Heimskringla - 11.02.1931, Blaðsíða 4

4 BLAÐSJÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 11. FEBRírAR, 1930.
(StofniUJ 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS. LTD.
SS3 og 8S5 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurlnn borgist
fyrirfram. A'lar borganir sendist
THE (HKING PRESS LTD.
Ráðsmaður. TH. PETURSSON
Utanáskrift til blaðsim:
Manager THE VIKING PP.ESS LTD.,
853 Saraent Ave.. Winnineo
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til rKstjórans:
EDITOR HEIKSKRINGLA
853 Sargent Aje., Winnipeg.
"Heimskrirgla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 S’vrgent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 89 994
WINNIPEG, 11. FEBROAR, 1930.
TÓLF MERKUSTU ÁRTÖLIN
f MANNKYNSSÖGUNNI.
Hvaða tólf ártöl í mannkynssögunni
ættu menn helzt að muna?
Þrír nafnkunnir rithöfundar: H. G.
Wells, Hendrik van Loon og Will Dur-
ant, hafa nýlega skýrt frá því, hvaða tólf
ártöl í mannkynssögunni þeir álíti merk-
ust. Allir þessara manna hafa mikið feng
ist við sagnfræði: Wells hefir, sem kunn-
ugt er, ritað mannkynssögu, sem mjög
mikið hefir verið lesin; Loon hefir ritað
bækur um söguleg efni, þar á meðal bók
um umburðarlyndi, Tolerance, mjög fróð-
lega og góða bók, og Durant hefir ritað
sögu heimspekinnar, sem hefir verið
meira lesin en nokkur önnur bók af sama
tæi, sem út hefir komið á síðari árum.
Hér birtist í lauslegri þýðingu helztu at-
riðin úr ritgerð Durants.
Væri maður dæmdur til þess að lifa,
andlega talað, á eyðiey og ætti um það
að velja, að taka þangað með sér aðeins
tólf ártöl, þá ættu þau líklega helzt að
minna á tólf markverðustu viðburðina
í sögu mannkynsins. En sökum þess að
sagan er margbrotin og hver hlið mann-
legrar starfsemi, á hvaða tímabili sem
er, er nátengd öllum öðrum hliðum henn
ar, má finna margar raðir merkustu ár-
tala. Þau ártöl, sem hér fara á eftir, eru
aðeins 12 ártöl, sem eftirtektarverð tíma
bil í mannkynssögunni verða tengd við.
Fyrsta — 4241 f. Kr. — Egypska tíma-
talið fundið. Þetta eina ártal — fyrsta
fastákveðna ártalið í mannkynssögunni
— er nóg til þess að vekja óróleik hjá
harð-rétttrúuðu fólki, sem trúir því með
Ussher* * biskupi, að jörðin hafi verið
sköpuð árið 4004 f. Kr. Það gæti komið
margri lítt þroskaðri sál til þess að hugsa
margt, að verða að viðurkenna vitnis-
burði fræðimanna um að tímatal hafi
verið til á Egyptalandi 237 árum áður en
heimurinn var skapaður.
Þetta tímatal bendir óendanlega langt
aftur í tímann. Hugsum oss allar þær
framfarir í stjörnpfræði og stærðfræði,
Sem hlotið hafa að eiga sér stað á undan
því. Hversu lengi hlýtur ekki sú menning
að hafá verið búin að vera við lýði, sem
get gefið mönnum tíma og næði til þess
að reikna út afstöðu stjarnanna og sólar-
ganginn?
Tímatal forn-Egypta var mjög skyn-
samlegt, í samanburði við það tímatal
sem Yér höfum. Árinu var skift í 12
mánuði, og hver mánuður hafði 30 daga.
einast voru 5 utanveltudagar í árslokin
til skemtana.
Þetta tímatal táknar alla sögu Egypta-
lands, 3000 ára menningu með fastri
stjórn, öryggi lífs eigna, líkamlegum þæg
indum, unaði fyrir augu og eyru og
fræðslu fyrir andann. Það innilykur
Keops*, sem bygði stærsta pýrmídann,
Tutmos** þriðja, sem reisti Karnak, og
Kleópötru***, sem steypti Antoníusi f
ógæfu.
Annað — 543 f. Kr. — Dauði Buddha.
Enginn maður hefir verið jafn áhrifa-
mikill á Indlandi og Búddha.
Það er ekki það merkilegasta, að nokk-
rar hundruð milljónir mann nú á dögum
játa Búddhtarú — sannleikurinn er sá,
að Búddhatrúin fylgir ekki Búddha.
En Búddha og Indland eru eitt, því að
á Indlandi birtist hugsunin fremur í trú
en vísindum, í skoðun fremur en í starfi.
Búddha sagði að lífið væri fult af
*) Irskur biskup, dáinn árið 1656, sem
reiknaði út aldur heimsins eftir tímatali biblí-
unnar. — Þýð.
*) Var uppi nálægt 3000 f. Kr. **) Einn
af merkustu konungum Egyptalands á 15. öld
f. Kr. ***) St.iórnaði Eevntalandi með bróður
sinum 47—43 f. Kr. — Þýð.
þjáningum og að menn gætu gert það
þolanlegt aðeins með því, að gera engri
lifandi skepnu mein, og að tala aldrei ilt
orð um nokkra manneskju.
Vér getum skoðað þetta ártal sem upp-
haf menningar, sem gengið hefir gegn-
um allskyns breytingar, ailskyns órétt-
læti, allskyns þrældóm, en hefir samt
gefið heiminum andans snillinga og heil-
aga menn, alt frá Búddha sjálfum og
Asoka*, niður til Gandhi og Tagore.
Þriðja — 478 f. Kr. — Dauði Konfúsí-
usar. Vér verðum að hafa eitthvert ár-
tal til þess að tákna Kína — Kína, sem
er svo stórt, að íbúar þess hafa nefnt
það “alt sem er undir himninum’’, og svo
gamalt, að saga þess skýrir frá verkum
konunganna þar í samfleytt 4000 ár.
Hér er málsgrein eftir Konfúsíus, sem
hefir, að mér finst, að geyma næstum
fullkomna speki: “Þegar vorir frægu for-
feður vildu leiða í ljós og útbreiða æðstu
dygðir veraldarinnar, komu þeir ríkjum
sínum í rétt horf. Áður en þeir komu
ríkjum sínum í rétt horf, komu þeir
skipulagi á heimili sín. Áður en þeir
komu skipulagi á heimili sín, fullkomn-
uðu þeir sálir sínar. Áður en þeir full-
komnuðu sálir sínar, reyndu þeir að vera
hreinskilnir í hugsunum sínum. Áður en
þeir reyndu að vera hreinskilnir í hugs-
unum sínum, juku þeir þekkingu sína sem
mest þeir máttu. Hin aukna þekking var
falin í því að rannsaka hlutina og sjá þá
eins og þeir eru. Þegar hlutirnir voru
þannig rannsakaðir, varð þekkingin full-
komin. Þegar þekkingin varð fullkomin,
urðu hugsanir þeirra hræsnislausar. Þeg-
ar hugsanir þeirra urðu hræsnislausar,
urðu sálir þeirra fullkomnar. Þegar sálir
þeirra urðu fullkomnar urðu þeir ment-
aðir menn. Þegar þeir urðu mentaðir
menn, komst skipulag á heimili þeirra.
Þegar skipulag komst á heimili þeirra,
komust ríki þeirra í rétt horf. Þegar ríki
þeirra komust í rétt horf, varð allur heim-
urinn sæll og átti friði að fagna.”
Sökum þess að vér erum vitsmunalegir
hræsnarar og viljum ekki líta á hlutina
eins og þeir eru (t.d. lýðræðið, ódauð-
leikann, siðgæðið, hjónabandið, ameríska
auðvaldsstefnu, stéttaskiftinguna í Ame-
ríku og Evrópu), erum vér ekki hrein-
skilnir í hugsunum vorum. Vegna þess
að vér erum ekki hreinskilnir í hugsun-
um vorum, getum vér ekki þroskað sálir
vorar og stjórnað sjálfum oss. Sökum
þess að vér getum ekki stjórnað sjálf-
um oss, getum vér ekki komið skipulagi
á heimili vor. Og sökum þess að vér get-
um ekki komið skipulagi á heimili vor,
eru ríki vor í óreiðu.
Hversu einföld er hún ekki, kenningin
sem hinn forni meistari flytur oss.
Tökum aftur dánarár Konfúsíusar sem
tákn og bendingu. Á bak við hann eru
hin þýðu ljóð skáldanna frá tímabili
Tangsættarinnar*, hinar dularfullu mynd
ir kínverskra landslagsmálara, hin af-
burða vel gerðu skrautker kínverskra
Jeirkersmiða, hin veraldlega vizka kín-
vérskra heimspekinga.
Nafn Konfúsíusar táknar ef til vill hina
mestu menningu, sem sögur fara af.
Fjórða — 399 f. Kr. — Dauði Sókra-
tesar. Þegar Sókrates drakk eiturbikar-
inn og dó, leið undir lok hið undraverð-
asta tímabil í sögu þjóðanna — tímabilið
sem kent er við Períkles (495—429 f.
Kr.).
Bak við Sókrates sé eg vin hans Alki-
bíadis og eyðileggingu Pelopseyjar ófrið-
arins. Eg sé Períkles safna umhverfis
sig auðugum mönnum og fá þá-til þess
að leggja fram fé til stuðnings leiklistinni
í Aþenu; Evrepides keppir við Sófókles
um verðlaunin í Dionysiusar leikhúsinu.
Eg sé Iktínus mynda í huga sér súlurnar
á Parþenon og Fidias grafa goða- og
hetjumyndir á gafla þess.
Eitthvert eitt ártal er nauðsynlegt til
þess að rifja upp þetta hreystinnar og
fjölhæfninnar tímabil, þegar menning
heillar þjóðar losaði sig, í fyrsta sinn, úr
viðjum hjátrúar og skapaði vísindi, leik-
list, lýðræði og frelsi — tímabilið, sem
eftirskildi Rómaborg og Evrópu helming-
inginn af vitsmunalegum og fagurfræði-
legum arfi vorum.
Fimta — 44 f. Kr. — Dauði Caesars. f
vissum skilningi er það ekki Caesar sjálf-
ur, sém mikils vert er að muna eftir,
*) Asoka konungur á Indlandi, uppi seint á
3. öld f. Kr.. ruerkilegur höfðingi og umbóta-
maður. — Þýð.1**
heldur röð atburða, sem gerðust eftir
dauða hans — endurreisn rómverskra
laga og skipulags, sem var verk Ágústus-
ar, er var stjórnvitringur og fylgdi sömu
stefnu og Caesar byrjaði og notfærði sér
undirbúningsstarf hans. Bókmentir og
listir þróuðust í rómverska friðnum (pax
romana); skáldskapur Hórasar og Vir-
gilíusar; ritverk Phiníusar og Tacitusar;
heimspeki Epitekts og Markúsar Árelí-
usar; heillavænleg stjórn Hadríans og
Antoníusar; prýði bygginganna og högg-
myndanna í Forum og annarsstaðar í
borginni; vegalagning og endurskoðun
laganna — þetta var aðalarfurinn, sem
Rómaborg eftirskildi síðari tímum.
Dauði Caesars skeði í byrjun gullald-
ar Rómverja.
Sjötta — fæðingarár Krists. Ártalið
getur lesarinn sett sjálfur þar sem hann
vill, því enginn veit með vissu hvenær
Kristur fæddist. En fyrir oss er það þó
mikilverðast allra ártala, vegna þess að
það skiftir í sundur allri sögu Vestur-
landa, gaf oss dásamlegasta mann og
fyrirmynd og er upphaf hins kristna tíma-
bils.
Sjöunda — 632 e. Kr.) — Dauði Múha
Síðar meir myndaði vöxtur
og viðgangur hins nýja heims
markaði fyrir vörur frá Evrópu.
Þar var og nóg- af auðu landi,
sem gat tekið á móti fólki því,
er var ofaukið í Evrópu. Hin
skjóta framför Evrópu er þessu
að þakka.
Saga Ameríku með lýðræðið
og alþýðumentunina (mentun-
in hefði átt að koma á undan
lýðræðinu) byrjaði með hinni
glæfralegu landaleit í vestri
1492.
Ellefta — 1789 — Stjórnar-
byltingin á Frakklandi. Frakk-
nesku stjórnarbyltinguna ber
ekki að skoða sem sérstakan
atburð út af fyrir sig — hún
var pólitísk afleiðing hagfræði-
legra og sálfræðilegra stað-
reynda, sem höfðu safnast sam
an um margar aldir.
Upphaf hennar má ef til vill
telja frá árinu 1543, er Kóper-
níkus gaf út bók sína um gang
himinhnattanna — það er upp-
haf guðarökkurs og frjálsræðis
mannsins.
Þegar mennirnir komust að [
1 fullan aldarfjórðung hafa
Dodds nýrná pillur verið hin
viðurkenndu meðul við bak-
verk, gigt og blöðru sjúkdóm-
um, og hinna mörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfja-
búðum á 50c askjan e,a 6 öskjur
fyrir $2.50. Panta má þær beint
frá Dodds Medicine Company,
Ltd., Toronto, Ont., og senda
andvirðið þangað.
— auðvald, sósíalismi, ásælni til
landa, sem hlýtur að koma,
ar.
Árið 1769 táknar allan nú-
tímann.
G. Á. þýddi.
Hvert stefnir?
Frh. frá 1. bls.
meds. Samkvæmt tímatali Múhameðs- | raun um, að þessi litla jörð, er J ÞeSar iönaðarþjóðir þurfa að ná
trúarmanna, er það árið 10 e. h. (eftir ! þeir búa á, er ekki miðstöð, 1 markaði í öðrum löndum, og
hegira) flótta Múhameds frá Mekka, heimsins, og að æfisaga mann-! ^ÍYtí3, beim til sín fæðutegund-
sem skeði arið 622 e. Kr. Muhamed dó, kynsins er kafli í sögu líffræð-i Svo er barist um markaði;
þegar hann var búinn að stofna truar- innar, og líffræðin kafli í sögu1 en at stnðunum spretta bylt-
brögð, sem breiddust út með undra hraða jarðfræðinnar, sem er aftur i ingnr.
og voru öldum saman ráðandi afl, í allri kafli í sögu stjörnufræðinnar, I Jafnvel heimsstyrjöldin og
Norður-Afríku frá Kairo til Marokkó, á þá urðu þeir að fara að hugsa tilraim Rússlands með nýtt
Tyrklandi og Spáni og, í hálfri Asíu, frá fyrir sig sjálfir og reyna að stjómarfyrirkomulag, eru af-
Jerúsalem og Bagdad til Teheran og bjargast upp á eigin spýtur. I teiðingar iðnaðarbyltingarinn-
6 K j Hugsunin varð frjáls og ó-,
Þessi trúarbrögð komu á fót merkileg takmörkuð og braut sér leið
um háskólum í Cordóva, Granada, Kairo, út frá hjátrú og kirkjuvaldi. ■
Bagdad og Delhi, og frá þeim breiddist Eg get ekki annað en dáðst j
mentun ut í allar áttir. Þau gáfu heim- jafnt og stöðugt að upplýsing-
inum einn hinn merkasta þjóðhöfðingja. aröldinni á Frakklajndi. „ Eg
sem uppi hefir verið — Akbar keisara á skoða hana sem hæsta tindinn
Indlandi. Þau auðguðu Spán, Egypta- í sögu mannsins, meiri en tíma- J
íand, Miklagarð, Gyðingaland og Indland bil Periklesar á Grikklandi, Á- þess að það færl nú aftur as snúa
með fogrum byggingarstíl, sem enn má gústusar í Rómaborg eða Medi- við og mæta þeim ..ströngustu.- á
sja fra Alhambra (höll á Spáni) til Taj ceánna á ítalíu. Aldrei áður þeim grun(jvelii.
Mahal (Grafhvelfing á Indlandi). höfðu menn hugsað jafn djarf-, t því sambandi er gott að ihuga
Þrátt fynr það þótt fylgjendur þess- niannlega, aldrei talað jafn annað atriðí. -or því það er einu
ara trúarbragða séu sundraðir í pólitísk- gáfulega, aldrei lyft sjálfum sér sinni viðurkent að Kirkjuféiaginu
um skilningi, er þeim stöðugt að fjölga; UPP a slika hæð menningar og hafi miðað áfrani( til þess sem bet-
á Indlandi og í Kína taka menn daglega fágunar. j ur mátti fara, hverjum er þá frekar
Muhamedstrú. Enginn veit nema sú trú Tólfta — 1769 — James þar að þakka, þeim frjálslyndu, sem
nái einhverntíma mestri útbreiðslu í Watt gerir gufuvelina nothæfa. á undan hafa gengið og veginn vis-
heimmum. Þessi viðburður varð 'upphafið að eða þeim ihaidssömu sem aftur
Áttunda — 1293 _____ Dauði Rogers Ba- a® iðnaðarbyltingunni. I á bah hafa togað og enn vilja láta
cons. Þetta ártal dugar rétt eins vel og í raun og veru er aðeins alt sitja í sama farinu? Þessi spurn-
hvert annað til þess að tákna það tíma- tvent til, sem skiftir mestu máli ing þarf naumast svara við. Ekkert
bil er farið var að nota púðrið. Þessi 1 mannkynssögunni — tveint, í framfaraáttina hefir Kirkjufélagið
uppreisnargjarni enski múnkur átti nokk sem alt annað snýst um: akur- íært af þeim ihaldssömu, því að ef
urn þátt í því, að það var fundið upp. yrkjubyltingin, þegar menn þeir hefðu ráðið, væri ennþá engu
Það var púðrið, sem gerði borgarastétt hUrfU frá veiðiskap að iarðrækt- umbrevtt- Það sem Kirkjufélagið
síðari miðaldanna mögulegt að vinna’buc tÓkU Sér faStE bústaðl og Settl1 hefir ennþá samei8inlegt við þá' er
á höfðingjum lénsvaldsins Eftir að far á St°fU heÍmÍ1Í’ SkÓla °S SÍð' aðeÍnS h>UtÍ af ÞVÍ’ 6r Það Sjá,ft
ið var að nota það í orustum stóð fót menninSu: °S iðnaðarbyltmg- heldur ennþá í, hluti af því gamla.
göngulið jafnfætis riddaraliði; alþýðumað ÍU’ S6m flUttÍ milj°nir manna sem ekki er gott að vita nema fram-
’ l J úr sveitunum inn í borgir og tíðin kunni einnig að vera svo glett-
verksmiðjlir. in að sópa á burt. Að minsta kosti
Iðnaðarbyltingin breytti mann vaknar hjá mér önnur spurning, sem
urinn gat orðið hermaður og það veitti
honum nýjan mátt í uppreisnum.
' * .■ /4 ,FyrSta ntið meS félagsskipulaginu og stjórnar- mér virðist mikillar umhugsunar
Gutenber &s í&M emUr Ut fra Prentsmiðju fynrkomulaginu, með því að verð: Ef Kirkjufélagið hefir nú á-
n ergS 1 ainz* draga valdið úr höndum land- reiðanlega á umliðnum árum lært
Þjóðverjar höfðu notað lausa bókstafi
eigenda og fá það í hendur hitt og annað gott af hinni nýju
til prentunar um 14 ár áður, og Kínverjar vélaeigendum og þeim, er hafa eða frjálslyndu guðfræði, svo sem
höfðu prentað með sama hætti frá því
árið 1041 e. Kr.
í vestrænni menningu var það prent-
viðskiftin í höndum sínum.
hagnýtt sér ýmsar helztu niðurstöð-
*) Sat að völdum 1766—1122 f. Kr. — í>ýð.
Hún breytti trúnni, með því ur biblíurannsóknanna, drukkið í sig
að setja á stofn vísindi, Og talsvert af frjálsræðisanda þeim, er
listin, peningarnir og byssurnar/ sem íkoma mönnum ti] þess að hugsa hrevfin£unni var samfara °& ti,eink-
gerðu miðstéttir-'-r frjálsar og bundu um orsakir °S afleiðingar og að sér aðrar "framfarahugsjónir á
enda á vald rid’ara og klerka. Alþýða velar; hun b^y1*1 hugsunar- f sviðum trúarinnar”, hvaða ástæða
manna byrjaði að lesa biblíuna, og það hættinum með því að leggja v*” Þá. til að ætla, að það væri ein-
hratt siðabótinni af stað mönnum upp í hendur ný ög m>tt nú búið að læra alt það, er það
Rithöíundar gátu náö me* hugmyndir! ,JÖ,breytt ““ «*“ '"rt? Ky"“' eT“M'
áínar til sívaxandi fjölda manna, bóka-
eign færðist fra höfðingjum og klerkum
yfir til almennirigs. Þá fyrst varð bar-
áttan fyrir frjálsri hugsun og lýðræði
möguleg.
Tíunda — 1492 — Fundur Ameríku.
Þegar Kólumbus fann Ameríku, breytt-
ust siglingar og verzlunarleiðir — þær
færðust úr Miðjarðarhafinu út á Atlanz-
hafið. Þá eignuðust Vestur-Evrópulönd-
in auð og völd, en ítalíu, sem hafði verið
miðstöð endurfæðingarinnar rómönsku,
tók að hnigna. Fyrst auðgaðist Spánii,
og þá gátu menn eins og Velasques og
Cervantes notið sín þar; svo tók Eng-
land við, með Shakespeare, Milton, Bacon
og Hobbes; síðan komu Niðurlöndin með
Rembrandt, Rubens van Dyck, og síðast
Frakkland með Rabelais og Montaigne.
Fundur Ameríku, siðabótin og
minkandi fégjöld til páfastólsins,
tóku fyrir áhrif ítalíu í veraldarsögunni, í
bili.
| kröfðust úrlausnar, í stað hinna urinn, þó hann sé hlaðinn af "á-
gömlu heimabundnu viðfangs- J kveðnum játningum”, ef til vill enn
efna, sem menn voru orðnir,Þá að þurfa endurskoðunar við?
þaulvanir við, Og Sem nægðll j Væri einmitt ekki sennilegra, að
Kirkjufélagið gæti ennþá mjög margt
gott og nytsamlegt lært af “nýju
guðfræðinni”, og þess vegna sé það
engu viturlegra nú, en það var fyrir
20 árum síðan, að fara að líta tor-
trygnis- og óvildaraugum til þessar-
ar gagnsamlegu stefnu, sem þegar
er búin að kenna Kirkjufélaginu svo
margt gott ?
t>ví að hin frjálslynda stefna ný-
guðfræðinnar leitast enn við að
ganga á undan og lætur sér aldrei
lynda að snúa neinsstaðar til baka.
lífi, er mest stjórnaðist af eðl-
ishvötum.
Hún breytti siðferðisskoðun-
unum, með því að gera hugs-
analífið flóknara, seinka gift-
ingum, fjölga samböndum milli
manna og tækifærum, veita
konum frelsi, minka fjilskyld-
urnar og draga úr valdi og aga
trúa rhragðalegra stofnana og
foreldra.
Hún breytti listunum, með
því að leggja fegurðina undtr
nytsemina og listamanninn und
ir dóm fjöldans, sem mælir alla
hluti á kvarða orku, peninga-
gildis og stærðar.
Alt þetta fólst í þessari einu
uppgötvun James Watts.
Já þetta alt og mikið meira
IV.
Yfirleitt skil eg ekki þetta fagn-
aðarerindi “afturkastsins”, þessa
gleði yfir þeim, sem eiga að hafa
horfið til baka. Ef Kirkjufélagið
lúterska hefir farið áfram og grætt