Heimskringla - 24.02.1926, Side 4

4. BLAÐSÍÐA.
HEIMSKRIN GLA
WINNIPEG, 24. FEBR., 1526.
f|£itttskritt0la
( Stofnn <5 1886)
Kemor 6t « bterjmn ml8Tlkude«rL
EIGEXDDH i
VIKING PRESS, LTD.
853 o( 855 S-ARGEJiT AVE., WINNIPEG,
Tnlníml: N-6T»37
VerU blaBsins er $3.00 árgangurinn borg-
lst fyrirfram. Allar borganlr sendist
THE VIKING PHEíiS LTD.
SIGFÚS HALLDÓRS frá Höfnum
Ritstjóri.
JAKOB F. KRISTJÁNSSON,
Ráðsmaður.
Utanðskrlft tll blnbalnat
THE VIKING PRESS, Utd., Box 8105
Utanftskrlft tll rltstjörana:
EDITOR HEIMSKRINGUA, Box 8105
WINNIPEG, MAN.
“Heimskringla ls pubHshed by
The AHklng Prena Utd.
and prlnted by
CITY PRINTIN G & PUBUISHING CO.
853-855 Sargent Are., Wlnnlpeg, Man.
Telephone: N 6537
i —
WINNIPEG, MAN., 24. FEBR., 1926.
“A Gentleman with
a DLister.”
Skömmu eftir ófriðarlok kom'“A Gentle-
man with a Duster” fram á leiksviðið í
Englandi.
Enginn vissi hver hann var, nema
sjálfur hann og sennilega útgefendur
bókarinnar. En hann fékk svo gott
hljóð, að heyrðist til yztu endimarka
Bretaveldis. Enginn veit ennþá hver
hann er. Þáð eitt er víst að hann er af
háum stigum, sennilega lendur maður,
eða af háum aðli, að hann er þaulkunn-
ugur á bak við tjöld samkvæmislífs og
stjórnmála; en þar er áValt
innangengt á milli; og að
hann er einlægur íhaldsmaður i' þessa
orðs bezta skilningi; með öðrum orðum
íhaldsmaður í rót og af sannfæringji,
fenginni við skynsamlega íhugun þess,
sem fyrir innan sjóndeildarhring og
reynslusvið liggur, þótt það svið sé ef
til vill nokkuð þröngt. Hann er eng-
inn “attaníoss”; enginn íhalds-flokks-
dindill; enginn tildursnápur, sem bíður
flokksforingjans eins og söðlaður reið-
skjótij Það er ósvikið karlmenni sem
heldur um sóflinn. Einn af skörpustu
blaðamönnum og rithöfundum á enska
tungu, sem þaulkunnugur er í London
hefir getið þess til að maðurinn sé Miln-
er lávarður, hinn frægi brezki landstjóri
Suður-Afríku um aldamótin.
Þessi fyrsta bók var hreinskilin 'og
vægðarlítil ádeila á æðstu stéttir Eng-
lendinga; á stéttarsystkini höfundarins
sjálfs. Hann áfeldist þau fyrir yfir-
drepsskap og óhreinlyndi; lausungu í
hugsun og breytni, fyrir sníkjulíf og glit-
hjúpaðan andlegan öreigahátt. Hann
lýsti þessu auðvitað ekki öðruvísi í aðal-
atriðum, en allir vanir veraldarmenn
vissu að var. En aðalatriðin eru oss
svo þægilega fjarri vanalega. Hann hefir
auðsjáanlega skilið þetta. Og þess
vegna nefnir hann hlífðarlaust nöfn lif-
andi manna og kvenna; dregur þau með
eldstöfum á dökkan grunn hugsana
þeirra og daglega breytni. Hann telur tvo
áberandi og framúrskarandi fulltrúa
stéttar sinnar, og aldarfars, Mrs Asquith,
sem nú er greifinna af Oxford, og Rep-
ington ofursta, sem bæði höfðu þá ný-
lega geéið út bækur, fornar og nýjar end-
urminningar, og húðflettir þau með
svipum og sporðdrekum. Refsingin
verður svo miskunnarlaus, af því að hún
er framin ofstækislaust, reiðilaust, eftir
rólega yfirvegun, með stiltu skapi. Og
hún varð áhrifamikil, bæði vegna þess,
^ð enginn efaðist um að hér talaði sá
sem vald hafði, en sérstaklega vegna
þess að hér var lifandi fólk, áberandi
leiðtogar og fyrirfólk, látið dæma sig
sjálft hlífðarlaust með orðum og athöfn-
um. Það þaut eins og vinjdur um eyru
manna, þótt prestarnir í prédikunar-
stólnum segðu, að mikil lausung væri
meðal allra sétfa, jafnt æðri sem lægri,
þegar engin sérstök nöfn voru til þess að
setja í samband við hneykslin. Menn
gleymdu því jafnóðum og menn komu úr
kirkju, eða lögðu frá sér blaðið, sem
ræðuna flutti. En þegar þessi maður
skýrði frá því, að einn af virðulegustu
leiðtogum þjóðarinnar, annar, og um
langt skeið aðal foringi, stjórnmála-
flokksins annars, væri óstjórnlegur vín-
svelgur og holdsfýstarmaður, eða að
lauslætishjal og sögur væru ein aðal
skemtun við samkvæmi heldri manna
og kvenna, og nefndi þar til dæmi, lét
nafngreindar persónur dæma sig sjálfar,
þá fóru menn að leggja eyrun við. Þess
heldur, sem auðfundið var, að hér lá
ekki þvaðursýki, illgirni eða hatur tii
grundvallar, heldur fölskvalaus ættjarð-
arást og metnaður, og einlægur sársauki
yfir rotfúanum, sem höfundinum fanst
vera að grípa skelfilega um sig á hinum
trausta*, brezka meið. Og á bak við
þetta alt saman von, örugg trú, að þetta
mætti bæta, ef hægt væri að safna
enskri drenglund, kjarki og staðfestu
undir eitt merki; fyrst í óbifanlega
skjaldborg, móti lausbeizluðum og
skeinuhættum undanrásarmönnum úr
liði lausungarinnar, og síðan til fram-
sóknar móti fylkinguip hennar.
Skömmu síðar kom út bókin, “The
Mirror of Downing Street,” eftir sama
mann, þar sem tekið er til meðferðar
brezkt stjórnarfar, bak við tjöldin. Það
er að sínu leyti sama sagan. Saga,
sem allir yita að hefir gerst um alt, og
“gerist á hverjum degi.” —
* ¥ H-
Maður er nefndur Þórbergur Þórðar-
son. Lesendur Heimskringly kannast
við hann af greininni “Eldvígslan,” sem
var endurprentuð hér, nokkuð stytt.
Hann er ágætlega mentaður þó sjálf-
mentaður sé. Hann Ter afbragðsvel rit-
fær. Hann er sparneytinn og agasam-
ur við sjáifan sig. Hann vill ekki
vamm sitt vita, til orða eða athafna, að
því er þeir segja, er þekkja hann. En
hann er fátækur,; hefir aldrei boðið gáf-
ur sínar við fé. Og hann játar stefnu
jafnaðarmanna. Hann dáist af öllu
hjarta að kenningum Jesú Krists.
Þórbergur hefir lengi verið jafn hug-
sjúkur um hag meðbræðra sinna, sér-
staklega þjóðbræðra sinna, og “A Gentle-
man with a Duster”. Hann hefir komið
sársauka sínum í orð, í bréfkafla, í bók.
Bókin er gefin út, og heitir “Bréf til
Láru”. Hann notar að nokkru leyti
sömu aðferðir og Englendingurinn.
Hann dregur fram handbær dæmi og
nefnir lifandi menn og dauða ^ér til vitn-
is. Hann fékk líka ágætt hljóð. En
ekki nema um stund, að því er virtist.
Það leit svo út, að bókin ætlaði ekki að
halda öllum þorra manna jafn lengi vak-
andi og alvarlega hugsandi. Af tvennu:
Þórbergur er meiri listamaður en Eng-
lendingurinn. Hugmyndaríki hans er
fult af auðæfum. Og hann verður að
strá þeim út með gjöfulli hendi, líkt og
Benedikt Gröndal. ' Þessvegna fer bók-
in ekki strikbeint í eina átt. Og mörg-
um lesendum gegnur illa að átta sig á
blæbrigðum. — "En svo er Þórbergur
jafnaðarmaður, og óþægilega kröfuharð-
ur áhangandi kenninga meistarans frá
Nazareth. Þeir sem nenna kaunanna
undan slíkum mönnum, hafa á þessum
síðustu tímum fundið sniðugt mótbragð.
Þeir kalla þessa vandlætara “Bolsje-
víka”. Þeir vita ekki að vísu almenni-
lega sjálfir hvað það er, annað en að það
er náfn á fjarskalega “ljótum mönnum”,
austur í Rússlandi, sem eru gegnsósaðir
af suðuspíritus og mannvonsku, bláfá-
tækir og skinhoraðir af allskyns eymd;
álskeggjaðir um allan kroppinn; lifa að-
allega á smábarnasteik og hryðjuverk-
um; sísvalandi sér á óumræðilegum
fýsnum, seljandi saklaust kvenfólkið eins
og aðrar þjóðir kýr og hesta, og þar
fram eftir götunum. Þeir menn, sem
ekki eru svo hátt settir í mannfélaginu
að ekki sé hugsanlegt að kh'na á þá
bolsjevíka-nafninu, rísa ekki undir þeim
ósköpum í almenningsálitinu. Þeir verða
Grýla og Leppalúði, sem er svo undur
handhægt að hræða stóru börnin í
mannfélaginu með. Og mörg stóru
börnin hafa áreiðanlega verið hrædd frá
langvarandi og alvarlegri hugsun um
“Bréf til Láru”, með axlahnyssi og þvi
að þetta væri “bölvaður bolsjevismi.” Þá
þurfti nú ekki lengur að sökum að
spyrja.
* * *
Á uppvaxtar og skólaárum þess, er
þetta ritar, sat Sigurður sýslumaður
Þórðarson í Arnarholti. Það var nú
ekki bolsjevíka-timbur í manninum þeim.
— Han’n var af embættismahnaættum.
Hann var sjálfur ágæt fyrirmynd em-
bættismannastéttarinnar íslenzku. Hann
hafði mentast utanlands. Hann var
skyldurækinn embættismaður. Annars
var hann ekki afskiftasámur um hagi
manna. Hann hafði orð á sér fyrir
að vera hverjum manni ljúfur og lítil-
látur, án þess að láta vaða ofan í sig.
Hann var ástríkur skyldmennum sínum.
Og hann sat jörð sína með prýði og var
höfðingi heim að sækja. Hann var
talinn þéttur í lund, þótt óáleitinn væri.
Og kunningjar hans og vinir, að minsta
kosti sumir, voru þess fullvissir, að hann
væri vitur maður. Hann var það, sem
Englendingar meina með hugtakinu j
gentleman. Þessi lýsing er eftir manni, j
er frá barnæsku sinni hafði þekt hann,
og eftir orðspori, er lá um héraðið. Um
stjórnmálaskoðanir hans á þeim tímum.
var þeim er þetta ritar lítt kunnugt, og
eðlilega enn minna um h'fsskoðun hans.
En líklega mun hann jafnan hafa verið
talinn íhaldsmaður.
Nú er Sigurður sýslumaður Þórðarson
látinn’ af embætti fyrir nokkrum árum.
Hann flutti þá til Reykjavíkur. Hann hef-
ir verið íhugull fyr, og setið þar íhugull
síðan. Hann hefir athugað sólarmerki
samtíðar sinnar. Og hann hefir ritað
bók um athuganir sínar. Sú bók
heitir Nýi Sáttmáli. — Allir hafa vitað
að höfundurinn var gentleman. Nú vita
allir, að hann er A Gentleman with a
Duster.
* * *
Á undanförnum árum, sérstaklega á
síðustu embættisárum Sigurðar sýslu-
manns og síðan, hefir mikil saga gerst
á íslandi. Á þeim árum skeður það
eindæmi, að minsta eða næst minsta
þjóðin í heiminum, sem þjóðar nafni get-
ur kallast, og um leið fátækasta menn-
ingarþjóðin í veröldinni og fákænust í
vélavinnu; vopnlaust þjóðkríli, fær sjálf-
stæði sitt að fullu og öllu, einungis af
því að hún óskar þess, hjá frændþjó.ð
sinni, sem yfirráöin hefir haft í 500 ár.
Svo stendur á, að þessi litla þjóð á ein-
stæða sögu. Hún kom á fót stjórnar-
skipun og réttarfari, sem var einsdæmi
í veröldinni á þeim tíma þrátt fyrir
ýmsa galla, og bjó við það í nokkur
hundruð ár. Á sama tíma var hún
mesta bókmentaþjóð jarðarinnar. Svo
ríður yfir drotnun og kúgun erlends
valds, og alt er drepið í dróma. En fyr-
ir hundrað árum síðan fer að rofa til.
Síðan er stöðug framsókn, unz þjóðin
fær fullveldi 1918.
* * *
Varla munu ungir menn og uppvax-
andi hafa orðið fyrir öflugri vakningu og
áhrifum, heldur en vér sem fullorðnuð-
umst heima á íslandi á árunum 1906—
1914. Oss dreymdi fagra dagdrauma
um framtíð þjóðar vorrar og hlutverk.
Fæstir þorðu þó að vona að þeir í náinni
framtíð myndu sjá fyrsta þátt þeirra
drauma rætast: að ísland yrði fullvalda
ríki.
En það skeði von bráðar. Og síðan
hafa menn verið að litast um eftir ávöxt-
unum. Margir hafa sjálfsagt talið á-
vöxtinn góðan; vonum fremri. En nokkr-
ir að minsta kosti hafa orðið fyrir von-
brigðum. Það eru þeir menn, sem eft-
ir að hafa kynt sér meira og minna sögu
sinnar eigin þjóðar, til þess að bera hana
saman við aðrar, þóttust hafa fullan rétt
til þess að álykta, að á íslandi væri allra
hluta vegna tilvalin og tilreidd undir-
staða undir fyrirmyndarríki. Því veldur
— þótt eigi sé litið til afbrigða kyngæða
— fámenni, sem gerir alt skipulag ein-
faldara og óbrotnara; stéttarígur enginn,
að kalla mátti; andleg menning almenn,
og prýðileg eftir því sem gerist, og
skyldurækni og ráðvendni; tveir afar
sterkofnir þættir í sálarlíf þjóðarinnar.
Áð auki hrikadýrðlegt landslag; veðr-
áttufar við þess hæfi; erfitt til fanga, en
þó gnótt fyrir, ef fast er eftir sótt. En alt
þetta er framúrskarandi skóli, til þess að
þroska ágætustu dygðir í fari mannsins.
* * *
Fæstum þeirra er þessar vonir ólu um
ísland,/mun hafa fundist miða mikið í
þessa átt. En að ekki væri einungis
svo langt undan landi, heldur og að bein-
línis væri stjórnarfleyjinu stefnt í svo
herfilega öfuga átt, eins og Nýi Sáttmáli
ber með sér, myndi þó fæsta menn gruna,
sem hafa orðið að byggja skoðanir sín-
ar á fregnum í blöðum eða munnmælum.
“Nýi Sáttmáli” er miskunnarlaus á-
fellisdómur yfir íslenzku stjórnarfari og
þingræði síðustu ára; löggjafarvaldi,
dómsvaldi og framkvæmdarvaldi. Höf
hefir sömu aðferð e»g A Gentleman with
a Duster á Englandi og Upton Sinclair í
Ameríku. Hann nefnir nöfn; vitnar til
dauðra manna og lifandi; rekur við-
burði upp fyrir augum lesendanna, svo
þar sézt glögt hvert bragð og lykkja. Og
þar gefur á að líta. Smásmuglegan
flokkaríg, sem elfdur er til haturs, stór-
orustu um eitt hár úr skeggi keisarans;
en um leið eilíf og óendanleg hrossa-
kaup á bak við tjöldin; gengdarlausan
afslátt á allri sannfæringu; hraðvaxandi
óráðvendni til orða og athafna, “ofan frá
kamarmokaranum og niður til ráðherr-
ans”, eins og Þórbergur komst að orði,
ekki óhnittilega; og eðlilega undir þessu
öllu og yfir einn ógurlegan samábyrgðar-
flókaþófa, til þess að skýla verstu nekt
allra hlutaðeigenda. Hér er rakinn
æfintýralegur bitlingaferill
“professionella’ ’ föðurlands-
vina; embættabrask og sjálfsað-
hlynning) æðstu embættis-
manna; fjárbruðl til allskonar
“Fást-þýðinga” sem vafalaust
vinnur sér jafna hefð í málinu
og “aktaskriftin” sæla hér um
árið; rannsóknarréttarsaga í
morðmáli, sem sýnishorn, sem
er alveg “eins og í lygasögu,”
eins og sagt. var í skóla, gjör-
samlega eins og Kranz héraðs-
dómari hefði verið þar einn að
verki; o. s. frv., o. s. frv.
Höfundur hyggur, af ókunn-
ugleika, að þetta, ástand sé
eitthvað alveg sérstakt fyrir ís-
land. Hann er á þeirri skoðun,
að undirrót bölsins sé sjálf-1
] stæðið, fengið áður en nokkr-
um hæfilegum þroska var til|
þess náð. Um það má deila,
eins og að sjálfsögðu um|
smærri atriði í bókinni, sem of-
langt yrði hér að telja. — Á
standið er að vísu grátlegt. En
þó er ekki ástæða, fyrir þá sem
I betur ættu að vita, að fella
1 krókódílatár yfir því, hve óvið-
* jafnanlega skelfilegt sé ástandr
! ið á vesalings íslandi. Því eitt-
! hvað líkt þessu er ástandið í
1 öllum menniiigarlöndum ver- ^
aldarinnar. En ekki er þó ^
heldur ástæða til þess að sætta
sig við sameiginlegt skipbrot.
Það verður erfitt að sann-
færa oss um það, að íslenzka
þjóðin hafi ekki í heild sinni
verið svo þroskuð andlega, verk
lega og siðferðislega, að hún
ekki þess vegna hefði getað ris-
ið undir sjálfstæði sínu. Miklu
fremur mun hana hafa skort
j leiðtoga, einn eða fleiri. Leið-
1 toga, sem bæði voru þjóðlegir
og þó um leið heimsborgarar;
víðsýnir og djarfhuga, jafn ó-
hræddir að leggja á nýjar
brautir og forfeður vorir fyrr-
um. —
f DODD’S '
KIDNEY
PILLS J
DODD’S nýrnapillur eru bezta
nýrnameðalið. Lækna og gigt,
bakverki, hjartabilun, þvag-
teppu, og önnur veikindi, sem
stafa frá nýrunum. — Dodd’s
Kidney Pills kosta 50c askjan,
eða 6 öskjur fyrir $2.50, og fást
hjá öllum lyfsögum, eða frá
The Dodds Medicine Co., Ltd.
Toronto, Ontario.
fenjum og foræðum, sem þær
hafa lent í, en eru svo snar-
viltar, að einstaka menn í liði
þeiri^,, er betur sjá, fá engu
tauti við fjöldan komið.
“Nýi Sáttmáli” er stórmerki-
leg og stórþörf bók. Hún er
afbragðsvel rituð. Menn geta
ypt öxlum við “Éréfum til
Iiáru”. Þórbergur var “bara
Bolsjevíki“ En við Sigurð sýslu-
mann er ekki hægt að losna á
svo auðveldan hátt.
Annar þessaara rithöfunda
er umkomulítill jafnaðarmað-
armaður, en hinn íhaldsmaður
af gömlum embættisaðli. Bæk-
ur þeirra eru markverðustu
bækurnar, sem um nokkur ár
hafa komið út á íslandi. Og
báðum þarf jafnt að svara, sem
annari. Það stafar af því, að
þeir eiga sameiginlegan griða-
stað undir þaki hreinskilni og
ráðvendni. Sá staður er sjónar-
hóll á milli ríkja flokkasnápa
og miðlunga. Og leiðin þangað
um er flestum vandfarin.
---------x---------
Aldrei hefir nokkur þjóð
átt skemmri leið til þess að
verða fyrirmynd og lærimeist-
ari annara þjóða, en ísland, um
það leyti sem það var að fá
fullveldi sitt. Sú leið lá að
vísu hulin augum hversdags-
manna, bak við þyrnikjarr og
njólaskóga vana og hugsunar-
leysis. Yfirtakanlegt er til þess
að hugsa, að á þeim árum
skyldi enginn vera höfði hærri
en allur lýðurinn þar heima, til
þess að uppgötva brautina á
bak við, og síðan með aðstoð
annara, ryðja stíg í gegnum ill-
gresið. íslendingar hafa verið
höfuðlaus her síðasta áratug-
inn. Þessvegna hafa þeir í
blindu hugsunarleysi anað út á
villistigu, í humáttina á eftir
stærri þjóðunum, sem alt vildu
gefa til þess að komast úr þeim
Ohönduglega aðsaumað
Á við Lögbergs “Leirskáldið,”
No. 6, ’26
Aldrei verður vafamál
Vísnanna þinna gæði!
Þau eru eins og oddlaus nál,
Með engum spotta af þræði.
. . Stephán G—
---------x--------
Þjóðræknisfyrirmynd.
frá 11. öld.
fslenzku vikublööin okkar hér í
Winnipeg fræga. okkur helzt til Mtiö
um hugsanir og framkomu forfeSra
olckar, aS mér finst; þó viS í forn-
sögunum eigum fjölmörg fögur fyr-
irdæmi. Hér skal aS eins minst laus-
lega á efniS í einum söguþætti okk-
ar; þættinum af Gísla Illhugasyni.
Kappglíman mikla
Hin fyrsta árlega kappglíma Þjóðræknisfélagsins, þar
sem kept veröur um $100.00 verðlaun, veitt af
Jóhannesi Jósefssyni, glímukonungi, fer fram í
GOODTEMPLARAHÚSINU
MIÐVIKUDAGSKVÖLDIÐ 24. þ. m.
Séra Albert Kristjánsson setur glímumótið
kl. 8.15 stundvíslega,
og flytur þá erindi í sambandi við það, en að því loknu
hefst kappglíman, sem vonandi verður mesta kapp-
glíma, er háð hefir verið vestan hafs. Þrenn verðlaun
verða veitt, alt vönduð úr og grafin nöfn sigurvegaranna
á úrin, ásamt fangamarki Þjóðræknisfélagsins. *— Þátt-
takendur sendi nöfn sín til “Glímunefndar Þjóðræknis-
félagsins”, Box 3105, Winnipeg, eigi síðar en á mánu-
dag 22. febrúar.
Aðgangseyrir aðeins 25c
Fyllið salinn yður til ánægju og vegs.
TVÖ ERINDI
Síðasta þingdag, föstudaginn 26. 1 febrúar, flytja þeir
séra Fr. A. Friðriksson og séra Guðmundur Árnason
hálftímaerindi hvor um sjálfvalið efni, í Goodtemplara-
húsinu, kl. 8 síðdegis stundvíslega.