Heimskringla - 24.10.1934, Blaðsíða 4

4. StÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 24. OKT. 1934
Heímskringla
(Stofnuð 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS I.TD.
853 oo 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimis 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
ryrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
öll vlðskifta bréf biaðinu aðlútandi sendist:
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskri/t til ritstjórans'.
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
“Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 24. OKT. 1934
“ÍSLENDINGAR”
Nokkur drög aS þjóðarlýsingu
eftir Guðm. Finnbogason
Síðast liðinn sunnudag rakst sá er
þetta ritar inn á bókasafn Þjóðræknis-
deildarinnar Frón í Winnipeg og varð
iþar fyrir honum bók sú, er nefnd er yfir
grein þessari. Kunnugt var að vísu um
útkomu bókarinnar áður af því, er minst
er á hana í nýkominni Eimreið. En bók-
sölum hefir hún ekki verið send vestur
og því síður vikublöðunum ísl^nzku. —
Gætu blöðin hér þó vakið eftirtekt og
unnið að útbreiðslu góðra íslenzkra bóka,
eins og öll þörf er á, ef sjáanlegt væri,
að þessi væri æskt af útgefendum. Allir
sem þjóðræknismálum vestra sinna, vita
hvað mikinn þátt íslenzkar bækur og
biöð að heiman hafa til þessa átt í við-
haldi íslenzkrar tungu vestra. En jafn-
vel þó á það væri ekki litið af frændunum
heima, ættu þeir að geta notfært sér
beinan hag sinn af bókasölu hér, ef þeir
gæfu því meiri gaum, en raun hefir á
orðið. ,
Heimskringla ætlar ekki að skrifa
neinn dóm um þessa bók ,en að minna á
hana þykir henni full ástæða. Efnið sem
hún ræðir um, á erindi til íslendinga
ihvar sem eru, og ekki sízt til þeirra, er
eins sleitulausa og harða baráttu verða
að heyja fyrir tilveru þjóðernis síns og
V estur-íslendingar.
Na-fn bókarinnar, “íslendingar” gefur
undir eins til kynna í hverju efni hennar
er fólgið. Höfundur kallar það “nokkur
drög að þjóðarlýsingu” og eru það engar
öfgar. Þó efnið sé eitt það fjölþættasta
og í fljótu bragði verði ekki séð hvemig
því verður komið fyrir í einni bók, þar
sem það lýtur hvprki að meira né minna
en því, að lýsa íslendingum eins og sagan
og staðhættir hafa mótað þá og skilið við
þá, hefir höfundi samt sem áður tekist
að flokka það svo niður, að úr því verð-
ur allsherjar lýsing á íslendingum. Fróð-
um íslendingum munu mörg atriði bók-
arinnar vel kunn, en þrátt fyrir það, má
ætla þá færri, er svo eru fróðir, að ekki
hafi eftir lestur bókarinnar öðlast meiri
Iþekkingu á sjálfum sér en áður. Og það
má að minsta kosti góð drög að þjóðar-
lýsingu kalla.
Efni bókarinnar er skift í 16 kafla, sem
eru þessir: Sjónarmið. TJppruni Islend-
inga, Landnámsmenn. Stjórnarskipun.
Lífsskoðun og trú. Huliðsheimar. íslenzk-
an. Sögurnar. Kveðskapur. Listir og í-
þróttir. Landið. Dýrin, Mannlýsingar. Þjóð
arlýsingar. Frá ýmsum hliðum. Að lok-
um. Af þessum sjónarhólum lítur höf-
undur yfir líf íslendinga frá byrjun, yfir
sögu þeirra .stjórnarskipun, trú, tungu,
bókmentir .listir, í stuttu máli, alt þjóð-
legt starf þeirra. Og eins og lesendur
bókarinnar munu sannfærast um, lítur
hann ekki aðeins fránum augum á stór-
viðburina; hann er einnig glöggskygn á
smámunina í fari einstaklinga og ræður
af þeim “hvað með manninum býr”, eigi
síður en hinu, sem meir stingur í augu.
Gagn og gaman væri að hugleiða ýms
atriði í köflum bókar þessarar. En það
er óaðgengilegt, nema að ofurlítið sýnis-
horn sé gefið af þeim úr bókinni. Skal
hér því, enda þótt af henda-hófi sé gert,
tilfæra nokkur sýnishorn úr tveimur eða
þremur köflum bókarinnar.
í kaflanum um landnámsmenn er svo
komist að orði:
“Höfðingja ættirnar í Noregi voru auð-
vitað úrval þjóðarinnar, er skapast hafði
á löngum tíma. 1 þeim hafa verið þeir
menn, sem bezt hafði tekist að ná undir
sig stórum landeignum og halda þeim í
ættinni og hins vegar nutu svo mikils
álits, að þeir voru leiðtogar lýðsins í
friði og ófriði. Um það leyti, er bygging
ísiands hófst, virðast völd þessara ætta
hafa verið orðin arfgeng. Þær hafa því
annars vegar borið ægishjálm yfir alþýðu
manna og hinsvegar verið svo jafnsterk-
ar, að hver hafði að jafnaði í fullu tré
við aðra. Slíkt arfgengt valdajafnvægi
höfðingjaættanna virðist sérstaklega hafa
verið komið á í Vestur-fylkjunum, því að
þar bólar ekkert á ríkismyndun áður en
Haraldur hárfagri kemur til sögunnar.
En þar kom og annað til greina, er miklu
hefir valdið um þroska höfðingjaættanna,
og það voru víkingaferðirnar til Vestur-
landa. Höfðingjar einir hafa að jafnaði
getað gert víkingaskip úr garði og haft
við hönd sér fjölmennan hóp vopnfærra
manna. Á víkingaferðunum öfluðu þeir
sér fjár og frama, víðari sjóndeildar-
hrings,. lífsreynslu og menningar. Höfð-
ingjaættirnar þarna voru því úrval, er
annars vegar ihafði orðið til við sam-
kepni ættanna um auð og völd innan
lands, hins vegár við hernað utanlands.
En af þessu úrvali valdist svo nýtt úrval,
er ísland bygðist', eins og Sars segir:
“Landnámsmennirnir voru höfðingjar af
hinum norsku hersa og höldaættum; þeir
voru ósveigjanlegasti, harðsnúnasti hluti
Iþessara höfðingja ætta. . . Má því svo að
orði kveða, að ættir þær, er námu land á
íslandi, væru norskastar allra, vælru
rjóminn ofan af rjómanum, einkennileg-
ast mótaði hlutinn af allri þjóðinni.”
Hér getur nú þótt mikið sagt, en þó
mun það satt vera; höf. gætir hófs í því
að halda ekki öðru fram í bók sinni en
því, sem við sögu eða reynslu hefir að
styðjast. Það hefir, jafnan þótt kenna
stórlætis í fari íslendinga. Hvert þeir
sækja það, bendir greinarbrotið á sem
hér er tekið úr bókinni. Margur myndi
nú ætla, að frá þessum metnaðargjörnu
höföingjum væri ekki mikils jafnréttis að
vænta. En þar ber þó stjórnarskipun ís-
lendinga til forna vott um alt annað.
Lýðjafnaöarstefnunni var hvergi gert
hærra undir höfði en þar. Hvernig stend-
ur á þessum andstæðum? Það var stór-
lætið og metnaöurinn sem engan þolir
yfir sér, sem olli því, að höfðingjar þess-
ir voru lýðjafnaöarsinnar. — Að halda
valdi sínu og frelsi óskertu mátu þeir
ineira en eignir. Ef svo hefði ekki verið
hefðu þeir ekki yfirgefið óðul sín í Noregi.
En um þetta verða menn að lesa í bók-
inni sér til verulegs gagns.
í kaflanum um lífsskoðanir og trú ís-
lendinga, sem gagn og gaman er að lesa,
sem annað í bókinni, stendur þetta:
“Það er erfitt að gera sér grein fyrir,
hve mikinn þátt trúarskoðanir áttu í lífi
og breytni fornmanna, og verður hér
ekki mikið vikið að trú þeirra á goðin, á
vættir góðar og illar, á framhald lífsins
eftir dauðann, á mátt rúna og galdra o.
s. frv. En dómar þeirra um eðli manna
og gildi, þroska þeirra og breytni, um
markmið þessa lífs og gæði þess, virðast
ekki bundnir við trúna. Siðalögmál þeirra
eru miðuð við manneðlið og reýnsluna,
skynsemin er leiðarljósið en ekki guðleg
boðorð. — — —” Og síðast í þessum
sama kafla bókarinnar, og eftir allar
trúar-erjurnar á íslandi, er svo komist
að orði: “En merkilegast af öllu er það,
að aldrei hefir, svo að menn viti, nokkur
Islendingur látið lífið fyrir trú sína af
völdum samlanda síns og að hér hafa
aldrei risið upp ofstækisfullir og illvígir
trúarflokkar, er deildu hver á annan. Það
mun naumast dæmi til, að skoðanamun-
ur í trúarefnum hafi nokkurn tíma hér
orðið til þess að spilla félagslífi manna
og samlyndi.----------Þeir (íslendingar)
hafa jafnan borið virðingu fyrir —
“Þeim, er fyrða gram færa
fögur verk með trú sterkri.”
Því mún naumast vera hægt að neita,
enda hefir oft verið á það bent, að Is-
lendingar hafi ávalt verið fremur trúlitlir
í þeirri merkingu, sem nú er lagt í orðið
trú. Þeir hafa verið seinir til að aðhyll-
ast “blinda trú”, eins og svo mjög hefir
veirð krafist af siðameisturum um allan
heim um langt skeið. Hjá íslendingum
hefir að h’kindum alt til þessa dags eimt
svo mikið eftir af þeirra fornu lífsskoðun
í trúarefnum, að þeir munu oftast hafa
látið vitið fyrir sér ráða í þeim efnum.
Einn kafli bókarinnar er um “Þjóðar-
lýsingar”. Er þar bent á ummæli bæði
íslendinga og annara þjóða manna um
íslendlnga. Eru kaflar erlendra höfunda
^kki sízt skemtilegir, þó ekki verði um
þær lýsingar sagt, að þær reynist í öllum
atriðum sem hárréttastar.
Þannig lýsir P. A. Sohleisner íslending-
um 1849: íslendingar eru sterkbygðir af
náttúrunni, flestir fallegir í vexti og vel
limaðir; það er mjög sjaldgæft að
hitta þar skakkvaxna menn eða -krypl-
inga. . . . (Þá þykist S. og hafa tekið
eftir því, að blóðið væri lítið eitt heitara
í íslendingum en öðrum (37.27°C) og að
ýmisleg lyf, einkum uppsölu og niður-
gangsmeðul, vinni síður á þá en aðra
menn). Eg vil sömuleiðis vekja athygli
á einu, sem eg held að sé einkennilegt í
útliti Islendinga. Það hvítmatar meir í
augun á þeim en á öðrum mönnum, og
eru þejr því upp á að sjá eins og þeir séu
að hlusta, eða standi á glóðum.
Svo sem kunnugt er, mátu norrænar
konur í fomöld ekki eins mikið fegurð
karla Sem hitt, að þeir væru miklir á
velli, bæru sig vel og karlmannlega og
væru sterkir og fimir. Sjaldgæft er að
sjá fallegt andlit á Islandi, einkum karl-
manns-andlit, og ber, ef til vill, enn
meira á því fyrir þá sök, að íslendingar
eru með öllu hirðulausir um að halda
sér nokkuð til.--------”
Að þessari lýsingu er svo gaman, að
hana mátti til að sýna. En hér kemur
bragarbót frá öðrum.
Andreas Heusler lýsir íslendingum með-
al annars 1896 á þessa leið:
— — — Útlendingur, er sem vinur
landsmanna kemur sem snöggvast í hús
þeirra og hreysi, gæti naumast óskað
sér eðlisfars þeirra öðru vísi en það nú
er. Alúðlegri þjóð en íslendinga þekki
eg ekki. Að prúðmannlegri, geðfeldri
greiðvikni, gæti eg líkt ítölum einum við
þá. Mentun þeirra birtist miklu átakan-
legar í framkomu þeirra, orðum þeirra
og gerðum hvers við annan, en í þekk-
ingu þeirra. Þegar bóndi eða prestur
Ihafði leitt ínig um hin dimmu moldar-
göng inn í þrönga stofu með fátæklegum
búnaöi, bauð mér sæti og spurði nú,
svaraöi og sagði frá með háttprýði heims-
mannsins, duttu mér oftar en einu sinni
í hug orðin, sem mesta ljóðskáld Islands
mælti eftir vin sinn:
“Konungs hafði hann hjarta
með kotungs efnum.”
-----—- Þeim, sem ætlar að ferðast á
íslandi, má gefa þetta ráð: Farðu með
hvern mann, og það þótt hann sé tötrum
klæddum, eins og hann væri gentleman
og þér mun vel farnast. Kvartanir sumra
um ógreiðvikni og fédrægni get eg ekki
skýrt fyrir mér öðruvísi en að þeir hafi
annað hvort sýnt landsmönnum upp-
gerðar-lítillæti, eins og þeir væru.
heimskir búrar, eða blátt áfram farið
með þá eins og þjóna sína. Hvorugt láta
íslendingar sér lynda; þeir eru hljóðfæri
með viðkvæmum strengjum, og hin víð-
fræga valmenska þeirra hefir sín tak-
mörk. En þeim sem ekki getur skilið
eftir heima hjá sér hið venjulega drasl'
stéttamunarins og hneykslast á því er
takmörkin verða óskýr milli “servant” og
“companion” (r<iþjónn” og “félagi”) væri
ráðlegra að sneiða hjá þessu heimkynni
höfðingja-lýðsinnanna (Aristo-Demokrat-
en) nema að hann hafi þá eingöngu
fiskverzlun við ísland.”
Hér skal nú staðar numið. Hvort
athygli nokkurra er dregin að bókinni eða
ekki með því sem nú hefir verið tekið
fram, er það skoðun Heimskringlu, að
þessi bók dr. Guðmundar Finnbogasonar
“íslendingar” ætti að/ komast inn á
ihvert íslenzkt heimili hér vestra og ^vera
lesin einu sinni eða oftar á hverju ári.
Heimskringla getur enga bók hugsað sér
betur gerða til þess að vekja rækt ís-
lendinga hér til þjóðernis síns, en þessa.
Þess skal geta, að bókin er gefin út af
Bókadeild Menningarsjóðs í Reykjavík.
Stundum heyrist það, að fólk býðst til
að “éta skyrtuna sína”, ef það segi ekki
satt. Þetta henti einn prófessor í efna-
fræði við háskólann í Harvard og eftir á
sannaðist, að sá lærði karl hafði rangt
fyrir sér. En er hann vissi það, fór hann
úr skyrtunni, lét hana í lög svo sterkan,
að skyrtan ranh. sundur og sameinaðist
legi þeim, blandaði svo lútina öðrum legi
þar til blandan varð meinlaus, þá síaði
bann frá gruggið, smurði á brauðsneið og
át. Sá prófessor þykir haldinorður.
* * #
Hinar nafnfrægu Diesel vélar eru
steyptar og því þungar eins og alt sem
steypt er.'verður að vera, ef duga skal.
Sú breyting er nýlega upptekin að smíða
þær úr nýmóðins stálblending og vega
nú aðeins 20 pund fyrir hvert hestafl.
VfSIR TÍU ÁRA GAMALL
Frh. frá 1. bls.
lenzku, hafa verið sýndir. Bæði
félagsmenn og aðrir hafa skemt
með söng og hljóðfæraslætti.
Dans er stiginn ýmist eftir
hljóðfæraslætti í salnum eða
útvarpslögum. Margar stuttar
ræður um íslenzk efni hafa
verið fluttar; ræður og ávörp
frá gestum og öðrum sem boðið
hefir verið að koma í því skyni;
jólaskemtun fyrir börn; út-
varps hermileikir; upplestur á
íslenzku og ensku í ljóðum og
óbundnu máli; spil og kapp-
spil. Útiskemtun eða skógar-
för haldin á hverju sumri. Biti
og sopi, við litlu verði, eru
framreidd á hverjum fundi og
flest er gert, eftir föngum, það
er til þæginda og ánægju má
verða fyrir félagsmenn og aðra
er fundi sækja. Félagið fylgir
þeirri föstu reglu, að krefjast
ekki aðgangseyri frá utanfé-
lagsmönnum; öllum af íslenzk-
um ættum, konum sem körlum,
eldri sem yngri og venslafólki
þeirra, er velkomið að sækja og
sitja fundi félagsins. En að-
eins góðir og gildir félagsmenn
eiga atkvæðisrétt og kjörgengi
í stjóm félagsins. Iðgjöld eru
borguð einu sinni á ári; fyrir
einhleypa menn $3.00; gift hjón,
að meðtöldum bömum þeirra
innan 18 ára aldurs, greiða
.$3.00 fyrir hópinn; en ógiftar
konur $1.50.
Félagið hefir gengist fyrir og
léð fylgi sitt ýmsum störfum og
athöfnum sem vert er að geta;
skulu því nokkur þeirra talin:
í maí, 1924, bauð það heim
Einari skáldi og syni hans séra
Ragnari Kvaran. Einar flutti
erindi um “Nútíðar bókmentir
á íslandi”, og séra Ragnar söng
nokkur lög. Þeim var haldið
samsæti á hotel La Salle.
í apríl, 1926, tók félagið þátt
í Alþjóðasýningu sem konur
stóðu fyrir og haldin var í stór-
söluhúsi húsgagnasala 'í Chi-
cago. Ungfrú Soffía Halldórs-
son var forseti nefndarinnar
isem kosin var til að koma mál-
inu í framkvæmd og frú Winnie
Paul var Fjallkonan í persónu-
gerfi og skrúðgöngunni miklu
við það tækifæri.
í febrúar 1929, flutti Ámi
Helgason erindi um ísland, sem
flaug út um landið á öldum
Ijósvakans frá WMAQ útvarps-
ins. Jóhannes S. Björnsson
mælti einnig nokkur inngangs-
orð áður en Árni tók til máls.
Féll stórdrífa af bréfum yfir
félagið sem þakklætisvottur
fyrir tiltækið.
25. apríl, 1930, flutti Árni
Pálsson erindi í Chicago um
“Ástandið á íslandi”; kom
hann hingað á vegum Þjóð-
ræknisfélagsins. Honum var
ihaldið samsæti í La Salle hótel-
inu að skilnaði.
í ágúst mánuði 1930, var
sumarskemtun haldin að vanda.
Var Árni Helgason þá nýkom-
inn frá þúsund ára minningar-
hátíð Alþingis. Sagði hann þar
sitt af hverju frá ferðinni til
gamla landsins.
12. júní 1931, var haldin op-
inn fundur í fyrsta sinni. Pró-
fessor Sveinbjörn Johnson var
aðal ræðumaðurinn við það
tækifæri og margir norrænir
kunningjar voru þar viðstaddir.
í ágúst mánuði það sama ár,
flutti Gunnar Björnsson frá St.
Paul, Minnesota, erindi á sum-
armótinu.
Um haustið 1931 fékk WMAQ
stöðin all-margar íslenzkar
ífonógrafplötur að láni frá Árna
Helgasyni og var þeim útvarp-
að frá þeirri stöð. Jóhannes S.
Björnsson mælti nokkur orð til
skýringar hverjum söng. Eftir
þetta útvarp komu enn fleiri
bréf, og engu lægra var lofið
fyrir frammistöðuna.
5. febrúar 1932, hélt félagið
fyrsta “Goðablót” sitt; sóttu
það um 180 manns. Prófessor
Richard Beck orti kvæði í til-
efni af samsætinu og var það
lesið þar. Aðal ræðumaður var
prófessor Sveinbjöm Johnson;
talaði hann um “Trúarbrögð og
lög á söguöld íslands”. Konur
sem umsjón hafði verið falin,
gengu þar rösklega fyrir beina
að íslenzkum sið og flestir rétt-
anna voru af íslenzkum toga
spunnir.
15. apríl 1932, var aftur hald-
inn opinn fundur. Heiðurs-
gesturinn og aðal ræðumaður-
inn var dr. Sigurður Nordal.
Umræðuefni hans var “Siðfræði
víkinganna”. Bauð félagið hon-
um til samsætis á Great North-
ern hótelinu.
6. maí 1932, gerðist Vísir
sambandsfélag Þjóðræknisfé-
lagsins. Er það fyrsta félagið
meðal íslendinga sem tekið hef-
ir þá ákvörðun. Þótti dr. Nor-
dal mjög mikils um vert að
þetta spor var stigið.
8. september 1932, flutti Os-
car J. W. Hansen, velþektur
myndhöggvari af norskum ætt-
um, ræðu á fundi félagsins. Var
það brennandi hvatningaræða
til Islendinga um að þeir legðu
sinn skerf fram til að stuðla að
því að Leifi Eiríkssyni yrði
reistur veglegur minnisvarði í
Vesturheimi. Var tillaga sam-
þykt á fundinum í þá átt, að
Vísir lofaði fyrirtækinu fylgi
sínu og forseti skipaði nefnd til
frekari framkvæmda í því efni.
Minnisvarðinn hefir að vísu enn
ekki verið reistur, en allar líkur
eru til þess, að með tíð og tíma
muni þó hugmyndin ná fram að
ganga.
17. október 1932 bauð norski
klúbburin félaginu að endur-
taka skemtun fyrir það, sem
ifram hafði farið á fundi klúbbs-
ins í júní mánuði. Flest af því
sem í skemtiskrá hafði verið
var endurtekið óbreytt, að því
einu undanskildu, að forseti
Vísis, Jóhannes S. Bjömsson,
var nú ræðumaðurinn.
4. nóvember 1932, var enn
haldinn opinn fundur, hinn
þriðji í röðinni. Tvent, sem vert
er að minnast; fór fram á þess-
um fundi. í fyrsta lagi það,
að konsúlar Noregs, Svíþjóðar,
Danmerkur og Finnlands héldu
þar hver stutta ræðu. En hitt
var það að Sir William Craigie
flutti þar all-langt erindi um
“Ahrif íslenzkra bókmenta á
bókmentir heimsins.”
3. febrúar 1933, var Goðablót
haldið í annað sinn á venjuleg-
um fundarstað. Var þar enn
margmenni saman komið. Pró-
fessor Lawrence F. Larson frá
Illinois háskólanum flutti þar
erindi um “Áhrif norrænna
manna á landsstjórn og stjórn-
mál í Ameríku.” Jón J. Bíld-
fell, forseti Þjóðræknisfélags-
ins, var þar einnig staddur og
mælti nokkur vel valin orð til
félagsins.
13. ágúst 1933, flutti séra
Kristin K. Ólafsson erindi á
sumarmótinu.
2. febrúar 1934, var Goðablót
haldið í þriðja sinn; sóttu það
talsvert fleiri en árinu áður. —
Aðal ræðumaður var dr. Pre-
ston Bradley og talaði hann um
“Hvernig ísland og íslendingar
komu mér fyrir sjónir.”
5. ágúst 1934, hélt félagið
sextíu ára minningarhátíð ís-
lendinga vestan hafs (Icelandic-
American Diamond Jubilee) til
þess að minnast fyrsta íslend-
ingadags Vestur-íslendinga. Fór
hátíðin fram í Milwaukee í Wis-
consin í Jackson Park, svo
nefndum, ekki all-langt frá þeim
slóðum er fyrsta hátíðin var
haldin. Ein kona og þrír menn,
sem öll mundu eftir og höfðii
tekið þátt í fyrsta mótinu, voru
viðstödd; það voru þau frú Cad-
in, Sivert Helgason, séra Hans
B. Thorgrímsen og séra Níels S.
Þorláksson. Hinn síðast nefndi
las kvæði er hann hafði ort í
tilefni af hátíðinni. Jón J. Bíld-
fell var þar á vegum Þjóð-
ræknisfélagsins og mælti fyrir
minni íslands. Barst félaginu
mesti fjöldi árnaðaróska í sím-
skeytum og bréfum.