Heimskringla - 27.12.1933, Blaðsíða 2

I 8ÍÐA.
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 27. DES. 1932
W eimskringla
(StotnuB 18S6)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
»53 og «55 Sargetit Avenue, Winnipeg
Talsími: 86 537__-___
VerS blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyrlrfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
IRáOsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
- EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
“Heimskringla” is publislied by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
j _________________—-----
W'INNIPEG, 27. DES. 1932
HORFURNAR
“Hagur Canada fer batnandi án þess að
farið sé eftir viðreisnarlöggjöf Roose-
velts,” segir M. Grattan O’Leary.
“Viðreisn Canada er eins ör, ef ekki
örari, en í nokkru öðru landi”, bætir
hann við.
í lok hvers árs reyna menn ávalt að
gera sér einhverja grein fyrir störfum
liðins árs og horfunum á árinu, sem fer
í hönd. Hafa nú þegar nokkrar greinar
birst um það efni í tímaritum og blöðum
þessa lands. Væri Hkr kært að flytja
lesendum sínum eitthvað af þeim hug-
myndum, sem þar koma fram. Með það í
huga birtir hún að þessu sinni grein þá, er
orðin hér að ofan eru tekin úr og er
skrifuð af M. Grattan O’Leary, einum af
ritstjórum blaðsins Ottawa Journal. Birt-
ast greinar hans oft bæði í canadiskum
og bandarískum ritum, og þykir ávalt
nokkuð til þeirra koma vegna þeirrar
þekkingar er höfundurinn býr yfir á mál-
um þessa lands og skrif hans bera ávalt
vott um. Grein sú er hér birtist, er tekin
úr blaðinu Chicago Herald and Examiner
og er í lauslegri þýðingu sem fylgir :
Á undanförnum þrem árum, hafa
stjórnir ýmsra landa gripið til þeirra ráða
að taka að meira og minna leyti eftirlit
og rekstur iðnaðar og viðskifta I sínar
hendur. í Canada má heita að sneitt hafi
verið hjá því með öllu. Lýðræðis hug-
myndinni hefir þar verði fylgt á gamla og
reynda vísu í athafnalífi þjóðarinnar. En
þó að slíkt sé nú talið othodoxiskt, en
alræði og ríkisrekstur í smáu og stóru
talinn rationalismi, eða nýjar leiðir, er enn
vandséð hvað reynist bezt.
Það er ef til vill ekkert ónáttúrlegt, þó
ýmsir litu svo á, sem viðreisnin hafi
verið meiri og örari hjá öðrum þjóðum,
en oss. Við vitum hvaða áhrif fjarlægðin
hefir á útsýnið. En að svo sé í raun og
veru bera skýrslur ekki vott um. Þær
bera með sér, að breyfingin til batnandi
tíma hér, er eins mikil, ef ekki meiri en í
nokkru öðru landi.
Atvinna eykst
Hámarki sínu náði atvinnuleysið hér
síðast liðinn vetur. Um 900,000 manns var
atvinnulaust. Samkvæmt skýrslum sam-
bandsstjórnar hafa frá 1. apríl á þessu
ári yfir 300,000 manns eða einn þriðji
allra atvinnulausra, hlotið atvinnu í iðn-
aðarstofnunum landsins. Þegar tekin er
með í reikninginn tala þeirra, er atvinnu
hafa einhverja fengið við störf þau, er
sambandstjómin, fylkisstjómirnar og
sveitir og bæir hafa ráðist í, virðist ekki
fjarri að áætla, að tala atvinnulausra
hafi lækkað sem svarar um helming á
árinu.
ViSskifti eflast 15% í Canada
Viðskifti Canada eru í dag 15% meiri
en fyrir einu ári. Hjá engri annari þjóð
hafa þau aukist á sama tíma meira en
10%. Þetta nær til viðskifta í heild
sinni. Til þess að gefa fá sýnishom af
því, hvernig þetta áhrærir sérstakar iðn-
greinar í Canada, skal bent á hvað
skýrslur herma um það. En samkvæmt
þeim, var iðnaður og verzlun í Canada,
svo mikið meiri jriir októberamánuð í ár
en í október 1932, sem hér segir:
f iðnaði: Pappírsgerð 19%, bfla og
vagnasmíði 148%, raforku 16$%, nauta-
kjöti 23%, stálgerð 67%, byggingaefni
allskonar 69%.
f verzlun: Útfluttar vömr alls 37%,
hveiti 22%, bflar 22%, byggingaviði 216%,
nikkel 581%; innfluttar vömr alls 13%,
bónnill 63%.
Á ótal margt fleira mætti benda, sem
það ber með sér, að lifna sé yfir athafna
lífinu þó í smærri stíl sé.
Verðhækkun er annað, sem einnig ber
hins sama vott, því hún stafar af auk-
inni eftirspurn og kaupgetu. En hennar
hefir einnig orðið hér vart, sem annar
staðar. Þannig hefir t. d. heildsöluverð
hækkað 5%rverð kopars 18%, nautshúða
56%, viðar til pappírsgerðar 8%, hveitis
26%, fasteigna 24%, hluta í gullnámum
90% o. s. frv.
Vöruflutningar með járnbrautarlestum
sýna ennfremur, að þeir hafa í flestum
eða öllum greinum aukist á árinu, nema
hvað komvöru áhrærir.
Flutningar með skipum innanlands hafa
einnig aukist. Um Sault Ste Marie skipa-
leiðina voru í semptember í ár fluttar
8,453,000 smálestir (tonn) af vörum, en
á sama tíma í fyrra 3,807,000 smálestir.
Um Welland og St. Lawrence skipaleiðina,
hefir vöru flutningur einnig talsvert auk-
ist. Mest af þessari vöru var járn og iðn-
aðarvara.
Viðartekjan er þó sú grein iðnaðar er
langmest hefir aukist. Er enginn vafi á
því, að það má Ottawasamningunum
þakka. í september mánuði í haust seldi
Canada 112,000,000 (borð) fet af plönk-
um og borðviði, en sama mánuð 1932
ekki nema 35,000,000 fet. Atvinna hefir
aukist á árinu við viðartekju" 126%.
í fyrsta sinni á síðast liðnum þrem
árum, eru nú viðarsölufélög í eystri sjáv-
ar fylkjum Canada, í Quebec, Ontario og
British Columbia, að gera menn í stórum
hópum út til viðartekju. Og samkvæmt
því er forsætisráðherra, R. B. Bennett fór-
ust nýelega orð, var meira selt af viði í
september mánuði í haust í British Col-
umbia, en nokkru sinni áður á einum
mánuði í sögu fylkisins.
Alt virðist þetta bera vott um, að hagur
Canada se að breytast til batnaðar á
flestum sviðum athafnalífsins, í atvinnu-
málum, iðnaði, námuvinnu, viðskiftum,
verðlagi framleiðslu og aukinni kaupgetu
almennings. Og afleiðingin er sú, að
bæði stjórnir og almenningur er vonbetri
um framtíðina og sigur sinn í baráttunni
við kreppuna.
Það sem eftirtektaverðast mun þykja
við þennan vott um breytingu, er það, að
hann skuli eiga sér stað, án þess að
stjórnin hafi í nokkru skert athafnafrelsi
einstaklingsins í iðnaði, verzlun eða
hverju öðru sem er. Það virðist frá upp-
hafi hafa verið mark hennar og mið, að
verða þar ekki neitt til truflunar að öðru
leyti en því, er snerti að bæta úr atvinnu-
leysinu. Fjárhag landsins hefir hún
reynt að vernda og gildi peninganna og
með því traust og tiltrú landsins.
Með þessu, að því viðbættu að gera
viðskiftasamninga við Bretaveldi og
hverja þjóð sem mögulegt var, hugði
stjórnin að bugur yrði unninn á erfiðleik-
unum með tímanum, en viðskiftin yrðu
sjálf að öðru leyti, að glíma við að koma
báti sínum á réttan kjöl.
Þessari stefnu fylgdi stjórnin bókstaf-
lega. Ein afleiðing hennar var sú, að við-
skiftahalli, er árið 1930 nam $150,000,000,
hefirsnúist upp í viðskiftaágóða við önnur
lönd er nemur $100,000,000 á ári. (Tekju-
hallinn við Bandaríkin var árið 1930 $300,
000,000, sem stafaði af því, að þau voru ó-
fáanleg til að kaupa þá vöru, er hér var
mest þörf á að selja, þ. e. bændavöru.)
Þessari heillavænlegu útkomu varð náð
bæði með viturlegri tolla-álagningu á út-
lendri vöru, og auknum útflutipngi á inn-
lendri vöru.
Ríkjasamningar
Með samningunum sem gerðir voru í
Ottawa við Bretland og öll lönd innan
Brezkarikisins, jókst sala á canadiskum
vörum í þessum lðndum, svo geisi miklu
nemur. Sala á viði, námaframleiðslu og
búnaðar afurða, hefir sérstaklega stórum
aukist, síðan þeir samningar voru gerðir.
Með viðskiftasamningi sem gerður var
við Frakkland og gildandi varð með júní
s. 1. sumar, hefir útflutningur vöru héðan
til Frakklands aukist um 91%.
Við Þýzkaland var og gerður viðskifta-
samningur, er álíka hagkvæmur hefir
reynst. Sannleikurinn er sá, að útflutn-
ingur canadiskrar vöru hefir aukist á
þessu ári í þrjátíu löndum.
Bein afleiðing af þessum verzlunar-
samningum, er auðvitað sú, að fram-
leiðsla hefir í flestum greinum aukist,
sem elft hefir atvinnu og aukið kaup-
getu manna.
Einn stærsti skellurinn er þetta land
varð fyrir, var sá; er England hvarf frá
gullinnlausn. Fyrsta afleiðingin af því
varð sú, að gengi canadiska dollarsins féll
15% í New York. En þar voru bæði lán
landsstjórnarinnar nokkur og öll lán
fylkja landsins. Að standa skil á þeim
lánum, var sú byrði á Canada, er ei verð-
ur lýst, með peningunum þannig föflnum
í verði.
Til þess að reisa einhverja rönd við
þessu, lagði sambandsstjórnin bann við
útflutningi gulls úr landinu, en færðist í
fang að kaupa sjálf alt það gull, sem
bauðst. Með því gulli voru skuldir land
stjórnarinnar og fylkjanna greiddar í New
York um leið og þær féllu í gjalddaga
Er ekkert vafamál að þetta hefir meira
en nokkuð annað vakið það traust á Can
ada út um allan heim, er það nú nýtur.
Og afleiðingin af þessu var sú, að Can
ada gat fyrir þrem mánuðum síðan feng
ið lán út á verðbréf sín í Englandi m'
betri kjörum, en hægt hefir verið á síðast
liðnum aldarfjórðungi. Og um lánveit-
inguna á þessum kjörum sóttu fleiri, en
fengu.
Stjórninni í Canada hefir stundum verið
brugðið um það, að hún væri einráð gerða
sinna. Fyrir kann að hafa komið, að hún
hafi ekki beðið þings með öll mál sín. En
þá hefir líka þörfin rekið eftir. Að hún
hafi yfirleitt á þessum árum stilt í hóf
öðrum stjórnum fremur, verður ekki neit
að.
HAFA DÝRIN
SIÐFERÐISVITUND?
Þegar, Mr. Bennett kom heim af al-
þjóðafundinum í London, var hann um
kringdur á allar hliðar og þess krefist að
hann tæki upp hér viðreisnar tilraunir
Roosevelt, eða einhverja eftirmynd af
þeim. Svar hans var, að í landi sem
Canada, er á erlend viðskifti yrði svo mik
ið að treysta, yrði ekki sú stefna heppi
leg, er hækkaði óeðlilega verð framleiðsl-
unnar; auk þess tryði hann lítið
ofmikil afskifti ríkis af athafnalífi þjóð-
félagsins og sér virtist eðlilegra í lýð-
frjálsu landi, að það lagaði sig eftir
öðrum lögmálum en geðþótta stjórna. Og
að fella gengi dollarsins nú, væri tap,
eftir að hann væri fallinn syðra.
Með batnandi viðskiftum síðustu mán-
aða, hefir krafan um að taka upp stefnu
Roosevelts mjög dvínað. Almenningur er
nú ekki eins viss um það og áður, hvort
sem hann hefir rétt fyrir sér eða ekki,
hvernig hún muni reynast. Hugboð flestra
er nú ef til vill það, að skyldi hún hepn-
ast, hafi Canada eigi að síður nokkurn
hag af því.
Með gengislækkun dollarsins syðra,
hafa Bandaríkjamenn síðast liðinn mánuð
í ótrúlega stórum stíl lagt peninga sína í
eignir í Canada. Þeir hafa keypt upp nám-
ur og iðn stofnanir og peningar hafa
streymt fyrir það í miljónum til Canada
Fyrverandi fjárínálaráðherra Canada Sir
Henry Drayton mintist þess nýlega, að
fyrir verðhækkunina á framleiðslu í
Bandaríkjunum, hefði Canada betra tæki-
færi en þau á útlendum markaði fyrir
sínar vörur.
Þetta, ásamt hinu, að viðreisnar lög-
gjöf Roosevelts er aðeins bráðabirgða
löggjöf, sem óvíst er fyr en eftir næsta
þing, að hvað miklu leyti verður tekin
upp óbreytt, hefir snúið huga þessarar
þjóðar meira að sínum eigin viðfangsefn-
um sem stendur.
SMÁVEGIS
Nýr helgisiður
Sagt er að kirkjuráðið í Þýzkalandi,
sem eingöngu er skipað Nazistum, hafi
sent út fyrirskipun um það, að guðs-
þjónustur skuli hefja og þeim slíta með
Nazista kveðjunni “Heil Hitler”, og skuli
presturinn fyrst bera fram kveðjuna og
söfnuðurinn síðan taka undir.
* * *
VandrataS meðal hófiS
í Soviet-Rússlandi hefir fyrir skömmu
8 dómurum verið refsað fyrir að hafa
felt of stranga dóma, en öðrum 31 að
tölu hefir verið refsað fyrir að hafa kveð-
ið upp of væga dóma.
* * *
13 happatala
Þýzka filmstjarnan Liselotte Schaack
var fyrir skömmu í Monte Carlo. Hepnin
var með henni í spilamenskunni. Eitt
kvöld hélt hún altaf með tölunni 13 og
vann það kvöldið 150,000 franka
* * *
TraustiS á stjórnunum
Spánskt orðtæk segir: Guð blessi
stjórnina því næsta stjómin kynni að
verða verri.
Það er flestum ljóst, að siðir
vorir og athafnir (breytni) vor
stjórnast að mestu leyti, af
þeim hugmyndum, sem vér ger-
um oss, um hvað sé rétt eða
rangt. Vér gefum þessum hug-
sjónum vorum ýms nöfn, eftir
því að hverju þær stefna; eitt
slíkra nafna er siðferðishug-
sjónin, sem lýtur að því hvað
vér hugsum oss sem siðferðis-
lega breytni. Dýrafræðingar
vorra tíma halda því fram, að
dýrin séu ekki með öllu sneidd
þessari hugsjón; þeir halda og
fram þeirri kenningu að vér
ættum að leggja meiri stund á,
en alment gerist, að kynna oss
skapgerð, og það sem kalla
mætti, siðferðis vitund húsdýra
vorra, og annara dýra, er vér
sjáum daglega, þó ótamin séu.
Slík umhugsun og rannsókn á
háttum og eðli dýranna, mundi
vekja meiri samúð í huga vor-
um til þeirra, og á margan hátt
koma í veg fyrir illa og ómann-
úðlega meðferð á húsdýrum
vorum. Vér getum ekki neitað
því, að oss virðist að dýrin
hugsi, en um hvað þau hugsa,
er oss oftast óráðin gáta.
Stundum beita dýrin þó hugs-
un sinni svo ákveðið að ein-
hverri þörf eða einhverri þrá, að
vér getum skilið þau, næstum
eins vel og þau létu þær hugs-
anir snar í ljósi meö orðum. —
Stundum hvílir svo djúp og al-
vöru þrungin ró yfir hugsana
starfi dýranna, að slíkt ó-
sjálfrátt vekur aðdáun vora, eða
meðaumkun, eftir því, sem hin
ytri svipbrygði dýrsins verka á
tilfinningar vorar til gleði eða
sorgar.
Sú spurning kemur eigi
sjaldan upp í huga vorum t. d.,
hvað mun hundurinn vera að
hugsa um, þegar hann liggur
fram á lappir sínar fyrir fram-
an arineldinn, og horfir á log-
ann? Hvað mun kýrin vera að
hugsa um, þar sem hún liggur,
jótrandi í kyrð og ró, í hagan-
um? Hvað mun hesturinn vera
að hugsa um, þegar hann stend-
ur bundinn við hestasteininn,
og bíður húsbónda síns eða
begar hann horfir úr haganum
á umferðina um veginn, og sér
hestana vera að strytast við að
draga þung æki, og oft barða
áfram til þess að taka enn nær
sér, og leggja meira fram af
vöðvaorku sinni, ef þá nokkuð
er eftir? Það er nokkurnveg-
inn víst, að dýrin hugsa um
það er þau sjá, og verða fyrir;
og endurspeglast slíkar hugsan-
ir hið ytra, í ánægju og gleði,
eða hrygð og þjáningu.
Athugunar greind húsdýranna
er mjög mismunandi, og mun
óhætt að fullyrða að athugunar
hæfileiki hundsins sé mestur,
þrátt fyrir það að ýms önnur
húsdýr hafa og talsverða
athugunar gáfu. Munu dýrin
hugsa um hvað sé rétt eða
rangt? Munu þau hafa nokkra
siðferðis meðvitund? Þessum
spurningum er að mestu leyti
ósvarað, enda eru hugmyndir
manna um hvað sé siðferðislega
rétt, eða ekki, stöðugt að breyt-
ast, og er það eðlileg afleiðing
af nýjum viðfangsefnum, og
nýjum lífsviðhorfum. — Eftir
miklar rannsóknir og athuganir
á þessu máli hafa flestir þeir
fræðimenn er við slíkar rann-
sóknir hafa fengist, komist að
jeirri niðurstöðu að maðurinn
sé ekki hið eina siðferðilega
fyrirbrigði í dýraríkinu, þeir
halda því fram, að flest dýr sýni
einhvern vott siðferðilegrar
kendar, þrátt fyrir það þó sú
kend, hjá sumum tegðundum
sé á afar lágu stigi. Siðferði
er að miklu leyti þær hömlur,
sem einstaklingurinn verður að
leggja á tilhnegingar sínar og
þrár, sem hann oft á móti vilja
sínum, neyðist til, bæði ein-
staklingslega og félagslega að
haga sér eftir, til þess að lenda
Áður en hinir frumstæðu for-
feður vorir komust á það stig,
að mynda samfélag sín á milli,
eða að minsta kosti einhverja
tegund af fjölskyldu samheldni
þurftu þeir ltt siðferðis að gæta,
fremur en önnur dýr; og alls
ekki eins mikils eins og nútfðar
tamdir húshundar verða að
temja sér.
Brátt urðu hinir frumstæðu
menn þess varir eftir að þeir
þroskuðust það frá dýrinu, að
þeir fóru að búa saman, eða í
föstu nágrenni hver við aðra,
og mynda með sér félagslega
samheldni, til sóknar og vam-
ar, að slík sambúð var ekki
möguleg, nema þeir kæmu sér
saman um að hegða sér sam-
kvæmt vissum reglum, að þvi
er snerti breytni þeirra hver við
annan; svo sem að stela ekki
hver annars konu, eða nokkru
því er öðrum tilheyrði. Þessar
reglur urðu með tíð og tíma
margbrotnari, eftir því sem hin
vtri skilyrði og menningarleg
þróun kröfðust, og mennirnir
hafa verið, og eru stöðugt að
breyta þessúm reglum, til þess
að samræma þær breyttum
kringumstæðum og lífs viðhorf-
um, og þeim hugmyndum sem
þeir gera sér um hvað sé rétt
eða rangt. Það er þroskun
hinnar siðferðilegu hugsjónar.
Hinn nafnkunni franski nátt-
úrufræðingur Henri Fabre, hefir
skrifað mikið um það, sem hann
kallar: “siðferðiskend dýranna,”
gerir hann glögga grein fyrir
hinum mörgu og ólíku siðferðis
kendum þeirra dýra er hann
hefir rannsakað. Hann bendir
á það sem hann kallar algerða
siðferðilega vöntun, og tekur
kóngulóna, og þá sérstaklega
kvendýrið, sem dæmi. Það er
ó" að vísu nokkuð óbilgjarn dóm-
ur á kóngulóna.
Kvendýrið er bæði bóndinn og
húsfreyjan á sínu heimili, en
hún vinnur líka fyrir öllu hysk-
inu; hún verpir eggjunum, og
ungar þeim út, hún spinnur og
vefur vefinn, hún veiðir flugur
og önnur smádýr er festa sig í
vefnum, hún ver hreiðrið sitt,
á oft í illdeilum og orustum við
ýms skorkvikindi er ónáða heim
ili hennar; í stuttu máli sagt,
bún sér fyrir heimilinu að öllu
leyti. Ilún er fremur matlystug
cs: étur alt sem hún þolir af
bráð sinni, en þegar hún hefir
fengið næju sína, lofar hún
hinu litla og athafnalausa karl-
dýri (föður unganna) að éta
það sem eftir er, ef það er þá
nokkuð, en séu engar leifar eftir
að húsmóðurin er mett, þá fær
karldýrið (húsbóndinn) að
svelta fyrir henni. En þó er enn
verra ef lítið er á borðum, og
húsmóðirin fær ekki nóg í sig,
þá vanalega tekur hún karldýrið
drepur það og étur, án nokkrar
vægðar. Þetta er ömurlegt hjú-
skaparlíf, en vesalings karldýr-
ið verður að hanga með þessum
kvendýrs vargi, því hann getur
ekki spunnið vef, og ekki veitt
sér til matar, og sem einstæð-
ingur gæti hann ekki dregið
fram lífið. Þrátt fyrir þessa
grimd er kvendýrið aðdáanlega
góð móðir, ætíð reiðubúin að
leggja alt í sölurnar fyrir af-
kvæmi sitt. Undir engum kring-
umstæðum mun kónguló fara
til hjálpar annari kónguló, þó
væri af hinni sömu tegund, en
ef hún finnur meidda eða að
öðru leyti ósjálfbjarga kónguló,
er hið bezta sem búast má við
af henni, að hún láti hana af-
skiftalausa, en slík miskun-
semi, stafar einungis af því að
hún er þá ekki hungruð.
Maurarnir (sem eru þó all
grimmir að upplagi) sýna aftur
á móti, hinn siðferðilega eigin-
legleika hins góða samverja;
þeir leggja sig í hættu til að
hjálpa öðrum maurum, frá
sama maurabúi, sem í hættu
eru staddir, eða hafa meiðst.
Maurarnir búa í marghólfuð-
um smá haugum (maura þúf-
ur) sem í sjálfu sér eru heilar
borgir út af fyrir sig, og til þess
ekki í andstöðu eða ósætti við
það umhverfi sem hann lifir í. að mögulegt sé fyrir svo mik-