Heimskringla - 05.09.1928, Síða 4

4. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 5. SEPT. 1928.
WINNIPEG 5. SEPT. 1928.
Athugasemd
Herra Ritstjóri:
Þótt erindi mitt sé nú litið, þá vona ég
að þér fyrirgefið ónæðið sem ég geri yður með
að líta sem snöggvast inri til yðar.
Eg kem til þess að minnast lítið eitt á
greinina yðar í Heimskringlu, 22. ágúst, um
ræðurnar i Riverton 6. þ. m.
Víst má ég vera yður þakklátur fyrir
það, sem þér segið þar um ræðustúfinn minn.
Því ekki er ég yfir það hafinn að láta mér
betur líka þegar af góðgirni er^dæmt um það,
sem ég er að fást við, sízt á þessum siðusttt
timum, þar sem svo mikið af því gagnstæða
hefir verið látið yfir mig ganga.—
En ekki var nú þetta erindið, heldur vildi
ég víkja að því, sem þér segið um ræðu skóla-
stjóra J. Jóhannssonar.
Mér þykir dómur sá fram úr hófi ósann-
gjarn. Auðvitað þarf ekki herra Jóhannsson
á vörn frá mér að halda, en málið snertir mig
að því leyti, sem svo er að sjá, sem þér séuð
að bera hönd fyrir höfuð mér, sem talaði fyrr,
og á var svo ráðist, að því er yður virtist. Eg
vil því 5 allri vinsemd segja yður nú, að þeim
hlífiskildi var óþarft að halda yfir mér.i Eg
fann mig ekki móðgaðan né áreittan með
einu eða neinu er herra Jóhannsson sagði, og
skemti ég mér hið bezta undir ræðu hans. Er-
indi hans var, að mínum dómi, formlegt og
efnisríkt. Engir smáskamtar í þrítug’ustu
þynningu. Og það leyfi ég mér að segja, að
í einum kafla þessarar ræðu kom fram það
snjallasta sem ságt var á þeim ræðupalli, þann
dag.
Þetta seinasta segi ég nú, eins og nærri má
geta, að okkur hinum ræðumönnunum, alveg ó-
löstuðum.
Er það annars “háttlægrú” (tact'—mætti
eins vel segja háttprýði — að ráðast þannig á
mann, fyrir erindi sem flutt er, fyrir*annars bón.
á skemtimóti, og enginn er persónulega móðg-
aður með neinu sem sagt-er1? Eg held að það
sé fremur sjaldgæft. Eg get ekki varist sam-
úðartilfinningar með þeim, sem kvaddir eru
til slíkrar ræðuhalda. Eg hélt mína fyrstu Is-
lendingadagsræðu fyrir 38 árum síðan,— forseta
ávarp. Siðan hef ég haldið þær fleiri en ég
get munað eða talið og svo talað við fjölda
mörg önnur skyld tækifæri, svo sem þorrablótin.
Engin veit það betur en ég, að fæstar af þeim
ræðum hafa verið upp á marga fiska, þó þeim
hafi jafnan verið vel og vinsamlega tekið. Því
mér 'hefir oft veizt örðugt að finna nýjar hlið-
ar þessa sama máls, og hætt við að lenda inn á
mí.nar, eigin eða annara löngu troðnu götu-
slóðir.
Finnst mér því góðra gjalda vert ef eitt-
hvað nýtt lætur á sér bóla. Og þeir sem þá
kunna að finna skoðun sinni bægt, ættu góöfús-
lega að gæta þess, að hvorki eru þetta stjórn-
málafundir né heimsádeilu-þing heldur bara
skemtisamkoma.
Leslie, Sask., 28. ágúst 1928.
IV. H. Paulson.
* * *
Kæri hr. W. H. Paulson!
Vér getum fullvissað yður um það,
að greinin í Heimskringlu, sem þér víkið
að, var ekki skrifuð á nokkurn hátt í
þeim tilgangi að taka svari yðar, né
halda hlífiskildi yfir yður. Vér vissum
yður lang færastan til þess sjálfan, enda
virtist oss, satt að segja, aldrei að yður
ráðist persónulega. Vér
getum líka vel skilið það, að þér hafið
ekki móðgast fyrir yðar eigin hönd af
því, sem næsti ræðumaður sagði. Það
mál rýrði á engan raunverulegann hátt
hið ágæta erindi yðar. En þér vitið
líka, að um leið og það erindi var flutt,
var það ekki lengur eign yðar sjálfs ein-
göngu, heldur allra vor hinna, er vorum
svo heppin að hlusta á yður þann dag.
Að það hafi verið háttlægnisskortur, að
glefsa í það fagra erindi eins og gert var,
og í þeim tilgangi, það stendur alveg eins
óbaggað fyrir því, eins og líka það, að
undantekningarlaust allir, er vér áttum
tal við, á eftir um þetta, og þeir voru
matgir, voru, að einum manni undan-
skildum, alveg á sama máli og vér um
erindið, og höfðu engu síður meiðst og
móðgast af því.
Vér verðum að biðja yður að virða
oss það til vorkunnar, þótt vér sjáum
enga samlíkingu, þá sem þér virðist koma
auga á, um háttlægnisskort vorn og hr.
J. G. J. Vér teljum oss hafa haft gild-
ustu ástæður til þess að rita svo er vér
gerðum, og jafnvel fylgja betur á eftir, en
sjáum enn • tenga einustu afsökun fyrir
tiltæki hans. Og vér sjáum ekkert líkt
með því að deila á mann, er hefir til þess
unnið og hinu, að deila á mann er ekkert
hefir til unnið. Þér höfðuð engan móðg-
að. Eða að minnsta kosti fáum vér
eigi skilið, að það sé Canada móðgun,
þótt haldið sé á lofti því sem vel er um
ísland og íslendinga. Jafnvel þótt yð-
ur hefði orðið á sá ófyrirgefanlegí hátt
lægnisskortur, að nota Islandsminnið til
. þess að óvirða Canada að einhverju
leyti, þá hefði það samt ekki verið rétt-
læting ræðu þess, sem næstur yður gekk
á pallinn. Þér hefðuð þá sjálfur verið
búinn að stimpla yöur nægilega, og ekk-
ert bætt úr skák þótt ísland hefði líka
verið óvirt. Árangurinn hefði þá að-
eins orðið þeim helmingsmun hörmu-
legri, fvrir oss, sem á hlýddum, að tvei,r
ræðumenn hefðu þá orðið ósvinn-
ir þenna dag, í staðinn fyrir einn.
Og vér getum fullvissað yður um
það, að samúð vor með tækifærisræðu-
mönnum er engu minöi en iyðar, og
líklegast þeim mun dýpri og innilegi'i,
sem oss er miklu erfiðara en yður að
leysa af hendi það hlutverk, sem þeim er
ætlað. En vér sjáum heldur ekki að
sú mikla samúð geti á nokkurn hátt af-
sakað það sem gerðist. Eða myndi
samúð yðar afsaka það, á þeim degi, er
vinir yðar og ættingjar vildu heiðra hús
yðar, að það væri gert með því, að ó-
virða hús bróður yðar, er í fjariægð
byggi, kasta rýrð á æfistarf hans og
sona hans og dætra? Eg kann yður þá
illa, ef það dapraði ekki svo gleðina fyrir
yður, að hrósið um yður sjálfan yrði sem
mold og aska í munni yðar, og falsróma
skjallkliður í eyrum yðar.
Vér sögðum hér að framan, að vér
gætum vel skilið, að þér hefðuð ekki
móðgast fyrir yðar eigin hönd. En vér
verðum þá líka að segja það, kæri herra
Paulson, að það er allsendis eina atr-
iði£ sem vér fáum skilið í bréfi yðar.
Og hvernig þér hafið skemt yður undir
ræðu hr. J. G. J., er oss alger ráðgáta.
Því það og allt annað, er þér
segið um hana gætum
vér með því eina móti skilið, að mögu-
legt væri að sannfæra oss us það, að
þér hefðuð ekki meint nokkurn skapað-
an hlut af því sem þér sjálfur sögðuð
fyrir minni íslantís. En ,bæði af því
að vér höfum kynnst yður svolítið per.
sónulega, — þótt vér finnuim oss það
mein, að það hefir ekki verið meira —
og ekki síður af hinu, að vér hlýddum á
mál yðar þann dag, þá er ómögulegt að
sannfæra oss um annað en að þér meint-
uð það allt saman, gaman og alvöru, og
það mest, er þér mæltuð fegurst og al-
varlegast. Og þessvegna verðum vér að
játa það, að vér getum eigi, að nokkru
minnsta leyti, áttað oss á framanskráðum
ummælum yðar um ræðu hr. J. G. J.
því hún var, að vorum dómi, þveröfug við
allt það, er þér segið um hana. Og svo
fróðlegt þætti oss að sjá yður færa rök
að því, að vér þyrðum jafnvel að leggja
til hólmgöngu við yður á ræðupalli, um
þau rök, svo óendanlega miklu betur
vígan og vopnfimari sem vér vitum yð-
ur.
Og að endingu: Vér sjáum enga af-
sökun í því að “enginn var persónulega
móðgaður” (þ. e. a. s., á engan við-
staddan ráðist persónulega) né á því að
þeta kom fyrir á skemtimóti. Til ein-
staklinganna, yðar eða vor, tekur menn
ekki endilega sárast. Landið, Island
eða Canada, eða hvað sem það heitir, er
einstaklingnum ofar, persónugerfingur
alls þess, sem oss, forfeðrum vorum og
niðjum, þúsund ættliðum, var og er ein-
hvers virði, því skírara og helgara, sem
allt gjall og sori er sáldað og síað úr
þeim dýra málmi. Því er oss það jafn
tilfinnanlegur sársauki ef á hann fellur,
þótt á skemtimóti sé.
En ef hugtakið “skemtimót” — og
hér mælum vér almennt — á að afsaka
allt, svo að sama sé hvað á þeim mótum
er sagt, sama hvernig menn koma fram,
sama þó menn hegði sér sem trúðar í
paðreimi, þá er óþarft að stofna til veg-
legra hátíðahalda í því tilefni. Þá er
einfaldara og umsvifaminna, að vér tök-
um oss saman og höldum út í dýragarð,
til þess að ærslast þar á fjórum fótum
innan um hinar skepnurnar, hlæjandi og
gapandi við öllu því, sem að oss er kastað.
------X-------
EN BÆNDURNIR SOFA
“Bændaflokkurinn eða framsóknar-
flokkurinn” hófst af megnri óánægju
bænda cg nokkurra annara borgara, út
af fjármálastefnu gömlu flokkanna og
því fyrirkomulagi sem allajafna var á
ráðsmennskunni um opinber mál.
Meðal flugrita þeirra er út voru gef-
in um þessi efni, meðan áhuginn var
sem heitastur, var “Bændastefnan ’
(“The Farmers Platform”), með þessari
auka fyrirsögn: “Ný þjóðmálastefna fyr.
ir Canada.” (“A New National Policy
for Canada”). Landbúnaðarráðið can-
adiska (The Canadian Council of Agri-
culture) aðhylltist þessa stefnuskrá í
nóvember 1918, og bændasamböndin
(“United Farmers”) í Ontario, Manitoba
Sask. og Alberta aðhylltust sömuleiðis
þessa stefnuskrá. Tíunda grein hennar
fer fram á ýmsar breytingar í þá átt að
koma að meira lýðræði í stjórnarstörf-
um. Meðal annars:
—“Að tafarlaust skuli stemma stigu
fyrir viðgangi l)ess fyrirkomulags, að
stjórna með ríkisráðstilskipunum, en í
þess stað skuli aukið á ábyrgð hvers eín-
staklings í þinginu gagnvart allri lög -
gjöf.”
Sömuleiðis var falin í þessari stefnu
skrá krafa um:
—“Þjóðeign og yfirráð járnbrauta,
samgöngufæra á legi og í lofti, talsíma
og ritsímakerfum, allra framkvæmtía til
nýtingar orkulinda landsins, og kola
námsiðnaðar.”
Samskonar kröfur voru áður í
stefnuskránum 1911 og 1916; í fylkis-
stefnuskrá U. F. M. 1921; í ríkisstefnu-
skrá framkvæmdarflokksins 1925. Og
nú síðast, á þessu herrans ári 1928 var
á allsherjarfundi bændasambandsins í
Manitoba (U. F. M.) samþykkt ályktun,
er krafðist þess:
—Að vatnsorkustöðvum vorum sé hald
ið undir þióðeign og skuli virkjaðar af
fylkisstjórninni, til þess að gegna iðnaö-
ar- og heimilisþörfum, eftir því sem á
þeim bólar.”
* ' * *
Hvers virði eru nú allar þessar kröf-
ur og ótal margar aðrar, er ganga í
sömu átt, í augum bændaflokksmanna í
Manitobafylki, og fulltrúa þeirra?
Erfitt að segja með vissu. En í
fljótu bragði séð ekki nógu verðmætar
til þess að raska blundi bænda svo, að
niðurinn í Sjö-systra fossunum megi
glaðvekja þá til kröfunnar um að ráða
þeim og virkja þá sjálfir. Að vísu eru
undantekningar, t. d. í Swan Ríver, en
þær eru allt of fáar.
Ekkert hefir komið fram í málinu,
er sannfært geti langsamlega mestan
þorra þeirra, er opinberri virkjun unna
og á hana trúa, um það, að sýnu háska-
legra sé fyrir hið opinbera, heldur en
Winnipeg Electric félagið, að virkja Sjö-
systra fossana, eftir því sem nauðsynin
krefur. En bændurnir í Manitoba sofa.
Tilhugsunin um það, hverjar líkur
hið opinbera muni hafa til þess, eftir að
stýfð er hönd og höggvinn fótur nú, að
keppa við hin voldugu einkafélög um
orkuframleiðslu, eftir að þau í 30 ár
hafa fengið að éta sig feit á Sjö-systra
orkunni, ætti að geta vakið hvern fram-
sóknarmann til alvarlegrar umhugsunar.
—En Manitobabændurnir losa ekki
svefninn.
I næsta fylki er fyrir skommu lát-
inn Sir Adam Beck, eftir að hafa sett
sér að minnisvarða vatnsvirkjun Ontar-
iofylkis, voldugasta vatnsvirkjunarkerf-
ið í veröldinni. Ljóminn af stórfengleik
þess og viðgangi ætti, á ekki lengri leið
en hér er á milli, að geta stafað svefn-
glýjuna á burt úr augum framsóknar-
sinna. — En Manitobabændurnir rumska
ekki.
Málið er að komast í eindaga.
Nýlega voru beztu vonir um
að það yrði lagt fyrir fylkis-
þingið. Nú er slegið fölskva
á þær vonir, og þær sýnu dapr-
ari, eftir síðustu samfundi inn-
anxíkisráðherra og forsætisráð-
herra fylkisins. Nú gætu
skjót handtök verið gagnleg
sem oftar — en Manitobabænd-
urnir og leiðtogar þeirra sofa.
Ætla þeir ekki að vakna til
þess að segja leiðtoga sínum.
að þeir séu honum ekki sam-
mála í þessu eíni, að hann sé
að villast af réttri leið? Eða
ætla þeir að sofa áfram draum-
alaust, í öruggu trausti þess,
að þeir þurfi sjálfir aldrel fram
ar að hugsa, af því að leiðtog-
inn hafi nú einu sinni vel gert
hingað til? Lýsa yfir óskeikul-
leik hans með þögninni?
* ¥ *
“The Weekly News,” blað
S. J. Farmers, fylkisþingmanns,
og fyrverandi borgarstjóra í
Winnipeg, sem ásamt “Trib-
une” hefir talað máli opinberr-
ar virkjunar fyrir enskulesandi
mönnum hér í Winnipeg, lýkur
ritstjórnargrein í síðasta blaði
með áskorun til fylkisþing-
manna þeirra, er blaðinu virð
ist hafa gert tilkall til að vera
framsóknarmenn, og eiga að
baki sér þannig sinnaða kjós-
endur. Þessi áskorun er svo:
“Vér snúum máli voru beint
til fylkisþingmanna......Hvað
segið þér Mr. Poole? Þér voruð
í fjögur ár forseti bændasam-
bandsins í Manitoba. Þér
ættuð að vita um þetta.
.Tá, hvað er um það, Mr. Mc-
Cleary? Þér eruð fulltrúi
einhvers framsæknasta bænda-
héraðsins í Manitoba. Við
hverju búast kjósendur yðar af
yður?
Og þér, Mr. Griffiths —þér
eruð flokksfundarstjpri stjórn-
arþingmanna. Látið þér yð-
ur lynda að vera notaður sem
stimpill eingöngu? Þér vitið
hve mikið þingflokkur yðar
fékk að vita meðan verið var
að gera samningana.
Mr. Wolstenholme —þér haf-
ið ósjaldan lýst yfir lýðræðis-
trú yðar — hvernig koma
þessar Sjö-systra framkvæmd-
ir heim við lýðstjórnarhugsjón-
ir yðar?
Mr. Boivin — þér hafið stað-
ið undir fléiru en einu flokks.
merki. Kjósendur yðar kusu
yður sjálfs yðar vegna, en ekki
flokksfylgis. Gefst ekki hér
tækifæri óháðum dómi og
f ramkvæmdum ?
Mr. Pratt, lögmaður en ekki
bóndi, en uppal-inn í framsýn-
um pólitiskum skóla, getið þér
komið þessum Sjö-systra samn
ing!i heim við pólitískar sið-
ferðishugsjónir yðar?
Mr. MacKenzie, • frá Delor
aine, vöggu margra framsókn-
arhreyfinga; Mooney frá Vird-
en, Berry frá Grandview, Ing-
aldson frá Gimli, Morton' frá
Gladstone, Munn frá Dufferin.
Muirhead frá Norfolk — mið
stöðvum framsóknarhugsana
og sjálfstæðis í stjórnmálum —
sættið þér yður við það, að sjá
stefnu yöar svo skjótt lúta í
lægra haldi fyrir þeim meingöll
um, er þér dæmduð gömlu flokk
ana tvo harðast fyrir?
Honorable Mr. Hoey, hversu
oft hafið þér ekki þrumað á
móti pólitískri ráðsmennsku
auðvaldsins! Á pólitísk henti-
semi að verða þyngri á metun-
um hjá yður nú?
Hér er um meira, langt um
meira, að tefla, en örlög einn-
ar stjórnar. Mikilvæg fram-
sóknarhreyfing er í veði, grund-
vallaratriði lýðræðisins eru í
veði, velmegun almennings,
sem þér eigið að þjóna, er í
veði. Ályktanir og pólitísk
stefnuatriði, allt er það gott og
blessað — en hvað gagnar slíkt,
ef þeim er ekki fylgt til fram-
kvæmda, þegar svo ber undir..
Stefnan framar flokknum
þingmenn góðir, ef þér viljið
halda orð og eiða við þá seni
vörpuðu trausti sínu á yður.”
* * *
En við þesar spurningar “W.
N.” til nefndra fylkisþing-
manna, langar oss til þess að
bæta þessari:
Mr. Sigfússon frá St. George,
hvernig lítið þér á þetta? þér
eruð að vísu liberal flokksmað-
ur, en vinir yðar, t. d. dr. Jó-
hannesson, fullyrða að þér séuð
í raun og veru framsækinn.
Eruð þér nú leiðtoga yðar sam-
mála í þessu efni? Eða ætlið
þér með afstöðu yðar til þessa
máls, að láta þá, sem helzt eru
vakandi í kjördæmi yðar, finna
enn sárar til þess en nokkru
sinni fyr, að séra Albert E.
Kristjánsson skipar ekki sæti
yðar á þingi?
---------x---------
Heimkoma Vest-
ur-íslendinga
Islenzku blööin vestan hafs hafa.
nú aö undanförnu rætt mikiö um
heimsókn Vestur-Islendinga hingaö’
1930. Og þetta mál hefir komitv
þar á staö deilum og flokkadráttum,
sem mönnum er ennþá lítt kunnugt
um hér heima. Því er líka svo far-
ið, að flestir hér heinta munu eiga
erfitt með aö átta sig á þeim deilum.
Menn eiga nú alment von á því, að
Vestur-lslendingar komi hingaö fjöl-
mennir 1930 og hlakka til komu
þeirra. Lögrétta telur víst, aö eng-
ir gestir geti verið Islendingum kær-
komnari 1930 en landar þeirra vest-
an um haf. Að hér yrði lítiö á
heimsókn þeirra sem agentáleiöang-
ur, eins og komiö hefir fram i deil-
unum vestra, getur ekki náð neinní
átt. Engin efi er á því, aö hér
yrði tekið á móti þeim svo vel sem
föng veröa til, og héöan ætti a5
vera boöinn fram einhver styrkur til
þess aö greiöa fyrir förinni.
Hér skal nú stuttlega skýrt frá
undirbúningi málsins vestra og af-
stöðu þess þar.
Málinu var fyrst hreyft á þingi
ÞjóðræknisfélagSins í febrúar 1925,
og á næsta þingi þess 1926, var mál-
ið tekið á dagskrá og fengið stjórn-
arnefndinni til meðferöar, en hún
skipaði í þaö sérstaka nefnd senx
hafði það til meðferðar fram a5
þingi 1927. Lagði hún þar fram
skýrslu og var þá kosin í málið 5
manna milliþinganefnd og henni veitt
leyfi til þess, að bæta við sig mönn-
um eftir þörfum. Hefir sú nefnd
haft málið með höndum síðan. En
nú -fór að vakna almenn athygli á
því meðal Vestur-Islendinga. I
þingnefndina voru kosnir: Jon J.
Bildfell ritstjóri, Jakob F. Kristjáns-
son, bróðursonur Magnúsar ráðherra
Kristjánsson, Arni Eggertsson, Asm.
P. Jóhannsson og séra Rögnvaldur
Pétursson. En sjálf kaus nefndin í
viðbót: Hon. Tihomas H. Johnson
(sem andaðist 20. maí 1927), Jóseph
T. Thorson sambandsþingmann Ott-
awa, séra Jónas A. Sigurðsson fyr-
verandi forseta Þjóðræknisfélagsins..
W. H. Paulson, þingmann i Sask.,
Guðm. S. :Grimsson umdæmisdóm-
ara í N. Dak. og Gunnar B. Björns-
son skrifstofustjóra í St. Paul. Sjálf-
kjörinn í nefndina var forseti Þjóð-
ræknisfélagsins, séra Ragnar E. Kvar
an.
Nefndin leit svo á, að verkefni
sitt væri í þessu fólgið: 1. að benda
mönnum á og kynna þeim tilefni há-
tíðarinnar, 2. að ná samtökum og
samböndum við allar Islendingabygð •
ir vestra, 3. að semja um farbréf
og fleira, sem að flutningi lýtur, 4.
að auglýsa land og þjóð meðal þar-
lendrar þjóðar og 5. að afla þjóð-
inni virðulegrar viðurkenningar h.já
alríkisstjórnum Canada og Bándaríkj
anna.— Þetta verkefni hugsaði nefnd
I in sér að levsa af hendi. 1. með
I þvi að rita í blðð, islenzk og ensk,
þar vestra, 2. með því að halda
fundi i ísl. bygðarlögum og skýra