Heimskringla - 10.10.1934, Blaðsíða 4

4. StÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 10. OKT. 1934
^Jeímskrhtgla
(StofnuO 18S6)
Kemur út á hverfum miOvikudegi.
Elgendur:
THE VIKING PRESS IjTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeff
Talsímis 86 537
VerS blaðsins er $3.00 árgangurinn borglst
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
öll viSskifta bréf biaðinu aðlútandi sendist:
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
“Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 10. OKT. 1934
HVAÐ KLUKKAN SLÆR
Fregnmolar frá ýmsum löndum og þjóðum
Lánstraust Canada
Síðast liðna viku tók stjórn Canada
$250,000,000 lán til þess að greiða með
það af sigurláni landsins, sem í gjalddaga
féll 1. nóvember. Lánið var alt veitt inn-
an lands, af þegnum landsins. Og áður
en vikan var liðin, höfðu fleiri sótt um
að veita það, en með þurfti.
Sigurlánið var tekið árið 1919. Vextir
á því voru 5 til 6%. Með þessu nýja
láni græðir Canada u'm $4,000,000 í vöxt-
um á ári. Síðan 1931 hefir sambands-
stjórnin verið að smáborga þetta sigur-
lán með nýjum lánum og nepmr hagn-
aður hennar í vöxtum af því á ári nú
orðið $ií;ooo,ooo.
Hon. E. N. Rhodes, fjármálaráðherra
sambandsstjórnar fórust orð á þá leið um
þetta lán, að með þessum útgjalda spam-
aði og auknum tekjum stjórnarinnar á
annan hátt, aukinni verzlun yfirleitt og
auknum tekjum þjóðbrautakerfisins, væri
ekki óhugsanlegt, að sambandsstjómin
gæti á komandi ári lækkað skatta að ein-
hverju leyti.
Þegar á það er litið hvemig kreppan
hefir leikið ýmsar eða flestar aðrar þjóð-
ir heimsins, má það undrunarvert heita,
hvemig Canada hefir staðið hana af sér
og haldið lánstrausti sínu óskertu. Þetta
háa lán, sem þjóðin veitir landinu með
íþessum góðu kjörum umsvifalaust, er
ótvíræður vottur um trú hennar á land-
ið og framtíð þess.
Byltingin á Spáni
Á Spán er vanalega litið, sem land, er
tilheyri miðöldunum fremur en nútíðinni.
Eigi að síður geisar þar nú bylting, sem
ber vott um alt annað, en að landið fylg-
ist ekki með samtíð sinni. Sósíalistar á
Spáni hafa gripið til ofbeldisverka gegn
stjórninni og verkföll eru yfirstandandi í
stærri bæjunum.
Stofnun lýðveldisins á Spáni 1931, var
afleiðing frelsishreyfingarinnar er þar
hófst 1898, eftir að Spánn fór halloka
fyrir Bandaríkjunum. Það sem fyrir hin-
um frjálssinnuðu vakti, var að hefja land-
ið og skapa þar nýja menningu. Og fyrir
þrem árum hepnaðist þeim, að steypa
Alfonso konungi af stóli og stofnsetja lýð-
veldi. Það sem sósíalistamir stefna nú
að, er að halda byltingunni frá 1931 á-
fram, með því að brytja upp eignir stór-
eigna-manna, gera iðnaðinn að þjóðeign
og losa landið algerlega undan útlendu
valdi, í hvaða mynd sem er.
En þar sem Spánn er kaþólskt land og
framfarir hafa verið þar mjög hægfara og
iðnaðurinn má enn að miklu leyti heita
rekinn á gamaldagsvísu á heimilum
er þar að líkindum ófrjór jarðvegur fyrir
skoðanir eða stefnur sósíalista, eins og
þær era í Vestur-Evrópu. Kenning Karl
Marx hefir ekki fest þar neinar rætur og
á þingi á sú stefna fáa málsvara.
Ástæða sósíalista fyrir árásum sínum á
lýðveldisstjórnina ,virðast þær, að maður
að nafni Gil Robles, er tahnn að hafa þar
meiri, áhrif, en æskilegt er. Hann er 35
ára og er blaðamaður. Hans er annars
að litlu getið. Hann er giftur konu af
einni ríkustu ætt landsins, og er ákveðinn
andstæðingur þeirra er eignarétt vilja af-
nema. Kaþólskur er hann og í húð og
hár. Þingmannaflokkur hans er fjöl-
mennur og hann fylgir stjóminni að mál-
um. Stjórnin má ekki án þess fylgis vera
vegna þess að hennar flokkur er fámenn-
ur. En sósíalistar telja Robles f sjálfu sér
andvígan stjóminni og ýms harðhnjósku-
leg lög og skipanir, sem frá stjóminni
koma, eru honum eignuð. Eru þar á með-
al dómar, sem sósíalistar segja, að kveðn-
ir hafi verið upp án yfirheyrslu eða rann-
sóknar, bann fundarhalda og fleira því
um líkt.
En útlitið fyrir að sósíalistar vinni sig-
ur, er mjög lítið. Hitt þykir líklegra, að
andróður þeirra gegn stjóminni, geti orð-
ið til þess, að efla svo fylgi Robles, að
hann nái völdum. Og fari svo, getur
síðari villan orðið hinni fyrri verri. Robles
lætur sem hann gefi ekkert fyrir fas-
cisma. En hann er samt sem áður mjög
því fylgjandi, að samband kirkjunnar
við Róm, sé sem öruggast. Hann er bæði
vinur Mussohni og Alfonsó konungs. En
þrátt fyrir það er ekki óttast, að kon-
ungsstjómin verði endurreist. Það sem
framsýnir menn hafa mestan beyg af, er
að ef Roibles nái völdum, verði valdi lýð-
veldisstjórnarinnar hnekt, með árásum
sósíalista, og þá sé fascistastjórn nokkum
veginn sjálfsögð undir forustu Robles með
Mussolini að bakhjarli.
“ULTRA-ULTRA TÍZKU MÓÐIR”
Með þessum orðum var frú Gloríu
Morgan Vanderbilt lýst í hæstarétti New
York ríkis nýlega —af móður sinni.
í réttinum var frú Vanderbilt, hin ríka
unga og forkunnar fríða ekkja Reggie C.
Vanderbilt. Þar var og 10 ára dóttir
hennar Gloría, erfingi að $4,000,000. Enn-
fremur var þar frú Harry Payne Whit-
ney, systir Reggie og frænka Gloríu litlu.
Hafa málaferli staðið yfir um hríð milli
móður Gloríu og frænku hennar út af
því, að báðar vilja sjá um uppeldi hennar.
Um nokkur undanfarin ár hefir bamið
verið hjá frænku sinni.
Frú Vanderbilt sækir málið. Heldur
hún fram, að dóttur sinni hafi í raun
og veru verið rænt frá sér.
Af framburði vitnanna vekur mesta
eftirtekt það sem móðir frú Vanderbilt,
frú Laura Kilpatrick Morgan heldur fram.
Dóttur sína telur hún óhæfa til að sjá
um uppeldi Gloríu. Orð hennar voru
meðal annars þessi:
“Mín skoðun er sú, að Gloría ætti ekki
að vera undir hendi móður sinnar. Enda
þótt hún sé dóttir mín er hún ultra-
ultra tízkumóðir. Við vorum í París hálft
fimta ár og á þeim tíma varð eg aldrei
þess vör, að hún gæfi Gloríu hinn minsta
gaum. Tímanum var öllum eytt til
skemtana.
Hún svaf vanalegast til klukkan eitt
eða tvö eftir hádegi. En eftir að hún var
klædd, var undir eins haldið á drykkju-
samkomur, veizlur eða klúbbdansa og þar
verið fram undir næsta morgun. Félag-
arnir voru oftast fólk, sem æfinni eyðir í
öfgakendri glaðværð. Oft tók hún sér
ferð á hendur til Þýzkalands eða annara
landa án þess að skilja eftir nokkra árit-
ún til sín. Á þessum ferðalögum gat eg
því ekki skrifast á við hana, nema þá
sjaldan að hún sendi línu. Og í bréfum
til mín, kom varla fyrir að hún mintist á
barnið sitt, sem þá var í vöggu.”
Annað vitni, ungfrú Emma Sullivan
Keislich, hjúkrunar kona Gloríu, fullyrti
að frú Vanderbilt hefði nýlega reynt að
sýna Gloríu, hvernig fara ætti að því, að
blanda uppáhaldsdrykk sinn, cocktail. —
Ennfremur hefði hún borið að vörum
hennar gosdrykki, sem lækhar hefðu
bannað henni að drekka.
Frú Vanderbilt sagði ekki orð í réttin-
um í þetta sinn. Dóttir hennar ekki held-
ur. Þegar Mrs. Vanderbilt bað Gloríu að
koma til sín í réttinum, og beirddi út
faðminn á móti henni, sneri Gloría baki
við henni og gekk burtu.
Hver veit nema að jafnvel tízkumóðir-
in hafi þá stundina hugsað um mannlífið
frá öðru sjónarmiði, en hún var vön?
Upton Sinclair
Á fundi dekókrata í Californíu-ríki ný-
lega var stefnuskrá sósíalistans Upton
Sinclair viðurkend af demókrötum og
skoðuð í fullu samræmi við stefnuskrá
þeirra. Þar sem Upton Sinclair hefir náð
tilnefningu og sækir um ríkisstjórastöð-
una í Californíu í kosningunum sem fara
fram Þnæsta mánuði (nóv.) sem'demó-
krati, varð flokkurinn að gera annað-
hvort, að hafna honum, eða viðurkenna
stefnu hans, sem Sinclair nefnir EPIC
(End Poveryt in California). Og að bræða
stefnurnar saman virðist hafa gengið
greiðlega af atkvæðagreiðslunni um það
að dæma. Með sameiningunni voru 113
atkvæði, en 4 móti.
Einn í flokki þeirra er atkvæði greiddu
með stefnuskrá Sinclairs, var Senator
William G. McAdoo, mjög nafntogaður
flokksmaður demókrata. Hann var t. d.
fundarstjóri á fundi demókrata í Chicago
1932, þegar stefnuskrá Roosevelts var
samin. Annar ' er atkvæði greiddi með
stefnu Sinclairs, var George Creel. Hann
hafði umsjón útbreiðslumála með höndum
á stríðsárunum og hann sótti um tílnefn-
ingu frá hálfu Demókrata nú á móti Sin-
clair, en tapaði.
Þetta er nú alt efitrtektavert frá flokks-
sjónarmiði skoðað en þó er eitt sem undr-
unarverðara er en þetta og það er, að
eftir að þessu öllu hafði verið til vegar
snúið, þá strikuðu sósíalistar yfir nafn
Upton Sinclairs í félagaskrá sinni og
töldu hann ekki tilheyrandi flokki sínum.
FRAMTÍÐARHORFUR
Enginn, sem lagt hefir hönd á
plóginn, horfir til baka.
Allir menn, sem hugsa með nokkurri
alvöru um lífið, horfa fram í tímann og
reyna að gera sér grein fyrir, hvernig
sumir atburðir muni skipast, að minsta
kosti í nálægri framtíð. Mennirnir em
stöðugt að reyna að lyfta tjaldinu, sem
skilur nútíð frá framtíð og skygnast fram
á við, fram á ófama æfileið. Þetta byjar
strax á unga aldri; barnið langar til að
vita, hvað bíði sín á ókomnum árum og
æskumanninn dreymir drauma um fram-
tíðina. Og jafnvel fram á elliár fylgir
þessi þrá flestum mönnum. Það eru að-
eins hinir andlega sljóu og þeir sem minst
hugsa, sem gera sig ánægða með að
grenslast ekki eftir neinu, sem framundan
er.
Þér munið eflaust flest eftir kvæðinu
eftir Þorstein Erlingsson, sem hann kall-
ar “Myndin”, þar sem þrá mannsins eftir
að komast út yfir sitt þrönga umhverfi og
-sjá og finna meira er svo undur vel lýst.
Sá sem í dalnum býr sér fjöllin, sem um-
kringja dalinn; en hann veit að hinu-
megin við þau er stærri heimur, og þann
heim vill hann sjá. Og þó að gangan
lengist og fótur þreytist, —
Þá er það altaf fjallið, sem enn þér hugar
frýr,
Og altaf sama gátan, hvað hinumegin býr;
því kannske er það dalur í kreppu nýrra
heiða,
En kannske líka ströndin og megin hafið
breiða.
Hinn líðandi tími er eins og dalur; fram
undan er fjall; og vér þráum að vita,
hvað sé hinumegin við það.
Sumt fólk kann vel að nota sér þessa
þrá mannanna; allskonar spámenn þrífast
á hennL Þótt flest fólk leggi fremur lítið
upp úr vitrunum þeim, sem eiga að birtast
i krystöllum og tebollum og öðrum þess-
konar tækjunl spásagna-manna og
kvenna nútímans, þá samt sem áður sýn-
ir aðsóknin að þeim hversu sterk löngunin
er hjá mörgum til að vita eitthvað fram
í tímann. Vér getum kallað þetta hjátrú
eða barnaskap, sem það og er; en það er
ekki að orsakalausu að slík hjátrú er til.
Orsökin er þráin eftir að þekkja hið ó-
komna, það er hún, sem kemur mörgum
að leggja nokkum trúnað á jafnvel það
allra hégómlegasta af þessu tæi.
Einhver lang-algengasta spu'mingin,
sem maður hejrir af vörum fólks nú á
þessum erfiðleika — og þrautatímum, er
sú spurning, hvort ástandið yfirleitt muni
ekki fara að batna. Það eru ekki, aðeins
þeir sem harðast.hafa orðið úti í krepp-
unni, ekki aðeins þeir sem kvíðandi og
vonlitlir horfa fram í tímann, sem spjrrja
að þessu — það eru næstum undantekn-
ingarlaust allir, sem að því spyrja. Menn
eru orðnir þreyttir á ástandinu eins og
það er, þeir óska þess að það breytist.
Jafnvel þeir sem ekki viðurkenna, að
nokkuð sé verulega athugavert við skipu-
lag þjóðfélaganna, hvort heldur er stjóm-
arfarslegt eða hagsmunalegt, em líka
þreyttir orðnir og óánægðir, þeir óska
eftir breytingum; af því að þeir vita, að
haldi alt áfram í sama horfi og það er
nú í, þá getur dregið til tíðinda, sem þeir
eru hræddir við.
En þrátt fyrir óánægjuna og hræðsluna
vilja margir þó ekki viðurkenna að á-
standið sé eins og það er. Menn em að
reyna að vera bjartsýnir. Á fyrstu árum
kreppunnar varð það að almennu orðtaki,
sem þáverandi forseti Bandaríkjanna
sagði, sem var það, að velgengnin væri á
næstu grösum (prosperity around the
comer). Síðan eru bráðum liðin fimm
ár og mörgum finst, og það með réttu, að
velgengnin hafi lítið eða ekkert færst
nær. Samt eru ávalt einhverjir að segja
þetta sama, að velgengnin sé á næstu
grösum, hún hljóti að koma. Eg sé enga
ástæðu til að efast um að þeim, j
sem þetta segja, sá alvara, þeir
eru sjálsagt einlægir menn og |
tala af fullri sannfæringu'. En
sannfæring þeirra er bygð á
óskinni um að ástandið fari að
breytast til batnaðar miklu
fremur en á nokkrum skynsam- j
legum rökum um að svo hljóti
að vera; enda er í rauninni fátt
til enn, sem ótvíræðlega bendir
í áttina til nokkurra verulegra j
bóta.
Það er eflaust gott að vera
vongóður og bjartsýnn. Böl-
sýnið er mjög óæskilegt sálará- (
stand. En bezt og réttast er að
þora að horfast í augu við veru-
leikann, sjá hlutina eins og þeir
eru og gera hvorugt að fegra þá
né ófegra. Á þann eina hátt er
unt að finna hvað er sannleik-
ur. En án sannleikans verður
öll viðleitni til bóta gagnslaus.
Engum mun detta í hug, að
mögulegt sé að tala um alt á-
stand þessara tíma í einni
stuttri ræðu. Það mesta, sem j
unt er að gera, er að drepa á |
aðeins fáein atriði, sem geti!
brugðið einhverju ljósi yfir veni
leikann.
Sú stefna, sem nú er lang-
mest ráðandi í heiminum er
þröng og öfgafull þjóðernis-
stefna. Þetta er öllum kunn-
ugt; en mörgum er það ef til vill
ekki ljóst út í hvaða fjarstæður
þessi stefna er að leiða fólk í
sumum löndum. Eg skal að-
eins nefna eitt dæmi.
Fyrir skemstu flutti annað
helzta blaðið hér í bænum!
fregn, sem tekin var úr hinu j
merka og áreiðanlega blaði, j
The Manchester Guardian. —
Fregnin var um það ,að einn af
prestum lútersku kirkjunnar á
Þýzkalandi hefði verið tekinn
fastur og sendur í fangelsi fyrir
það að hann vildi ekki játa að
trúarbrögð væru í eðli sínu
þjóðemisleg. Núverandi stjóm
á Þýzkalandi er, eins og kunn-
ugt er, að gera alt, sem í henn-
ar valdi stendur, til að útrýma
öllu, sem er útlent eða af út-
lendum uppruna. Ekkert er
nýtilegt fyrir hina þýzku þjóð,
nema það sem er upprunnið í
landinu sjálfu, samkvæmt henn-
ar skoðun. Þessvegna er það
glæpur, sem er refsað með
fangelsisvist, að neita því að
trúarbrögð séu bundin við þjóð-
emi. Jafn auðsær og ómótmæl-
anlegur sannleikur og það, að
trúarbrögð eru í eðli sínu al-
þjóðleg og hafa þrásinnis
breiðst land úr landi, án alls
tillits til þjóðemis, má ekki við-
urkennast, af því að það er
ekki, eftir því sem stjóminni
finst, í fullu samræmi við henn-
ar stjómmálastefnu. Getur
nokkuð hugsast öfgafyllra og
sannleikanum gagnstæðara en
þetta? Og þetta er aðeins
eitt dæmi. í þeim löndum þar
sem þessi sama stefna hefir
rutt sér til rúms, er fólk þving-
að á allan mögulegan hátt og
svift frelsi og sjálfræði, til þess
að koma því til að trúa að það
sé meira og betra en alt annað
fólk í heiminum. ÖU eðlileg og
frjáls viðskifti eru hindruð sem1
mest má verða í því skyni að
þjóðirnar verði sjálfum sér nóg-
ar, framleiði sjálfar flest eða
alt, sem þær þurfa sér til lífs-
viðurværis og þurfi í engu að
vera hver upp á aðra komin.
Þessi háskalega stefna, sem
hefir þróast nú um nokkurra
ára skeið og er enn að eflast og
breiðast út, hefir margt ílt í för
með sér. Hún eykur grunsemd
og tortrygni, stuðlar að óvin-
áttu og hatri, heldur við þeim
ofbeldis og yfirgangs anda, sem
ávalt hefir gefið tilefni til ófrið-
ar og staðið í vegi fyrir frið-
samlegum úrslitum þeírra mála,
sem eru sameiginleg mál
margra þjóða. Er það þá nokk-
ur furða þó að menn séu sí-
hræddir við ófirð og að ein-
hverjir séu ávalt að spá ófriði?
Hvernig geta menn ár eftir ár
horft upp á hinn sífelt vaxandi
vígbúnað, sem er bein afleiðing
af þessari óheillastefnu, án þess
að óttast að ennþá ægilegri ó-
friður en sá, sem hófst fyrir
tuttugu árum sé í vændum? 1
þessu efni er vitanlega gagns-
laust að spá öllu góðu, eins og
það er tilgangslaust að spá öllu
því versta. Það eina rétta er
að gera sér sem allra gleggsta
grein að unt er fyrir ástandinu,
fá skilning á því.
Eitt gleðilegasta táknið í öllu
þessu er það, að þrátt fyrir hina
þröngu þjóðernisstefnu, er samt
óhjákvæmilegt að þjóðirnar taki
höndum saman um margt, í
eigin^hagsmuna skyni, ef ekki
af öðrum betri ástæðum. Inn-
ganga Rússlands í þjóðbanda-
lagið er síðasta og bezta sönn-
unin fyrir því. Allar aðrar þjóð-
ir hafa litið horaauga til Rúss-
lands ávalt síðan stjórnarlbylt-
ingin varð þar 1917, sökum
þess, að stjórnarfyrirkomulag,
sem er ólíkt þeirra eigin stjóm-
arfyrirkomulagi, hefir verið tek-
ið upp þar. Nú bjóða þær flest-
ar hina rússnesku þjóð vel-
komna í bandalag við sig og
viðurkenna að stjórnarfyrir-
komulagið sé mál, sem henni
einni kemur við. Enginn veit
enn, hver afleiðingin af þessari
itilhliðrun og tilraun til sam-
vinnu við eina hina fjölmenn-
ustu þjóð heimsins kann að
verða. En það er öll ástæða til
að vera vongóður um að af-
leiðingin verði yfirleitt fremur
til góðs en ills, enda þó að
reynsla liðinna ára sýni, að
samtökin í þjóðbandalaginu séu
ekki einhlýt til þess að halda
þjóðum þeim, er heyra því til,
frá ófriði, ef þær vilja ekki
sjálfar gera það.
Horfumar um friöinn eru
ekki góðar. Það sem nú virðist
helst standa í vegi fyrir ófriði
er getuleysi allra þjóða til þess
að fara í stríð. Hinn ægilegi
kostnaður, sem því fylgir er
meiri en svo að jafnvel þær
siterkustu fái borið hann. Og
þar að auki er víst flestum orð-
ið ljóst, að engin þjóð geti grætt
neitt á ófriði. En þó að engin
þjóð geti unnið neitt það sem
jafnast á við skaðann, þá samt
sem áður græða allir þeir, sem
hagnað hafa af stríðum á
þeim. Og þeir eru mennimir,
sem mest hvetja til ófriðar, þeir
nota alt sem þeir geta til þess
að vekja grunsemdir og láta
aðra stöðugt brýna fyrir mönn-
um hversu nauðsynlegt sé að
vera viðbúinn, ef til ófriðar
dragi. Tilgangur þeirra er eng-
inn annar en sá, að hagnast
sjálfir af hræðslunni og óvild-
inni. Þeir eru hættulegustu
mennirnir, sem til eru, að því er
friðarhorfumar snertir. Og eitt
stærsta sporið, sem unt væri
að stíga í áttina til varanlegs
friðar, væri það, að taka allan
tilbúning drápsvéla og eitur-
lofts og hvers annars, sem til
ófriðar heyrir, úr höndum ein-
staklinga, svo að enginn maður
gæti haft nokkum hagnað af
þeim tilb'úningi.
En það eru vitanlega ekki
alþjóðarmálin ,sem vér hugsum
um fyrst og fremst, þegar vér
tölum um og óskum eftir að
ástandið batni, heldur það sem
nær oss liggur, að oss finst, en
iþað eru vorir eigin hagsmunir
og velgengni í daglegu lífi.
Hvernig em horfurnar þar?
Er nokkur von um verulega
breytingu í nálægri framtíð?
Það er afar erfitt að gera sér
grein fyrir orsökum hins núver-
andi hagsmunalega ástands í
heiminum. Þeim, sem ættu að
vera þeim málum kunnugastir,
k'ðhiur ekki saman um allar or-
sakirnar. En hverjar sem þær
eru, þá er það víst, að svo
hörmulegt ólag hefir komist á
atvinnumálin yfirleitt að milj-
ónir manna verða að ganga
hungraðar, þó að meira en nóg
sé til, til þess að allir gætu
fengið þarfir sínar uppfyltar, ef
aðeins þeir gætu borgað fyrir
þær. Mörgum finst það óskilj-
anlegt, hvemig mikil framleið-