Heimskringla - 14.09.1932, Page 4

4 BLAÐSÉÐA
HEIMSKRINGLA
Ifeimskrittgla
(Stofnuð 188S)
Kemur út á hverjum miðvlkudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86 537______
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyriríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
«53 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstfóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
"Heimskringla” Is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-S55 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG 14. SEPT. 1932
ER GÁTAN RÁÐIN?
Fyrir nokkrum árum kom út bók eftir
Stephen Leacock, prófessor við McGill-
háskólann í Canada, er hann nefndi ef
oss rangminnir ekki: “The unsolved Prob-
lem of Social Justice’’. Yrði það á ís-
lenzku, sem næst því, að vera hin óráðna
gáta þjóðfélags fyrirkomulagsins. Bókin
ræddi um þjóðskipulag framtíðarinnar, en
í henni varð þó ekki að annari niðurstöðu
komist en þeirri, að ókleift myndi reynast
nútíðar kynslóðum, að leggja nokkurn
þann grundvöll er undirstaða gæti orðið
til langframa þjóðfélagsskipun mannkyns-
ins. Það væri aðeins hægt að tjalda til
einnar nætur í því efni. Það færi með
fyrirkomulag þjóðskipunar eins og með
húsakynnin, sem ein kynslóð sveittist við
að reisa, en næsta kynslóð rifi niður
vegna þess, að þau væru ekki aðeins ó-
vistleg, heldur jafnframt til storkunar
smekkvísu auga hennar.
Þann er skoðun þessarar bókar aðhyll-
ist þarf ekki að furða neitt á byltingum og
breytingum á stjómskipulagi í þjóðfélag-
inu. Höfundur lítur á þær sem hverja aðra
eðlilega framþróun. En jafnframt verða
menn þó hins varir að hann skoðar ýms-
ar stefnur, svo sem einstaklingsfrelsi held
ur ekki einhlítt til varanlegra þjóðfélags-
bóta.
Um bætt og breytt þjóðskipulag, er nú
meira talað en nokkru sinni fyr. Á krepp-
an aðallega þátt í því. Hún er svo víð-
tæk, að hennar gætir nú út um allan
heim. Og hún er þeim mun áhrifa meiri
inn á við, sem menn hafa fram á síðustu
daga átt betra og fulkomnara lífi að
venjast en áður og finna því meira til
slíks þjóðfélagsmeins en nokkru sinni fyr.
En þó margt hafi verið sagt um orsök
kreppunnnar og markið verið allvel hæft
stundum að því leyti, hefir lækninga að-
ferðin eða endurbæturnar á þjóðskipulag-
inu, ekki að sama skapi verið skýrðar eða
virst mönnum Ijósar. Sú gáta er enn ó-
ráðin og verður ef til vill seint til hlítar
ráðin, eins og höfundur bókar þeirrar, er
hér hefir verið minst á, heldur fram.
Eins og gefur að skilja, er það engin
ráðning hennar, að formæla stjómum,
auðvaldi, kirkjum eða sérstökum félögum,
eins og gert hefir verið í mörgum að-
sendum greinum er birtar hafa verið í
þessu blaði, og sjá má vott í greinum á
öðrumstað í blaðinu þessa viku. Það er
eflaust nokkur raunaléttir í því, að geta
komið skuldinni á aðra með því, og kent
öðrum um en sjálfum sér, að ástandið
er nú erfitt, borið saman við kreppulaus
ár, að minsta kosti. Það er huggun að
geta þvegið hendur sínár af því, að eiga
nokkurn þátt í því, að mönnum líði ver
en áður.
En hverjir bera ábyrgðina á því? Það
er ljóst, að auðvaldið kemur þar fyrst og
greinilegast til sögu. En þar er þó ekki
nema hálfsögð saga. Hvernig varð því
mögulegt, að koma því til leiðar, sem það
hefir gert, að þessu leyti?
Það hefir um langt skeið verið hróp
alþýðunnar, að veita einstaklingnum
stjórnarfarslegt frelsi. Með því átti að
koma því til vegar, að jafnt gengi yfir
alla. Og svo er þetta stjórnarfarslega
frelsi veitt öllum jafnt. En hvernig hefir
það reynst?
Ekkert þjóðfélag hefir með frjálsari
stjórnarfarslegri löggjöf verið stofnað á
síðastliðnum öldum en í Bandaríkjunum
var gert. Ríkisstofnlög Bandaríkjanna
virtust veita einstaklingnum alla von urn
uppfyllingu allra sinna háleitustu hug-
sjóna. Enda fylgdu því auður og velmeg-
un, svo mikil í fyrstu, að til þess eru
engin dæmi í sögunni. En þrátt fyrir alt,
hefir nú til þess leitt, að nú verður ekki
um Bandaríkin sagt, að þau séu að verða
fjöldanum sú Paradís, sem vænta mátti.
Ekki dettur oss þó í hug að halda fram,
að þar sé ver ástatt í þessu efni, en í
öðrum löndum, nema síður sé. En hinnar
langþráðu hugsjónar um vellíðan allra
var ekki gætt, sem skyldi. Fjöldinn kunni
ekki með frelsi sitt að fara. Það er hin
sorglega saga þeirrar tilraunar í einni
setmngu sögð.
Á Rússlandi er nú annar slíkur þjóð-
félagslegur bjargráða draumur að komast
í framkvæmd. Að vísu er aðferðin þar
önnur. Þar er ekki teflt á það, hvernig
alþýðan ræður fram úr málum sínum,
heldur sá stjórnmála flokkur, sem grund-
völl hefir lagt að nýju stjórnskipulagi og
stjóruar, án þeirrar íhlutunar almennings,
sera i eitt er í lýðræðislöndum og hann
varðar útlegð að gagnrýna heima fyrir.
Atkvæðisrétturinn þar er með öðrum orð-
um ekki eins beinn og óbrotinn, sem t. d.
í Bandaríkjunum og stjórnarfarslegt frelsi
almennings, því ekki eins mijiið En
verður pað nú l framtíðinni farsæila eu
stjórnskipulag Bandaríkjanna? Er það
trygging velferðar alþýðu, að hún
hafi obeinni eða takmarkaðri áhrif á
stjórnar athafnirnar? Úr því verður tím-
'iun að leysa En sé svo, er gátan ráðin á
annan hátt en þegar ætlað var, að l»ún
væri fólgin i sijórnarfarslegu frelsi cin-
staklingsins.
Þegar ameríkuferðirnar hófust heiman
af íslandi, og amast var fremur við vest-
urförum en hitt, kvað hið vitra mannlifs-
skáld íslendinga, Kristján Jónsson, um
það á þá leið, að hann áteldi engan fyrir
það, að leita gæfunnar, þó ijóst mætti það
vera fyrirfram, að hana væri ekki fremur
að finna á vesturslóðum, en annar staðar.
Þeir mættu því fara í friði fyrir sér! Að
hve miklu leyti, að vesturfararnir skoða
nú skáldið hafa með sannleika farið, skal
ekkert sagt um. En þó ætlum vér ekki
fjarri, að því sé eitthvað svipuð leitin að
stjómarfarslegri tilhögun, er geri alla
menn sæla.
Ekki er þó með því sagt, að hún kunni
ekki að vera til, í einhverjum takmörkuð-
um skilningi, eða sem farsæld gæti af
sér leitt um stundar sakir, ef menn kynnu
að nota tækifærin, er bjóðast, betur en
einstaklingsfrelsið hefir verið notað.
Og þá erum vér að því atriði komnir
aftur, hverjir ábyrgð beri á ástandinu
eins og það til dæmis er nú. Eru það að-
eins auðmennirnir, stjórnirnar eða kirkj-
urnar?. Þó ilt sé frá að segja, er höfuð
orsök þess, að jafnrétti skortir tilfinnan-
lega í þjóðfélaginu, eigi síður almenningi
en öðrum að kenna, nema fremur sé, í
hverju því þjóðfélagi, er við lýðræði á
að búa. Það er hann, sem ekki hefir skil-
ið, hvað til síns friðar heyrði. Það er
hann, sem öllum áhyggjum sínum hefir
kastað á aðra, í stað þess að gæta réttar
síns, eins og þegnskyldan lagði honum
á herðar. Það er hann, sem hefir brugð-
ist sjálfum sér, en bregður svo öðrum um
að hafa gert það. Hver gat hann bú-
ist við að yrði honum trúr, þegar hann
var það ekki sjálfur?
í tali manna verður þess oft vart, að
þeir skoða hvorki eitt né neitt í þjóðfé-
laginu koma sér hina minstu vitund við.
Og eins og þetta nær til þjóðfélags-
mála í heild sinni, svo nær það og til
hinna smærri félagsmála. Það er ekki
sjaldan að maður verði þess var í hópi
íslendinga, að öll upphugsanleg bölvun
þar og skakkaföll, séu annaðhvort kirkj-
unum, Þjóðræknisfélaginu, íslenzku blöð-
unum eða Goodtmeplarafélaginu að
kenna. Og það eru auðvitað þeir, sem
ekkert liðsinna þessum félögum, sem
hæst hafa um áhrifaleysi þeirra til góðs,
alveg eins og þeir ganga bezt fram í því,
að kenna öðrum um misfeilur þjóðfélags-
ins, er aldrei létu sig það neinu skifta,
að bægja hinu misjafna burtu, og skoð-
uðu það meira að segja sér óviðkom-
andi. Um afleiðingarnar verður ekki
hið sama sagt, en þó er vafasamt, að
þær opni augu manna fyrir því, að þær
séu einum sem öllum, en ekki að eins
vissum þegnum þjóðfélagsins, að kenna.
Þeir sem að leyfa hóflausri einstaklings
auðssöfnun að festa rætur, eru eins sek-
ir um það mein þjóðfélagsins og garð-
yrkjumennimir, auðkýfingarnir sjálfir.
Það hefir oft verið sagt, og eins oft
verið mótmæit, að hver þjóð eigi við
það skipulag að búa, sem hún verð-
skuldar. Hvað sem um það er, þá er það
víst, að þjóðfélagsskipunin er manna-
verk, en ekki verk guðs eða náttúrunnar.
Það er ávöxtur mannlegs anda, hversu
aumleg sem aldinin kunna að vera á að
líta.
“Eitt er landið, ein vor þjóð, auðnan
sama beggja,’ ’segir Matthías. Þegar ein-
staklingurinn hefir eignast þá hugsjón,
og það viðhorf, í stað þröngsýni og þrátt-
girni um svo smávægilega hluti, að engu
skifta, þá fyrst er von til þess samræmis
í samlífi borgaranna, er búast mætti við
að sprytti og blómgaðist í akri nútíðar
menningar og vísindalegs þroska. En
með því er auövitað ekki sagt, að gátan
um það, hvert sé farsælast stjórnskipu-
lag, sé ráðin. Hún mun, eins og Stephen
Leacock heldur fram, síðla verða ráðin
í eitt skifti fyrir öll, því þar kemur til
greina andlegur þroski allra þegna þjóð-
félagsins.
ENGIN FJARSTÆÐA.
Bréf birtist í öðru dagblaði þessa bæj-
ar s.l. föstudag, er ekki verður kallað
nein fjarstæða. Efni þess er það, að
Brackenstjórnin ætti að segja af sér um
stundarsakir, og láta á meðan fara fram
ítarlega rannsókn á, hvort aðrar stofn-
anir, undir eftirliti fylkisstjórnar, séu
sömu örlögum fjáróreiðu háðar, sem há-
skólinn var, vegna lélegs eftirlits stjórn-
arinnar.
Hin margendurteknu skakkaföll Brac-
kenstjórnarinnar í þessu efni mæla fylli-
lega með þessu. Þau byrjuðu í sjálfri
fjármáladeildinni, með þjófnaði, er áfram
hélt tímum saman, unz hann nam orðið
yfir hundrað þúsundum dala. Næst kem-
ur óreiðan fram í fylkisbankanum, þá í
bændalánsdeildinni, og nú síðast hjá fjár-
málafulltrúa háskólans.
Það má minna grand í matnum finna
en þetta, og þegar þar við bætist hvernig
hag fylkisins hefir hrakað, og stjórnin
virðist enga rönd geta reist við því, eða
nokkurt viðnám veitt vaxandi skuldum,
er ekki nema eðlilegt, að almenningi þyki
nóg komið af svo góðu, og hann krefjist
nú, að hér sé í taumana tekið.
Bréfið, sem stílað er til fylkisstjóra, og
fer fram á óháða rannsókn á hag fylkis-
ins, tekur það fram, að komi í ljós að
rannsókninni lokinni, að stjórnin sé vand-
anum vaxin að fara með völd, taki hún
auðvitað aftur við stjórn. En almenningur
sé nú farinn að bera brigður á það og því
verði ekki við annað unað en rannsókn,
er fram fari nú þegar.
Þó ekki sé það í bréfinu nefnt, er mjög
sennilegt, að háskólaráðið sé sama dómi
háð í almenningsálitinu, og ætti einnig
að segja af sér.
Að einhver gangskör verði að því ger,
að rannsaka þessi mál frekar en á þann
hátt, er fylkisstjórnin virðist ætla að
láta sér lynda, er nauðsynlegt, ef ekki
óumflýjanlegt, eins og á stendur.
“FÉLAG TÓNLISTAR JÓNS LEIFS”.
Á öndverðu þessu ári, var efnt til fé-
lagsstofnunar á íslandi, sem er þess
eðlis, að Vestur-íslendingum ætti að vera
gefinn kostur á að kynnast henni. Félag-
in nefnist “Féíag tónlistar Jóns Leifs.’’
Jón Leifs er sá af íslenzkum tónlistar-
mönnum, sem mesta athygli hefir vakið
meðal erlendra þjóða. Hann hefir samið
almikið af orkesturverkum, sem leikin
hafa verið víðsvegar á meginlandi Norð-
urálfunnar, og orðið tónlistardómurum að
meira umræðuefni en títt er um verk
þeirra manna, sem eiga sér tiltölulega
skamman feril að baki og eiga auk þess
óhæga aðstöðu til þess að ryðja sér
braut. En sérstök ástæða er fyrir ís-
lenzka menn að fylgjast með starfi þessa
manns fyrir þá sök, að Jón Leifs hefir
lagt óvenjulega stund á að kanna anda
og eðli íslenzkra þjóðlaga, rímnalaga og
tvísöngslaga og leitast síðan við að túlka
þann sama anda í eigin sjálfstæðum verk-
um sínum. Þetta hefir honum tekist með
þeim hætti, að ýmsir tónlistardómarar
hafa haft þau ummæli um verk hans, að
oss má á enga lund á sama standa. Jafn-
framt tónverkum sínum hefir Jón Leifs
einnig samið mikinn fjölda rittgerða, sem
út hafa verið gefnar í hljómfræði-tímarit-
um, og gert þar grein fyrir einkennum
íslenzkrar, alþýðlegrar tónsmíðar og fært
fyrir því rök, að hún væri ekki eingöngu
sérkennileg að tilfinningalífi, heldur einn.
ig gefi bendingar um, að hér væri að ræða
um hina mikilsverðustu heimild til rann-
sóknar á skapferli hins norræna kynþátt-
ar.
En nú er sá ljóður á ráði þeirra manna,
sem fást við verulega alvarlegar tónsmíð-
ar, að verk þeirra eru ekki að sama skapi
útgengileg verzlunarvara sem starf þeirra
er mikilsvert. Og um mikinn fjölda hinna
ágætustu núlifandi tónskálda má segja,
að verk þeirra mundu alls ekki koma fyr-
ir almenningssjónir, ef ekki væri gripið til
þess ráðs, að safna áskriftum fyrirfram
og fá vinveitta menn á annan hátt til að
styrkja útgáfurnar. Og nú hafa áhuga-
samir menn á íslandi efnt til
félagsskapar til þess að koma
verkum þessa manns á fram-
færi. í aprílmánuði síðastliðn-
um, birtu þeir ávarp það í ís-
lenzkum blöðum, sem hér er
endurprentað.
“Vér undirrituð höfum gerst
stofnendur að félagsskap, til að
styðja útgáfur á tónverkum
Jóns Leifs, og skorum við hér
með fyrst og fremst á sam-
landa vora að stuðla með þátt-
töku sinni að því, að félagið
megi sem bezt ná tilgangi sín-
um.
Það er óþarft að fjölyrða um
ástæður vorar til þess að stofna
félag í þessu skyni. Jón Leifs
hefir á síðustu árum lokið við
fullan tug stórra verka fyrir or-
kestur. Nokkur af tónverkum
hans hafa verið leikin opinber-
lega, bæði á íslandi og erlend-
is, og hlotið mjög loflega dóma,
enda er nafn hans orðið vel
þekt meðal tónmentamanna er-
lendis. Þegar “Minni íslands’’
eftir hann var leikið á norrænu
hátíðinni í Kiel 1930, undir
stjórn tónskáldsins, þá kváðu
margir tónlistardómarar upp úr
með þá skoðun, að verk hans
væri það þjóðlegasta og nor-
rænasta allra þeirra tónverka,
sem þar voru flutt, að ný sér-
kennileg íslenzk tónlist hæfist
með verkum hans. Þetta kemur
heim við þá skoðun, sem Jón
Leifs fyrstur manna hefir boð-
að heima og erlendis, í grein-
um sínum um íslenzkt tóiilistar-
eðli, að í þjóðlögum vorum og
rímnastemmum væri efniviður
í sjálfstæða og heimsgilda æðri
tónlist.
Prentun mikilla tónverka er
dýr, og nú á tímum sérstaklega
margvíslegum örðugleikum háð,
eins og ljóst er af því, að sum
verk ýmsra þektustu tónskálda
Evrópu, eru gefin út með til-
styrk einstakra manna eða tón-
listarfélaga. Oss er kunnugt um
að merk þýzk forlagsfirmu hafa
áhuga á að gefa út verk Jóns
Leifs, og vilja taka á sig nokk-
urn hluta af kostnaði við prent-
un þeirra, og er það ætlun vor,
að félagið semji við firmu þessi
um útgáfurnar. Nokkur minni
verk Jóns Leifs, íslenzk þjóð-
lög og fleira, hafa verið gefin
út í Þýzkalandi, og mun félag-
ið styðja bæði framhald í þá
átt og einnig útgáfu hinna
meiri verka hans. Er gert ráð
fyrir að sérstaklega verði vand-
að til þeirra eintaka, sem félags-
menn fá, og að þau verði einn-
ig tölusett aðeins fyrir þá, eins
og tíðkast, þegar menn vilja
auka peningagildi vandaðra
bóka. Enn fremur er gert ráð
fyrir, að félagar njóti annara
hlunninda í hlutfalli við tillag
sitt, sem er minst kr. 10.00 á
ári.
Vér sjáum ekki, að framar sé
neins að bíða, áður en stofnað
er félag til þess að framkvæma
þá sjálfsögðu skyldu, að leggja
rækt við tónlist Jóns Leifs með
því að stuðla að útgáfu verka
hans. Vér vonum að þjóðhollir
íslendingar, utan lands sem inn-
an, vilji taka höndum saman
um þetta menningarmál.
Þeir, sem vilja gerast með-
limir í félaginu, tilkynni það
vararitara þess, Magnúsi Þor-
geirssyni, Bergstaðastræti 7,
pósthólf 714, Reykjavík.”
Undir ávarpið eru rituð nöfn
yfir fjörutíu manna og kvenna,
þar á meðal tónskáldanna Björg
vins Guðmundssonar, Emils
Thoroddsens og Páls ísólfsson-
ar.
Jafnframt félagi þessu á ís-
landi hefir verið sett á stofn
deild af því erlendis. Er heim-
ili deildarinnar í Þýzkalandi,
enda hafa ýmsir mikilsvirtir
Þjóðverjar þegar gengið í fé-
lagsskapinn, og gert er ráð fyr-
ir að tónsmíðarnar verði prent-
aðar þar. Heimilisfang erlendu
deildarinnar er á þessa leið:
An die Gesellschaft der “Jón
Leifs Gesellschaft’’ Auslands-
WINNIPEG 14. SEPT. 1932
I fullan aldarfjórðung hafa Dodd’s
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðnj
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla.
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfjabúð-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frá.
Dodds Medicine Company, Ltd., Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
gruppe, Berlin W 15, Schaper-
strasse 22 (Dr. Kroner).
Mér þykir næsta sennilegt, að
ýmsum V.-íslendingum munl
leika hugur á að láta þetta mál
að einhverju leyti til sín taka.
Ungu fólki meðal vor, sem fæst
við tónlistarnám, fer fjölgandi,
og ýmsir hafa þegar getið sér
nokkurn orðstír á því sviði. —
Ekki væri ósennilegt, að því
fólki þætti gagnsamlegt og
fróðlegt að kynnast nútímatúlk
un á tónsmíðum ættbálks síns.
En annars á þetta mál ekki síð-
ur erindi til annara íslendinga,
þótt ekki hafi þeir stundað
hljómlist sérstaklega.
Þess má geta, að nú er þeg-
ar tekið að prenta orkestur-
verkið “Minni Islands’’ með til-
styrk félagsins, og fá félags-
menn vandað eintak af verkinu,
prentað á betri pappír með sér-
stöku titilblaði og tölusett; þessi
eintök verða alls ekki fáanleg
í bóksölu, en einfaldari eintök
verksins kosta hjá forlaginu hér
um bil þrisvar sinnum meira en
ársgjaldi félagsmanna nemur.
Ef til vill þætti einhverjum ó-
þægilegt að skifta við félags-
deildina á Þýzkalandi, málsins
vegna. En til þess að greiða
fyrir almenningi, hefir Þjóð-
ræknisfélagið góðfúslega orðið
við þeim tilmælum að verða
meðalgangari manna. Hefir
stjórnarnefnd þess falið undir-
rituðum að annast málið fyrir
sína hönd, og er því vandinn sá
einn fyrir þá, sem hug hefðu á
að gerast félagar, að senda mér
nöfn sín og heimilisfang ásamt
tveggja dollara ársgjaldi. Fyrir
ársgjaldið fá þeir margfalt
andvirði þess í tónverkum,
jafnframt meðvitundinni um að
hafa styrkt markvert þjóðþrifa-
fyrirtæki.
Ragnar E. Kvaran.
796 Banning St.,
Winnipeg, Man.
ÞÆTTIR
úr spænskri bókmentasögu.
Mærin frá Elche.
Það virðist svo þegar menn
líta á landabréfið, að íberski
skaginn sé mjög einangraður,
þar sem að honum liggja höf á
þrjá vegu, en á einn veg hin
hrikalegu Pýreneafjöll þvert
yfir eiði það hið mikla, sem
tengir skagann við meginland
Evrópu. Og því gætu menn
hugsað, að íbúar skagans hefðu
jafnan átt hægt með að lifa
sínu lífi óáreittir, varðveita
frelsi sitt og efla þjóðfélagsein-
inguna. í rauninni hafa þó
hvorki höfin né fjöllin verið
nógu sterk víggirðing til að
bægja frá þeim útlendu innrás-
arherjum. Þvert á móti hefir
Pýreneaskaginn ekki getað
sloppið við neina þá plágu, sem
þjóðflutningar og víking her-
skárra nágrannaþjóða höfðu í
för með sér.
Landabréfið getur ekki held-
ur gefið réttar hugmyndir um
afstöðu og eðli hinna ýmsu
landshluta. Fjallagarðar eða “si-
erras” liggja hér og þar um
landið og skifta því í héruð mis-
jafnlega stór. Samgöngur eru
oft ógreiðar yfir þessa fjall-