Heimskringla - 05.07.1933, Blaðsíða 2

2. SÍÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 5. JÚLÍ 1933
FORNRITAÚTGÁFAN
ekki verið kastað höndunum til
þess verks. Öll hin bestu ein-
Eftir Árna Pálsson, prófessor jkenni höfundarins birtast þar
----- enn á ný á brjóstvit og bókvit,
I. ! getspök dómgreind og sívak-
andi, svikalaus vandvirkni.
enda hefir verið sagt frá Agli
víðar en á Borg, og ekki ein-
ungis til fróðleiks, heldur líka
til skemtunar. En rétt er að
eera þess um þau atvik sögunn-
Það mun satt, að sumir menn ’ ... ar> sem grunsamlegust þykja,
hafa borið kvíðboga fyrir því að Höf. skiftir formálanum í 7 svo sem frásagnirnar um vík-
hin nýja útgáfa íslenzkra forn- kafla. Er þar fyrst rætt um ingaferðir Egils, hólmgönguna
rita sem til var stofnað fyrir vísur og kvæði sögunnar, síðan við Ljót bleika og Vermalands-
nokkru hér á landi, myndi um vísurnar og kvæðin sem ferðina, að þó að þeim svipi í
hvorki verða fyllilega samboðin heimildir söguritarans, þá um sumum atriðum til sams konar
hinum gömlu sniliingum, feðrum aðrar heimilidir hans en kveð- Lsinga í öðrum sögum, þa
forníslenzkra bókmenta, né nú- skaP °S mnnnmæli. — Því næst liggja vafalaust gömul munn-
tíðarsóðmni til slíks vegsauka, er tímatal sögunnar athugað og mæli til grundvallar fyrir þeim.
sem æskilegt væri. En nú er Srem Serð fyrir, hvar og hvenær Það þarf ekki annað en að bera
fyrsta bindi hins mikla ritsafns hún muni rituð °S hver sé lík' f> d- lýsingar sögunnar á víking
komið út og ætti það að kveða legastur til að hafa fært hana Egils saman við frásögn Njálu
niður allar hrakspár Það er 1 letur- Síðasti kafli fjallar um um víking Gunnars, til þess að
Egils sao'a útgefin af Sigurði handrit °S útgáfu. Verður hér finna muninn” (Formáli, bls.
Nordal. Það er að minsta kosti aðeins minst á fáein atriði alls XXV—XXVI).
víst. að ef svo verður fram Þess máls. Egm gamli hefir vafalaust
haldið sem af stað er farið, þá ekki verið allsendis óhlutdrægur
verður fomritaútgáfan einn af m- í frásögnum sínum! Til þess
höfuðviðburðum í bókmenta- hverjum munu flestar hafði hann ekki geðsmuni, enda
sögu íslendinga á 20. old. I paenirnar um Egil stafa upp- komst hann á þann aldur, er
Það var fyrir flestra hluta haflega? AÍveg vafalaust frá
sakir vel til fallið að hefja þetta siálfum honum! S. N. vitnar
mikla fyrirtæki með útgáfu til þeirra ummæla sögunnar, að
Egils sögu. Egill var jafnan í Aeli hafi þótt það tal gott á
hrjósti fylkingar. Og eigi höfum efri árum, að segja frá ferðum
vér svo viss kynni af neinum sínum og afrekum og látið þá
manni frá víkingaöld og land- -tundum fjúka í kviðlingum.
námsöld sem honum, hvort sem Saean getur þessa út af sam-
vér leitum fyrir oss í innlendum vistum þeirra Eails og Einars
eða útlendum heimildum. Því ská.lae'lamms á alþingi, en nærri
að þó að vér vildum dæma allar má geta, að fleiri en Einar hafa
þær arfsagnir, sem geymst hafa girnst að heyra Egil segja frá
f sögu hans, dauðar og ómerk- svaðilförum sínum, en hann
ar, þá talar þó skáldskapur hans íafnan verið fús til frásagna.
ólogið mál um það, hver hann S. N. kemst svo að orði, að
var og hver hann vildi vera. Öll “Egill muni á efri árum hafa
skáld lýsa sjálfum sér ósjálf- sagt svo oft og greinilega frá
rátt .innræti sínu og áhugamál- mfi sinni og afrekum, að með
nm, vitsmunum sínum og til bví hafi verið myndaður stofn
finningum. En mörg skáld gera sögunnar. Auk þess voru vís-
sér þar að auki títt um að lýsa ur hans og kvæði hvorttveggja kvæðanna, að það verður ekki
sjálfum sér beinlínis, og þar er í senn, traustur kjarni sagn- farið frekar út í það mál, en á
Egill fremstur í flokki allra ísl. anna og aðhald fyrir sögumenn- bað eitt skal bent, að engum
fornskálda, svo sem Sigurður ina. Frá Agli var komin mikil beilvita manni getur til hugar
nordal bendir á í formála sínum. ætt og merkileg. Þó að vér|komið> að Egi11 hafi þrevetur
Hann leggur óvenjulega rækt kunnum nú ekki að rekja það(orkt þær vísur, sem sagan legg-
við siálfan sig í skáldskap sín- lið fyrir lið, má telja víst, að|ur bonum í munn. Það er og
um. lýsir ekki síður sinni trölls- einhverjir þeirra ættmanna hafi rær óhugsandi, að hann hafi
legu ásjónu en hafróti tilfinn- átt óðalið Borg og goðorð Mýra dirfst að mæla fram vísuna
inga sinna og hugrenninga. í manna fram að beim tíma, sem Kominn emk á jó íva um
kvæðum hans og vísum kom- sasran er í letur færð. í þessari kvöldið, er hann gekk fyrir
umst vér því í hin nánustu kynni. ætt voru skéld og fræðimenn, Kirfk k°nungs í Jórvík. Og
sem kostur er á, við víkinginn, °á má þar fyrsta nefna Skúla .Vmsar a.ðrar vísur sögunnar,
sem fór blóðugum brandi um Þorsteinsson, sem lifað hefir sem eignaðar eru Agli eða öðr-
mikinn hluta Evrópu á 9. og 10. fram nndir miðja 11. öld, og um eru st°rum tortryggilegar.
öld. Það var ekki að kynja Emar prest Skúlason, höfuð- Eru t*á aiiar þær vísur falsaðar
iþótt þjóðunum, sem áttu að búa skáld 12 aldar (d- um H65). af sagnamönnum og afriturum?
undir svipuhöggum hans, þætti lon Sigurðsson hyggur, að Ein- Vera ma að sv° sé, en S. N.
hann líkastur óargadýri, því að ar hafi búið á Borg. f upphafi hreyfir þó einni tilraun til skýr-
villidýrseðlið í honum var lítt 1S- aidar var á Borg með Snorra mgar a þessu efni, sem vissu-
tamið og lausbeislað. En í hon- Sturíusyni Egill Halldórsson af leSa er Þess verð, að hún sé
um bjuggu þó þeir kraftar mann ætt Mýmmanna. Honum VariathuSuð- Hann bendir á, að
vits og menningar, sem höfu E?jli ?amli svo hugstæður, að^gi11 kunni að hafa orkt sumar
hertoga dæmið Normandi á hann birtist nafna sínum fiþessar vísur, þó að hann hafi
skömmum tíma til öndvegis draumi °S kvað vísu............ Þegar ekki gert Það á Þelm tíma eða
meðal menningarríkja álfunnar, svona stendur á. að jafn svip-1 Þeim stað, sem sagan greinir.
sem íétu eftir menjar, er aldrei mikil °S einkennileg persóna Þa<5 er “ekki fjarstætt að hugsa
hafa fyrnst, í máli, iöggjöf og ’ em Egi11 var> á sér niðia> sem isér’ að hann hafi orkt sumar
landstjórn Énglendinga _____ og bua mann fram af manni á þeirra löngu síðar, ort þær inn
reistu loks frá grunni hið undra sama höfuðbóli, þykjast góðir,í sínar eigin frásögur um afrek
ailir hlutir miklast fyrir mönn-
um, þeir er gerst hafa á yngri
árum þeirra. Sagan ber þess
ljós merki, að hann hefir verið
orðkin nokkuð raupsamur á
hinum efstu árum sínum. —
Svo sem kunnugt er hafa verið
bornar brigður á, að sumar vís-
ur Egilssögu væru rétt feðrað-
ar, og verður ekki á móti mælt,
að stundum hafa þær efasemd-
ir verið á góðum rökum reistar.
Hins vegar hefir aldrei verið
h’>eyft andmælum gégn því að
kvæðin. sem fylgja sögtinni,
Höfuðlausn, Sonatorrek og Arin
bjarnarkviða, væru eftir Egil,
og mikill hluti þeirra lausavísna
sem honum eru eignaðar, sverja
sig svo greinilega í ættina til
færi, og finst jafnvel síðar meir,
að þeir hafi sagt”. Því næst til-
færir hann nokkrar vísur, sem
honum finst ekki ósennilegt, að
hafi til orðið á þenna hátt. Um
af ýmsu öðru, svo sem erlend-
um orðum, er koma fyrir í sög-
unni, og sambandi hennar við
aðrar ritaðar heimildir, til þess
að ákveða aldur hennar. En
verða nýsmíði, lýðríki íslend- af ættinni- en eru sjálfir merkis
inga hið forna. menn, þá eru óvenjuiega góð
skilyrði til þess, að traust og
jí-fe- II greinileg arfsögn myndist og
sin. Það er kunnara en frá
þurfi að segja, að mörg hnytti-
leg tilsvör, sem nafnkunn hafa
orðið, bæði í samföstu máli og
vísur Egils á boðinu Yngvars og ekki telur S. N. að komist verði
vísuna, er dóttir Amfinns jarls|að neinni öruggri og óvefengjan
á að hafa ort til Egils, farast legri niðurstöðu á þann hátt.
honum orð á þessa ieið: “Mérl Hann velur sér aðra rann-
þykir sagan um ferð Egils þre-1 sóknarleið og er hugsanaferill
veturs á Álftanes eins líkleg til hans þessi:
þess að vera að stofni til karla- Fornmenjafræðingar hafa þá
grobb hans sjálfs *og ýkjur aðferð til þess að ákveða aldur
seinni tíma manna. Agli hefir gripa, sem fundnir eru í jörðu,
ekki þótt nóg að hafa ort vísu að þeir gera ráð fyrir, að hið
sex vetra. Hann gat boðið bet- einfalda og viðvaningslega í
ur. Kenningar eins og brim- gerð og skreyting gripa sé jafn-
rótar gagarr, körbeðr bekkþið- aðarlega eldra eii hitt, sem fjöl-
irs og liósundin linns lönd eru skrúðugra er og margbreyttara.
''ullsamboðnar Agli sjálfum, og Þykjast þeir get.a rakið þrosk-
í síþögla-söglum kemur fram ann stig af stigi, ef nóg efni
hvorttveggja í senn, sjálfslýsing er fyrir höndum. Sömu aðferð
og leikur að andstæðingum, beita þjóðsagnafræðingar, ef
sem minnir mjög á annan kveð- önnur gögn bresta til aMursá-
skap hans. Hafi Egill sagt frá kvörðunar. í bókmentasögu er
skiftum sínum við dóttur Arn- aldur verka og höfunda oftast
finns jarls, til sönnunar því, að nær kunnur, en ef svo er ekki
lítt hafi konur hætt að honum verðlir að beita þar sömu að-
á yngri árum (sbr. ungr þorðak , ferð sem í rannsóknum forn-
vel forðum o. s. frv. í 23. v.), menja og þjóðsagna.
þá þurfti hann ekki að láta sig Ef beita skal slíkri rannsókn
muna um að kasta fram stöku yjð íslendingasögur, þá skiftir
í orðastað jarlsdóttur”. (For- eitt atriði mestu máli. Mega rit-
máli, bls. XII.—XIII.). — Auð- arar sagnanna kallast höfund-
vitað verður þessi tilgáta S. N. ar þeirra að réttu lagi, hafa þeir
aldrei annað en tilgáta, en unnið úr sögunum sem fræði-
sennileg er hún. menn, mótað þær og stílað að
sínu viti og sinni vild? Ef svo
IV. er, þá ætti að vera gerlegt að
Á því getur enginn efi leikið, rekja þroskaferil hinna rituðu
að Egils saga hefir verið rituð sagna. En ef hitt er, að sög-
í Borgarfirði, enda hafa vart urnar hafa fengið fulla festu og
verið bornar brigður á það, heildarsvipur þeirra mótast í
nema hvað Wieselgren hefir munnlegri frásögn, þá verður
vefengt, að svo hljóti að hafa nálega ókleift að ákveða skrá-
verið. Telur hann hugsanlegt, setningartíma þeirra. Það gæti
að staðalýsingar hafi verið svo t. d. vel komið til mála, að saga
fastgrónar við hina munnlegu gem var komin í fastar skorður
frásögn, að ekki hafi haggast um miðja 12. öld, hafi eigi verið
um þær, er sagan var færð í færð í letur fyr en um miðja 13.
letur. En ekki sýnir hann fram | öld. Þá skiftir í rauninni litlu
á neinar líkur til, að sagan sé máli um skrásetningartímann,
skráð utan Borgarfjarðar. S. N. jallur þroski hinnar íslenzku
bendir á gild rök, er styðja sagnalistar hefði þá gerst áður
skoðanir hinna eldri fræði- j en sögumar voru ritaðar. “Höf-
manna um það efni. I undar þeirra væru þá lítið ann-
Þyngri þraut er að ákveða að en skrifarar.
Skoðanir fræðimanna hafa
verið mjög skiftar um þetta
atriði. Þó eru menn nær sam-
mála um það, að efni hinna
eldri sagna sé að mestu leyti
sótt í munnlegar frásagnir, en
hins vegar séu margar hinar
meiri sögur bersýnilega steyptar
í eina heild af riturum. Sumir
aldur sögunnar. Það mun flest-
um kunnugt, að langt er frá
því, að samkomulag hafi enn þá
náðst meðal fræðimanna um
það, hvenær íslendingasögur
séu skrásettar. Þeir, ísl, fræðf-
menn, sem mest hafa um það
efni fjallað á síðari tímum, eru
þeir Finnur Jónsson og Björn
breyttu stíl þeirra oft og einatt
eftir geðþótta, ... jóku við og
feldu úr, litu á sig sem söfunda
að því leyti, að þeir mættu
bæta og laga frumritið og bæri
ábyrgð á því, sem þeir skráðu,
þá má geta nærri, hvort sjálfir
frumritaramir hafi beygt sig
umsvifalaust fyrir formi hinnar
munnlegu frásagnar. Þeim hef-
ir vitanlega, eins og hverjum
fróðum íslendingi á þeim tím-
um, verið töm sú list að segja
sögur, og stóðu að því leyti á
grundvelli hinnar munnlegu
sagnalistar. — En það var stórt
og erfitt spor að skrásetja sögu
og engin von til þess, að það
væri gert í sama anda og þeg-
ar sagnasafnarar nú á dögum
taka sögurnar sem óbreyttast-
ar af alþýðu vörum. Vér þurf-
um ekki annað en athuga þjóð-
sögur Jóns Árnasonar til þess
að sjá, hvernig hver skrásetjari
setur sitt mark á sögurnar, og
var þó ólíkt einfaldara að skrifa
orðrétt eftir einum heimildar-
manni.”
S. N. hefir áður, í bók sinni
um Snorra Sturluson, gert grein
fyrir skoðun sinni á þróun ís-
lenzkrar sagnaritunar. Þar var
frá upphafi háð hörð barátta
milli alþýðlegs smekks og kröfu
harðra vísindalegra rannsókna.
Fornaldarsögur voru hafðar til
skemtunar í upphafi 12 .aldar,
en engri þeirra var hleypt inn í
bókmentiraar fyr en um miðja
13. öld. Hinar strangvísinda-
legu kröfur Ara drotna um
skeið, og í skjóli þeirrar stefnu
blómgast ættvísi og þá eru rit-
uð fáorð, samanrekin ágrip
[munnlegra sagna. En smám-
saman eykst andlegt vald kirkj-
I unnar, hin varfærna og skilorða
dómgreind verður að þoka fyrir
|áhugamálum hennar. Ennfrem-
|Ur eru skráðar sögur um sam-
tíðarviðburði, sem engum kom
Uil hugar að kreppa í þröngt á-
j grip. Hin alþýðlega sagnalist
j nálgast anda hinna ströngu
iránnsókna. í ritum Snorra taka
jlist og rannsókn höndum sam-
an. — f Njálu losnar nokkuð
jum það handaband, listin skeyt-
j ir minna um sinn stranga og
iþungbúna förunaut. Og loks
jslitnar upp úr með öllu. Frá-
! sagnarlistin tryllist og óskapast
I í Fornaldarsögum eða Ólafs-
jsögunum í Flateyjarbók, en
I rannsóknarandinn tærist upp,
jverður svipur hjá sjón og hfmir
M. Ólsen, og er alllangt á milliihafa þá skoðun, að sögurnar
þeirra. Telur Finnur Jónssonjhafi frá upphafi verið færðar í jnu næringarlítill í hinum blásnu
flestar íslendingasögur í leturjeins konar bundið mál og geng-
færðar á tímabilinu 1170— |ið frá manni til manns í því
1200, en Olsen hyggur flestar, gerfi. En aðrir halda, að þær
hafi að vísu altaf verið í sund-
urlausu máh, en í svo föstu
formi, að ein kynslóðin hafi
haldist. Hitt þarf engan > að sundurlausu, eru til orðin eftir
Formáli Sigurðar Nordals fyr- undra, þó að sumt geti skolast á. Þau eru það, sem menn
ir útgáfunni er 105 bls., og hefir til og ýkst á svo löngum tíma, vildu sagt hafa við viss tækí-
Fy
rir Fimm Heilar Samstæður
af Poker Hands Spilum
Getlð þér fengjð kvensokka úr hinu finasta siki á 45
möskva prjóni. Jafnframt þvi sem sokkar þessir eru
hinir endingar beztu eru þeir með
þeirri fögru og glanzlausrt áferð, sem
svo mjög er sókst eftir. Fást á öilum
nýjustu liturn. Stærðir S/2, 9, 9i/2, 10.
Það er sannur sparnaður að vefja
upp vindlinga sina sjálfur úr, Turret
Fine Cut, þar sem þér fáið yfir 50
úr 20c pakka.
Það Dorgar sig
í( r* ' *'i£ y? '
aö verja sinarsjalrur ur %
TURRET
FINE CUT
VINDIINGA TOBAKI
GEYMIÐ POKER HANDS SPILIN
Imperial Tobacco Company of Canada, Limlted
þeirra ritaðar eftir 1200. Svo
mjög greinir þá á um einstök
atriði, að Finnur . telur t. d.
Gunnlaugssögu ritaða seint ájnumið þær af annari því nær
12. öld, en Olsen undir Iok 13. j orðréttar. Hins vegar eru þeir
aldar. fræðimenn ekki allfáir, sem
S. N. fer mjög sinna ferða í halda því fram, að ritarinn hafi
rannsókn þessa máls. Hann hefir unnið aðalverkið, hann hafi
myndað sér sínar eigin skoðan- dregið saman efnið, notað rit-
ir — heilt skoðanakerfi — um aðar heimildir, ef þeirra var
ritaldur íslendingasagna. Hann kostur, fært alt í stílinn og
bendir á, að handritin komi mótað heildarsvip sagnanna.
sjaldnast að miklu haldi, er Skoðun S. N. er nú í stuttu
meta skal aldur sagnanna. Elsta máli sú, aS engin saga, sem nú
handritsbrot, sem til er af Egils þekkist, hafi verið skrásett í
sögu, ætia menn t. d., að sé frá sömu mynd sem hún var sögð.
miðri 13. öld. “Það getur tæp- Hann bendir á konungasögurn-
lega verið úr frumriti höfund- ar- Þar getum vér rakið þrosk-
arins, en stendur því þó vafa- un sagnalistar og fræðimensku
laust nær, en nokkurt hinna stig af stigi- Og sama máli
handritanna”. En flest handrit ætlar hann að gegni um ís-
önnur af íslendingasögum tendingasögur.
standa frumritunum miklu fjær, I Hann lítur svo á, að þeir sem
og er því venjulega nálega ó-^settu þær saman, hafi átt úr-
kleift að skera úr, hve margir miklu efni að vinna, “alt frá
liðir séu á milli frumrits og ættvísi og þurrum fróðleik til
elstu handrita, sem geymst skemtisagna og þjóðsagna” og
hafa. sé því “auðsætt að hlutur þeirra
Að því er til Egils sögu kem-
ur, þá gefur hún ekki heldur
sjálf neinar skýrar bendingar
um aldur sinn. Eitt atriði henn-
ar telur þó S. N. að taki af
skarið um það, að hún sé rituð
eftir miðja 12. öld. Það er frá-
sögnin um upptöku beina Egils
og atferli Skafta prests Þórar-
inssonar við það tækifæri. Þetta
er þó ekki mikilsvert því að
engum hefir til hugar komið, að
sagan væri fyr rituð. Þá hafa
menn og reynt að henda mið
í samsetningu sagnanna hafi
verið mikill og sett svip á sög-
urnar. Þeir hafa yfirleitt ekki
numið söguefnið öðru vísi en
svo, að þeir sögðu frá því með
sínum eigin orðum, þeir urðu
að kjósa og hafna, semja og
samræna, færa í stíljinn og
fylla í skörðin. Samtöl og sam-
ræður eru yfirleitt þeirra verk,
þó að viss tilsvör gætu verið
fullmótuð áður. Þegar þess er
gætt, að jafnvel skrifarar þeir,
sem rituðu eftir eldri bókum.
og útsýnilausu úthögum ís-
Ienzkra bókmenta, annálunum.
Höfundurinn útlistar nú þetta
efni nokkru nánar, tekur ekki
einungis “tillit til tímans, held-
ur líka til .staðbundinnar sér-
þróunar í einstökum Iandshlut-
um”.
ísl. sagnaritun hefst á tveim-
ur höfuðbólum Suðurlands,
Odda og Haukadaþ Þar mynd-
ast hinn sunnlenski skóli. Sagna
ritun hans er fáorð, sannfróð,
þur á manninn, og ærið kald-
lynd við allar tilhneigingar til
sögulegra draumóra. Þektir rit-
höfundar þeirrar stefnu eru þeir
Sæmundur og Ari, og eru þó
rit Sæmundar glötuð. Þessi
skóli lagði mjög á ættvísi, og
urðu þá til frumdrög landnámu.
Oft voru stuttar og samanrekn-
ar sögur, nálega í símskeyta-
stfl, látnar fylgja ættartölunum,
og hafa þær orðið síðari tíma
mönnum notadrjúgar heimildir.
Margt af fróðleik þessarar aldar
hefir verið ritað á laus blöð
(schedae), sem komu fræði-
mönnum 13. aldar að miklu
haldi, en týndust síðan.
Önnur aðalgrein íslenzkrar
sagnaritunar spratt upp í Þing-
eyraklaustri. 1 upphafi 11. aidar
starfaði á Norðurlandi einn hinn
mesti og besti alþýðuleiðtogi,
sem nokkru sinni hefir verið á
landi hér, Jón biskup Ögmunds-
son á Hólum. Hann hélt skóla
á stólnum, stofnaði Þingeyrar-
klaustur, þó að eigi kæmist það
á laggirnar fyr en eftir hans
dag, og hafði víðtæk áhrif á alt
andlegt líf Norðurlands. Á Þing-
eyrum hófst norðlenski skólinn