Heimskringla - 17.02.1932, Side 3

WINNIPEG 17. FEBR. 1932.
HEIMSKRINGLA
3 SIÐA
THE
MARLBOROUGH
SMITH ST., WINNIPEG
Wlnnipeg’s Downtown Hotel
COFFEE SHOP
Open from 7 a.m. to 12 p..m.
Special Lunch, 40c'
Special Ladies’ Luncheon,
40c
Served on the Mezzanine Floor
Best Business Men’s
Luncheon in Town, 60c
See Us for our
Winter Room Rates
We cater to Functions
of All Kinds
F. J. FALL, Mgr. PH. 86 371
lendingum saman — við sam-
eiginlegan uppruna og sameig-
inlega lífsrót, til þess að varna
| því að þeir týndust og sykkju í
úthaf auðnuleysingjanna, í fram
' andi landi, eins og Englending-
j urinn í Cairo, — og til þess hef-
I ir þjóðræknisstarf allra ís-
| lenzkra leiðtoga miðað á meðal
vor, og til þess miðar starf Þjóð-
ræknisfélags íslendinga í Vest-
urheimi.
Hvaða persónulegt gagn höf-
um við þá af þessari starfsemi?
Eg get ekki talið það fram
í dollurum eða centum. En við
erum sterkari sameinaðir, held-
ur en dreifðir, til hvers sem við
viljum beita okkur. Við eigum
auðveldara með að láta sér-
kenna okkar ,sem sérstaks þjóð-
arbrots, verða vart í þjóðamynd
un álfunnar, ef íið höldum
saman, heldur en ef við er-
um tvístraðir; og lífsafl hvers
og brjóta í bága við jafnvægi sér, skiftir það í raun og veru
lífsins og eðlislögmál. j engu, hvort manninum líður
Sá fyrri er stríðið mikla, og vel eða illa hér á jörðunni. —
sá síðari kreppan, sem nú stend
ur yfir. Báðir eru þessir at-
burðir sprotnir af sömu rót:
ósamræmi lífsins. Báðir hafa
hörmung og sorg í för með sér.
Hann hugsar lítið um að búa í
haginn fyrir sig og félaga sína
og þyí síður fyrir ófæddar kyn-
slóðir. Þungamiðja lífs hans er
ekki hér á jörðu; það er ekki
er athöfninni væri lokið. En
úr því varð þó ekki, því gamli
maðurinn hvarf áður en hann
gat náð til hans. Morguninn
eftir kom drengur til prestsins
og rétti honum saman brotið ó-
hreint blað, og á því stóð þetta:
“Þegar yður berst þetta blað, I einstaklings verður auðugra og
verð eg dáinn. .Eg er Englend- þróttmeira til framsóknar og
ingur, sem hefi glatað sjálfum ; atorku, ef við höldum sameig-
mér og öllu sambandi við upp- inlega við þá lífsrót, sem við
runa minn og ættþjóð. Það eina erum sprotnir frá, og lifum í
sem eg á og minnir mig á ætt sem nánustu samræmi við
mína, eru röndóttar buxur, sem hana. Þá er líf okkar eðlileg-
eru samanbrotnar í fletinu, þar ast og þá erum við í beztum
sem eg ligg — og bið eg yður færum um að hafa áhrif á
að grafa mig í þeim.’’
samferða- og samtíðarfólk vort.
En þeir hafa einnig það sam- hér fyrst og fremst, sem hann
eiginlegt í för með sér, að þeir á að ávaxta sitt pund. Hann er
eru báðir lærdómsríkir, ef við önnum kafinn við að búa sig
aðeins getum gefið okkur tóm undir eilífðina. Til allrar ham-
tii að veita þeim lexíum eftir- ingju er þessi undirbúningur —
tekt. Stríðið sýndi svo berlega, að minsta kosti frá sjónarmiði
að þrátt fyrir alla hina svoköll- ; mótmælenda — meðal annars
uðu menningu, logar frumeðli; í því fólginn að gera vel til ann-
manna enn í brjóstum þeirra ara manna. Það væri því rangt
og beinum, og er þó orðið langt að segja, að kristindómurinn
síðan þeir héldust við í hellrum j sé sneyddur félagslegum hug-
og hreysum eyðimerkurinnar.! sjónum. En eldmóðinn, og þann
Það sýndi einnig, að þjóðimar hvíldarlausa ákafa, er logar í
viðurkendu, að styrkur og brjósti þess manns, sem veit,
þroski fólks lægi í því, að fá j að þetta tækifæri er honum
að lifa sínu eðlilega lífi; með gefið til að starfa og stríða —
því að gera þjóðernislegt sjálf- j en alls óvíst, að það komi nokk-
stæði þess að atriði, þegar um j urn tíma aftur — hann er
frið var samið, sem fylti þjóð- sjaldan að finna hjá kristna
þér setn
n otiS
TIMBUR
KAUPIÐ
AF
The Empire Sash & Door Co, Ltd.
BirgSir: Henry Ave. East Phone: 26 356
Bkrifstofa: 5. gólfi, Bank of Hamilton
verð GÆÐI ANÆGJA
irnar nýrri von og framsóknar-
þrá, með svo víðtækum áhrif-
um, að þau náðu einnig til
Vestur-íslendinga, og áttu sinn
þátt í myndun Þjóðræknisfé-
lagsins, sem allir voru þá sam-
mála um.
Kreppan hefir opnað augn
manna fyrir ósamræmi lífsins,
Presturinn fór með drengum Ef nú það, sem hér að fram- _ , , , , _
út í útjaðar borgarinnar, þar an er Bagt, er rétt athugað, sem ^takan egar en nokknð anna,S
sem fjöldi þessara fátækustu eg er ekk} f neinum vafa um,
öimusumanna hafðist við. Þar þa n's Upp su spurning í huga
í lágum og hrörlegum moldar- manns, hvers vegna að allir ís-
kofa fann hann leifarnar af ieudingar séu ekki með því,
þessum Englending. Þar lágu ag varðveita lífsþrótt íslenzka
þær á bekk, klæddar í sömu þjóðarbrotsins hér vestra —
tötrana og hann hafði verið í, sjUn eigin lífsþrótt? Þeirri
þegar presturinn sá hann í Spurningu er ekki svo auðsvar-
lystigarðinum. Þar í rumflet- þþ ag eg sé sannfærður um,
ínu fann presturinn röndóttu ag inst f hjarta sínu séu allir
buxurnar, síðustu leifarnar. á ejnu og sama máli um það,
sem mintu á samband þess ag þejr ejgj yfjr þessu lífsafli
látna við uppruna hans og ætt- að ráða? og að það sé þess
þjóð, saman brotnar eins og vert að að þv{ sé hlynt Með
frá var sagt í bréfinu. öðrum orðum, að kjarni máls-
Þessi raunasaga sýnir manni jng sjájfs sé ekkert ágreiningar
hefir áður gert. Afleiðingarnar
standa ægilegar fyrir sjónum
manna, og orsakirnar svo rót-
tækar, að menn standa á önd-
inni yfir því, hvort um nokkur
bjargráð sé að ræða, til að
vernda hina svokölluðu vest-
rænu menningu frá eyðilegg-
ingu. Það helzta, sem mönnum
verður til bjargráða, er áskor-
un um bróðurlega samvinnu,
gegn eyðileggingaröflum þeim,
sem menn hafa sjálfir steypt
yfir sig. Úr öllum áttum koma
þær áskoranir — frá auð-
mannafélögum, frá verksmiðju-
tvent. Fyvst það . hve atar, efnl heldur hin ytrl aðstaðn eigendun,. trá verktræSingum.
hættulegt það er fyrir menn,
að sleppa eða skifta á hinum
eðlilega lífsgrundvelli sínum,
fyrir eitthvað, sem er að meira
eða minna leyti í ósamræmi
▼ið hann.
1 öðru lagi sýnir hún, hve
róttæk ættar- eða þjóðræknis-
böndin eru, hvort sem menn
▼ilja við það kannast eða ekki.
Eg sagði hér að framan, að
það hefðu verið tiltölulega fá-
ir, sem hefðu viljað eða vildu
▼elja sér hlutskifti Englendings-
ins í Cairo. Langflestir þeirra
▼ildu og vilja vera sjálfum sér
trúir og forðast það hlutskifti.
En til þess verða menn að halda
sem fastast við þeirra eigin rót.
Eða með öðrum orðum, lifa
sem næst sínum eðlilega upp-
runa.
Eg veit ekki, hversu margir
hafa gert eðá gera sér grein
fyrir þessari afstöðu. En hitt
▼eit eg, að hún hefir verið
háskalega misskilin. Menn hafa
haldið því fram, að of mikil
trygð eða festa við ísland og
feðraarfinn íslenzka, væri til
tálmunar á framsóknarleiðinni
hér. Að það gerði menn ein-
trjáningslega, enda væri það
heimska ein, að ætla sér að
halda áfram að vera íslending-
ur hér, og í tilbót, gengi það
landráðum næst.
Eg þarf naumast að fara
mörgum orðum um það, hversu
fráleit þessi hugsun er. Það
eru sleggjudómar, sem bygðir
eru á yfirborðshugsun, án þess
að gera sér grein fyrir kjarna
málsins. Það er enginn ísl-
leiðtogi, sem haldið hefir slíku
fram hér vestra, eða annars-
staðar, að þvi er eg til veit. —
Engum lifandi manni dettur í
hug, að það sé íslenzk einangr-
un, sem Matthías Jochumsson
á við, þegar hann í kvæði sínu
til dr. Jóns Bjarnasonar segir:
“Þökk fyrir alla þessa smáu,
sem þú hélzt við föðurgarð’’.
manna til þess. í sumum til-
fellum er það hreint og beint
hugsunarleysi og skortur á
skilningi á hinni djúpu þýðingu
málsins. í öðrum, ágreiningur
um aðferðir til þess að ná hinu
æskilegasta takmarki. Flokka-
rígur og persónulegur kali, og
ef til vili drotnunargirni, sem
íslendingar eiga verst með að
þola af öllu mótlæti. En alt
þetta eru, sem sagt hefir verið,
hinar ytri ástæður, sem í sjálfu
sér eru ekki meira virði en ná-
grannakritur, er aðeins miðar
til þess að gera sambúð og
samvinnu leiðinlega og erfiða.
Samjleiksgildi þess máls er ó-
endanlega miklu æðra og meira,
og á ekki að þurfa að bíða
skipbrot þeirra vegna.
Eg ímynda mér að einhver
vilji spyrja: Ætlastu til að ís-
lenzkt þjóðerni geti haldist hér
við um aldur og æfi? Sérðu
ekki, hversu unga fólkið is-
lenzka, sem er mentað á hér-
lendum skólum, mælir á enska
tungu og þekkir lítið eða ekk-
ert til þess, sem íslenzkt er,
hverfur og týnist í hérlendu
umhverfi?
Við fyrri spurningunni býst
eg við að svar mitt verði nei,
og við þeirri síðari, jú. En
manninum, sem mænir út í
rökkurbláma eilífðarinnar —
fullviss þess, að þar leynist ein-
hver huldulönd, þar sem bíði
hans nýtt líf, fegurra og auð-
ugra, þegar þessu er lokið.
Enn fremur verður því ekki
neitað, að eins og ni'i er, er
menningarstarfið — hið félags-
lega umbótastarf — rænt á-
gætum kröftum, þar sem nokkr
ir af verðmætustu einstakling-
um samfélagsins eru látnir eyða
æfi sinni í það að kenna mönn-
um vafasöm fræði, sem þeir
oft og einatt eru hættir að trúa
á sjálfir. Þetta er því meiri
skaði, sem ætla má, að til
prestsstarfans veljist aðallega
ungir hugsjónamenn, brennandi
í anda eftir því að vinna öðr-
um gagn. Sííkum mönnum ætti
að fela forustu í framleiðslu-
störfum, efnislegum sem and-
legum. Þeir ættu að vera ráð-
andi menn í iðnaði og útveg, í
vöruviðs-kiftum, í samgöngu-
málum, í vísindum og uppeldis-
málum. — Þetta misbrúk á
dýrmætum starfskröftum, er
þó enn meira áberandi í kat-
ólskum löndum, en hjá oss
mótmælendum. Þar er klerka-
stéttin miklu fjölmennari og
starf hennar enn ófrjórra og
fánýtara. Auk þess gerir ó-
kvænið það að verkum, að þess-
ir verðmætu einstaklkingar
eignast ekki afkomendur, og
þar með er fyrir það girt, að
samfélagið fái nokkru sinni í
nútíð eða framtíð, notið þess
atgervis, er með þeim býr. Það
er raunaleg sjón, sem mætir
þeim, er kemur inn í katólskan
prestaskóla eða klaustur. Ung,
gáfuleg andlit, ljómandi af orku
og andans göfgi. Hvílíkt tap
fyrir samfélagið, sem verður
að sjá á eftir þeim inn í berg-
ið.
Ekki verður heldur á móti
því borið, að jafnviel innan
? v’ , 1 þeirra deilda mótmælendakirkj-
En orkar nú ekki gamla tru- j unnar? sem frjá]slyndastar telj-
frá stórnmálamönnum, frá
verkamannafélögum, og meira
að segja frá páfanum sjálfum
til hins kristna lýðs landanna,
að láta falla niður alla mis-
klíð og smá muni sem á milli
ber, en sem einn maður snúa
fangi á móti samræminu og
verja mannkynið frá ógæfu og
glötun, ef unt er.
Væri nú óhugsandi að slíkt
ástand, og umrót, gæti vakið
Vestur-íslendinga til alvarlegr-
ar umhugsunar, um það órjúf-
anlega lífsins lögmál, að líf
allra manna er eðlilegast, þrótt-
mest og fegurst, þegar það er
í sem nánustu samræmi við
uppruna sinn og eðli, og að
þeim beri þess vegna að varð-
veita það í lengstu lög.
J. J. Bíldfell.
TRÚIN Á SAMFÉLAGIÐ.
Frh.
En til þess að lifa og starfa sam
an, urðu mennirnir að setja sér
vissar reglur um samskiftin sín
á meðal; annars gat engin sam-
vinna orðið, svo að til heilla
horfði. Og þannig urðu lög til.
Jafnvel trúarbrögðin hafa af
mörgum verið skýrð sem sam-
félagsfyrirbrigði, enda eru þau
það vafalítið. En ekki skal fara
lengra út í þessa sálma hér.
Frh.
ENDURMINNINGAR
Eftir Fr. GuSmundsson.
maður verður á eigin spítur að
fálma sig fram, ef hann vill ná
því sjálfstæði, sem er fyrsta og
sjálfsagðasta skilyrði óháðrar
andlegrar starfsemi og vísinda-
legrar rannsóknar. í stað þess
að gefa örugga og feimulausa
leiðsögn í því, sem nútíminn
veit bezt og hugsar djarfast,
verða skólarnir oft að láta sér
nægja að fóðra nemendur sína
á loðnum hálfsannindum og
mygluðum kerlingabókum.
VI.
Trúin á samfélagið brýtur
ekki í bága við frjálsa hugsun
eða vísindalega sannleiksleit.
Samfélagið er sjálfur grund-
völlurinn, sem öll viðleitni til
menningar byggist á. f þjónustu
þess vinna bæði vísindi og trú.
Flest fyrirbæri andlegs lífs
verða aðéins skýrð sem ávextir
félagsstarfs. Hugtakið siðgæði
t. d. er vissulega ekki orðið til,
fyr en samfélag var myndað.
Villidýrin hafa engar siðgæðis-
reglur. Hvers vegna fengum vér
boðorðin, sem banna oss að I, ,. , . , , , ...
’ , ........... | lygndi þeim þa a eftir, og sog-
stela. drepa. drygja bortj^ 4 sömu ktonantar
ÞaO var vegna samtélagsma - Lnn 4 m|m axlanna kI aðl
af þvi að hver þessara athafna . , ,
, „ „„ , | saman munnmn, en smelti þá
var skaðleg samfelagmu a þeim i ,, , . . , ,
° ö F alt í emu tungunm upp í gom-
tima, er boðorðin urðu til. — . . , , . ,
mn, ems og þegar kipt var
Hvers vegna voru hermensku-■, vaðmáli? og fór þá að tala.
dygðlr, svo sem líkamsþróttur,! Hann var g, montnasti maður?
hugrekki, harðfengi o. s. frv. í
meiri metum á miðöldunum en
Frh.
Á insta bæ á Langanesi bjó
sá maður er Þorsteinn hét Þor-
steinsson. Fyrst þegar eg kom í
þá sveit, man eg að hann sagð-
ist vera frá Stokkahlöðum í
Eyjafirði og hafa lært timbur-
smíði af Ólafi Briem á Grund.
Þorsteinn þessi var fremur lítill
vexti, axlasíginn og uppmjór,
kolsvartur á hár og skegg. —
Hann var rangeygður og hvolfdi
augunum við annað slagið og
á vorum tímum? Vegna þess
að samfélög miðaldanna áttu
meira undir þessum dygðum
en vér eigum nú.
Með breyttum tímum hljóta
lika siðgæðishugmyndirnar að
taka stakkaskiftum. En forvíg-
ismenn siðgæðis- og trúarhug-
mynda hafa ávalt dottið í sama
díkið: Þeir hafa viljað negla
boðorð sín föst um aldur og
æfi — fullyrt, að þau væru ó-
tiagganleg, jafnvel í hverju smá-
atriði. Siðgæðishugmyndir eru
sem eg hefi þekt. í fyrsta skifti
sem eg sá hann, þar sem fjöldi
manns var saman kominn við
kirkju, þá kallaði hann á mig
afsíðis, og sagðist verða að gera
okkur kununga, af því að hann
væri merkasti maðurinn í sveit-
inni. Hann hvolfdi öllu við í
einu á andlitinu, og sagðist
skyldi með fáum orðum gera
mér óhrekjandi grein fyrir
gáfnafari sínu. Hann sagðist
hafa þekt tvo menn líkasta á
æfi sinni, en sá hefði þó verið
munurinn á þeim, að annar
hefði verið lærður, hálærður.
á engan hátt óhagganlegar né en hinn ólærður, en það voru
in þessum hlutum? munu menn j agt? eru tráarbrögðin hemill á
spyrja. Vér vitum þó, hvað ver j frjálga huggun
og óháða rann-
höfum, en ekki hvað vér hrepp- | sókn Fræðsla
um kennisetn-
um. Boðar ekki kristindómur-1 ingar? sem hafa mist sanngildi
inn einmitt kærleika til náung- ; g^t fyr|r 1{fiðf verkar sljóvgandi
ans og samvinnu við hann? —-1 á hæði hennara og nemendur.
í fyrsta lagi er kærleiksboð- : Munu ekk. þeh. gkólar yera (áir
skapurinn ekki emhlitur, ems ^ á t{mum? þar sem trúar-
hvorugt það er aðal atnðið. Qg þegar er vikið að. t annan , bra 8afræðslan vekur gagn.
Aðalatriðið er það, að Vestur- gtað getur leikið 4 þvl nokkur j kvæma hrifningu? En { kenslu.
vafi, hvort kristindómurinn se ! stundum í sögu, náttúrufræði
í lífcinu, sem örvi
íslendingar, ungir og gamlir,
eigi yfir menningar- og lífsafli
að ráða, sem getur verið þeim
til ósegjanlega mikillar bless-
unar, bæði nú og í komandi tíð.
Eigum við að varðveita það,
eða glata því? Eigum við, þótt
seint sé, að leggja verulega rækt
við lífskjarna þann, sem okkur
er eðlilegastur og hollastur?
Það er spursmálið, en ekki hitt,
hversu lengi að sá lífskjarni
getur enzt.
Tveir stórviðburðir síðari ára
eru og verða öllum Vestur-ís-
lendingum minnisstæðir, sem
Hann auðvitað á við, að dr. báðir sýna, hversu háskalegt
Jón Bjarnason hafi haldið Is- það getur verið, að misbjóða
sá aflvaki í lítmu, sem
framvinduna hér á jörðu. Krist-
indómurinn, eins og hann hefir
lengst af verið kendur, leggur
yfirleitt lítið upp úr þessu lífi.
Með því að beina athygli manna
og áhuga stöðugt að öðru lífi,
handan 'við dauða og gröf,
dreifir hann kröftunum frá því
starfi að gera samlíf manna
hér á jörðu sem réttlátast og
fullkomnast. Fyrir þann, er trú-
ir á eilíft líf, verður þetta jarð-
líf svo óendanlega smátt og
þýðingarlítið. Sé hugurinn djúpt
mótaður af eilífðarhugsuninni,
og annars samkvæmur sjálfum
eilífar. Þær breytast með sam-
félaginu. Ef vér viljum rista
iær lögmálstöflur, sem eiga að
gilda fyrir oss og nú, þá verð-
þeir, hann sjálfur og Jón biskup
Vídalín. Hann sagðist lesa ó-
sköp vel og æfinlega Jóns post-
illu, líka áður en hann færi til
um vér að snúa OS9 að upp- , messu. Hún væri öll eins og töl-
sprettu allra siðgæðislögmála
— samfélaginu.
Enn greinilegar sýnir það sig,
að réttlætis- og réttarfarshug-
myndir vorar eru ávöxtur fé-
lagsstarfseminnar. Með dýrun-
um er mátturinn æðsti réttur.
uð út úr sínu hjarta, og þetta
kæmi eins og frá honum sálf-
um, og það hefði svofcnikil á-
hrif. Svo sagðist hann vera bú-
inn að tala og eg þekti sig eft-
ir þetta. Þá lét hann munninn
Frh. á 7. bls.
eða móðurmáli má oft og einatt
sjá eld í augum æskumann-
anna. — í ýmsum námsgrein-
um verður kenslan þvinguð og
utangarna vegna þess, að bæði
námsbókin og kennarinn verða
að fara á hundavaði yfir mik-
ilsverð atriði, sem á einhvern
hátt fara í bága við viðurkenda
trú eða arftekna siðfræði, sem
kirkjan venjulega hefir lagt
grundvöllinn að og verndar.
Þetta brennur víða við, þótt
það sé fremur fátítt, að gengið
sé eins langt og vestur í Ten-
nessee um árið (sbr. hið heims-
fræga “apamál’’). Hver ungur
Hinir Nýju Birkdale
—Skipa rúm sitt meðal skófatnaðar karlmanna
Þetta eru sterkir og vel út-
lítandi skór, sérstaklega
gerðir fyrir þunga menn.
Þeir eru rúmgóðir í tærnar,
ar og eru því hinir þægileg-
ustu. Einnig er leðrið tvö-
falt, hvar sem á reynir.
Þeir eru úr sterku svörtu
skinni, fínir útlits með tvöfaldri
tá, úr kálfskinni, er eykur end-
ingu þeirra. Stærðir 6 til 11.
Viddir D.E. og E.E. Skór þess-
ir eru bæði háir og lágir, með
gúmmihælum. Nýtt Birkdale
verð, parið á
$6.00
KarlmamiH HkfVdelldtn, aftnljcðlfl vlfl Haricraví
<*T. EATON C9
LIMITED