Heimskringla - 18.01.1933, Blaðsíða 4

4. SlÐA.
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG 18. JAN. 1933^.
Heimskringla
(StofnuB lSSt)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
153 oo S55 Saroent Avenue, Winnipeo
Talsími: 86 537_______
VerS blaSsins er $3.00 árgangurlnn borgist
fyrlrfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Vtanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIM SKRINGLA
S53 Sargent Ave., Winnipeg.
“Helmskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG 18. JAN. 1933.
UM DAGINN OG VEGINN
Cóð ræða.
Eitt af þvi sem sérstaka athygli hefir
vakið í dagblöðunum síðustu dagana, eru
ræður lögfræðinganna við yfirheyrsluna
í þjófnaðarmáli háskólans. Rannsókn-
inni í því máli er nú lokið. Eftir er að-
eins að ná einhverju heildaryfirliti úr
óskapnaði vitnaleiðslunnar. Og til þess
eru ræður lögfræðinganna fluttar. í þeim
draga þeir saman í óslitna heild niður-
stöður sínar. Játað skal að það sé enginn
gamanleikur, þar sem til greina verður að
taka í framburði vitnanna alt, er nokkru
máli skiftir. Lögfræðingunum hefir og
tekist það misjafnlega.
R. F. McWilliams, K.C. fyrSti lögfræð-
ingur fylkisstjómarinnar gekk svo langt í
ræðu sinni að bera blak af forsætisráð-
herra Bracken og stjórn hans, að hlut-
drægnin vakti almenna athygli. Enn-
fremur skjátlaðist honum herfilega, er
hann taldi háskólaráðið er fór frá völd-
um 1924, eiga jafnvel þyngsta sök á baki
út af háskólasjóðs-hvarfinu, vitandi hitt,
eins og Isaac Pitblado K.C., er þá vár for-
maður háskólaráðsins, benti, á, að um
hálf miljón daiir fjárins hvarf á árunum
frá 1929 til 1931.
Ræður hinna lögfræðinganna hafa
heldur ekki verið lausar við að vera
svararæður vissra aðila, í stað þess að
geta heitið foldföst niðurstaða málsins í
heild sinni.
Einn er þó sá, er þetta verður ekki um
sagt, og litið hefir svo óvilhöllum augum
á háskólamálið, eins og það nú horfir
við eftir rannsóknina, að ekki verður
annað en eftir því tekið, af hverjum, sem
fylgst hefir með því máli. Það er landi
vor Joseph Thorson K.C. í ræðu hans er
málið svo rækilega hugsað, að aðal atriði
þess verða hverjum manni auðsæ og
koma fram í því ljósi er eðlilegast virðist.
Þar er það málefnið, en ekki mennirnir,
sem við það koma, er mestu varðar og
hann byggir niðurstöður sínar á. Þó Mr.
Thorson væri annar lögfræðingur fylkis-
stjórnarinnar, hefir hann ekki látið þá af-
stöðu sína hrekja sig frá sannfæringu
sinni. Hann hikar hvergi við að benda á,
að fylkisstjómin beri að sínum hlut fylli-
lega ábyrgð á því, hvemig um háskóla-
sjóðinn fór. Hann einn dregur fram í
dagsljósið skyldur þeirra, er eftiriit há-
skólans höfðu með höndum og engin
fjöður yfir það dregin heldur, hvar hver
um sig hafi vanrækt þær skyldur. Auð-
vitað hvfldu skyldurnar ekki jafnt á öll-
um aðilum, þ. e. a. s. háskólaráðinu, yfir-
skpðunarmanni reikninga, fylkisstjórninni
og mentamálaráðherra hennar, Mr. Hoey.
En þó Mr. Thorson sjáist ekki yfir það,
og hann álíti að mikil ábjngð hafi hvílt
á yfirskoðunarmanni og háskólaráðinu,
gleymir hann alls ekki skyldum fylkis-
stjórnarinnar og mentamálaráðherra henn
ar, heldur bendir hlífðarlaust á þær, eigi
síður en annara, er einhverja hlutdeild
áttu í stjórn háskólans. Hvort hina lög-
fræðingana skorti skarpskygni eða hug-
rekki til að kveða upp úr með slíkt álit,
skal ekkert um sagt. En hitt þorum vér
að fullyrða, að skoðanalegt sjálfstæði
landans hefir þama sýnt sig á þá vísu,
er jafnan hefir nokkuð verið metin af
íslendingum. Ræða Mr. Thorsons minti
oss á hreiminn í orðunum: “Vér mót-
mælum!” Já, hverju í þetta skiftið? Að
heilbrigð dómgreind og óskoruð einurð
fái ekki að koma fram í þessu máli, hver
sem í hlut á.
Tilraun til a8 tala við Marzbúa.
Sitt af hverju hefir mönnum hug-
kvæmst til þess að reyna að komast að
því, hvort jarðstjarnan Marz væri bygð
skyni gæddum verum. En til þess hafa
allar slíkar tilraunir orðið árangurslaus-
ar.
Eina slíka tilraun á nú samt að gera
á ný innan skams.
Er hún í því fólgin, að reisa skal á
fjalli einu í Evrópu báknvita, er ljósum
bregði upp með nokkuru millibili, er svo
sterka birtu leggi frá út í ljósvakageim-
inn, að eftir verði tekið af verum á
Marz, ef nokkrar eru þar skyni gæddar
á borð við verur þessarar jarðar..
Vita þenna á að reisa á fjallinu “Jung-
frauen” í Sviss. Er sá staður til þess val-
inn vegna þess að þar er nú þegar stofn-
un, er stjömufræðisrannsóknir hefir með
höndum. Og það verður bæði í þeirri
stofnun og fleirum, sem nákvæmar gæt-
ur verða hafðar á, hvort nokkur svör
verða til baka send.
Ljósmagnið frá þessum vita er talið
jafngilda fimtán þúsund miljónum kerta-
Ijósa. Segja menn að svo framarlega sem
skyni gætt líf sé á Marz, hljóti að verða
vart þessara skeyta. Vegalengdin til Marz
er um 34 miljónir mílna.
Hin svonefnda Morse-skeyta-aðferð
verður notuð til þessarar ljósskeyta-
sendinga. Brezkir vísindamenn gangast
fyrir þessu, og kostnaðurinn, sem því er
samfara, er talinn nema $46,000.
Skyldi hinni langþráðu spumingu um
það, hvort skyni gæddar verur séu á
Marz, verða svarað með þessu? Einhvern
tíma munu menn geta leyst úr þessari
gátu, hvernig sem fer um það í þetta
sinn.
“Burt með stríðin!”
“Burt með stríðin!” hefir verið hróp
manna um margar aldir. En það hefir
samt verið hægra sagt en gert að upp-
ræta þau. Stríð hafa aldrei verið áþreif-
anlegri og stórkostlegri en nú á síðari
tímum.
Síðastliðinn föstudag hélt John W. Da-
foe, aðalritstjóri blaðsins Manitoba Free
Press, ræðu úti í Dauphin. Mintist hann
þess meðal annars í ræðu sinni, að stríð-
ið mikla væri í raun og veru orsök krepp-
unnar ,sem menn ættu nú við að búa um
heim allan. Þessu hafa hagfræðingar
áður haldið fram og er sízt á móti því að
bera, að frá síðasta stríði stafi bæði
mikið af því böli, sem menn eiga nú
við að búa og hafa átt við að búa af og
til síðan stríðinu lauk.
Eins og svo margir hafa áður gert,
bannsöng Mr. Dafoe því stríðin. Hann
kvað þeim verða að linna. Og von sína
á, að þau myndu upprætt, bygði hann á
úrskurði mála þeirra, sem Þjóðbandalag-
ið hefir sett á stefnuskrá sína á þessu
ári ,svo sem ráðstögun um afvopnun,
heillavænlegri viðskifti þjóða á milli, o.
s. frv.
Þetta er nú alt gott og blessað. En
er það ekki að byggja á heldur veikri
von, að Þjóðbandalagið uppræti stríð inn-
an nokkurs sanngjarns tíma? Hafa áhrif
þess ekki reynst fremur smávægileg á
síðari árum í því efni?
Oss hefir oft fundist á því, hve mönn-
um hættir við að líta á stríð sem óvænt
tilfelli, eins og fellibylji, eldgos eða þvílík
fyrirbrigði, sem eitthvað, er ekki komi
menningarstefnum heimsins á neinn hátt
við. Þetta virðist þó svo fjarri, að vér
sjáum ekki betur, en að stórt skarð yrði
í menningarsögu vorri, ef stríðanna væri
þar ekki getið. Þau eru svo sámgróin
menningarstefnunni, eða vissum greinum
hennar, svo sem viðskiftalífinu, að það
hlyti eitthvað óvænt og óútreiknanlegt
að hafa komið fyrir, ef þeirra gætti
hvergi. Stríðin eru með öðrum orðum
óaðskiljanlegur þáttur menningarsögunn-
ar, eins og stefna menningarinnar hefir
verið um óra skeið. Þau eru ekkert til-
felli, heldur í fylsta máta eðlileg.
Þessu til sönnunar virðist oss ekki
þurfa að benda á annað en stefnuna í
framleiðslu og viðskiftum. Með stjórn-
leysinu í þessu, kom brátt að því, að
Evrópuþjóðirnar yrðu að leita út fyrir
sín eigin landamæli að markaði. Og með
nýlendunámi sínu í öðrum heimsálfum,
meðan talsverður hluti heimsins var ó-
bygður, tókst að finna markað. Ameríka
og Eyjaálfan bygðist þannig. En þegar
fráleið, urðu þessar nýlendur svo sjálf-
stæðar, að þær fóru að framleiða ekki
aðeins nóg fyrir sjálfar sig, heldur þurftu
einnig á útlendum markaði að halda.
En nú er svo komið að engin ónumin
lönd er um að ræða og engan markað
hægt að skapa sér með landnámi. Og
þá er að snúa sér annað, þar sem um
einhverja viðskiftahagsvon er að ræða.
En nú er það hvergi nema í Kína og á
Indlandi. Rússland er að vísu ekki
nærri fullyrkt land ennþá. Og þegar keis-
arastjórninni var steypt af stóli og hald-
ið var að Kerensky tæki við, hugðu ef-
laust mestu framleiðsluþjóðir Evrópu sér
gott til glóðarinnar með opnun nýs og
mikils markaðar þar. Verður þá og skilj-
anlegt hvers vegna þær fylgdu Kerensky
flestar að málum. En með Sovietfyrir-
komulaginu var fyrir þetta bygt í Rúss-
landi. í önnur hús er því ekki að venda
svo að teljandi sé, en til Kína, meðan
Bretar halda Indlandi. Þegar menn hafa
gefið þessu gætur, er ekkert að furða
þó þar í Kína bryddi á gauragangi. Heim-
urinn allur, eða Evrópa og Ameríka að
minsta kosti, er þar að berjast um bit-
ann, um þá nýju markaðsmöguleika, sem
þar eru taldir fyrir hendi fyrir framleiðslu
þeirra landa, er nú hafa vörur til að
brenna í bókstaflegum skilningi.
FULLVELDISDAGURINN.
Hvers vegna hann er ekki
fagnaðarhátíð.
voru
varð
fyrir
Við svona lagaða auðskapar menning-
arstefnu höfum við átt við að búa. Af
henni leiðir græðgina í ný lönd til þess
að afla sér vörumarkaðar. Og af því
leiðir stríðin. Þær þjóðir, sem trúlegast
hafa fylgt menningunni, hafa bezt stað-
ið sig í stríðum. Hinar, sem ekki hafa
eins bókstaflega fylgst með menningar-
stefnunni, hafa beðið ósigrana og verið
undirokaðar. Af þessum ástæðum segj-
um vér stríðin ekkert minna vera en
óaðskiljanlegan þátt menningarinnar.
Vegna þess hve djúpar rætur stríðin
eiga í menningarstefnu nútímans, erum
vér hræddir um að alþjóðafélagsskapur-
inn verði ekki svo stórhöggur að hann
uppræti þau. Það eru miklu gagngerð-
ari breytingar á sjálfri auðskaparstefn-
unni, sem gera verður, en nokkur lík-
indi eru til að hann ráðist í, ef uppræta á
stríðin. Kurteisisvaðall um það er harla
léttur á metunum. Það er hið sama og
að berja höfði við stein, að tala um
nokkrar aðrar breytingar en þær, er
sjálfri auðskaparstefnunni breyta, í sam-
bandi við það verkefni að uppræta stríð.
En ef til vill hæfir það ekki stjórnmála-
frömuðum vorum, að fræða okkur, al-
þýðuna um það.
Næsti forsætisráðherra Canada.
í Lögbergi stóð nýlega grein um það,
að forsætisráðherra R. B. Bennett mundi
farinn að þreytast svo við stjórnarstarf-
ið, að líkindi væru til að hann risi ekki
undir því til loka kjörtímabilsins. Blaðið
benti á það, að þetta væri ekki óeðlilegt,
því forsætisráðherrastaðan væri erfið og
ekki sízt á öðrum eins tímum og nú eru.
Og í orðunum er hreimur vorkunnsemi
og meðlíðunar.
Á þetta mál höfum vér ekki séð minst
annarstaðar en í smágrein er birtist fyrir
nokkru síðan um það í blaðinu Manitoba
Free Press. Og þaðan mun Lögberg hafa
þessa “frétt”. En þar sem að fram var
tekið í greinni, að hún sé spádómur, er
engin ástæða til að halda, að hún hafi
verið neitt annað.
Á spádómum, sem litlar eða engar lík-
ur eru fyrir, er sjaldnast mikið að græða.
Allir vita nú, hvernig fór með spádóminn
um það, að forsætisráðherra Canada
hefði farið til Englands iim hátíðirnar til
þess að gifta sig. Það væri ekki óhugs-
andi að eins væri með þenna spádóm.
Hitt vita allir, að einhver verður næsti
forsætisráðherra Canada. En ennþá sem
komið er eru eins miklar líkur til, að
það verði ritstjóri Lögbergs eins og
nokkur annar.
VfSA
gerð þegar sr. Benjamín Krist-
jánsson flutti vígsluræðu sína í
útvarpinu .
Gervileik held’r í horfi
heill þarfur Kristjáns arfi,
hikstar hvergi á taxta
hann í vígslu ranni;
fjallræðu túlkar fullum,
frjálsmannlegum hálsi,
áttaviss, einfær í bratta,
augum skimar til himins.
-ísl. G. F.
í gær — 1. desembér —
14 ár liðin síðan ísland
fullvalda ríki. Þann dag
14 árum síðan gengu sambands
lögin í gildi, er komu Islandi
í tölu sjálfstæðra ríkja, þótt
með takmörkunum væri. — Hjá
þeim varð ekki komist, eins og
þá stóð á, og þjóðin fagnaði því
sjálfstæði sem henni hlotnaðist,
— þó það væri ekki eins full-
komið og hún hefði ákosið, —
en víðtækari kröfur var þá ó-
hugsandi að næðu fram að
ganga. Tengslin við Danmörku
urðu ekki umflúin: Konungur-
inn, jafnréttisákvæðið og utan-
ríkismál vor í Dana höndum,
voru hin “súru epli,” sem vér
urðum að gera okkur að góðu,
ef sjálfstæðisréttindin ættu að
falla þjóðinni í skaut. — Að
þeim skilmálum varð að ganga.
Eftir því sem árin hafa liðið,
hafa gallar Sambandslaganna
orðið þjóðinni berari, og nauð-
synin til þess að fá úr þeim
bætt. Þess vegna hefir minni
hátíðisbragur staðið um full-
veldisdaginn en annars hefði
verið og siðvenja er hjá öðrum
þjóðum á frelsisdegi þeirra. —
íslenzka þjóðin hefir ekki fund-
ið köllun hjá sér til þess að
skoða fullveldisdaginn sem veru
lega fagnaðarhátíð, nema þá
helzt fyrstu árin eftir stjórnar-
farsbreytinguna.
Baráttan fyrir fullkomnu
sjálfstæði er hafin fyrir nokk-
uru.
Þingið 1928 samþykti að
segja upp sambandssamningn-
um, þegar hann rynni út 1943
en með því er vitanlega engu
slegið föstu um, hvað þá taki
við, en um þrent er að ræða
Að samningurinn verði endur-
| nýjaður óbreyttur, að nýr samn
ingur verði gerður, eða í þriðja
lagi að sambandinu við Dan
mörkii verði algerlega slitið.
Þegar Sjálfstæðisflokkurinn
nýi var stofnaður, lýsti hann
þeirri stefnu yfir í utanríkis-
málum, að hann vildi að ís-
lendingar tækju sjálfir að fullu
og öllu utanríkismálin í sínar
hendur, þegar samningatímabil
sambandslaganna væri á enda
— Ennfremur gaf flokkurinn
þá yfirlýsingu, að hann vildi
vinna að því að undirbúa það,
að framvegis yrðu íslendingar
— og þeir einir — sem hefðu
gæði landsins til afnota. Flokk-
urinn lýsti það ásetning sinn að
vinna að því, að ísland öðlaðist
eftir 1943 nákvæmlega sömu
stöðu, sem öll hin ríki Norður-
landa, einnig gagnvart Dan-
mörku.
Aðrir flokkar í landinu hafa
enn ekki tekið ákvörðun í mál-
inu jnema hvað það er
vitanlegt, að jafnaðarmenn vilja
bæði halda sambandinu við
Dani og jafnréttisákvæðinu. —
Frá Framsókn hefir það aðeins
heyrst, að ekki væri enn tíma-
»
bært að ræða um þessi mál, og
einstöku af leiðandi mönnum
hennar hafa verið úfnir í skapi
yfir því að Sjálfstæðisflokkur-
inn skyldi hreyfa þeim. En þetta
er hin mesta fjarstæða. Sjálf-
stæðismálið á altaf að vera efst
á dagskrá hjá þjóðinni þar til
fullnaðarsigur er fenginn.
Ákveðnar raddir hafa komið
fram um það í Danmörku fyrir
nokkru, að bezt væri að sam-
bandið milli íslands og Danmerk.
ur yrði slitið. — Danmörk hefði
ekkert nema óhag af því. —
Vilji íslendinga ætti þá ekki síð-
ur að vera ákveðinn í sambands
slitum. — Að losna við sam-
bandslögin verður að vera krafa
hinnar íslenzku þjóðar.
En um leið og vér losnum
við sambandslögin, þá má ætla
að Dönum sé engin þægð í því
að leggja okkur konung.
Og okkur enn minni þægð
í því að hafa erlendan konung.

WDODDS ^
KIDNEY
Ai VNNNyol
l4jjDNEt>
3heumaTLí
T fullan aldarfjórðung hafa Dodd’»
nýrna pillur verið hin viðurkenndo
meðul við bakverk, gigt og blöðru'
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfjabúð>-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint fr*
Dodds Medicine Company, Ltd., To-
onto, Ont., og senda andvirðið þan*;
að.
nær
Lýðveldi myndi standa
huga flestra Íslendinga.
Kostnaður við það mundi
verða lítíð meiri en er — lík-
ega alls ekki meiri. Langstærsta
málið altaf verður að eignast
sitt eigið land og Iosna við þær
dönsku kvaðír, sem á því hvíla.
Ef jiágrannalönd vor, Danmörk,
Noreg og Svíþjóð hentí sú ó-
gæfa, að önnur þjóð eignaðist
í þeim þau ftök ,sem Danmörk
á í voru landi, og færi auk þess
með utanrfkismál þeírra, þá
mundi verða almenn þjóðarsorg
í þeim löndum. Vér erum svo
lengi búnir að búa undir er-
lendri kúgun, að við finnum
ekki verulega, hve auðmíkjandi
þetta samband vfð Danmörku
er.
Minnumst þess að saga sjálf-
stæðis vors er ekki fullkomin,
fyr en vér eigum vort eigið land
og ráðum yfir öllum málum
vorum. Lýðveldishugsjónin er
nú svo nærri oss, að það líður
ekki á löngu, að hún stígur
niður til vor og verður raun-
veruleiki.
Og þá eignast þjóðin full-
veldisdag, sem hún mun halda
hátíðlegan og sýna sóma.
Þá er frjáls þjóð í frjálsu
landi.
—íslendingur.
JÓNÍNA GUÐMUNDSDÓTTIR.
HANSSON.
Deyr fé,
deyja frændr,
deyr sjálfr et sama,
en orðstírr
deyr aldrigi
hveims sér góðan getur.
(Hávamál.)
Þeir íslendingar, er fyrstir
festu sér bólstað í dölum Kletta
fjallanna, hafa getið sér góðan
orðstír. Þeir eru hvarvetna þekt
ir að hreinskilni, trygglyndi,
dugnaði og framkvæmdarsemi.
Flestir af þeim, sem komu hing-
að fyrir aldamótin, eru dánir,
en orðstír þeirra mun lengi lifa.
Fáir á meðal þeirra hafa get-
ið sér betri orðstír en Jónína
Helga Valgerður Guðmunds-
dóttir, er andaðist í Spanish
Fork þann 18. desember síðast-
liðið ár.
Jónína var fædd í Vestmanna
eyjum 14. september 1867. Þar
ólst hún upp. Faðir hennar var
Guðmundur bóndi, Árnason frá
Mandal. Hann var ættaður iir
Mýrdal.
Jónína yfirgaf föðurland sitt
legar hún var átján ára göm-
ul. Með móður sinni og tveim
systrum kom hún vestur til
Utah árið 1885. Skömmu eftir
að hún kom til Spanish Fork
giftist hún Eiríki Eiríkssyni, er
þá var að heita nýkominn af
íslandi. Faðir Eiríks var Eiríkur
Hansson frá Gjábakka í Vest-
mannaeyjum. Eftir hérlendum ’
sið tók Eiríkur afanafn sitt sem
ættarnafn, og hefir síðan bor-
ið nafnið Eiríkur Hansson.
Þau Eiríkur og Jónína hafa
búið í Spanish Fork samfleytt
í fjörutíu og sjö ár, og hefir
þeim vegnað vel. Eiríkur er á-
gætur smiður. Svo árum skifti