Heimskringla - 08.03.1933, Page 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 8. MARZ 1933
Ifiehnskrínjjla
(StotnuB 18S6)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86 537
Ver5 blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstj&ri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
"Heimskringla" is published by
and prínted by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 8. MARZ 1933
TÍMARIT
ÞjóSræknisfélags fslendinga í
Vesturheimi.
Enda þótt tímarit þetta sé nú komið í
hendur flestra þjóðræknisfélags manna,
sem vera munu nú á annað þúsund að
tölu, skal hér með fáeinum orðum á
það minst.
Þetta er 14. árgangur ritsins. Er það
eins og endranær prýðilega úr garði gert
og ásjálegt. Mega Vestur-Islendingar
því vel una, að eina ritið, sem þeir gefa
út, skuli að útliti bera af öðrum íslenzk-
um tímaritum.
Eitthvað er arkafjöldi ritsins minni en
vanalega. Eru það einu menjar krepp-
unnar sjáanlegar á því, og bera mörg
blöð og rit gleggri merki hennar en það.
Efnið er þjóðlegt, sem fyr. Helztu
ritgerðir eru um Guðmund Kamban, eft-
ir dr. Stefán Einarsson; um tölu íslend-
inga í Canada, eftir dr. Rögnv. Péturs-
son, og um Jón skáld Þorláksson, eftir
prófessor Richard Beck. Hafa öll þessi
skrif nokkuð til síns ágætis. Greinargerð
dr. S. E. á Guðmundi Kamban er bæði
læsileg og þörf á höfundi, sem svo niikið
ber á og er talað um, út af síðustu bók-
um hans, einkum skáldsögunni “Skál-
holt.” Guðmundur er að ýmsu leyti svo
einkennilegur maður, að vel er vert, að
á honum sé athygli vakin.
Greinarhöfundurinn minnist á, að
Guðmundur sé þeirrar skoðunar, að rita
skuli mál, sem það er talað. Með sama
merki er Laxnes brendur. En að þar
sé um kost að ræða getur verið álita-
mál. Ritmál er yfirleitt betra, en talað
mál. Það getur varla komið til mála,
að alþýða manna á íslandi hafi á tíð
Snorra og Ara talað eins og þeir rituðu;
né alþýða á Bretlandi eins og Shakes-
peare skráði. Bókmál mun oftast taka
mæltu máli fram og vera meira að segja
nokkur bægisteinn orðskrípa og bögu-
mæla, sem í daglegu máli eru tíð.
Ritgerð dr. R. P. um tölu íslendinga í
Canada, svarar lang-þreyðri spurningu.
Mönnum hefir lengi leikið hugur á að
að vita ger um tölu íslendinga hér, en
það hefir ávalt reynst djúpt á svarinu.
Heimildir sínar hefir höfundur grafið
upp úr innflytjendaskýrslum landstjórn-
ar í Ottawa, og orðið talsvert fyrir að
hafa. Með því var áreiðanleg tala inn-
flytjenda fengin. En svo var auðvitað
eftir að athuga skýrslur, er lutu að
fjölgun íslendinga eftir að hingað kom.
Hefir höfundur einnig í því efni rann-
sakað heimildimar. Fyrir þessa elju er
nú svo komið, að í grein þessari eru
beztu og einu heimildirnar saman dregn-
ar um tölu íslendinga nú í Canada, sem
skrifaðar hafa verið. Eykur grein þessi
gildi ritsins mikið.
Tala innflytjenda telst höfundi alls
vera rúmar tuttugu þúsundir. En alla
íslendinga telur hann rúmar fjörutíu og
sjö þúsundir. í grein þessari er frá
þessu skýTt nákvæmlega eða frá ári til
árs, auk ótal margs annars fróðlieks um
innflutning íslendinga til landsins. Er
og skemtilega frá ýmsu sagt í því sam-
bandi, sem flestir munu hafa gaman af
að lesa, nema ef vera skyldu innflutn-
inga agentar.
í ritinu er enn fremur stutt grein eftir
próf. Halldór Hermannsson um Leif
hepna, og saga eftir skáldið J. M. Bjárna-
son.
Nokkur kvæði eru og í ritinu. Er hlut-
ur séra J. A. Sigurðssonar þar drýgstur.
Yrkir hann, auk nokkurra kvæða ýmis-
legs efnis, eftir Kjartan prófast Helga-
son, vel og að verðugu; einnig eru gaml-
ar samkvæmisvísur til Stephans G.
Stephanssonar, kröftugar og smellnar.
Enn fremur eru í ritinu kvæði eftir frú
Jakobínu Johnson, Richard Beck og W.
H. Paulson.
Tvö sönglög eru og í ritinu, eftir Jón
tónskáld Friðfinnsson, samin við hin
fögru ættjarðarkvæði St. G. St.: “Gamla
ísland, ættland mitt” og “Heimhugi.”
Ritstjóri ritsins er dr. Rögnv. Péturs-
son. Verð ritsins til þeirra, er ekki
heyra til Þjóðræknisfélaginu, er $1. Fé-
lagsmenn eru þeim það hepnari, að þeir
fá það frítt.
RÆÐA ROOSEVELTS FORSETA.
Ræða sú, er Roosevelt forseti flutti,
er hann var settur í forsetastólinn 4.
marz, hefir af sumum verið talin ein sú
ákveðnasta og skorinorðasta ræða, sem
flutt hefir verið við slíka athöfn. Er
heldur ekki laust við, að hún sverji sig
í ætt Rooseveltanna. Þó það sé ókostur
nokkur, að verða að færa lesendum Hkr.
hana á öðru máli en því, er hún var flutt
á, skal samt reynt að gera hér nokkra
grein fyrir efni hennar. En það er á
þessa Jeið:
“Um leið og vér tökum við forseta- j
stöðunni búumst vér við, að samborgar-
ar vorir óski þess, að vér gerum hrein-
skilnislega og ákveðna grein fyrir skoð-
unum vorum á málum þeim, sem nú
varða þjóðina mestu. /
Hagur þjóðarinnar krefst þess, að sann.
leikurinn, allur sannleikurinn, sé hispurs-
laust og einarðlega sagður. Við verðum
að horfast í augu við erfiðleikana, eins
og þeir eru og veigra sér ekkert við því.
Með því einu skiljast oss skyldur vorar.
Ekki erum vér í efa um það, að Banda-
ríkjaþjóðin muni standa af sér storm-
inn, sem nú næðir um hana. Oss hefir
aldrei dottið í hug að halda áð hún yrði
úti, hætti að lifa og dafna.
Eitt er það, sem vér álítum öllu öðru
skaðlegra. Og það er óttinn við óttann,
vanhugsaðan, ástæðulausan, dulklædd-
anan ótta, sem menn búast við að sitji
um sig og læðist að sér í einni eða ann-
ari mynd, en sem mátt dregur úr hverri
tilraun til að sigrast á erfiðleikunum.
Á skugga-tímabilum þjóðar vorrar,
hefir það aldrei brugðist, að þjóðin hafi
skilið sinn vitjunartíma og stutt og unn-
ið að þeim hugsjónum, sem borið hafa
hana til sigurs. Leiðtogar hennar hafa
aldrei haft af öðru að segja. Vér vænt-
um að þetta eigi enn eftir að rætast.
í þeim anda færumst vér, og vonandi
þjóðin öll, erfiðleika þá í fang, sem nú
'eru framundan.
Erfiðleikarnir eru fólgnir í efnalegu
ástandi, í þlí jarðneska aðeins. Ham-
ingjunni sé lof fyrir það. Verðmæti
eigna hefir fallið svo, að áður eru þess
engin dæmi. Skattar hafa hækkað.
Möguliekarnir »til að greiða þá háfa
þverrað. Stjórnir, smáar og stórar, horf-
ast í augu við alvarlegan tekju-missi.
Og hver elfur peningaviðviðskiftanna er
botnfrosin. Visnuð lauf iðnaðarrekst-,
ursins liggja dreifð um foldina. Bænd-
ur hafa engan markað fyrir afurðir sín-
ar. Og fé, sem þúsundir fjölskylda hafa
dregið saman í sveita síns andlitis á
mörgum árum, ef til vill allri æfinni, til
að hafa fyrir sig að bregða í ellinni, er
á svipstundu horfið.
Og það, sem ísjárverðast er af öllu,
er þó það, að miljónir manna horfast í
augu við bjargræðisskort. Og eins marg-
ir vinna nú fyrir mjög litlu. Hversu
bjartsýnir, sem ýmsir kunna að vera, er
heimska að loka augum fyrir þessum
átakanlegu staðreyndum.
Samt er ástandið ekki ókostum lands
eða óblíðu náttúrunar að kenna. Held-
ur ekki óviðráðanlegum pestum, svo
sem engisprettum eða mýi. Þegar vér
berum ástand vort saman við hættur
þær, er forfeður vorir áttu við að stríða
og sigruðu af því að þeir treystu sjálf-
um sér og færðust í fang hverja raun
án þess að óttast, höfum við enn fyrir
margt að þakka. Náttúran er eins gjöf-
ul og fyr, og reynzla mannanna hefir
kent þeim að margfalda þær gjafir. —
Nægtabrunnurinn er enn við húsvegg-
inn þó hraparlega hafi mistekist að nota
hann lýðnum í heild sinni til blessunar.
Aðallega er þetta ástand því að kenna,
að þeir, sem herrar hafa verið fjármála
og viðskifta mannkynsins, hafa brugð-
ist. Þeir hafa nú, sökum herfilegrar
óforsjálni, sérgæðis>háttar og nautsku
(stubbornness) orðið að lægja seglin og
leggjast í skut (abdicate). Hið samvizku-
lausa framferði peninga-valdsins (money
exchangers) hefir nú verið dæmt og létt-
vægt fundið í rétti almennings álitsins. í
huga og hjarta þjóðarinnar hefir því verið
hafnað.
Við þverrandi lánstrausti, sem fjár-
málaherrarnir eiga nú við að glíma, sjá
þeir ekkert ráð vænna en að lána meira
fé. Og sviftir allri von um gróða, sem
þeir hafa til þessa tælt þjóðina með til að
fylgrja sér og sinni fölsku handleiðslu,
halda þeir nú uppörfunarræður og biðja
með tárin í augunum liggur manni við
að segja að endurvekja hið fyrra traust,
sem til þeirra hafi verið borið. Einu
reglurnar sem þeir kunna, eru reglur
sjálfelskunnar. Þeir tilheyra kynslóð,
sem enga æðri hugsjón á. Þjóð með
slíka viðskiftaverði, er dauðadæmd.
Peningavaldinu hefir verið hrundið úr
hásæti musteris síns í nútíðar-menn-
ineru þjóðanna,- Það musteri tilheyrir nú
liðna timanum. Hugsum vær til að
byagja það aftur upp að nýju, verður
bað að vera gert með það í huga, að
bióðfélagslegt gildi þess sé annað og
meira og göfugra, en peningagræðgin ein.
Sæla mannsins er ekki komin undir
bvf. hve mikið fé hann hefir handa milli.
Hún liggur í gleðinni af því, að finna til
þess, að maðurinn hafi verið að breyta
rétt og hafi með starfi sínu orðið öðrum
til einhverrar blessunar.
Um leið og vér viðurkennum, að ein-
staklings auðsöfnum sé ekki hinn sanni
mælikvarði á farsæld manna, mætti
segja, að upphefð og há laun í stöðum
þióðfélagsins væru álíka fánýt að því er
það snertir, og að matlð á stjórnum ætti
í þess stað að fara eftir viðhorfi þeÍKra í
þjóðfélagrekstrinum. Eigum vér hér við,
að enda verði að binda á það, að stjómir
séu ofurseldar nokkru valdi, er í eigin-
gjömum tilgangi hefir nokkuð það í
frammi, er óheili leiðir af fyrir þjóðfé-
lagið, eins og oft á sér stað í banka-
rekstri og öðrum viðskiftum. Helgi þessa
valds blekkir nú engan orðið. Tilgangur
þess ber of glögt á sér merki eigingirn-
irnar til þess. Og svo furðar það sig á,
að traust þess sé þorrið.
En það er ekki einungis þörf á breytt-
um hugsunarhætti hjá þjóðinni og leið-
togum hennar, ef nokkurra umbóta skal
vænta. Það má ekki sitja við orðin
tóm. Vén verðum að hefjast handa, og
það sem skjótast.
Fyrsta og mikilvægasta verkefnið er
að ráða fram úr atvinnuleysinu. Það er
ekki, þó margt hafi um hið gagnstæða
verið sagt, alveg ókleift, ef viturlega og
djarflega er að því snúið. Það er fram-
kvæmanlegt að nokkru, gangist stjóm
vor fyrir því og hafi hún frjálsar hendur
til þess, sem hún væntir að sér verði
veitt. Vér hugsum oss atvinnuleysið sem
óhjákvæmilegt viðfangsefni, er nauðsyn
beri að sinna, sem þjóðin ætti í stríði að
verjast. Aðeins er munurinn sá, að
menn væru kallaðir til að færa sér auð-
legð landsins í nyt með framkvæmdum
nauðsynlegra verka.
Útvegirnir til þessa eru margir. Bæ-
irnir eru of þéttskipaðir fólki. Af því
stafar atvinnuleysið mest. Atvinnulaus-
um lýð bæjanna verður að dreifa út um
landið. Og á sama tíma verður sérstak-
lega að beita sér fyrir það verkefni, að
verð búnaðar-afurða batni, sem aukna
kaupgetu hefir í för með sér og eykur
um leið sölu iðnaðarvöru bæjanna.
Mikil aðstoð í þessu efni er að stjómin
taki í sínar hendur jarðir þær, er lán-
félög hafa tekið af bændum, eða gangist
fyrir að þær verði aftur setnar.
Með því að landsstjórnir, fylkja- og
sveitastjórnir sameinist um að lækka út-
gjöld bænda, er unnið að gengi þessa
máls. Einnig er mikil aðstoð í því, að
stjórnin taki saman höndum við félög ðll,
er bjargráð eru að reyna að veita atvjnnu-
lausum.
Með samvinnu við öll flutningafélög*
má og mikið bæta úr atvinnuleysinu.
Ótal opinber störf bíða og aðgerða hing-
að og þangað um landið. Samvinna við
hlutaðeigandi stjórnir um slík verkefni,
bættu drjúgum úr skák.
Og loks verður þess að gæta, um leið
og fram úr vandamálum þessum verður
ráðið, að ekki sæki aftur í sama horf.
Strangt eftirlit banka og lánfélaga verð-
ur a@ hafa. Það verður enda að binda á
trylt fjárhættuspil með annara manna
fé. Gjaldmiðill landsins verður að vera
tryggur og óyggjandi.
Með þessum vopnum hugsum vér oss
að herja á erfiðleikana. Sérstakt þing
verður kallað saman til þess að
hægt verði sem fyrst að hefjast
handa og koma áformum vor-
um í verk. Samvinnu hvers
ríkis og aðstoðar, verður einnig
leitað.
Með þessa starfskrá í hönd-
| um byrjar stjórnin starf sitt. Að
■ hagur landsins verði ekki verri
af en áður, er von vor. Utan-
ríkismál vor, þó óneitanlega séu
mikilvæg, koma þá fyrst til
sögunnar, er bráðustu nauð-
synjum heima fyrir, hefir sint
verið, og lagður hefir verið
grundvöllur, að hagkvæmri
stefnu og starfi í landsmálum.”
f BERJAMÓ
Yfir sléttu-auðnir rís
Árborg stolt og prúð,
engi og lautir anga
eins og lyfjabúð.
Fugl í Kjarrinu kátt
Kveður ljóðin sín
Sólin jafnt á sakleysið
og syndina skín.
Sveitin eins og bljúglynt barn
brosi í gegnum tár
réttir hljóð til himins
hýrar geilsa-brár.
Fugl í kjarrinu kátt o. s. f.
Þá er ekki amalegt
út um völl og skóg,
af því allar nunnur
eru í berjamó.
Fugl í kjarrinu kátt o. s. f.
Ein er þó sem af þeim ber
æskurjóð og feit;
svartur silki-kyrtill
sveipar brjóstin heit.
Fugl í kjarrinu kátt* o. s. f.
Týnir hún þar berin blá
bæði sveitt og þyrst;
helgi-linið hreina
hengir þar á kvist.
Fugl í kjarrinu kátt o. s. f.
Mærin ugði ekki að sér
að þar væri neinn
forvitinn í felum
fríður yngissveinn.
Fugl í kjarrinu kátt o. s. f.
Ekki er fyrir afklædd fljóð
út í skógi trygt;
hjúpurinn á holdið —
hefði betur skygt.
Fugl í kjarrinu kátt o. s. f.
Piltur þar í rósa-runn
rór og þögull beið;
samt úr fylgsni sínu
sá hvað öllu leið.
Fugl í kjarrinu kátt o. s. f.
Sjálfsagt furðar suma á
sálar-rósemd hans
sem af sjálfsreynd þekkja •
seiðmagn breyskleikans.
Fugl í kjarrinu kátt o. s. f.
Augu mætast — ekki er nein
Abbadís í kring
engin ögrun skelfir
eða fordæming.
Fugl í kjarrinu kátt o. s. f.
Óvart snertir hendi hönd
hægt og mjúkt og þýtt;
umhverfið það andar
undarlega hlýtt------.
Fugl í kjarrinu kátt o. s. f.
Snögt úr læðing losnár þá
lífsins insta þrá
— hratt í heitum börmum
hjörtun ungu slá—.
Fugl í kjarrinu kátt o. s. f.
Freysta dætra Evu — enn
eins og kerlu fyr
ávextir —<- sem eru
alveg forboðnir.
Fugl í kjarrinu kátt o. s. f.
Þó um sumt sem aðhafst er
ekkert páfinn veit, —
ef að ungar nunnur
eru í berjaleit.
Fug] í Kjarrinu kátt
kvakar Ijóðin sín,
sólin bæði á sakleysið
og syndina — skín.
Lúðvik Kristjánsson.
I fullan aldarfjórðung hafa Dodd’«
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla,
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfjabúð-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frá
Dodds Medicine Company, Ltd.. Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
OPIÐ BRÉF TIL
SIGURÐAR SKAGFIELD
Glenboro, Man., 16. feb. ’33.
Þar sem þú ert stöðugt á
ferð og flugi og'ekki gott að
vita hvar þú ert niðurkominn
stundinni lengur, ætla eg að
biðja Heimskringlu fyrir þessi
fáu orð til þín.
Langar mig að þakka þér
fyrir bráfið frá Calgary í sum-
ar og myndina fallegu, er þú
sendir mér nokkru áður, sem
var reglulegt “novelty,”
og síðast en ekki sízt fyrir
komu þína til Glenboro um ár-
ið, og sönginn fagra, er þú
fluflir okkur, sem enn er okk-
ur í fersku minni.
Margan góðan gest hefir að
garði borið hér, sem góðan og
fagran boðskap hefir flutt í
ræðu og söng, en þar stendur
þú í fremstu röð. Söngurinn
þinn, hljómfagur og sterkur,
hafði varanleg áhrif á alla hér,
og ef þú átt eftir að koma á
þessar slóðir, sem eg vona að
verði fyr en síðar, þá koma all-
ir, sem vetlingi geta valdið.
Söngurinn þinn er hrífandi,
en það sem líka vakti eftirtekt
mína var hið prýðilega val text-
anna, er lýsti göfgi í hugsun og
heilbrigðum þroska. Eg gleymi
aldrei, er þú söngst kvöldljóð-
ið “Erla”, eftir Stefán frá
Hvítadal, þar sem orðin og
söngurinn var hvað öðru fegra.
Þar sem siðfáguð göfgi og list
fara saman, þar verður lfsta-
verkið sem himnesk dís, sem
maður beygir sig í lotningu
fyrir.
Mér hafa borist fréttir um
það, að þú gengir sigurbraut
hér. Gleður það mig og alla
vini þína, og allir íslendingar
ættu að gleðjast í hvert sinn,
er Islendingur gengur fram til
sigurs.
Þú átt viljann og vopnið til
þess að sigra. Guðborin gáfa
er dýrara en gull og gimstein-
ar, og sá, sem kann að fara
með hana réttilega, er sælli en
konungur á valdastóli.
Heimurinn er allur á heljar-
þröminni efnalega, og andlega
ástandið er ekki mikið betra.
Kreppan sverfur að hér og mér
finst að sama sagan berist úr
öllum áttum, óvíst hvar það alt
lendir en eitt er víst að menn-
irnir með eigingjarnri hugsun
sinni hafa slept honum í það
öngþveiti sem hann nú er í.
Auðurinn — peningarnir hafa
verið það sem mennimir hafa
tilbiðið — guð þeirra — en
hann hefir brugðist þeim, nema
örfáum, og þeir fáu eiga kann-
ske eftir um sárt að binda.
Eitt er það sem getur gert
mennina farsæla. Það er hin
gullvæga kenning “að leita
fyrst Guðs ríkis og hans rétt-
lætis. Þegar alt mannkynið
lærir þann sannleika að gera
aðeins það sem er rétt og satt
—beygir sig fryir konungi sann-
Ieikans — þá fyrst verða menn-
irnir sælir, þá verður gullöld á
jarðríki. En þess verður líklega
langt að bíða.
En þó margt sé að í henni