Heimskringla - 19.03.1930, Síða 6

6. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPBG, 19. MARZ, 1930
Haraldur Guðinason
Söguleg Skáldsaga
“Hversvegna sagði spákonan að örlög
Edithar og mín væru saman tvinnuð? Og
hversvegna trúði ég völvunni og blessaði hana,
er hún sagði þetta? Get ég nokkurn tíma
fengið Edith að gjaforði? Munka-kongurinn
ætlar henni í klaustur — Vei þeim degi!
Sveinn, Sveinn, lát mér dóm þinn að varnaði
verða! Og rísi ég úr sæti mínu og segi: Látið
elli og áhyggjur í klaustur ganga — æsku og
yndi að arineldi eiginmannsins’, hverju myndu
þá munkarnir svara? ‘Edith má þér eigi gefin
verða, Guðinason, því þótt þið séuð að vísu
fjarskyld mjög, þá megið þið þó eigi njótast
samkvæmt kirkjurétti. Öðrum má Edith gef-
in verða, annaðhvort sem ófrjó brúðir kirkj-
unnar, eða sem móðir þeirra barna, er eigi
nefna Harald föður sinn. Taki gremi klerka
þessa og hræsniskreddur þeirra, og gremi ó-
frið þeirra á hendur mannlegum hjörtum.
Alvara og bræði hnykluðu svo hin björtu
brá hans, að því nær varð jafn skugalegt yfir
henni sem Normannahertoganum, er hann varð
sem heiftugastur, og hefði þá mátt líta Har-
ald, hefðir þú vel mátt greina, að þar var skil-
getinn bróðir Sveins. Hann reif sig úr þess-
um hugleiðingum með viljaþreki þess manns,
er lengi hefir tamið sér sjálfsaga, gekk að hin-
um mjóa glugga, opnaði grindina og leit út,
Úti var glaða tungsljóssdýrð. Þögull
skógurinn varpaði löngum, svörtum skuggum
er rákuðu rjóðrin hvítum og svörtum reitum.
Hálf draugalegar voru súlur og steinar hinna
dularfullu Drúða á hólnum — ógreinilega rof-
aði fyrir hinu blóðga altari þrumuguðsins. En
þar nam auga hans staðar, því það heillar hug-
ann mest, er ógreinilegast og óljósast sést í
landslaginu. En sem hann horfði þangað,
þótti honum, sem daufa, maurildiskennda
glætu bæri frá haugnum með bautasteininum,
er stóð hjá hinu tevtónska altari. Honum
þótti svo, því, hann var eigi viss um að þetta
værí eigi sjónhverfing. Hann starði lengi og
virtist þá í svip, sem sæi hann tröllstórt manns-
líkan í miðri glætunni. Var sem vera þessi
væri svo búin að herklæðum, sem myndirnar á
veggjunum, og studdist fram á spjót, en odduT-
þess var falinn á bak við súlur Drúðahrings-
ins. Andlitið greindist allt í einu, með sér-
kennilegum bæ frá ljósglætunni er um það lék
Var það mikið, sem um fornguð einhvern væri
að ræða, en ósegjanleg og háleit sorg virtist
yfir því vera. Hann gekk skref aftur á bak,
strauk fingrum um augu sér, og leit svo aftur
á sama stað. Ljósið og mannsh'kan þetta
var nú hvorutveggja á burt, og nú sást ekkert
nema gráar steinsúlurnar og goðhúsið í
skugga. Jarl glotti að veikleika sínum. Hann
lokaði grindinni, kraup sem snöggvast á kné
við sængina, enda var bæn hans stutt og hisp-
urslaus, og eigi krossaði hann sig né signdi,
sem þá var siður. Hann stóð upp, slökkti á
lampanum og gekk til sængur.
Tunglið, er nú var eitt um hituna, skein
skært og bjart inn um gluggann, varpaði töfra-
birtu á fornaldarvopnin á veggjunum; flóði um
andlits jarls, og um höfðalagið, er spákonan
hafði andað yfir töfrum sínum. Og Haraldur
svaf — svaf lengí — með rólegri ásjónu og
stöðugum andardrætti. En áður en máninn
gengi til viðar og lýsti af degi, var friðurinn af
ásjónu hans vikinn, en áhyggjurnar setztar að;
andardrátturinn gerðist erfiður; hann hnyklaði
brýrnar og beit fast á jaxlinn.
/
IV. BÓK
Hið heiðna altari og hin saxneska kirkja
I. KAPÍTULI #
Látum oss, meðan Haraldur sefur, íhuga
í fyrsta sinn þessa stórmannlegu ætt er hann
skyldi síðar fyrir ráða, að Sveini útlægum. Þá
hamingju hafði Guðini öðlast, að engum manni
fellur slík í hlut, er eigi kann alla stjórn-
kænsku til hlítar. Því þótt algjörlega raka-
laus sé sú æfintýrasaga, er sumir nafnkunnir
sagnaritarar seinni tíma hafa endurtekið og út-
flúrað, að hann hafi verið sonur nautahirðis
eins, þá er enginn efi á því að hann var að
langmestu leyti sinnar miklu hamingju smiður,
þótt hann að vísu væri tíginna manna. Að
hann reis snemma hátt, er eigi svo mjög að
undra, sem hitt, að hann skyldi jafn lengi halda
þeim völdum, er í raun réttri voru langt um
meiri, en jafnvel svaraði nafnbót hans.
En, eins og áður hefir verið sagt, voru
hæfileikar Guðina til friðsamlegra starfa meiri
en til hermennsku. Þessvegna þykir oss sér-
staklega fróðlegt að kynnast honum, sem öðr-
um þeim, er tengja fornöldina við skilning og
skoðanir nútímamanna. Það kemur oss á ó-
vart, að rekast á mann, í grárri forneskjunni
á undan syndaflóði Normannanna, er hefir all-
ar þær gáfur til að bera, er helzt einkenna
friðarvini á mestu menningartímum.
Úlfröður faðir hans hafði verið kilting-
ur (*-l) Suður-Saxa, eða þegn í Sussex, bróð-
ursonur Játreks Strjónu, er var jarl í Mersíu,
hins ófyrirleitna en vitra. ráðgjafa Aðalráðs,
er sveik húsbónda sinn í hendur Knúti hinum
ríka, og var hann að launum af honum mak-
lega af lífi tekinn, að því er flestir sagnfræð-
ingar telja, þótt sú aftaka færi ekki fram sem
löglegast.
“Eg lofaði þér,’’ sagði Danakonungur að
ég skyldi höfði þínu hærra lyfta en nokkurs
annars manns, og ég geng aldrei á gefið lof-
orð." — Höfuð hans var fest upp á borgarhlið
Lundúnaborgar.
Úlfröður hafði missáttur orðið við Bjart-
rek, bróður Játreks, og hafði lagt í víking, áður
en Knútur tók konungdóm á Englandi; lokkað
til sín tuttugu skip frá konungi farið strand-
höggi um suðurströndina; brennt skipaflota
konungs, og er eigi síðan getið í annálum. En
þegar á eftir gekk hinn mikli Danaher, er kall-
að var Þorkellslið, á land á Englandi, og hafði
bækistöð sína á skipum í Temspá. Unnu
þeir hvarvetna sigur, og höfðu skjótlega allt
ráð landsmanna í hendi sér að heita mátti.
• Drottinssvikarinn Játrekur gekk í lið með þeim
með 10,000 manns, og er ekki annað líklegra
en að Úlfröður hafi áður þegjandi og hljóða-
laust gengið Dönum á hönd með öllu sínu liði.
Sé þar rétt til getið, sem líklegast er, þá er
og líkast að Guðini, er þá var rétt af barns-
aldri, hafi fyrstu sporin sjálfráður stigið í liði
Knúts. En með því að hann var sonur eins
hins voldugasta höfðingja meðal þegnanna, og
í frændsemi við Játrek, er þrátt fyrir drottins-
svik sín hlýtur að hafa eflt mikinn flokk
manna, er hyggilegra var að hafa með sér en
móti, þá þarf engan að furða á þeim metorð-
um, er Guðini hlaut af Knúti konungi, er auð-
vitað hlaut að sjá sér hag í því, að gera sem
mestan veg hvers saxnesks höfðingja.
Guðini var í herferðum með Knúti konungi
á Norðurlöndum, og vann hann konungi þar
einn hinn mesta sigur með ráðum sínum og
sínu liði eingöngu, en í því voru Saxar einir.
Hafði hann til þess engan styrk af liði Dana.
Vann hann þann sigur mestan á æfi sinni, og
hófst á þann hátt í fyrstu til þess vegs og
gengis, er svo drjúga hamingju bar honum í
skaut.
Þótt orð léki á því að Játrekur væri ótíg-
inna manna, hafði hann fengið systur Aðal-
ráðs að kvonfangi. Og þá er gengi Guðina
óx sem mest, lét Knútur sér vel líka að gifta
systur sína þessum málsnjalla gæðingi, er
sennilega tryggði honum hollustu flestra Saxa.
Þá er sú kona lézt, eftir að hafa borið honum
aðeins einn son (*-2) (er dó voveiflega) fékk
hann annarar konu af sömu konungsætt, og
var móðir þeira sex sona, er hann átti á lífi, og
tveggja dætra, systurdóttir Knúts, en systir
Sveins, (¥-3) er síðar varð konungur í Dan-
mörku. Að Knúti hinum ríka látnum kom það
í ljós, að Guðini vildi saxneska konungsætt aft-
ur til valda á Englandi; en hvort sem heldur
réði hentistefna hans, eða að raunveruleg h'fs-
skoðun hans var þar að verki, þá var hann
ætíð vanur að láta þjóðþingsviljan ráða. Og
þá er þjóðþingið kaus heldur Harald Knúts-
son, en erfingja Aðalráðs, þá lét hann af sínu
máli. Vald Dana og greiður samruni þeirra
við Saxa, átti auðsjánlega mikinn þátt í þessu,
því ekki kaur einungis Álfrekur jarl frá Mersíu,
er þó sjálfur var saxneskur maður, Harald (og
einnig jarlinn frá Norðimbralandi og þegnar
allir norðan Tempsár) heldur einnig Lundúna-
borgarmenn; en Guöini mælti nálega aðeins
fyrir hönd undirmanna sinna í Wessex.
En frá þeim tíma gerðist Guðini málsvari
ensksinnaðra manna. Og jafnvel þeir mörgu
er álitu hann að einhverju leyti sekan um að
(*-l) “Childe.’’ — Sir F. Palgrave heldur því
fram að nafnbótin Childe hafi svarað til Athel-
ing (“Öðlingur") en þá nafnbót báru ríkiserf.
ingjar og elztu synir tignustu manna, þeirra
er til ríkiserfða stóðu helzt.--Sir F. Pal-
grave sem er einhver dómfærasti sérfræöingur
í þeim efnum hefir að engu þá hjákátlegu
æfintýrasögn, að Guðini hafi verið hjarðmað-
ur, þótt jafn nafnkunnir menn sem Thierry og
Sharon Turner hafi látið ginnast á þá skoðun
— Höf.
(¥-2) Þessi fyrri kona hans, Þyri, var mjög
óvinsæl af Söxum. Sökuðu þeir hana um að
senda saxnesk ungmenni í þrældóm til Dan-
merkur. Sagt er, að elding hafi lostið hana
til bana. — Höf.
(*-3) jarls, (Úlfssonar jarls) er lengst átti í
höggi við Magnús góða Ólafsson og Harald
harðráða Sigurðarson, Noregskonunga.—Þýð.
hafa svikið í tryggðum Elf-
ráð, bróður Játvarðar, sem
áður er getið, leituðu Guðina
afsökunar í andstyggð þeirri
er hann hafði á hinu ullenda
fylgdarliði, er Elfráði fylgdi.
eins og hann vildi fremur
eiga konungstign sína upp að
unna sverðum Normanna, en
hollustu enskra manna. (¥-4)
Hörðaknútur er ríki tók
eftir Harald, og ihryllti svo
við minningu hans, að hann
lét grafa upp lík hans og
fleygja í foræði nokkurt,
hafði kosinn verið einum rómi
að enskum og dönskum
þegnum. En þrátt fyrir hin-
ar grimmustu ásakanir
Hörðaknúts á hendur Guðina
í fyrstu, var vald og vegur
Guðina engu minrta en verið
hafði í tíð hinna tveggja kon-
unga, er áður höfðu að ríkj-
um setið Þá er Hörðaknútur
varð bráðkvaddur í brúð-
kaupsveizlu, kom Guðini
Játvarði tíl ríkis. Hlýtur
hinn voldugi jarl annaðhvort
að hafa vitað sig saklausan
af morði bróður Játvarðar,
eða haft óbifanlega tröllatrú
á valdi sínu, er hann sagð:
við Játvarð, er kraup við fæt-
ur hans í angist sinni við þá
ábyrgð, er hann átti á herðar
að takast, og grátbændi jarl-
!nn að mega segja sig frá ríkinu
því það er
ofn-þurkað
Robin Hood
Rðpid Oats
Þegar þér hafið fundið ‘OFN-ÞURKUNAR”
bragðið að Robin Hood haframéli þá verður
þú aldrei ánægður með aðra tegund.
og snúa aftur
Aðeins tvö systkinanna höfðu lagt stund
til Normandíu: —
“Þú ert sonur Aðalráðs, sonarsonur Ját-
geirs. Tak konungdóminn; það er skylda þín.
Er betra að lifa við frægð en deyja í útlegð.
Þú ert þroskaður að árum, og kannt því betur
nauðsynjar þjóðgr þinnar, að þú hefir sjálfur
ratað í áhyggjur og harma. Treystu mér, og
þarft þú þá enga erfiðleika að óttast. Þann,
er ég hylli, hyllir England.”
Og skömmu síðar vann Guðini ríkið til
handa Játvarði á þjóðþinginu. Allra manna
mælskastur, var hann allra manna lægnastur á
það, að telja menn á sitt mál; létu sumir sér
segjst við mælsku hans, en aðra vann hann
með mútum. Vissulega hefði Guðini risið jafn
hátt, hefði hann síðar verið uppi!
Þannig komst Játvarður til ríkis, og lét
sér vel líka að kvænast dóttur þess manns, er
honum hafði ríkið unnið, samkvæmt áður
bundnum fastmælum, að sagt var. En þótt
Edith drottning væri afbragðskona, til sálar og
líkama jafnt, þá virtist Játvarður eigi unna
henni. Bjó hún í höll hans, kona hans aðeins
að nafni til.
Tosti hafði, eins og áður er sagt, fengið
til konu dóttur Baldvins greifa á Flæmingja-
landi .systur Matthildar, er gift var Normanna-
hertoganum. Voru þeir Guðinasynir þannig
þrítengdir konunglegum ættum — dönskum
saxneskum og flæmskum. Hefði Tosti getað
tekið undir með Vilhjálmi, er í hjarta sínu
sagði: “Börn mín skulu af Karla-Magnúsi
komin."
Þótt hamingjan léki þannig við Guðina hið
ytra, var hann þó alltof bundinn í þjóðmálum
og stjórnmálaflækjum til þess að honum gæf-
ist tími til þess að gefa sig mikið við uppeldi
og andlegri þjálfun hinna ríklunduðu sona
sinna. Gyða, kona hans, var dönsk; dramb-
söm, en göfug í lund, og hafði eigi næga
menntun fengið, — auk þess, sem hún hafði
að erfðum þegið óstýrilátt og ólöghlýðið sæ-
konungablóð forfeðra sinna, — svo að hún var
frekar til þess lagin, að blása að metorða-
girnd þeirra og sjálfræði, en að stilla ofsa
þeirra og móta hugi þeirra til hófsemdar.
Vér höfum séð hvert varð hlutskifti Sveins.
En Sveinn var ljóssins engill, samanborið við
Tosta. Sá sem yfirbót getur gert, hlýtur að
hafa eitthvað göfugt í sig borið, en Tosti var
grimmur sem tígrisdýr og jafn lævís og misk-
unnarlaus. Þótt hann hefði eigi vit á við
bræður sína, var metorðagirnd hans meiri en
allra þeirra til samans. Hann var hégóma-
gjarn sem kona, sem ekki er sjaldgæft um ofur-
huga (því megindjörfustu þjóðflokkar og her.
menn, eru ætíð hégómagjarnastir; er ástríðan
til þess að bera af öðrum ínönnum jafn áber-
andi með spjátrungum sem vígreifustu mönn-
um).- Varð hann því aldrei fullsaddur á frægð
né völdum. “Megi orðstír minn ætíð á allra
tungu vera,” var iðuleg bæn hans. Hann
skrýfði hið mikla hár sitt, að sið Dana, móður-
frænda sinna, og gekk sem brúðgumi að veizlu,
þá er náhröfnum skyldu bráðir færðar.
(*-4) Rétt er þó að geta þess, að engar sönn-
ur eru á því að Guðini hafi átt þátt í þessu
hermdarverki. Þvert á móti eru flestar líkur
honum í vil. En sagnritarar eru um of ósam-
þykkir og atburðurinn svo á huldu, að eigi
verður skilyrðislaust hægt að segja hann sýkn-
an saka, svo sem gerðu samtíðarmenn hans
og þjóðþingið. — Höf.
á bóklegar menntir, er eigi voru lengur í lítils-
virðingu hafðar af konungbornum mönnum á
meginlandinu. Var það hin yndislega systir.
sú er elzt var af börnum Guðina, og felldi nú
óðum æskublóma sinn, í ástsnauðu hjónabandi,
og Haraldur.
En gáfur Haraldar báru þó mest af uffi
það, er vér venjulegast köllum heilbrigða skyn-
semi, því hann var með afbrigðum hagsýnn og
þrautvitur sem faðir hans, en gazt lítt að guð-
fræðingalærdómi og helgisögnum klerka —
öllum þeim trúarfræðilega skáldskap, er nam
konuna á burtu sem lengst frá allri jarðneskri
tilveru.
Guðini sjálfur var í engu vinfengi við kirkj-
una, enda hafði hann séð of gjörla hversu sax-
neskir klerkar misbeittu valdi sínu (en þeir
voru ef til vill, að örfáum undanteknum i?jör-
spilltasta og ómentaðasta klerkastétt álfunnar,
og er þá langt til jafnað) til þess að ala upp
í börnum sínum þá virðingu fyrir andlegu valdi.
er annarstaðar var lamið inn í menn. En sú
þekking er hann hafði öðlast af lífsreynslu
sinni, kom Haraldi snemma við bóklestur og
djúphyggju. Hinar fáu sígildu bækur, er þá
var völ á opnuðu hinum unga Saxa víðsýni
yfir mannlegar skyldur og kvaðir, er að engu
leiti átti skylt við óskiljaniega helgisiði og
holdspíslir, er jafnvel hin æðri guðfræði þeirra
tíma taldi undirstöðu allra mannlegra dyggða-
Hann glotti fyrirlitlega, er einhver Daninn, er
alla æfi hafði svallað á víxl í öldrykkjum og
blóðsúthellingum, hugðist hafa opnað sér hlið
Paradísar með því að gefa lönd þau er hann
hafði með ránshendi hrifsað, til þess að fjöru-
tíu eða fimmtíu munkar gætu átt enn náðugri
daga í leti og hirðuleysi. Hefðu munkar þess-
ir gerst svo djarfir að frétta hann uffi
athafnir hans sjálfs, myndi fyrirlitning
hans hafa blandast undrun yyfir því, að
svo menntunarlausir ruddar, er eigi kunnu
að greina þær latneskar klausur, er þeir
sjálfir þuldu, skyldu dirfast að leggja
dóm á athafnir menntaðra manna. Ekki er
ómögulegt — því hann var maður alvörugef-
inn að eölisfari — að hreinlíf og menntuð
klerkastétt, jafnvel klerkastétt, er þróttlaus
hefði verið til hversdagslífsins, en aðeins
skyldurækin og vel siðuð að hugarfari — slík
klerkastétt, er Elfráður reyndi að koma á fót,
og sem Lanfranc reyndi (ekki alveg árangurs-
laust) að uppfræða — hefði getað sveigt hina
þróttmiklu skynsemi hans að þeim stórfeng-
lega og gagntæka sannleika er felst í andlegu
veldi. En eins og sakir stóðu hélt hann sér
álengdar frá hinni ruddalegu hjátrú samtíðar
sinuar, og lærði þegar á unga aldri að láta sína
eigin samvizku skera úr öllum vandamálum.
Trú sína batt hann við einföldustu undirstöðu-
atriði vorrar trúar, og fann fremur í kennisetn-
ingum heiðinna manna, en í æfisögum dýrl-
inga, stað skilningi sínum á því víðtækara sið-
gæði, er móta skal þjóðfélagsborgarann sem
einstaklinginn. Föðurlandsást; réttlætistil-
finning; karlmennska í mótlæti, og hófsemi í
meðlæti urðu meginþættir snúnir í skapgerð
hans. Enginn leikaraskapur var blandaður
þeim hæfileikum, er unnið höfðu honum vin-
sældir, svo sem var með föður hans. Hann
var mildur og ástúðlegur, en framar öllu var
hann réttlátur og drenglundaður; eigi af því,
að hagkvæmast væri að virðast svo, heldur af,
því að sú var skaphöfn hans.