Heimskringla - 15.08.1934, Blaðsíða 3

WINNIFEG, 15. ÁGÚST, 1934
HEIMSKRINGLA
3. SfÐA
MINNI ISLANDS
Flutt á íslendingadegi að Gimli
2. ágúst, 1934 af
J. T. Thorson, K.C.
Herra forseti,
Fjallkona íslendingadagsins,
gullafmælisbörn og
aðrir hátíðargestir:
Fyrir sextíu árum voru háð
tvenn þjóðleg hátíðarhöld, ann-
að á Þingvöllum við Öxará, en megin tímabil.
hitt í borginni
Bandaríkjunum.
frjálsa þjóð — .fámenna að vísu,
en volduga að andans atgerfi —
á öld þeirrar pólitísku framþró-
u'nar sem nú er að líða. íslenzka
þjóðin hefir laugað sál sína á
hátindum afreksverka; hún hef-
ir einnig drukkið af beiskum
bikar í dalbotnum kvíða og
úrræðaleysis — nú elur hún
aldur sinn á grænu haglendi
vonar og trausts.
Saga íslands skiftist í þrjú
Fysta tíma-
nefnda hátíð var fyrsta íslenzka
þjóðhátíðin haldin vestan hafs,
og fær það okkur mikillar á-
Milwaukee í ^ bilið hefir verið nefnt gullöld
Hin síðar- þjóðarinnar; það hófst með
landnáminu 874 og því lauk
1262 þegar íbúar landsins seldu
af hendi orustulaust leifamar
rakkra manna, fjandskap höfð-
ingja á milli og manndráp; en
hitt er athyglisvert að þeir
menn sem fundnir voru sekir
öldin var heldur ekki glæsileg.
Sjóræningjar frá Englandi,
Spáni og Algiers réðust á ís-
land og rændu hvar sem leið
nægju að njóta hér návistar hr. | af frelsi sínu og gengu Noregi
Friðriks Sveinssonar, sem þátt á hönd. Með þessu leið lýðveld-
tók í þeim atburði. Þjóðhátíðin ■ ig undir lok og annar kafli sög-
á Þingvöllum skoðast ávaltjunnar tók við. Sá kafli var
merkisatburður vegna þess að raunakafli, fullra fimrn alda
við hana var tengd minningin langur, þrunginn af vonleysi
um þúsund ára bygð íslands, J og örvæntingu, og náði fram
auk þess sem hún minti á dag-Jyfir lok átjándu aldar. Svo
mál sjálfstjórnar með þjóðinni.' hófst nýtt tímabil. Þetta tíma-
Á því ári kom í ljós árangurinn bil varð vakandi vitni að endur-
af starfi þjóðhetjunar Jóns Sig- fæðingu íslenzku þjóðarinnar
urðssonar að því leyti sem þjóð- sem sérstakrar þjóðarheildar,! inni en í Chicago borg í dag,
inni þá var veitt ný stjónarskrá' sjálfri sér meðvitandi um mátt j vegna þess að hengt var fyrir happa keðja. Árið 1707 fórust
og Alþingi löggjafarvald, þó tak-J sinn og afeksverk, stælt við ofbeldi og lagabrot, jafnvel þó ig þúsundir manna úr bólunni.
markað væri; þjóðin varð einnig liarðindi öldum saman, staðráð- ekki væri nein framkvæmdar- á sjö ára tímabilinu frá 1752 til
Fiskiver í Nova Scotia
njóta forustu Jóns Sigurðssonar
um þessar mundir. Árið 1852
var gerð tilraun til þess að inn-
lima ísland í dönsku þjóðina
með því að gefa íslendingum
sex þingsæti í hinu nýja þjóð-
þingi Dana. Svar íslendinga var
‘ver mótmælum allir” Þeir
kröfðu'st þjóðlegrar stjálfsstjórn-
ar. Árið 1854 öðlaðist ísland
verzlunarfrelsi og viðskifti hóf-
ust við aðrar þjóðir heims. Að
lokum, árið 1874 var ísl. veitt
ný stjórnarskrá sem gaf þjóðinni
:akmarkaða heimastjórn og
nmráð fjármála sinna. í þessu
var fólgin endurfæðing íslenzku
| þjóðainnar og frá þeim tíma
Böðvar H. Jakobs-
son............... 1.00
K. O. Einarsson .... 1.00
Davíð Jenson ..... 1.00
O. G. Oddleifsson .. 1.00
Ónefndur ......... 25,
L. Bjarnason .......50
S. Ólafsson .........50
Sig. Sigurðsson ,
Ingunn Fjeldsted .
Mrs. A. E. Flint,
Lindsay, Calif.
.50
.50
$16.25
,50
um blóðsúthellingar voru gerðir þeirra lá og margir íslendingar
útlagar, en friður heildarinnar voru handsamaðir og seldir í
var óraskaður. Þetta var ofsa- ánauð. Slík beryting! Afkom-
fengin öld á íslandi en ekki lög- gndur hinna djörfu víkinga gátu
ley,su öld. Það var minna um 1 ehki björg sér veitt gagnvart á-
lögleysi á íslandi á víkingaöld- rásum erlendra sjóræningja. —
Átjánda öldin var ein óslitin ó-
Safnað af Mr. S. Sigurðsson,
Calgary, Alta.
S. Sigurdsson,
Calgary ........ 5.00
hefir hún sífelt verið á leið til Daniel Jóhannson .. 2.00
frekari fullkomnunar. Árið 1918 jón Guðmundsson 5.00
öðlaðist þjóðin fullveldi sitt með j _____ $12.00
stofnun hins íslenka konungs-
ríkis í konungs sambandi við
iDanmörku, samkvæmt sáttmála
Safnað af G. B. Jónsson,
Gimli, Man.
i við Danmörk sem gilda skal í r. Tergesen ..........50
tuttugu og fimm ár. ísland er q. B. Jónsson ........50
nú frjálst og fúllveðja ríki — Séra J. Bjarnason.... 1.00
■ jafn frjálst og það var á gull- b. H. Jónsson .... 1.00
.50
.25
þá myndug í fjárhagslegum in í sköpun nýrra lífsskilyrða
skilningi. Sá dagur, fyrir sex- og að endurbyggja út úr því
tíu árum, varð einskonar landa- liðna og inn í framtíðina nýtt
merkjalína í lífi þjóðarbrotanna þjóðernislegt heimili fyrir hana
beggja megin hafsins, með því sjálfa og afkomendúr hennar.
að í sögu beggja skapaðist nýtt
stjórn til þess að framfylgja lög- 1759 dou 9 þúsundir manna úr
unum. Þetta eru sérkennileg- hallærum og drepsóttum. Árið
uetu einkenni í sögu íslenzka 1755 gaus Mýrdalsjökull og ell-
lýðveldisins að það vatr skylda efu árum sieinna kom fyrir
allra manna jafnt að framfylgja ^ mesta eldgos í sögu þjóðarinn-
Um sumarið 1911 dvaldi eg lögunum. Frelsisást og þrá ein- ar — Heklúgosið mikla. Ofan á
þjóðernislegt tímabil. j sex vikna tíma í Noregi. Eg staklingsins til sjálfsforræðis, þetta, bættist fjárkláði sem stóð
Við þetta hátíðarhald hefi eg steig fyrst á land í Stavángri. 1 trygð með lagavaldi, sem allir yffr f átján ár. Árið 1783 gaus
orðið þess heiðurs aðnjótandi að Á heið einni skamt frá þeim framfylgdu einkendi gullöldina, Skaptárjökull og fylti vötn og
minnast íslands í ræðu, og finn hafnarbæ, er nefnist Ullenhaug, Það tímabil sem bókmentir ís- j dajf meg hraunleðju. En á árun-
eg til verðugs metnaðar yfir því er bautasteinn. Á stein þennan iands blómguðust mest og hin- um 1784 og 1785 dóu einnig
vali . Vafalaust eru margir hér er letrað: “Hér sameinaði Har- ar dásamlegu íslendingasögur yfjr 9 þúsundir manna úr hall-
á meðal okkar, mér færari í aldur hárfagri Noreg 872”. —'voru skráðar og Ísland lagði ærum og drepsóttum. Frá því á
því a£t flytja ræðu um þetta Þessi bautasteinn mænir yfir íram sinn stærsta skerf til gullöldinni hafði íbúum þjóðar-
efni, af meiri mælsku og víð- Hafursfjörð, þar sem Haraldur heimsmenningarinnar. jinnar fækkað úr sjötíu til’ átta-
tækari þekkingu á umtalsefn- vann sinn seinasta sigur, í bar-
inú. Sú hefir jafnan verið venja1 áttu sinni fyrir því að sameina
á liðnum árum að fyrir minni, Noreg í eina heild. Þegar mér
þessu mæltí einhver sá, sem var litið út á Hafursfjörð, þá
innfæddur var á íslandi; þó fanst mér sem eg stæði við
verður þess sennilega ekki langt (vöggu íslands. Þetta var heldur
að bíða, eftir eyktamörkum að engin hugarburður, þar sem or-
dæma, að þeir Vestur-íslending- sökin til hins upprunalega land-
ar, sem þannig er ástatt með,1 náms á íslandi var fólgin í frels-
verði gengnir grafarveg. Þá is og sjálfstæðisþrá þeirra
verður ekki um aðra að ræða manna sem fremúr kusu óviss-
enn menn sem þekkingu sína á una í hinu nýja landi, en að
íslenzkum málum eingöngu beygja sig undir ofríki Haraldar.
sækja til bóka eða frásagna.1 Ingólfur Arnarson tók sér fyrst-
Þegar þar að kemur verður það ur maður varanlega bólfestu á
skylda okkar sem fæddir erúm íslandi og settist að í Reykja-
í þessu landi að gangast fyrir vík 874; nieð komu hans hófst
hátíðarhöldum, sem þessu, til landnámið. Margir aðrir sem
þess að vernda minningu og ekki þoldu ofríki Haraldar kon-
erfðir frá vöggu forfeðra okkar. ungs fóru að fordæmi Ingólfs,
Eg fagna yfir því að eg skyldi og, um margra ára skeið,
verða fyrir vali af hálfu nefnd- streymdu til íslands innflytj-
arinnar, þó eg aldrei hafi stígið endur víðsvegar að úr Noregi,
fæti mínum á íslenkza mold. j Vestureyjunum og írlandi. —
Við atburð sem þennan finnum Frelsisást og þrá einstaklingsins
við allir til þakklætisskuldarinn- til sjálfsforræðis leiddú til bygð-
ar sem við stöndum í við Island, ar íslands. Þessi tvö megin
án tillits til þess hvar við erum einkenni móta, öllu öðru fremur
fæddir; við finnum til metnaðar skapgerð íslendinga enn í dag.
yfir sameiginlegum þjóðernis- Það er ekkert hliðstætt dæmi til
legum uppruna okkar og geym- í sögunni við lýðveldið sem
um í þakklátri endúrminningu stofnað var á íslandi að land-
erfðafé hins liðna, sem telst náminu loknu. Þetta var ofsa-
engu síður eign okkar sem hér fengin öld. Landnemarnir voru
erum fæddir en hinna sem upp- sérráðir, með brennandi ást á
aldir voru á íslandi. jfrelsi og persónulegu sjálfsfor-
Tuttugu og eitt ár er nú liðið ræði- Þeir vildu engum lúta.
frá því að eg flutti mína fyrstu Þó gengu þeir inn á að sameina
ræðu á íslenku á íslendingadegi sig um stjórnarfar, sem ekki
í þessum skemtigarði á Gimli hefir átt sinn líka í sögunni.
og veittist mér þá sá heiður að Þótt þeir væru sérráðir og elsk-
minnast íslands. Eg heimsótti uöu frelsi þá beygðu þeir sig þó
Gimli þá, nýkominn frá Eng- fyrir lagavaldi . Þeir neituðu að
landi eftir þriggja ára dvöl þar; viðurkenna konungsvald en
á því tímabili voru íslenzku gengu inn á að hlýða lögum
blöðin aðal samböndin sem eg og árið 930 var Alþingi stofnað.
hafði við ísland og íslendinga. Eg ætla mér ekki að fara ítar-
í það skifti mintist eg einkutn lega út í skipulag þess eða
og sér í lagi á tilfinnngalíf þjóð- starfsaðferðir, að því undan-
arinnar og þjóðernislega meðvit- skyldu, að það hafði bæði dóms-
und hennar. Saga íslands og og löggjafarvald. Það var einnig
íbúa þess er gömul en saga ís- miðstöð samfélags og andlegs
lendinga sem sérstakrar þjóð- lífs þjóðarinnar; þangað sóttu
enislegrar heildar, er tiltölulega skáld og sögumenn; þar voru
ný. Eg vil leyfa mér að fara sögurnar sagðar og endursagð-
nokkrum orðum um þetta ar. Þar var engin konungur, eng-
efni með það fyrir augum að in framkvæmdarstjóm, ekkert
draga fram í dagsljósið hvaða vald að undanteknu lagavaldinu,
verðmæti sálar og tilfinningalífs sem alltr jafnt urðu að hlýða og
hafa einkent sögu íslands, og fylgja fram. lslendingasögur
hvað það var sem vísaði fólkinu geta um marga hrikalega at-
veg um aldirnar, kveikti hjá því burði víkinga eldarinnar; sög-
Hvað batt enda á gullöldina? tíu þúsundum ofan í fjörutíu
Það var veiklun lagavaldsins þúsund. Þetta hafði ísland dýpst
og upplausn róta sjálfstæðisins. sokkið í sögunni. Þrátt fyrir
Goðarnir höfðu átt í innbyrðis það kom fyrir merkilegur at-
erjum og fór svo að lokum að burður við lok aldarinnar, sem
vald þeirra lenti í fárra manna j sannaði að lífæð þjóðarinnar
hendur. Spilling hafði skotið var ekki hætt að slá. Þjóðin
rótum í lýðveldinu. Styrjaldir
hafði gengið í gegnum eldraunir
urðu hrikalegri og hrikalegri án sem engin önnur þjóð hafði
þess að hegning kæmi fyrir; komist í. Fólkið var að verða
innbyrðis hatur fór í vöxt; ó- úrræðalaust. Boðað var til
skipulag kom í stað laga og fundar til þess að ráða fram úr
reglu. Noregs konungur greip málum og kom þá jafnvel til
tækifærið og árið 1262 gengu tals að segja skilið við landið,
goðarnir honum á hönd skilyrð- taka sig upp og stofna til ný-
islaust. Dauðþeryttir og yfir- bygðar á Jótlands heiðum í
unnir sökum innbyrðis fjand- Danmörkú. En sá andi sem
skapar og bardaga, seldu ís- j verndað hafði þjóðina á löngum
lendingar af hendi lýðveldi það, harðinda og hörmunga öldum
sem reist hafði verið á grund- sigraði og þess vegna var það
velli frelsis og sjálfstæðishug- ákveðið að halda sér við ísland,
sjóna og haldið við með laga- án ‘tillits til afleiðinganna. Slík
var átjánda öldin, öld eldsum-
brota, depsótta og hallæra. —
Engin þjóð hefir átt við aðra
eins örðugelika að stríða og
engin þjóð hefir staðist eldraun
valdi. Grundvöllurinn var marg-
sprunginn.
Það var komið miðalda myrk-
ur. Starfsvið Alþingis var aðal-
lega orðið að dómþingi, jafnvel
þó það enn hefði að vísu nokk- ] sína á sama hátt og íslenzka
urt löggjafarvald; en sá sjálf-' þjóðin. Skapgerðar einkenni
stæðisandi sem einkendi gull-. þessarar aldar voru hugrekki,
öldina var horfinn. Jafnvel bók-' þolgæði, fastheldni og viljaþrek;
mentum íslendinga hafði farið verðmæti sem veittu þjóðinni
hnignandi. Hinn frjálsmannlegi mátt til sigurs í strangasta and-
blær sem andaði. frá ljóðúm streymi. Eitthvað var ennþá
þjóðarinnar á víkinga öldinni óeytt af andlegum mætti gull-
gerði ekki lengur vart við sig. aldarinnar úr því að þjóðin vildi
Formið var tekið fram yfir sál- ekki segja skilið við sitt hrjáða
ina. Yfirstjóm íslenzkra mál- land til þess að njóta auðveld-
efna skiifti um hendur árið ari lífskjara í Danmiörku. Föð-
1380. Danmörk tók við af Nor- ] urlands ástin gekk fyrir öllu
egi. Danakonungur tók að sér.öðru.
umsjón kirkju og annara and-j Út við sjóndeildarhringinn
legra málefna. Verzlunareinok- birtist nýtt tímabiJ. Frelsis-
unn var sett á fót sem stíflaði hreyfing sú sem orsakað hafði
viðskiftalindir þjóðarinnar. öll stjómarbyltingúna frönsku
stjórnarembætti lentu í höndum J dreifðist út um norður Evrópu
Dana. Jafnvel íslenzk tunga, löndin og þráin eftir pólitísku
tunga sagnanna, skáldanna og frelsi kveikti að nýju eld í hjört-
hetjanna varð dönsku skotin og,um íslendinga. Það fór að birta
fékk á sig óþjóðlegan blæ. Ís-Já ný yfir bókmentunum; fólkið
land var að sökkva. Við lokjfór að finna á ný til metnaðar
fjórtándu aldar gaus Hekla og yfir íslenzkri tungu og að
eyddust þá heilar sveitir í elds- hreinsa hana af erlendum sora.
úmbrotum. Árið 1402 gekk Nú var það metnaðarmál að tala
Svarti Dauðinn um landið og hreina íslenzku í stað þess að
er sagt að þá hafi farist um skammast sín fyrir hana. Al-
tveir þriðjungar íbúanna. Drep- þingi, sem flutt hafði verið til
sóttir voru svo að segja, hvers- ] Reykjavíkur árið 1789 og lagt
dags viðburðir. Siðbótartíma-, niður að fullu árið 1800, var
bilið hafði haft lítil áhrif á ls- j endúrreist árið 1843 sem ráð-
lendinga, að undanteknu því að gjafarþing. Kröfurnar um þing-
skift var á lúterskum sið og ræðisstjórn, sem voru að ryðja
| aldartímabilinu. Styrjaldir eru Mrs. Guðf. j6nsSon
,úr sögunni, en friður ríkir í 1 j
landi- Christiana Chiswell 5.00
Þannig er saga okkar fá- Pálína Magnússon 1.00
mennu þjóðar í fáum dráttum; Mr. og Mrs. Guðm.
stórfengileg hetjuverk, átakan- Erlendson .......... 1.00
legar þrautir, sigurfögnuður, Mr. og Mrs. Ketill
hugarvíl. Við höfum kannað Valgarðson .............. 5.00
djúp mannlegra tilfinninga. Við w. J. Árnason ...... 1.00
höfum svalað okkur á víni sig- h. O. Hallsson..........50
úrvinninga og drukkið af Mrs. A. N.....................50
dreggjum ósigranna. Hið end- Harold Bjarnason .50
urfengna frelsi og sjálfstæði Mrs. Jóhanna Capt.
hefir veitt nýjum lífsstraumum j. stevens.............50
inn á hið gamla land okkar — Sigbj. A. Thordarson .50
og fögnum við yfir því. Hinir Thori Ellison ........ 1.00
eldri íslendngar hér, minnast ís- Mrs. Josepina J. P.
lands best frá ströngustu bar- Johnson.............. 1.00
áttu tímunum; það var vonin Björn B. Johnson .. 1.00
jum betri aðstæður bömunum Einar Gíslason .......... 2.00
til handa sem var orsökin til ----- $24.25
komu þeirra hingað. j
í Heimspekingar og guðfræð- Safnað af GuSjón Björnsson,
ingar fullvissa okkur um að sál Pembina, N. D.
i mannsins sé ódauðleg. Engin Guðjón Stefánsson 1.00
þjóð tortímist meðan andi henn- Guðjón Björnsson 2.00
ar vakir. Frelsisástin var móðir F. E. Scheving........25
íslands — hugrekkið hél't þjóð- Árni Scheving ...... 1.00
inni við líði gegnum hörmung- Mundi Ólson .............50
ar aldanna. Aldirnar hafa Ónefnd ......................50
jstimplað merki sitt á íslenzku ----- $ 5.25
! þjóðina. Hugrekki henúar er Dora S. Lewis,
'ekki ástæðulaust né heldur fast- Olympia, Wash.......... 5.00
j heldnin og viljaþrekið. Þessi
jVerðmæti hafa verið brend í sál Safnað af S. Sölvason,
þjóðarinnar. Þjóðin hefir feng- Westbourne, Man.
ið frelsi og við það hefir skapast Sig. Sölvason ... 5.00
hjá henni sjálfstraust. E. G. Thomasson .... 5.00
íslendingar tæmdu sinn beisk- H. Sigurðsson .......50
asta bikar þegar þeir seldu af ----- $10.50
hendi frelsi sitt. Sjálfstæðis-
þráin brann þó aldrei út með Safnað af G. Ármann,
öllu; neistar hennar lifðu með Grafton, N. D.
þjóðinni og nú hafa þeir skapað Mr. og Mrs. G. Ár-
lífrænan loga. Megi sá logi mann ................... 2.00
lýsa þjóðinni fram um’aldir. Miss Thora og* Sarah
JARÐSKJÁLFTASJÓÐUR
Gjafalisti
Klúbburinn “Helgi
Magri” ........... $100.00
Thorkelsson Family,
Winnipeg ............ 50.00
Sigríður Thorson,
Winnipeg .......$2.50
Mr. og Mrs. Stefán
Baldwinson ..... 5.00
Lárus Guðmundson,
Winnipeg ....... 2.00
J. Sigurdsson, Wpg. 1.00
J. Thompson, Valoúr
Rd., Winnipeg .... 5.00
Sesselja Oddson,
Arborg, Man....5.00
---- $20.50
þrá til framtaks á Gullöldinni; urnar geta um líkamlegar og kaþólskum. Verzlun fór þverr- sér til rúms í Evrópu tóku að
varðveitti það í myrkri, miðald- andlegar hetjur, eldför æfintýr- andi og fátæktin spenti þjóð- gera vart við sig á íslandi líka.
anna og endurfæddi það semanna, ástríður sterkra og hug- ina heljar greipum. Seytjánda ísland átti því láni að fagna að
Safnað af Mr. og Mrs. Tr.
Ingjaldson, Árborg:
Mr. og Mrs. Tr. fngjald-
son, Árborg, Man. 2.00
S. E. Björnsson .... 1.00
Ingi Thorarinson .... 1.00
B. M. Paulson ... 1.00
K. Jóhannsson.......50
E. Magnússon .......50
E. A. Sigurðsson....50
O. Johnson .........50
S. María Bjarnason .50
J. Laxdal ..........50
G. O. Einarson......50
J. B. Jóhannsson....50
Guðrún Sigurðsson .50
S. S. Guðmundsson .50
Howardson ..... 1.00
Frh. á 8. bls.
HREIN HVlTUR
GOTT LÍM
BEZTA EFNI
HREIN HVITUR
VINDLINGA PAPPfR
STÓR pm BÓK
aðeins cents