Heimskringla - 15.11.1933, Page 4

4. SÍÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 15. NÓV. 1933
(Stofnuð 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Elgendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 Off 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86 537
VerS blaðsins er $3.00 árgangurinn borgisit
fynrlram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
“Heimskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
i _________________................. ..........
WINNIPEG, 15. NÓV. 1933
HVAÐ ER TRÚARBRAGÐA KENSLA?
Einkennlegt mál hefir nýlega verið lagt
fyrir dómstólana í Norður Dakota. Kært
er, sem brot, gegn því fyrirmæli grund-
vallarlaganna, er bannar að um hönd sé
höfð nokkur trúarbragða kensla í alþýðu-
skólunum, að Nunnum sé veitt kennara-
staða og leyft að kenna við skólana. Mál-
ið kemur fyrir héraðsréttardómara hr.
Guðmund Grímsson er beðinn er að skera
úr þrætu þessari og vísa á hinn rétta
skilning laganna í þessu efni. Er hér um
meira vandamál að ræða en í fljótu bragði
má virðast. Ákveðin kensluskrá er fyrir-
skipuð við skólana, og er gengið út frá
því sem vísu að henni sé fylgt, því að
öðrum kosti væri kennarinn brotlegur við
lögin og kæmi alls eigi til greina úr
hvaða stétt mannfélagsins hann væri.
Trúarbragðakenslan, sem hér virðist vera
um að ræða, verður því fólgin aðallega í
því hvort búning eða klæðaburð kennar-
ans (nunnunnar) — kuflinn, krossinn og
talnabandið — megi skoða sem tæki eða
tákn, sem kennarinn notar og áhrif getur
haft á hugsunarhátt barnanna. Spurn-
ingin er því aðallega um áhrif þessara ytri
tákna á hugarfar og skoðanir barnanna í
skólanum; eða sálfræðileg.
Hugsanlegt er, og alls eigi ósennilegt,
að þessi tákn geti haft margvísleg áhrif á
hugsanir og skoðanir bamanna, er hafa
þau sífelt fyrir augum og hljóta að setja
þau í samband við trúarbragðalegar hug-
myndir. Að minsta kosti hlýtur hin
kaþólska kirkja að líta svo á sem búning-
ur þessi hafa einhverja andlega þýðingu
til að bera, og því einhverja kenningu í
sér fólgna, eða hún myndi ekki fyrirskipa
hann. Áreiðanlega myndi hún ekki sam-
þykkja að hann væri lagður niður. I hin-
um kanonisku lögum kirkjunnar eru
ströng fyrirmæli um það, hvaða búning
klausturnemi skuli upptaka að námskeið-
inu enduðu. Mætti því svo virðast sem
kirkjan sjálf, með þeim fyrirmælum leysi
úr spurningunni og kveði upp dóminn.
Vakning tilfinninganæmis hjá barninu,
með táknum eða fyrirmyndum, fyrir á-
kveðnum stefnum eða stofnunum, má
engu síður skoðast kensla en hin sem
eigi notar annað en bækur eða munnlega
uppfræðingu. Búningurinn er helga á
persónuna og aðgreina hana frá heimin-
um, jafnframt því sem hann á að minna
á myndugleika og hinn æðri uppruna
kirkjunnar hlýtur að vekja einhverskonar
tilfinningar hjá barninu og að sjálfsögðu
þær er að trúarlífinu lúta. Hugur barns-
ins er viðkvæmur og opinn á vissu aldurs
skeiði, fyrir utanaðkomandi áhrifum og er
það marg endurtekin reynsla. Allir kann-
ast við orð kaþólsku kirkjunnar: “Fáið
mér barnið þangað til það er tólf ára, svo
má hver taka við því sem vill.’’ En svo
þarf eigi ávalt börnin til, margt eldra fólk
er móttækilegra fyrir kenningu tákna og
fyrirmynda en rökbundinna fræða. —
“Hvaða rök fylgja engli þeim?” spurði
Hallur á Síðu og svo spyrja fleiri.
í máli þessu virðist vera um það að
ræða, hvaða skilnipg og hve víðtækan
skilning beri að leggja í orðið “kensla”,
hvort eingöngu sé átt við það sem börn
eru látin læra eða sé átt við alt það, sem
áhrif hefir eða getur haft á hugsanir
þeirra, skoðanir eða tilfinningalíf. Engin
fyrirmæli munu vera í ríkislögunum er
höft leggja á trúarskoðanir kennaranna
og hafa allir sama rétt til embættisins
hverra trúarskoðana sem eru. Frá því
sjónarmiði er ekkert því til fyrirstöðu að
nunnur megi vera barnaskólakennarar.
Hitt kemur aðeins til greina að þær bein-
línis eða óbeinlínis beiti ekki áhrifum sín-
um í þá átt að hugur barnanna svegist
að einum eða öðrum kirkjulærdómi, eða
að stétt þeirra og siðareglur verði þess
valdandi.
VÍNBANNIÐ ÚR SÖGUNNI
Tuttugustu og fyrstu stjórnarskrárbreyt-
ingarlög Bandaríkjanna hafa verið sam-
þykt í meira en þrem fjórðu fylkjanna. Er
átjánda stjónarskrábreytingin —- eða
bannlögin — með því úr sögunni. Árið
1918 voru þrjátíu og sex fylki með vín-
bannslögunum. Nú hafa þrjátíu og níu
fylki greitt atkvæði á móti þeim. Tilbún-
ingur og sala áfengis hefst því á gamla
vísu undir eins og stjómin hefir samið
reglur fyrir því.
Þrjú lönd sem vínbann höfðu aðhylst,
hafa á þessu ári horfið frá því. Lönd þessi
eru Finnland, ísland og Bandaríkin.
Það verður því ekki annað sagt, en að
' vínbann hafi reynst skammgóður vermir.
Hvað veldur því, að það hefir ekki
hepnast betur en raun er á? Ástæðan er
auðsæ, þó menn hafi ekki viljað skilja
hana. Hún er eftirlitsleysi laganna. Því
hefir að jafnaði verð haldið fram, bæði í
Bandaríkjunum og öðrum bannlöndum,
að vínbannslög væru orsök til lagabrota,
eða hefðu orðið þjóðfélaginu kennari í
því efni. Sannleikurinn er sá, að vínbann
hefir aðeins leitt í ljós, hvað löggæzlu-
eftirlit hefir verið lítið í þeim löndum,
sem það hafa reynt. Það að bannlög
voru brotin þar, eins og raun sýnir, er
ljóst dæmi af því, hvað vanir og leiknir
menn voru orðnir í því að fara í kring
um lög landsins. Enda mun enginn ó-
vitlaus maður halda fram, að lögbrot hafi
ekki verið framin fyr en vínbann var
reynt, eða að þau hafi ekki nein verið í
öðrum löndum en bannlöndum. ísland
ætlum vér að ekki hafi verið neitt sér-
stakt glæpamannaland á bannárunum.
Aðra ástæðu fyrir því, að vínbannið
hefir mishepnast, má eflaust telja þá, að
almenningur hafi ekki verið við því búinn
og bindindishugsjónin ekki verið eins gróð
ursett í huga hans og æskilegt var. Bann-
ið hefir ef til vill komið ofsnemma til
sögu. Þrátt fyrir það þó bindindishug-
sjónin virtist hafa rutt sér talsvert til
rúms í hugum manna og bindindismenn
skoðuðu tíma til þess komin að vinna að
áfengisbanni, hefir reynzlan orðið önnur.
og meðan svo er ástatt, að hægt er að
telja mönnum trú um að áfengissala, sé
þjóðfélaginu og almenningi gæfuvegur, en
vínbann leiði út á villigötur, hafa bind-
indismenn ærið starf að vinna í þarf-
ir hófsemi og góðra siða. Þörfin á bind-
indisstarfsemi hefir aldrei verið Ijósari
en eftir þessar ófarir vínbannsins.
Vegna eftirlitsleysis bannlaganna, verð-
ur tæplega sagt, að vínbann hafi enn
verið reynt til hlítar. Og önnur eins ó-
fyrirleitni hefir aldrei verið höfð í frammi
af einstaklingum gagnvart neinum lögum,
sem áfengislögunum.
Með fulltingi almennings getur nú á-
fengisliðið byrjað að víggirða sig og festa
sig í sessi til þess að geta komið fram
áhrifum sínum í pjoðfélaginu, sem þessa
stundina virðast skoðuð því til svo mik-
ils góðs, þó reynsla þúsunda ára beri þar
um annað vitni.
Eitt dæmi af því hvernig áfengissölunni
hefir verið trygð framtíð, er það að
stjórnir hafa víða tekið við umsjón og
rekstri hennar og hafa nokkrar tekjur af
því. Svo er það í öllum fylkjum Canada.
Með því er áfengissalan gerð hluti af lifi
brauði stjórnanna. Og það er að taka
bitann frá munni þeirra, að hefta eða þó
ekki sé nema hæga ofurlítið á drykkju-
skap. Það er ekki annað hægt að segja
en að þar hafi Bakkus vel um hnútinn
búið. En ólíklegt er ekki að íbúana iðrist
þess einhvern tíma, að hafa lagt steina í
byggingu þess vígis hans.
M E T
Framh.
Strærsta dýr jarðar, er hvalurinn. Hann
er að líkindum stærsta skepnan, sem
nokkru sinni hefir verið til. Þó rísa skrið-
dýrín fyrrum væru sum lengri en hann,
voru þau að öllu saman lögðu skrokk
minni en hvalur. Lengd þeirra var fólg-
inn í halanum. Einstöku ormar hafa
einnig verið yfir 90 fet á lengd, en lengri
en það, hafa hvalir ekki orðið. Samt sem
áður eru þeir ekki berandi saman við
hvali að skrokkstærð. Minstu kvikindi eru
aftur á móti sóttkveikju-gerlar. Eru
ýmsir þeirra svo litlir, að ekki verða
greindir í sterkustu sjónaukum. Að þeir
séu samt sem áður til vita menn af verk-
um þeirra.
Hæsti maður, sem vísindin héldu til
skamms tíma að uppi hefði verið, var
“írska tröllið” svo nefnda, O’Brien. Er
beinagrindin af honum á safni í London
(Hunterian Medical Museum). Hann var
7 fet og 7 þumlunga á hæð. En í Elgin í
Illinois-ríki er nú 15 ára drengur, Robert
Wadlow að nafni, sem er 7 fet 8^ þuml-
ung á hæð og er enn að vaxa. Af 8 feta
og alt að 9 feta háuin mönnum fasa sögur
en engar af þeim hafa reynst vísindalega
sannar. Bera vísindamenn einnig brigður
á, að risa mannkyn hafi nokkru sinni uppi
verið. Skoða þeir sumar sögurnar um
það stafa af því, að erfitt hafi verið til
skamms tíma að ákveða stærðina af
beinaleifum manna.
Beinagrind er til af minsta fullvöxnum
manni er æltað er að uppi hafi verið, í
Hunterian Medical Museum. Sýnir hún
að stærð mannsins sem hún er af, hefir
verið tæpir 20 þumlungar. Hefir hann
því verið sem næst helmingi minni en
“General Tom Thumb”, sem P. T. Barn-
um hafði um mörg ár til sýnis og einum
12 þumlungum lægri en Mrs. Tom Thumb
sem var miklu minni en maður hennar.
Hann hefir jafnvel verið 9 þumlungum
lægri en Mathew Buckinger, hinn nafn-
kunni dvergur er uppi var fyrir tveim
öldum og minstur allra manna hefir verið
tal’inn.
Minsta spendýr sem menn þekkja, er í
Evrópu. Það líkist mús, og er ekki nema
tæpir tveir þumlungar á lengd með hala.
Það hefst við í hrísrunnum og sefi eða
háu grasi og etur skorkvikindi. Minsti
fiskur er svo nefndur Pandaka-fiskur, við
Philippine eyjar. Hann er þrjá-áttunda úr
þumlungi á lengd, en er eigi að síður
fullkomið hryggdýr.
Jurtir og blóm eru af ýmsum stærðum,
alt frá þeim er ekki sjást með beru auga
og til Royal Water liljunnar; eru blöð
hennar 5 fet á breidd og svo traust, að
haldið geta uppi ungabami. Það er hita-
beltis jurt, en hefir verið ræktuð í húsum
í blómagörðum á Englandi og víðar í
köldum löndum.
í vísindariti nokkru í Bandaríkjunum
birtist á síðastliðnu ári mynd af þyngsta
manni í heimi. Á hann heima í Cali-
forníu; þyngdin var 787 pund. Englending-
ur, Daniel Lambert að nafni, var fram
til þessa tíma talinn þyngstur manna.
Hann dó 1809 og vóg 739 pund. Feitasta
kona í heimi, ætla menn að hafi verið sú,
er sýndi sig um skeið í skemtigarði í New
York og víðar, og gekk undir nafninu
“Little Alpine”. Vóg hún 700 pund. Næst
henni kom Mrs. Katherine Smith í New
York er dó árið 1930. Hún var matreið-
slukona, og vóg 560 pund.
Fjölskylda ein er kend er við Waite
nokkurh er sögð sú þyngsta er sögur fara
af. Heyra henni til 5 manns; og vigtar
öll fjölskyldan til samans 2700 pund. En
stærsta fjölskylda sem kunnugt er um,
hefir verið talin Scheinberg-fjölskylda
nokkur í Þýzkalandi. Eru börnin 87 af
einum föður komin. Skýrslur eru þó
rengdar um þetta og eins um stærð rúss-
neskrar fjölskyldu Andrew Jukoff að
nafni; eru börn hennar talin 54. Um þriðju
stórfjölskylduna eru þó til áreiðanlegar
skýrslur Er hún nefnd dr. Mary Austin
fjölskyldan og var í Bandaríkjunum. Voru
börnin 44. Dr. Mary Austin var læknir í
borgarastríðinu í Bandaríkjunum.
En stórkostlegri og furðulegri en alt
annað eru þó niðurstöður þær, er vísindin
hafa komist að í ýmsum greinum, t. d.
um stærðir í himingeimnum og örsmæð
efnisins. Hinn hringmyndaði skari stjarna
og sólna í himingeimnum, sem sól vor er
einn hluti af, er svo víðáttu mikill, að
vegalengdin um hann þveran verður að-
eins í ljósárum talinn. Og ljósið er um
100,000 ár að fara þá leið. Þar sem
hraði ljóss er nú 186,000 mílur á sek-
undu, eða fer um sex triljón mflur á ári,
geta þeir sem betri reikningsmenn eru en
við, ekki einungis sagt oss vegalengdina
í mílum, heldur jafnframt hvað langan
tíma gangandi maður þyrfti til þess að
komast brautina á enda, þó gamall yrði
hann þá orðinn.
Hvort fleiri hópar sólna eru til í himin-
geimnum vita menn ekki. En það eitt er
víst, að rúm er nægilegt fyrir þá. Fjar-
lægustu stjörnuþokur, sem stjörnufræð-
ingar hafa uppgötvað, eru um 300,000,000
Ijósár í burtu frá jörðu. Ljósið sem frá
þeim er nú að berast til jarðar, hefir því
lagt af stað heiman frá sér áður en
maðurinn var til á þessari jörð, og áður
en hér var nokkurt líf, nema ef vera
kynni fyrstu lífagnir, er í slími
eða á hafsbotni hafast við.
Hinir minstu hlutir, er vísind-
in hafa uppgötvað eru eigi síður
undraverðir og ofar okkar skiln-
ingi en víðátta himingeimsins.
Það eru ekki aðeins gerlar og
efnis eindir sem í beztu smá-
sjám verða séðir, sem fundist
hafa. í beztu smásjám sjá
menn hluti, sem svo eru litlir,
að 150,000 af þeim, lagðir hver
hjá öðrum, eru ekki lengri en
einn þumlungur. Þau vita af
öreindum innan atoma og elek-
tróna, sem eru mörgum sinn-
um smærri en hinar sýnilegu.
Eru vísindin nokkum vegin viss
um, að slíkar eindir geti verið
alt að því tíu miljón sinnum
smærri en sýnilegar eindir.
Víddir í himingeimnum eru
mældar eftir máli sem nefnist
parsec. Er eitt parsec um þrjú
Ijósár eða tuttugu triljónir
mílna. Það er meira alinmálið.
Og í miljónum parsecs er oft
mælt. Þegar stjörnufræðingar
mæla út legu og afstöðu stjarna
nota þeir teningsmláið. Tekur
þá eitt tenings parsec yfir rúm
er að stærð er átta þúsund
biljón biljón biljón biljón ten-
ingsmílur.
Styðsta lengdarmálið, sem
vísindin alment nota, er Ang-
strom- málið, og svo nefnt eftir
hinum frfega sænska eðlisfræð-
ingi, er fann það upp. Eru öldu-
lengdir eða tíðni geisla, svo sem
x-geisla með því mældar. Er
það einn tíu-biljónasti úr
metra. Ef breidd naglar á
mannsfingri væri með því mæld,
yrði hún rétt um hundrað mil-
jón einingar.
Þegar um hraða hluta er að
ræða, er hann eflaust hvergi
þvílíkur, sem í öreindum efnis-
ins innan atómanna. T. d. að
taka atom af vatnsefni. Um
ferðarhraði elektrónanna inn-
an þess er sagður sex miljón bil-
jón á sekúndu. Það er mörgum
þúsund sinnum meiri hraði, en
hraði ljóss eða rafmagns. Er
þó hraði rafmagns talinn 288,-
000 mílur á sekúndu. Við þenn-i
an hraða elektrónanna jafnast
því ekkert, nema ef vera skyldi
mannshugurinn, en hann kem-
ur hér ekki til greina. Ferð-
hraði annara hluta til saman-
burðar verður lítill. Hreyfi-
myndavél tekur 100,000 myndir
á sekúndu. Stjörnuþokur hafa
fundist er fjarlægast sólu með
15,0(10 mílna hraða á sekúndu.
Stærstu flugskip eru sögð að
hafa náð 400 mílna hraða eða
meira hafi þau “dýpt” sér á
fullri ferð. Hröðustu járn-
brautarlestir eru sagðar Chelt-
enham-lestin á Englandi er fer
72 mílur á kl.st., og lest ein ný
á Þýzkalandi er ferðast 90 míl-
ur á kl.st.
Af hlaupdýrum er viss tegund
hunda (greyhound) og pardus-
dýrið fljótust. Fara þau 60
mílur á kl.st. Hestur hleypur
rúmar 40 mílur, karlmaður 23.3
mílur, og kvenmaður 19.3 mílur
á kl.st. Maðurinn er sagður
miklu úthaldsbetri að hlaupa en
þessi fráu dýr. Framh.
1 fullan aldarfjórðung hafa Dodd'n
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla.
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfjabúð-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
: $2.50. Panta má þær beint frft
I Dodds Medicine Company, Ltd.. Tor
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
SIGURÐUR JÓNSSON VÍDAL
Frh. frá 1 bls.
bandalag meðal safnaða Nýja
íslands og eftir það árlega hald-
inn almennur fulltrúa fundur að
vorinu, til þess að ræða hin
sameiginlegu mál safnaðanna.
Eru til fundarbækur frá þess-
um tma er ná yfir níu ára
í skeið, eða meðan að bandalag
þetta stóð. Allir stóðu söfnuðir
j þessir innan Hins ev. Lút.
kirkjufélags og höfðu samþykt.
safnaðarlög þess.
Með^komu séra Magnúsar
vaknaði kirkjulíf að nýju innan
nýlendunnar. Hann var lær-
dóms og gáfumaður góður og
skyldurækinn, alþýðlegur í við-
móti og raungóður og tók inni-
legan þátt í kjörum nýlendu-
j manna. Hann var hraustmenni
! mikið, sem hann átti ættir til
| og ósérhlífinn. Kom þetta
jhvortveggja sér vel á ferðalög-
um um nýlenduna er heita
l mátti veglaus á þeim árum jafnt
sumar sem vetur. Voru flestar
ferðif farnar fótgangandi, ef
ekki varð bátum komið við eftir
jvatninu, en nýlendan var löng
j yfirferðar sunnan frá Merkja-
l'æk og norður að Fljóti. Er
það margra manna mál að fáir
eða engir myndu hafa stigið i
spor séra Magnúsar á þeim tím-
um. Hann var víðsýnn í skoð-
'unum, unni framförum og þekk-
j ingu, og þráði að vekja menn til
hugsunar á því er koma mætti
þeim að notum í hinni vægðar-
, lausu baráttu frumbýlingsár-
: anna. Öðlaðist hann brátt vin-
sældir og virðingu almennings,
! og hefir svo verið sagt að aldrei
hafi nokkur prestur í Nýja ls-
landi náð hinum sömu vinsæld-
um sem hann.
I.
BYRGIÐ
Taktu ungan andans mann
útsýn þó að syrgi. —
Láttu ala ístru’ á hann
inn í sauðabyrgi.
Þá mun hann á þessum stað
þrátt um skjólið gala.
Fyrir aura eftir það
inn í byrgið smala.
II.
UTAN BYRGIS
Taktu ungan andans mann
út að köldum steini.
Þó á kjúkum kreisti hann
kuldinn inn að beini.
Bentu honum útsýn á.
Eins og fjalla hindin
hann með konungs krýnda þrá
klifrar hæsta tindinn. —
J. S. frá Kaldbak
Með honum og Sigurði varð
strax góð vinátta er hélst, með-
an báðir lifðu, voru þeir sam-
j sýslingar og þektu hvor til ann-
ars áður en vestur kom. Mun
Sigurður bráðlega hafa gengið
í Breiðuvíkur söfnuð, því 1890
er hann kosinn skrifari safnað-
arins og fulltrúi á kirkjuþing,
er það sumar var haldið hjá
Bræðrasöfnuði, við íslendinga-
fljót. Tekur hann drjúgan þátt
í störfum þingsins, greiðir at-
kvæði á móti, játningarfestu
þingsins ber fram tvær grund-
vallarlaga breytingar er hvorug
náði þó fram að ganga. Var
önnur þess efnis að þingtími
væri færður aftur til marzmán-
aðar, var Ný-Islendingum það
áhugamál þá sökum vegaskorts
og voranna í nýlendunni.
Skýrði hann svo sjálfur frá síð-
ar, að fullmikið fanst honum
gæta einræðis á þinginu en al-
manna viljans öllu miður. Varð
það til þess, með öðru fleiru, er
gerðist það ár, að hann fjar-
lægðist kírkjufélagið, og varð
við því búinn að fylgja séra
Magnúsi út úr þeim félagsskap,
er að því kom, tæpu ári síðar.
Þá virtíst líka heldur draga í
sundur með séra Magnúsi og
stefnu K. félagsíns þar á þing-
inu. Hafði hann vakið grun á.
sér með það að hann myndi ekki
skipa öllum hinum viðteknu
trúar lærdómum sama sess, en