaö er af djúpum
skilningi og heildarsýn. Menn hafa,
sumir hverjir, fundið þeirri ritgerð
þaö til foráttu, að prófessor Nordal
þvkist þar hafa uppgötvað það. sem
allir hafi vitaö, samhengiö í islenzk-
um bókmentum. Setjtim > svo, aö
ýmsir hafi vitað ttm þetta samhengi.
En hvaða gagn hefir háttvirtur al-
menningur af þeirri vitneskju, þá er
þeir reyna ekki á nokkttrn hátt að gera
grein fyrir henni, og sjá ekki neitt
nierkilegt við samhengið 5 bóknient-
unttm? Auk þess þori eg aö fúll-
yrða, að fjöldi íslendinga, læröra og
ólærðra, hefir ekki haft hugmynd ttm
þetta snmhengi, þvi síöttr getað gert
sér grein iyrir þvi, á hvern hátt það
hefir varðveizt. Margir Islendingar
hafa, svo sem erlendir menn, Htiö á
oss sem kynjalegan forngrip. Jafnvel
á stöustii árttm hafa islenzkir menta-
menn haldið fyrirlestra í útlöndum
og brýnt fyrSr erlendum mönnum
þanti skilning á menningu vorrt, aö
milli hins gamla og nýja sé hvidýpi
staðfest. Mál vort hafi verið komið
1 hina örgustu niöurlægingu — og
svo hafi rin nýja menning sprottiö
upp alt í t'nu, eins og Aþena forö-
ttm út úr höföi Seifs. Ennfremttr
hefir verið vaðinn elgurinn um stór-
kostleg áhrif “rómantísku” og “real-
isrna” i bókmentum vorum — og
þannig mætti lengi halda áfram að
telja hinar bókmentalegu kórvillur
lærðra og Ieikra.
Hefir því ekki prófessor Norda!
rétt til að átelja það, að menn hafi
viljað gera oss í augum vor sjálfra
og annara þjóða að einskonar dott-
andi og raulandi kerlingarskari, sem
flotið hafi yfir hyldýpi menningar-
leysis og andlegs doða á fleka forn-
bókmentanna ?
Nordal sýnir i ritgerð sinni, hvern-
ig samhengið hefir varöveizt, aö
hvaöa gagni það hefir orðið og hvað
má læra af ntenningarsögu vorri fyr-
i’" framtíðina. Hann sýnir, að stór-
virkin í íslenzkum bókmentum ertt
ekki tilviljun ein. Hann sannar skýrt
og skarplega, að hin andlegu ntikil-
rnenni vor hafa unnið þrekvirkin meö
fullri vitund um ábyrgð sina gagn-
vart framtíðinni og róttækum skiln-
ingi á þroskaskilyrðum og menn-
ingarþörfunt þjóðarinnar. Þá er slík-
um skilningi á menningarsögu vorri
hefir verið rudd braut, verður þjóð-
in ekki lengur i atigum sjálfrar sín
eitthvert fttrðverk hepninnar og
hendinganna barn, heldur meðvitandi
menningarþjóð, sem jafnvel í bitr-
ustu nevð sinni hefir verið andlega
vakandi, þjóð, sent ekki aðeins hafði
varðveitt fornar gersemar, heldur sí-
felt aukið við í sama stil og á sama
, grundvelli. en þó með skörpum skiln-
ingi á breyttum aðstöðum og kröf-
um framtiðarinnar. Hvert gagn ætti
að verða aö slíkri brevtingu á sjálfs-
meðvitund þjóðarinnar,’ætti að liggja
i augum uppi — þvi að þessum skiln-
ingi á menningarsögu vorri hlýtur
að fylgja rik ábyrgðartilfinning —
og ihu leið dýrmæt leiðbeining um
það, hvert stefna skal í framtíðinni
og á hveTn hátt varðveita má menn-
ingu vora sem heilbrigðasta og auka
vöxt hennar og viðgang.
Eitt af þvi, sem oss nú einmitt rið-
ur mest á, er að fá fleiri slíkar rit-
gerðir og stærri ritverk um íslenzkar
bókmentir og menningu. AHir þeir,
seni finna hjá sér getu til slíkra
starfa, eru skyldir til að leggja sitt
af mörkum, jafnvel þó að þeir þurfi
ekki að búast við öðrum launum en
vanþakklæti. Efnin eru óteljandi,
jafnt í yngri sem eldri bókmentum
vorum. Tökurn t. d. nútíðar rithöf-
undinn Einar Kvaran. Um lífsskoðun
hans er oss^þörf á itarlegri ritgerð,
ekki sízt sakir þess, að sú lífsskoðun
er barn liðandi stundar. Fyrir alda-
j Hiótin væntu menn þess, að hin efnis-
j legu visindi leiddu menH í allan sann-
j leika. En mannkynið var bráðlátt.
j Vonbirgðin komu fljótt — og upp úr
iðu þeirra sté svo eilífðarþráin í ótal
svipuni framliðinan feðra vorra. —
j Lífsskoðun Kvarans kann að vera
| ffóð og gild — um hana skal ekki
j dæmt hér — en alt slikt þarf að
| skoðast í krók og kring, áður en þaö
[ hefir hnept almenning ,í hnappheldu.
| Heilbrigt og hóflegt raunsæi vort
j megum vér ekki láta við hinni fyrstu
í gullmynt, sem er oss rétt yfir hafið.
Nú vil eg spyrja: Væri það ekki
j vel til fallið, að “Hið islenzka Bók-
■ mentafélag” tækist á hendur að sjá
j oss fyrir ritgerðum um bóknientaleg
| efni, gegn styrk frá rikinu — aö
j minsta kosti í byrjun? Það hefir unn-
! ið mikið starf og gott i þágu is-
j lenzkra bókmenta, t. d. nú síðast með
I útgáfu miðaldakvæða vorra. Sú út-
j gáfa hefir þegar borið bóktnentaleg-
1 an ávöxt — og má lutn alls ekki nið-
I ur falla. Fvrir nokkru bar dócent
j Magnús Jónsson fram þá tiilögu, að
| “Skirnir” yrði gerður aö bókmenta-
i tímariti — og skvldi hann flytja rit-
j dóma um bækur þær, er út kæmu.
| Nú vil eg stinga upp á því, að hann
j flytji framvegis einungis greinir bók-
mentalegs efnis. Engum væri skvld-
j ara en Bókmentafélaginu að vinna
I það þarfa verk, að hlynna aö skiln-
í ingi á bókmentum voritm, alþjóð til
j ómetanlegs gagns. Hið sama félag
i verður og að annast það, að innan
tiltölulega fárra ára komi út særni-
lega ítarleg bókmentasaga. Er þaö
til ósóma andlegum leiðtogum, að
vér, þjóðin, sem á bókmentum meira
upp ag unna en nokkur önnur þjóð
í heimi, skulum ekki eiga sögu þeirra
ítarlega ritaða. Nú vill svo vel til,
að vér eigum til ágætlega hæfan
mann, höfundinn að ritgerðinni utn
samhengið í íslenzkum bóktnentum. j
3. Arftakar heimaí æðslunnar eru
barna- og unglingaskólar. — Bæði
eg og aðrir hafa lastað þá fyrir það,
hvað lítið gagn þeir gerðu. En nú
er ekki um það að ræða, að rífa þá
niður. Heimafræðslunni verður ekki
komið í svipað horf og áður, enda
hún of einhæf, eftir þeim kröfum,
sem nú verður að gera. Það er því
aðeins um að ræða endurbætur á
skólunum.
Áður en kennarar fengu sætnileg
laun, varð t’kki með réttu krafist mik
ils af þeint. Nú er aftur á móti öðru {
máli að gegna. Þó þarf ekki að ^
vænta þess, að þeir megni að láta
mikla og varanlega blessun leiða af
starfi sínu, meðan starfssvið þeirra (
er á alla vegu vandlega umgirt gadda ,
víj- andlausra og úreltra fræðjjlu- j
kerfa. Nú eru kennararnir skyldir j
að troða í börnin tölum og nöfnttm
svo hundruðum og þúsundum skiftir,
en lítill tími ætlaður til lifandi og
fræðaífei kenslu, sem jafnt hefir
uppörvandi áhrif á kennarana sem
nemendur. Mér dettur ekki lengur
í hug að halda, að það, sem geri skó!
ana andlausari en heimafræðsluna,
sé andleysi og gáfnatregða kennar-
anna, heldur hitt, að lifandi og ment-
andi saga og bókmentir þjóðarinnar
skipa ekki þann sess í skólunum, sem
vera ætti. Það sem gerði heima-
fræðsluna andlegri og notadrýgri en
skólafræðsluna, var sizt utanbókar-
lærdómurinn, heldur kvöldvökuskól-
inn, þar sem einn sat og las fyrir
alla, þjóðlegar og að mörgu merki-
legar bókmentir. Að hvaða gagni
kemur unglingunum fræðahraflið,.
sem hvorki er fugl né fiskur, ef ekki
er vakinn andi nemandans til sjálf-
stæðrar starfsemi, opnuð augu hans
fyrir dásemdum lifsins og marg-
breytni mannlegrar sálar? Til slíkr-
ar vakningar eru saga og bókmentir
bezt fallnar. Þetta verður nú meira
og meira atriði í alþýðufræðslu ná-
grannalandanna, — og nú í sumar
verður haldið mót i Dresden i Þjóð-
verjalandi, þar sem rætt verður um
að koma alþýðufræðslunni þar í svip-
áð horf og á Norðurlöndum. F.ru
boðnir til móts þessa kunnustu og
mest reyndu skólamenn frændþjóða
vorra.
Hér í Noregi er lögö geysimikil á-
herzla á bókmentasögu, einkum við
lýðháskóla og kennaraskóla. í lýð-
háskólunum eru fluttir bókmenta-
fyrirlestrar 5—6 tíma á viku hverri
— og í kennaraskólunum verða nent-
endurnir aö lesa öll höfuðskáhi bók-
mcntanna. Við próf heldur hver
þeirra fyrirle«tur um það efni úr
bókmentasögunni, sem honum fellur
í hlut, og auk þess skrifar hvet og
ein langa ritgerð um slíkt efni. Er
nemendum ætlað að gera þetta svo
ítarlega, að öllu mhinurn umfangs-
meiri rithöfundum er skift í tvö
eða jafnvel þrjú verkefni. Á það
ntá benda, að fvrir 20—30 árum las
ekki norskur almenningur bókmentir.
Nú er þetta að komast rneira og meira
í svipað horf og verið hefir hjá oss.
Sú breyting á alþýöufræöslu vorri
— og þá sérstaklega á unglingaskól-
unurn, aö saga og bókmentir skipi j
þar stærra rúm en áður, er einhver
hin mesta umbót, sem unt er að gera,
alþýðumenningu vorri til gagns. Þá
fyrst er sú breyting hefir verið gerð,
geta skólarnir leyst af hendi það j
tvöfalda verk, að koma í stað heima-
f-æðslunnar og skapa nýja og sterka j
heintilismenningu í landinu, bygða
á gamatli og traustri rót.
Bættir ritdómarar, bókmentasögu- j
legar ritgerðir og ritverk, ríkisstuðn- |
ingur góðri bókaútgáfu, brennimerk- j
ing erlendra sorprita og endurbót á
alþýðuskólunum — þetta mun á nýj- j
an leik gera alþýðu jafn bókfúsa og j
bókvanda og fyr — og vernda oss j
fyrir mörgum af þeim menningar-
meinum, sem aðrar þjóðir þjást af. j
Guðm. G. Hagal'm.
—Isafold.
Kennaramótið
í Helsingfors.
Dagana 4.—6. ágúst.
Tíðindamaöur ísafoldar átti tal j
viö Björn Guðmundsson lýðskóla-
kennara frá Núpi, meðan hann var |
hér í bænum á heimleið frá kennara- j
mótinu í Helsingfors.
Eftir því sem Björn skýröi frá, }
fengu þeir Islendingar, er þarna voru
á mótinu, svo framúrskarandi góðar |
viðtökur á allan hátt, aö eigi væri i
það vansalaust að láta það óumtal- i
að hér heima.
Þessir Islendingar voru á mótinu:
Ásgeir Ásgeirsson alþm.; Björn Guö ;
mundsson, frk. Ingibjorg H. Bjarna-
son alþrn.; Kristbjörg Jónatansdótt-
ir frá Akureyri; Sigurborg Kristj-
ánsdóttir frá Múla; Sig. Nordal pró-
fessor og Viktoría öuðmundsdóttir.
Mótið byrjaði með því, að haldin j
var mikil og vegleg móttökuveizla
að kvöldi þess 3. ágúst. Þar voru
samankomnar allar forstööunefndir j
mótsins og aðalfulltrúar allra þjóö-
atina. Fyrir hönd íslendinga talaði
þar. Sig. Nordah
JJljómsveit lék þar þjóðsöngva
Norðurlandaþjóðanna, og þar á með- j
al “ó, guö vors lanfrs”.
' Kl. 9 næsta dag var þingið sett j
meö hátíðlegri viðhöfn í Jóhannesar- j
kirkjunni. Eftir að söngflokkur j
Suomen Laulu hafði sungiö “Suo- j
ntis Sang” og “Oma ntaa”, flutti
prófessor V. T. Rosenquist hrífandi
ræðu kristilegs efnis. Þar næst tal- j
aði Direktör Q. Mautere fyrir hönd
finsku móttökunefndarinnar. Mælti
hann bæði á finsktt og sænsku. En
Setele, kenslumálaráðherra Finna,;
hélt þar aðalræðuna. Ávarpaði hann
hverja þjóð á stnu máli, og síðast
tslendinga á islenzku. Einn fulltrúi j
hverrar þjóöar þakkaði fyrir boð og j
kveðju. Þar talaði Ásgeir fyrir
hönd íslendinganna.
Að því búnu byrjuðu fyrirlestrar.
Voru 12 fyrirlestrar haldnir á hverj-
um degi í þrjá daga. Fyrirlestrar
voru fluttir á þrent stöðum samtímis,
og urðu menn aö velja á milli, hverja
þeir vildu helzt heyra.
Af þessum 36 fyrirlestrum héldu
þeir sinn hvorn, Nordal og Ásgeir.
Talaði Nordal unt íslenzkar bókment-
ir og andlega menningu i yfirliti frá
siðaskiftum, einkum nútímabókment-
(Franth. 8 7. bl».l

t
T
>t**t**t*****t**t******* ******
ICAS QG RAFMACN ootrt
é :
T
f
f
f
FOR SERVICE
QUAL.ITY
and
LOW PRICES
IiIGHTNING
0 REPAIR
R2S B
Harpfrave St.
PHONE: N »704
ÓKEYPIS INNLEIÐING Á CASI f HÚS YÐAR.
Við höfum ágætt úrval af gaseldavélum, sem við
ábyrgjumst að þér verðið ánægðir með.
GefiS auga sýningu okkar á Gas.Vatnshitunar.
tækjum og öðru.
Winnipeg Electric Co.
ELECTRIC RAILWAY CHAMBERS (fyrsta gólfi.) •
f
I
f
f
❖
f
f
f
f
f
4**+++++*+4»+*****+*+*++***
1 HEALTH RESTORED
Lækningar á n lyfja
Dr- S. G. Simpson N.D., D O. D.O,
Chronic Diseases
Phone: N 7208
Suite 207 Somerset Blk.
WINNIPEG, — MAN.
Dr. M. B. Hal/dorson
401 Boyd Bids.
Skrlfstofusiml: A 3674.
Stundar sérstaklega lungnaajúk-
ddma.
Kr aB flnna & skrlfstofu kl. 1:—u
f h. og 2—6 a. h.
Helmlll: 46 Alloway Ar«.
Talsiml: Sh. 3.\6 i.
TH. JOHNSON,
Onnakari og Gullamiðui
Selui giftlngaleytisbrál
tJ«isiakt athygU veltt póutUDuit
og vlTSgJörUum útan af landl.
264 Main St. Phon* A 4BS1
Dr. B. H. OLSON
216-220 Medical Arts Bldr.
Cor. Graham and Kennsdy St.
Phone: A-7067
ViStalstími: 11—12 og 1—6.80
Heimiil: 921 Sherburn St.
WINXIPEG, MAN.
A R N I G. EGERTSSON
íslenskur lögfrœðingur,
hefir heimild til þess að flytja mál
bæði í Mankoba og Saskatchewan.
Skrifstofa: WYNYARD, SASK.
DR. A. BLÖJfDAL
818 Somerset Bldg.
Talsiml N 6410
Stundar sárstaklega kvensjdk-
dáma og barna-sjúkdóma. AB hltta
kl. 10—12 f. h. ogr 3—6 e. h.
Heimili: 806 Vlctor St.—Sfmi A 8160
.-dJ
W. J. Lindal J, H. Lind**
B. Stefánssou
Irlenzkir lögfraeðingar
708—709 Groat West
Permanent Building
356 MAIN STR.
Talsími A4963
Þeir hafa einnig skrifstofur aB
Lundar, Riverton, Gimli og Piney og
eru þar að hitta á e*tirfylgjan«li
tímum:
Lundar: Annanhvert. miðvikudag.
Riverton: Fyrsta fimP'dag í hverj-
urr> rnánuBL
Gimli: Fyrsta Mibvikudag hvers
mánaðar.
Piney: Þriöja föstu«*Ag i m^nuði
hverjum.
Talalmli
DR. J. G. SNIDAL
'1’ANNLtKKNIR
•14 Somertet Blmok
Port*c< Avo. WINNIPBU
DR. J. STEFÁNSSON
216 JIKDICAL ARTS BI.
Hornl Kennedy og Grah
Studar rlocðnaa aifss-,
■ ef- o| kvrrka-aJOkdóaaa.
'® hltta fr* kl. 11 tll 11 L h.
•» U. t II I v h.
Talalml A SS2L
* "imii V Rlver Ave.
i t. k.
> J
Stefán Sölvason
Teacher of Piano
Ste. 17 Emily Apts.
Emily St. Winnipeg.
KING GE0RGE H0TEL
Eina íslenzka hótelið í baenuBL
(Á homi King og Alexander).
Th. Bjaraason >
RáBseaaöur
DR. C H. VROMAN
Tannlæknir
Tennur yðar dregnar eða lag-
aðar án allra Jcvala
Taloími A 4171
505 Boyd Bldg. Winnipe^
J. J. SWANSON & CO.
TalsiiM A 6340.
611 Paris Buitding.
EktsábyrgfiarumboBsmenp
Selja og annast fasteignir,
vega peningalán o. s. frv.
BETRI GLERAUGTJ GEFA
SKARPARI SJÓN
Keller! Stall
Augnbidcaar.
204 ENDERTON BUZU»ZNtt
Portaye ano Haigrave. — A 6646
Kr. J. Austmann
M.A., M.D., L.M.C.C.
Skrifstofa: 724y2 Sargent Ave.
Viðtalstímar: 1.30 til 2.30 e. h.
og eftir samkomulagi.
Heimasimi: B. 7288
Skrifstofusími: B 6006
DAINTRY’S DftUG
STORE
Meðala sérfræíingar.
“Vörugaeði og fljót afgreiísU'
eru einkunnarorð vor.
Horni Sargent og Liptao.
Phone: Sherb. 1166.
1
MRS. SWAINSON
627 Sargent Ave.
hefir ávalt fyrirliggjandi úrvaW
birgðir af nýtízku kvenhöttum.
Hún er eina íslenzka konan #01*1
slfk* ventlun rekur 1 WlnaJp#*
Islendingar, iátið Mra. Swatn-
son njóta viðskifta yðar.
A. S. BARDAL
selur lfkkistur os r.nn&st un úl
farir. Allur úlbúna9ur »A btctl
Ennfremur selur hann allskonar
mlnnÍAv&rba or legstelna_i_»
848 8HERBRÖOKK ST.
Phoae« N 6«07 WINN2PBO
MltS B. V. fSFELD
Plnnlnt & Teacher
STUDIOs
600 AlverMtone Street.
l*h»ne: B 7020
Arthur Furney
Teacher of Violin
932 Ingersoll Street
EMIL JOHNSON — A. THOMAS
Service Electric
524 SARGENT AVE-
Selja rafmagnsáhöld af öllutn tep.
undum.
Viögerðir á Rafmagnsáhöldum,
fljótt og vel afgreiddar.
Talsími: B-1507. Heimasími: A-7286
HEKLA CAFE
629 Sargent Ave.
MALTIÐIR. KAFFI o. ». frv.
ðvalt tll
— SKYR OG RJÖMI —
Opl» frá kl. 7 f. h. tll kl. 12 e. L
Mrs. G. Antlerson, Mrs* H. PPturaaon
el&endor.