Heimskringla - 30.07.1930, Síða 4

4. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 30. JtrLI, 1930.
'petntskríngla
(StofnuS 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS. LTD.
8S3 og 865 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyrirfram. AUar borganir sendist
THE VIKING PRESS LTD.
SIGFÚS HALLDÓRS frá Höfno'l
Rltstjóri.
Utanáskrift til blaðsirs:
Munager THE VIKING PP.dSS LTD.,
, 853 Sargent Ave., Winnipeg.
Utanáskrift til ri'.stjórans:
EDITOR HEIVSKRINGLA
853 Sargent A je., Winnipeg.
"Heimskringla” is published by
.'-nd printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Svrgent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 89 994
WINNIPEG, 30. JDLI, 1930.
Stofnun Alþingis á
Þingvelli árið 930.
Eftir Dr. M. B. Halldórsson.
(Það var svo til ætlast, að höfundur þessa er-
indis flytti það á Mountain, N. D., sem er í Þing-
valla township, 27. júní s.l., en hann varð veikur
daginn fyrir og treysti sér ekki í svo langa ferð
þann dag; sendi svo erindið til þess að það yrði
lesið upp á hátíðinni, en það kom of seint og varð
því ekki af upplestrinum. Var það því sent til
haka með beiðni um að Heimskringla prentaði
það við fyrsta tækifæri. Þetta hefir dregist of
mjög og biðjum vér höfundinn velvirðingar.)
I allri sögu Islands mun árið 930 vera þ9ð
merkasta. Þvi það ár var Alþingi stofnað við
öxará, og með því stjórn alþjóðar mynduð. I
þau 56 ár, sem þá voru liðin frá því að landið
tók að byggjast, hafði engin stjórn átt sér stað
á íslandi, nema hvað hver höfðingi út af fyrir
sig stjómaði sínu héraði, hver að miklu leyti
eftir sínum eigin geðþótta, en engin lög eða lög-
regla var til, til að skakka leikinn milli höfð-
ingjanna, ef þeim lenti saman. Það er því mesta
furða, og hefir lengi verið mér mikið undrunar-
efni, að ekki skyldi allt vera í uppnámi þessi 56
ár, höfðingjamir í eilífum ófriði sín á milli og
allt í óreiðu; endalausir bardagar um beztu hér-
uðin og mestu hlunnindin. Þegar það er athug-
að hverskyns menn þessir höfðingjár voru áður
en þeir komu til Islands; að þeir vom framar
flestum öðrum mönnum allrar veraldarsögunn-
ar, hraustir og harðvítugir; voru vanir bardög-
um og blóðsúthellingum frá bamæsku; komu svo
að segja úr víkingaferðunum, sem, þegar frægð-
arljóminn er af þeim þveginn, voru beinlínis
manndrápa- og ránsferðir; þá sýnist ófriður og
óöld, hið eina eðlilega ástand, sem við hætti bú-
ast í lagalausu og stjóralausu landi.
En ekkert af þessu verður. Að langmestu
leyti “una þeir glaðir við sitt”, eins og Jónas
komst að orði; þó auðvitað séu héruðin ólík og
jarðimar mjög misjafnar.
Eg finn aðallega tvær ástæður til þessa frið-
ar, og eru báðar trúarlegs eðlis.
Heimilið, eða landið sem heimilið stóð á, var
landnemanum beinlínis úthlutað af guðunum,
eða í það minnsta álitu þeir það vera.
I allri mannkynssögunni veit eg fá eða engin
dæmi fegurri um áhrif þeirrar innri vitundar um
ósýnilega .almáttuga og velviljaða stjórn á heim-
inum og högum manna, sem á flestum vestræn-
um málum kallast “religion”, en við köllum trú,
af þvi við eigum ekki betra orð en það,*) — en
það að þegar landnemarnir komu I landsýn, kost-
uðu þeir útbyrðis þeim helgasta hlut, er þeir áttu,
öndvegissúlunum, í því fulla trausti, að guðimir
létu þær bera þar að landi, sem þeir ætluðu land-
nemanum að eignast. Eða vitið þið nokkuð á-
hrifameira dæmi um það, hvað þessi stjórn er
nákvæm, hvað mikill sannleikur er í þessum orð-
um meistaiians: “Jafnvel höfuðhár yðar eru
talin”, heldur en það þegar öndvegissúlur Ing-
ólfs Amarsonar reka gegn golfstraumnum, frá
þvi einhversstaðar suðaustur af Homafirði og
vestur fyrir Reykjanes, inn Faxaflóa og inn á
litla Kollafjörð, og reka loksins einmitt þar sem
höfuðstaður landsins mörgum öldum síðar átti
að myndast? Getur verið að þið vitið það; eg
*) Orðið trú nær aðeins yfir sannfæringuna um
guðdóm, en vantar alveg það traust, se mlíka
felst í orðinu "religion”, og sem landnemar Is-
lands sýnd usvo aðdáanlega, með því að kasta í
sjóinn öndvegissúlum sínum. En af því að með-
vitundin stendur miklu dýpra en nokkur orð sýna,
hefir traustið að miklu leyti haldist við allt fram
á vora daga, þó litið virðist vera orðið eftir af því
nú. — Höf.
veit það ekki. Og mundi Ingólfur efast um það,
að þetta væri bletturinn, sem honum væri ætl-
aður? Víst ekki. Hann var þrjú ár að leita
eftir öndvegissúlunum. Takið eftir: Þrjú ár
heimilislaus með alla sina skipshöfn, að leita að
þeim stað, sem guðimir höfðu ætlað honum
Fór á þeim þrem árum gegnum beztu héruð
landsins, og gat sezt að hvar sem hann vildi. En
áfram hélt hann með allt sitt skyldulið þangað til
loksins öndvegissúlurnar fundust, og settist svo
að á hrauninu við Kollafjörð, byggði bæ sinn og
kallaði Reykjavík.
Og ekki var Ingólfur einn um þessa sterku
sannfæringu. Hún var algeng meðal landnáms-
mannanna . Loðmundur gamli, sem Loðmundar-
fjörður — þar sem eg er fæddur og ólst upp — er
við kenndur — nam þann fjörð og bjó þrú ár í
Stakkahlíð, en frétti þá að öndvegissúlur- hans
voru reknar á Suðurlandi. Honum datt ekki í hug
að óhlýðnast þeirri vísbendingu guðanna, heldur
reif sig upp aftur á næsta vori og flutti sig
þangað, sem súlumar voru upp reknar, nam þar
land og bjó á Sólheimum.
Svona sögur gæti eg lengi haldið áfram að
segja ykkur, því dæmin eru fjölda mörg. En
þetta nægir til að sýna, hve föstum tökum
þessi trú, þetta traust hafði náð á landnemun-
um, forfeðrum okkar. Enginn stafur er til fyr-
ir því, hver hafi blásið þeim þessu í brjóst, hvar
þeir hafi fengið þessa hugmynd. En það sér
hver maður, hve afar heillavænleg hún var þar
sem eins stóð á og í landnámstíð Islands, þar
sem, eins og eg áður gat um, ekkert veraldlegt
vald var fyrir til þess að halda mönnum í skefj-
um, eða til þess að skakka leikinn, ef í illt færi.
Ekkert nema fjalíkonan ein með kópa sína og
krýur, æður sínar og endur. En hún sýnist hafa
verið hlutlaus í þessum málum.
Aður en eg skilst við þetta mál, verð eg að
geta þess, sem eg held eg fari rétt með, að það
kom aldrei fyrir, að öndvegissúlur aðkomandi
landnámsmanns rækju 1 annars manns landar-
eign. Var það í fyrstunni eðlilegt, en því merki-
legra þess meira sem strendur landsins byggð-
ust.
Annað trúaratriði, sem einnig varð til hinn-
ar mestu blessunar á fyrstu ámm Islands, var
trúin á gæfuna.
Gæfan — heillin, var vera, sem fylgdi ættum
og einstökum mönnum, olli þeim allskonar vel-
gengni, en varði þá fyrir óhöppum. Hún var
ósýnileg, en birtist stundum í draumi, og var þá
ætíð í konulíki. Hve afar róttæk þessi hugmynd
hefir verið, sést bezt á því, að ennþá, eftir 900
ár af kristni, sem auðvitað kastaði ölju' slíku
sem bábilju, er “heillin mín” ennþá algengt gælu-
nafn meðal Islendinga.
En gæfan var ekki eins og gamaldags konur,
sem börðust með mönnum sínum gegnum þykkt
og þunnt, hvað vondir sem þeir vom við þær.
Hún var líkari nútíðar konu, sem hleypur burtu
og heimtar skilnað hvenær sem nokkuð á bjátar.
Hver maður mátti eiga von á því, að gæfan yf-
irgæfi hann hvenær sem hann ynni óhappa eða
níðingsverk. Og hún gaf þeim ekkert tækifæri
til að afsaka sig. Hún fór og kom ekki aftur,
og þá steðjuðu óhöppin að úr öllum áttum, ekki
einu sinni yfir manninn sjálfan, heldur einnig
yfir afkomendur hans.
Auðvitað er þessa trú byggð á hinni ævagömlu
reynslu mannkynsins, að mylnur guðanna, þó
þær mali seint, mala þó ofur smátt. Hver sá
' er ekkert hugsar um nema sjálfan sig, og að
hafa sitt fram með illu eða góðu, kastar burtu
gæfu sinni og barna sinna, endar æfina sem lán-
leysingi hver sem hann er og hvar sem hann er.
En hinn ,sem almenningsheillina ber fyrir
brjósti, og eyðir æfi sinni í sannsýni og réttvísi,
byggir upp gæfu sína og afkomenda sinna í ótal
liðu.
Að tapa ekki'úr augsýn þessari reynslu mann-
kynsins, er hin mesta nauðsyn, jafnt þjóðum og
kynflokkum ,sem einstaklingum; þeim er þá öll-
um jafnt ógæfan vís. En framar öllu öðru er
þessi ábyrgð einstaklingsins afar áríðandi, þar
sem eins stendur á og á Islandi milli 874 og
930.
En þótt furðanlega vel gengi þessi 56 stjórn-
leysisár lslands, fundu menn að svo búið mátti
ekki lengur standa. Fyr eða síðar mundi allt
fara á ringulreið, ef ekki kæmist á föst stjórn
og lög fyrir alt landið. Hin æfagömlu ger-
mönsku þing vom þá enn háð í Noregi, þrátt fyr-
ir einveldið, til dóma og lagabreytinga, og voru
Islendingar þeim kunnugir, höfðu enda sett þing
á stofn í mörgum héruðum — sérstaklega því er
Gulaþing var nefnt, og háð var á vesturströnd
Noregs, en þaðan voru flestir komnir.
Var nú maður fenginn til, er trlfljótur hét, að
fara til Noregs til að nema Gulaþingslög og
breyta þeim svo sem þurfti’við hæfi Islands.
Stóð svo á, að frændi Crlfljóts var lögsögumaður
við þetta þing um þetta leyti, svo hægurinn var
hjá fyrir hann að læra lögin. En á meðan hann
var utan, .var fóstbróðir hans, er Grimur geit-
skór hét, fenginn til þess að ferðast um Island
fram og aftur til að velja þingstað, svo hann
væri til reiðu ,þegar trlfljótur kæmi aftur.
Valdi han neins og kunnugt er flötinn norðan
við Þingvallavatn, milli Almannagjár að vestan
og Hrafnagjár að austan. Þótti valið hið ákjós-
anlegasta. Enda kom Alþingi þar saman á ári
hverju í 870 ár.
tJlfljótur var þrjá vetur í Noregi og nam
Gulaþingslög af frænda sinum. Kom hann svo
út vorið 930, og það ár var fyrsta Alþingi háð á
Þingvöllum. Voru trlfljótslög þar samþykkt,
með þeim breytingum Gulaþingslaga, sem við
þóttu eiga eftir þörfum Islands. Og þá loksins
fékk landið fasta stjóm og almenn lög. Var
maður til valinn að læra lögin af trlfljóti og ger-
ast lögsögumaður eftir hann. Var hann kosinn
til þriggja ára og ætlast svo til, að hann skyldi
hafa yfir þriðjung laganna ár hvert. Mátti kjósa
hann oftar en einu sinni og var það oft gert.
Hann var hinn eini launaði embættismaður lands-
ins, þvi ekkert almennt framkvæmdarvald var
stofnað. Goðamir héldu áfram að vera fram-
kvæmdarvald hver í sínu héraði, og þar við sat.
Islendingar, landnámsmennirnir höfðu beinlínis
farið til Islands til þess að komast undan ein-
veldi Noregskonunga, og þeim var það sízt af
öllu í hug, að hafa nokkurn einn mann yfir sér.
Hins vegar er það augljóst, hvaða feiknavald
lögsögumaðurinn hafði, og hve afar áríðandi það
var að hann væri réttsýnn og sannorður. Allt
var undir honum komið, því engu var eftir að
fara nema minni hans. Hvernig haldið þið að
það færi, ef eins væri ástatt nú á dögum? Eng-
in lög niðurskrifuð, allur réttur undir kominn
minni, réttsýni og sannleiksást eins manns?
Mundi það ékki vera vandi að velja lögsögu-
manninn ?
trlfljótslög voru aldrei skrásett, svo við vit-
um sama sem ekkert um hvernig þau voru. Þó
getur Ari fróði um það ,að fyrsta atriði þeirra
hafi verið ,að ekki mætti sigla að landinu með
gapandi drekahöfðum á skipum, heldur yrði að
taka þau höfuð niður, ef þau voru á Islandsför-
um, áður en skipið kæmi í landsýn, svo að þau
styggðu ekki landvætti, sem álitið var að byggju
í fjöllum, hálsum og steinum. Sýnir þetta hvað
hin forna trú var enn áhrifamikil hjá íslending-
um ,þó hún 70 ámm síðar væri orðin svo kraft-
laus, að kristnin var árið 1000 viðtekin með
minni mótspyrnu en nokkursstaðar annarsstað-
ar á Norðurlöndum.
Það sýnist vera að íslendingar á tíundu öld-
inhi, hafi með vaxandi menningu og auknu víð-
sýni, einmitt verið að stíga það afarstóra and-
lega spor, sem Gyðingar höfðu stígið þúsundum
ára áður, frá skurðgoðatrú til trúar á ósýnileg-
an guðdóm. Og þeir gerðu þetta beinlínis með
fastri röksemdaleiðslu. Menn eins og Þorkell
Máni, sonarsonur trúmannsins Ingólfs land-
námsmanns, og Þorsteinn sonur Ingimundar
gamla, komu auga á það, að sá er sólina hafði
skapað, hlyti afar voldugur að vera, og trúðu því
og hétu á hann. Höfðu þeir án efa áhrif á aðra.
Er gaman að bera þessa menn saman við suma
vitringa vorra tíma, sem búnir eru að læra úr
sér þá litlu vitglóru, sem þeim var af guði gefin,
og setjast á rökstóla til að sanna það, að allir
hlutir, andlegir og líkamlegir, séu til orðnir af
tilviljun einni,, eða kannske fyrir einhvern ó-
skiljanlegan, óvitandi mátt, sem enginn veit,
hvaðan kominn er. Þeir gleyma þvi, að hend-
ingin og blindur máttur, eru hvort fyrir sig
miklu heimskara en þeir sjálfir, og er þá sann-
arlega mikið sagt.
Þrátt fyrir það að alþjóðar framkvæmdar-
vald vantaði algerlega, enginn var landstjóri eða
forseti, entist það stjórnarfyrirkomulag er sett
var á stofn 930, þangað til árið 1262—64 —
rúm 330 ár, eða nokkuð meira en helmingi leng-
ur en Bandaríkjastjórnin hefir nú staðið. Allt
gekk vel meðan jafnvægi hélst minni höfðingj-
anna, svo enginn komst mjög mikið fram úr öðr-
um, og meðan þeir allir létu sig það varða ,að
lögunum væri hlýtt. En goðorðin mátti selja, þó
þau væru ættgeng tign, og varð það til þess,
að þegar fram leið á tólftu öldina, en þó sér i lagi
þá þrettándu, tókst r'"kkrum mönnum að ná
undir sig svo mörg:’"i goðorðum, að þeir urðu
ofjarlar hinna, er minna máttu .sín. Vantaði þá
almennt framkvæmdarvald til að skakka leik-
inn, og varð það til þess, að fleiri og fleiri mál-
um var skotið undir úrskurð útlendra höfðingja,
fyrst erkibiskupsins í Niðarósi, og síðan Noregs-
konunga. Þetta var það sem Nbregskonungar
höfðu í fleiri aldir beðið eftir. Rem þeir nú öll-
um árum að því, að ná vinfengi þessara íslenzku
stórhöfðingja, og senda þá svo til Islands til þess
að koma landinu undir sig. Og þetta tókst loks-
ins Hákoni konungi Hákonarsyni, með brögð-
um og blóðsúthellingum á árunum 1260—64. Þar
með vax hinu fræga íslenzka lýðveldi lokið. En
ekki minna en fimtán kynslóðir máttu líða kúg-
un og allskyns böl og harðrétti fyrir syndir til-
tölulega fárra ára.
Auðvitað hefði öllum þeim ósköpum mátt af-
stýra, hefðu menn staðið nógu eindregið með
því ,að heimta að lögunum væri hlýtt. En það
fór hér, eins og oftar, að menn sáu ekki tíma
hættuna, sem að steðjaði. En eftir að spillt var
friðnum, var miklu erfiðara og jafnvel ómögu-
legt að koma aftur á friði og jafnvægi, því þá
var ránum og manndrápum að mæta, hvenær
sem nokkur andæfði stórlöxunum.
Hin forna trú á gæfuna var fyrir
löngu komin í ruslakistuna, en í stað
hennar komnar skriftir og aflausnir
sem hver gat fengið sem vildi hjá
klerkum og biskupum. Er hörmulegt
til þess að vita, að skriftimar, sem
Þorlákur helgi innleiddi á Islandi í
beztu meiningu, til að bæta siðferði
manna ,skyldu einmitt verða til þess
að spilla því. Því þegar menn fundu
að með því að skriftast, gátu þeir
fengið fyrirgefningu á afbrotum sín-
um, fór þeim smátt og smátt að
finnast minna um það, að fremja ó-
dáðaverk, er þeim áður hafði hryllt
við. Ábyrgðin fyrir guðs og manna
lögum smá hvarf ,og með henni hvarf
líka hið dýrmæta frelsi Islands, og
fékkst það ekki aftur fyr en eftir 5
alda kúgun og kvalir. Væri óskandi
að Islendingar á tuttugustu öldinni
bæru gæfu til að fara betur með frelsi
sitt en forfeður þéirra gerðu á þeirri
þrettándu.
En afskiftaleysi í landsmálum i
frjálsu landi, er ætið afar hættulegt.
Það er alveg eins hættulegt hér í
Ameríku i dag, eins og það var á Is-
landi á þrettándu öld. Spakmæli
Roosevelts, “eternal vigilance is the
price of liberty”, er ætíð jafn satt.
Er mér hugljúft að minnast á þetta
hér, því mér er sagt, að af öllu þessu
ríki standi þessi byggð fremst i notk-
un atkvæðisréttarins. Er það henni
stór og mikill heiður, sem hún aldrei
má tapa.
Og nú víl eg Ijúka máli mínu með
því ,að eg legg á og mæli um, að
þessi byggð verði um aldur og æfi
fyrirmynd allra bæja og byggða,
hvar i heimi sem er, að hver hennar
sonur og dóttir verði henni til heið-
urs og prýði, að hún verði ætíð að-
njótandi, þeirrar blessunar, sem ávalt
fylgir löghlýðninni og skyldurækn-
inni; að Þingvelli forna verði ætíð
upphefð að litlu byggðinni, sem eft-
ir honum er nefnd í hinni miklu Ame-
ríku. Og síðast en ekki sízt, að Þing-
vallabyggð komist aldrei úr þessum
álögum, svo lengi sem sól skin, gras
grær og menn mannast.
FRÁ ALÞINGISHÁTÍÐINNI
(Frh. frá 3. síðu).
Þeir hafa hlotið að fara snemma á
fætur á Þingvöllum í gamla daga.
Þá hefir fólkið horft á myndimar i
Almannagjá eins og nú er farið í bíó.
Almannagjá er undrastaður. — Þar
hefir forsjónin keppst við mannshönd
ina í gjallarhornasmíði og lifandi
myndagerð.
En hvað þá um lygnur hinnar helgu
öxarár, svo hreinar og tærar, að lesa
má í vatninu hvert litbrigði i klett-
unum. öxará segir eftir ef eitthvað
er kvikt uppi í klettaskorunum. •
Þegar morgunsólin hafði ljómað
yfir landið í 2—3 tíma, og hitamóð-
an byrjaði að gera vart við sig, þá
drógu menn sig í tjöld ög feld yfir
höfuð sér, og hugsuðu um þessa
undraverðu nótt, þegar góðviðrið á
Þingvöllum gerði eitt heimili úr öllu
Islandi og það meira að segja með
glaðværð og góðum heimilisbrag.
Klukkan að ganga 7 um morguninn
gengu menn til hvílu.
1 fullan aldarfjórðung hafa
Dodds nýrna pillur • verið hin
viðurkenndu meðul við bak-
verk, gigt og blöðru sjúkdóm-
um, og hinna mörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfja-
búðum á 50c askjan e,a 6 öskjur
fyrir $2.50. Panta má þær beint
frá Dodds Medicine Company,
Ltd., Toronto, Ont., og senda
andvirðið þangað.
Kveðjur erlendra gesta.
Klukkan 10 i gærmorgun fluttu
þessir gestir Islendingum kveðju sína
að Lögbergi:
Sejersted Bödtker bankastjóri
Norðmaður.
Hauff, frá norska bóksalafélaginu.
Hjelm Hansen, lögmaður í Frosta-
og Gulaþingslögum.
Séra Myrwang frá fylkinu Wis-
consin í Bandaríkjunum.
Thor Thors (las upp heillaskeyti
frá norrænum stúdentum).
Séra Rossland frá ChicagQ.
Joannes Patursson kóngsbóndi.
Van Blankenstein, frá Niðurlönd-
um.
Berdal frá norska samlaginu.
Dr. Alfred Dieffenbach, frá Mary-
landi í Bandaríkjunum.
Miss Kitty Cheatham.
Frú Rennwich McAffee, New York-
Oktovianus Helgason fyrir K.F.U.
M. i Danmörku.
Bjarna Rekdal, frá norskum ung-
mennafélögum.
Prófessor Clyde Fisher, New York-
Mr. Ingjaldson frá Manitobafylki.
Sumir þessara ræðumanna færðir
Islendingum veglegar gjafir.
Þinglausnir.
Þá er hinir erlendu gestir höfði/
flutt kveðjur sínar, fóru fram þing-
lausnir. Kom neðri deild fyrst sam-
an og sleit Benedikt Sveinsson þing-
fundi, og mælti um leið nokkur orð
til þingheims.
Asgeir Asgeirsson sagði samein-
uðu þingi slitið með stuttri ræðu, og"
síðan kvaddi forsætisráðherra sér
hljóðs og las upp konungsbréf um að
1000. Alþingi Islendinga væri slitið.
Leikfimissýningarnar i gær.
Kl. 3 í gær fóru fram tvær leik-
fimissýningar á Þingvöllum. Fyrst
hópsýningin. I henni tóku þátt rúm-
Þér fáið virði peninga yðar ef þér kaupið
Buckingham vindlinga. Buckingham vind-
lingar eru kaldir og beztu vindlingarnir, er
hægt er að fá; ávalt með sínu upprunalega
töfrandi bragði. Mjúkir og ilmgóðir, svo
allir dást að. Hver vindlingur vekur nýja
ánægjutilfinningu hjá hverjum sem reykir.
Buckingham eru rétt búnir til og geymdir
eins og þarf með frá framleiðslustaðnum tii
neytandans, í sérstakfega góðum umbúðum.
Buckingham vindlingar eru óbrigðulir að
efni. Tóbakið, sem þeir eru búnir til úr, er
svo gott, að ofdýrt er til þess að vér getum
látið nokkra miða eða premíur í pakkana.
Þess vegna segjum vér — engir miðar —
alit efni.