Heimskringla - 14.09.1932, Page 3

WINNIPEG 14. SEPT. 1932
HEIMSKRINGLA
*
3 BLAÐSÍÐA
Eg tók fyrir augu og eyru til að
ærast ekki.
Þegar eg leit upp var steinn-
inn auður.
J. S. frá Kaldbak.
FLENSBORGARSKÓLINN
FIMTUGUR
Á þessu ári á Flensborgar-
skólinn í Hafnarfirði 50 ára
afmæli. í tilefni af því verður
gefið út vandað minningarrit
um skólann, sem kemur út í
september næstkomandi. Af-
mælis þessa er einnig minst í
ársskýrslú skólans, sem kemur
út innan skamms og er þar
eftrfarandi grein, eftir Lárus
Bjamason skólastjóra.
Hálf öld er nú liðin, síðan
Flensborgarskólinn tók til
starfa. Þessa hálfu öld hefir ár
hvert margt mannsefnið sótt í
þennan skóla, oft langþráða
fræðslu, sem því hefði verið of-
vaxið að afla sér annars stað-
ar, fyrir kostnaðar sakir. Telur
sig margur hafa sótt hornstein-
inn í gæfuhús sitt í Flensborg-
arskóla, þótt stutt væri þar
dvölin. Má og merkilegt teljast
hve, margir Flensborgarar skipa
öndvegi og trúnaðarstöður í
þjóðfélagi voru.
Stofnendur þessa skóla voru,
sem kunnugt er, hin þjóð-
kunnu heiðurshjón séra Þórar-
inn Böðvarsson, prófastur í
kæmu að gagni. Frá rökfræð- hversu trúlega hún vinnur verk Görðum á Álftanesi og kona
islegu sjónarmiði skoðað hlaut sitt . Hún gæti á stuttum tíma i hans, frú Þórun Jónsdóttir.
því niðurstaðan að verða sú að losað alla menn úr álögum fá- j Þau stofnuðu skólann af eig-
mannssálin væri í ömurlegi'i fátæktarinnar og svift burtu öll- in fjármunum í minningu um
órækt. Og þó að sakir í því um ykkar efnislegu áhyggjum son sinn Böðvar, er ungur gekk
máli lægju víða, hlaut lang- eins og þegar vindurinn feykir til moldar.
skýi frá sólinni.
En til þess þarf samstilta
Séra Þórarins Böðvarssonar
er víða getið. Þórhallur biskup
hugsjón allra fátækra manna, I Bjarnason skrifaði, til dæmis að
— og fátæku mennirnir er meg- taka, allítarlega um hann í And-
in þorri mannkynsins. Eg efast vara XXII. ár 1897, og dr. J.
hlaða lítinn hluta heilsans með ag (jrepa fátæktina. Þegar hún
lærdómi, sem vanalega harðn- er vegi, er tímabært að
ar í höndum kennaranna svo taja um fjejrj framkvæmdir.
hann verður eins og skorpið. Horfið á fjöldann: Hví þjáist
brauð, þvi kennarmn er ráðmn hann ráðþrota? Hann þjáist af
fyrir peninga, og hugsar eðlilega ^ að hann . enga algherjar
meir um þa, en arnss ma sameiginlega hugsjón, sem sam-
það er ekkl nema einn kennan ^ hann þggar jff ]iggur yið
Skólar kapitalismans hafa að
eins gefið honum nesti af lær-
gem
þyngsta sökin að lenda á skól-j
unum. Ástæðuna var auðvelt!
að finna. Skólinn tók við barn-
inu 7 ára gömlu, og veitti sál
þess andlegs næring til 14 ára.1
Á þeim 7 árum tekur barns- um sigur þess máls, vegna Þorkelsson þjóðskjalavörður í \
sólin höfuðátt lífs síns eða þess ag mannssálin er í hörmu- Sunnanafra 11-2 1892. Nú fyrir j
eins og Salómon sagði forðum: jegir órækt. Aðalatriðið nú er haustið kemur út 50 ára minn-
“Kenn þeim unga þann veg sem ag vélaaflið verði almennings ingarrit Flensborgarskóla, eftir I
hann á að ganga og þegar hann eign — eða hlutafélög sem allir magister Guðna Jónsson. Verða |
eldist mun hann ekki af honum eigj Hjuf- j Vélaaflið er eitt1 og þar rakin helstu æfiatriði,
beygja." Börnin sitja á hörð- þesg megnugt að sprengja blá- séra Þórarins. Þessa stórmerka i
um tré bekkjum 8 10 mánuði grýtjs björg fátæktarinnar. Það manns verður hér því aðeins |
af árinu og það er verið að of- fyrsta sem verður að vinna, er lauslega minst.
Séra Þórarinn er kominn af I
þjóðkunnri prestaætt. Var afi!
hans í föðurætt séra Þorvaldur |
Böðvarsson sálmaskáld í 'Holti |
undir Eyjafjöllum, en í móður-
ætt var séra Þórarinn kominn!
af Jóni biskupi Arasyni.
Séra Þórarni kipti mjög í kyn
hinna göfugustu og ágætustu
ættfeðra sinna. Þegar við fyr-
stu Sýn duldist engum, að hon-
um var í blóð borið flest, ef
ekki alt, er höfðingja má prýða.
Við nánari kynni vakti hann
lotningu hjá æðri sem lægri.
Séra Janus prófastur Jónsson,
síðast kennari í Flensborg, sagði
mér, að aldrei hefði hann séð
menn bera jafndjúpa lotningu
fyir nokkurum manni og Vatns-
firðinga fyrir séra Þórarni. Pró-
fastar hafa og verið í Görð-
um eftir séra Þórarinn og það
mjög mætir menn, nú dánir, en
samt má enn heyra sagt: “pró-
fasturinn sálugi í Görðum’, og
hefi eg þá aldrei heyrt átt við
annan en séra Þórarinn Böð-
varsson, Sögurnar af prófast-
inum sál. í Görðum eru allar af
sama toga spunnar — af elsku
og virðingu. — Prófasturinn
sálugi í Görðum strikaði út i
bókum sínum allar skuldir sókn
arbarna sinna, þá er hann lá
banaleguna. Svona mætti lengi
telja. Ólafur Garða*) sagði
mér sem dæmi þess, hver ágætis
læknir séra Þórarinn hefði ver-
ið, að fingur hefði hann mist,
ef prófasturinn hefði ekki lækn-
að. — Schierbeck landlækn-
ir kvað óhjákvæmilegt að taka
fingurinn af. Ólafur kvaðst hafa
átt nokkuð lengi í þessu fingur-
meini, en fingurinn fékk hann
jafngóðan, og þótti gaman að
sýna mér hann. Þessa sögðu
af þúsundum sem er
Það sýnir skólasagan.
Ef æskan reynir að flögra
innan um rúmið frá trébekkun-
um og bókstafnum, er til taks
lögboðin svipa sem liggur á
kennara borðinu. Um tilfinn-
ingar og lyndiseinkenni er lítið
hirt, og manngildinu gleymt.
Enda leyna ávextirnir sér ekki.
— Eg hefi reikað víða. Eg
hefi verið samtíða börnum dýr-
anna þegar þau hafa notið æsku
sinnar út í náttúrunni. Hreif-
ingar þeirra og atferli alt hefir
haft mentandi áhrif á mig.
Eg hefi gengið fram hjá
barnaskólum þegar börnin léku
sér í fflítímunum. Eg hefi
hlýtt á argið og óhljóðin, skam-
irnar, barsmíðið, og.bölvið. Eg
hefi horft á eigingirnina í al-
gleymingi í augum þessara af-
vegaleiddu varga.
Þegar eg varð kennari hafði
eg strengt þess heit að leggja
aðaláherslu á að menta ímynd-
unaraflið samfara manngildi og
tilfinningalífi, en skeyta minna
um lærdóms forðann. Ávext-
irnir komu fyr í ljós en mig
varði — en öfugt við það sem
eg æltaðist til .
Fólkið reis upp og með for-
eldrum í fararbroddi, og sagði
að börnin kynnu ekki skóla-
bækurnar og yrðu aldrei að
menneskjum.
Eg var rekinn. — Þá fór eg
að vinna erfiðisvinnu. Kastaði
frá mér öllum hugarórum til
þess að bjarga sál minni frá
hugsýkis hatri á öllu og öllum.
Mér tókst það með því að
hugsa um vinnuna, veginn og
daginn.
dómi, sem að þessu hefir enst
mönnum í erfiðis vinnustöðum
kaupbraski og peningasöfnun,
alt þetta skran, elfdi í samein-
ingu eignarréttinn, sem nú er
orðin nstofnendum sínum ban-
vænn ofjarl, og nagar í ákafa
rætur þess trés, sem hann hafði
alla sína næring frá — unz það
hlýtur að falla.
Hugsjóna gáfan — sköpunar-
gáfan — skáldgáfan var borin
út á klakann. Þessvegna varð
manngildið máttlaust — ef það
hafði ekki ránsklær eignarrétts-
ins.
Við byrjum að brýna ráns-
klærnar á barninu 7 ára gömlu,
en fullbryndar eru þær fyrst
orðnar á háskólamanninum.
Líf eða dauði? Lífið er í því
fólgið að betri klofningur mann-
vitsins kafi djúp hærri þekk-
ingar og ’manngildis án þess að
nota klær, unz hann nær valdi
yfir þeim verri og hagnýtir sér
hann sem efnisvið í nýja mann-
félags byggingu, sem reist verði
í suðri þar sem sólin skín, —
gagnstætt við byggingu kapital-
ismans sem nú gnæfir við loft
norður á næturgörðum Heljar.
En dauðinn er fólginn í því-
að bíða í aðgerðaleysi eftir því
að hungrið komi — eðli þess er
að taka vitið milli handa eins
og hörkveik. —- Þá verður ver-
öldin einn sláturvöllur.--------
Meira gat ræðumaður ekki
sagt, því að einhver hróapið:
“Klöppum hann niður! Hann
er brjálaður’’ og allir klöppuðu,
hrópuðu, stöppuðu og blístruðu.
sagði Ólafur Garða mér: Maður
nokkur, er lengi hafði skuldað
prófasti talsvert og aldrei sýnt
lit á að borga, kom eitt sinn til
hans og bað hann að lána sér
30 krónur. Prófasturinn svar-
aði eftir stundarþögn: “Eg á
bágt með þetta, en bágara á eg
með að neita.’’ Fekk maðurinn
þá að vísu peningana, án frek-
ari ummæla, þótt vonlaust væri
um greiðslu. Margar eru sög-
urnar um það, hve ráðhollur og
ráðadrjúgur hann var hverjum
þeim, er hans leitaði, en eigi
verða þær sagðar hér.
Hinn 27. dag jnúímánaðar
1869 urðu þau hjónin, séra Þór-
arinn og frú Þórunn, fyrir þeirri
sáru sorg, að missa Böðvar son
sinn. Böðvar var þá meira en
hálfnaður í skóla, og mjög róm-
að hvert mannsefni hann var.
Er honum og þannig lýst i
skólaskýrslunni 1869: “Varð
hann öllum hlutaðeigendum
harmdauði, með þvf að hann
var vel gáfaður, námfús, stiltur
og siðprúður unglingur.’
Séra Þórarinn tók sér sonar-
missinn svo nærri, að hann var
lengi eftir vart mönnum sinn-
andi og, að því, er sagt hefir
Böðvar bróðir hans (dáinn 21.
des. 1907), er vafasamt, að
hann hafi nokkuru sinni þaðan
í frá borið sitt barr.
Sem fyrr er drepið á, er Flens
borgarsólinn þannig til orðinn,
að séra Þórarinn og frú Þórunn
gáfu mikið fé í fasteignum og
nokkuð í lausum aurum til
mentastofnunar handa alþýðu á
íslandi “í minningu þess sonar’’,
segir séra Þórarinn sjálfur í for-
mála Alþýðubókarinnar, “sem
mundi hafa eflt mentun og sið-
gæði hjá þjóð sinni, ef honum
hefði enst aldur.’’
Flensborgarskóli tók til starfa
um haustið 1882, og á því nú,
eins og tekið er fram í upphafi
þessa máls 50 ár að baki. Cand.
phil. Jón, sonur séra Þórarins,
varð fyrstur forstöðumaður skól
ans og gegndi því starfi fjórð-
ung aldar. Er skólastjórn hans
viðbrugðið og með réttu talin
fyrirmynd, og var hann snildar
kennari. “Var honum mjög að
þakka viðgangur þess skóla’’,
eins og Ögmundur Sigurðsson
skólastjöiri kjemst að orði í
skýrslu um Flensborgarskólann
1908—1909.
Flensborgarskólinn hefir oft
átt erfitt uppdráttar fjárhags-
lega. — Ríkið hefir að sönnu
styrkt hann, en oftast af skorn-
um skamti.
Nú er skólahúsið orðið nokk-
uð hrörlegt, og heimavist er
engin, síðan heimavistarhúsið
brann fyrir tveim árum. Grafið
hefir þegar verið fyrir grunni
nýs og veglegs skólahúss — þar
sem verður eitthvert hið allra
fegursta skólasetur á íslandi —
en þar við situr. Dregur hér
pér st vt
n utit,
T I M BUR
KA UPIÐ
AF
The Empire Sash & Door Co., Ltd.
Birgðir: Henry Ave. East Phone: 26 356
Skrifstofa: 5. gólfi, Bank of Hamilton
verð GÆÐI ANÆGJA.
sem víða annars staðar úr
hömlu viðskiftakreppan. Þess
verður þó varla lengi að bíða, að
skólinn verði reistur.
“Nemendasamband Flensborg
arskólans’’ hefir fyrst og fremst
á stefnuskrá sinni “að efla
gengi skólans’. Samband þetta
er skipað mörgum ágætum
mönnum og þar á meðal þpim,
er lyft hafa grettistökum. Hafa
enn þessir þegar sýnt, að
skólinn má af þeim alls góðs
vænta. Hins vegar má oss,
sem minni máttar erum, eigi
gleymast, að skóla vorum má
til styrktar verða, að vér leggj-
um steinvölu í vegginn . Hitt
mun öllum ljóst, hve háleitt
hlutverk er að búa í haginn fyr-
ir alda og óborna.
Gera má ráð fyrir, að Nem-
endasambandi Flensborgarskóla
vaxi og fiskur um hrygg við
það, að drjúgum fjölgi þeim
Flensborgurum, er gerast fé-
lagar þess, en nú eru félags-
menn nokkuð á þriðja hundrað.
Nemendasamband þetta er af
svo veglegum rótum runið, og
markmið þess svo drengilegt, að
Flensborgurum er sæmd að.
Formaður þessa sambands,
Gunnlaugur Kristmundsson,
kennari og sandgræðslustjóri,
segir meðal annars í hinni á-
gætu skýrslu um “Nemenda-
samband Flensborgarskólans’’:
“Virðingu sína og þakkir votta
þeir (þ. e. eldri og yngri nem-
endur) stofnendum skólans og
þeim ágætu mönnum, sem þar
hafa starfað, með því að fylkja
sér um velferðarmál skólans og
heiður.’’
Tvímælalaust má og fullyrða,
að ekki að eins vér Flensborg-
arar, sem sótt höfum að fræði-
lindum skólans, heldur og öll
íslandsþjóð blessi nú og ætíð
minningu hinna veglyndu heið-
urshjóna, sem gáfu landsins
börnmm Flensborgarskóla. Hafa
fáar gjafir betur blessast þjóð
vorri. — Lesb. Mbl.
ENDURMINNIN G AR
Eftir Fr. Guðmundsson.
Nýtt íslaust svæði fundið
á Grænlandi.
Oslo, 25. júlí. — Lauge Koch
flaug frá Skrælingjanesi (Eski-
mones) í Grænlandi inn yfir
jökla. Fann hann nýtt land
(þ. e. íslaust svæði) fyrir norð-
vestan Scoresbysund. — Alþb.
Frh.
Þegar eg í dauðans ofboði
náði í hattinn minn og fór út,
og reyndi að ganga hratt þó eg
fyndi ekki til fótanna. Eg var
kominn spölkorn frá húsinu
þegar eg athugaði það sem liún
byrjaði með, að eg hefði verið
heppinn að maðurinn hennar
var ekki vaknaður. Ef hann
hefir verið mikið færari en hún,
þá hefði eg heldur kosið að
heyra hann beina orðum sínum
að öðrum. Síðan hefi eg tals-
verða hugmynd um hverju napr-
asta háð getur áorkað. En það
var ekki húsfreyunnar sök, ef
eg hefði ávalt haldið að Skúli
væri pentulaus svanur. Hún
var ekkert reið þessi kona og
þóttist ekkert af því sem hún
sagði þetta fór henni ljómandi
vel, eins og rétt sniðinn kjóll og
eg reiddist ekki við hana. Það
var eins og orðum hennar fylgdi
sá sannfæringarkraftur, að eg
féllist á flest sem hún sagði en
mér fanst eg altaf mínka eins
og kölski í skæninu hjá Sæ-
mundi fróða, svo eg þoldi ekki
meira. Eg hefi oft hugsað um
það hvemig það væri að eiga
svona frjálsa og fjöruga hrein-
lynda og framkvæmdarsama
konu. Eg held að maður hefði
í návist hennar engann frið með
fýlu í geðinu, en að ástin henn-
ar legði hinsvegar til nóga nær-
gætni svo að innileikinn ofkólni
ekki. Eg held að karlmenn
kunni ver á þessum hæfileikum
að halda.
Stund fyrir hádegið sátum við
Jakob ásamt fleirum á þinghús-
bekkjum almennings. Þá var eg
svo svektur, að eg sá ekkert
annað en sorglega atburði. Dýr-
mæta reynsluþekkingu fara al-
staðar halloka í áflogum við
bókvitið. Mér til afþreyingar
skrifaði eg hjá mér tvær vísur,
en þær eru svona:
Bændur hafa í hörgum skjól,
Huldur í klettum búa,
Lagaþekking lærdómssól
Leikur um höfðingjanna stól.
Frá Kaupahöfn er komin sól,
Klaka úr landi að sjúga.
Kóngurinn á hér kjaftastól,
Kverkahryglan aðalból.
Frh. & 7. bls.
Þvoið burtu þessa ljótu
*) Ólafur Jónsson, vinnumað-
ur hjá séra Þórarni 12 ár og
formaður mjög aflasæll, enn á
lífi, alt af kallaður Ólafur Garða
síðan hann var í Görðum.
Gulu
Bletti...
Gillett’s Lye hreinsar setskálar
án þess nota þurfi bursta.
Eyðir óþef, drepur sýkla,
opnar skolpípur . . .
Og hver er sú kona sem ekki vill
vera laus við það. Óþægindin mestu
við húshreinunina. Bursta þvott á
setskálum.
Þökk sé Gillett’s Pure Flake Lye . . .
að þetta óþæginda starf er gert auðvelt.
Aðeins kastið Gillett’s Lye—óblönd-
uðu—í vatnið. Blettirnir hverfa allir . . .
án þess þeir séu burstaðir. Sýklarnir
eru drepnir, óþefurinn eyðilagður.
En það sem meiru varðar Gillett’s
Pure Flake Lye étur ekki sundur gler-
húðina eða skemmir skolskálina eða
baðkerið á nokkurn hátt.
MUNIЗað þetta sterka hreinsunar og
sóttvarnar duft; gerir yður alla hús-
hreinsun auðveldari. Biðjið um Gillett’s
Pure Flake Lye.
LfttlU lfltlnn nldrel I
heitt vatn. Lfiturinn
sjfllfur hitar vatniti.
G'ILLETT’S LYE
“ÉTUR ÓHREININDI”