Heimskringla - 30.01.1935, Síða 4

4. StÐA.
HEIMSKRINGLA
WLNNIPEG, 30. JANÚAR, 1935
íttctmskrhtgla
(StofnuO 1S86)
Kemur út á hverjum miðvikudegt.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimis 86 537
Verð blaðstns er $3.00 árgangurinn borgist
tyrlríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
öll yiðskiífla bréí blaðinu aðlútandl sendist:
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrijt til ritstj&rans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
“Heimskringla’ ’ is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Teleptoone: 86 537
WINNIPEG, 30. JANÚAR, 1935
SVEINN THORVALDSON
Erindi flutt í samsæti sem Þjóðræknis-
félagið hélt Mr. S. Thorvaldson 24. jan.
1935 á Fort Garry gistihöllinni
í Winnipeg, Manitoba
Heiðraða samkoma: Eg held mér hafi ver-
ið fengið erfiðasta hlutverkið í kvöld, sem
sé það, að mæla fyrir minni heiðurs-
gestsins, — mannsins sem vér þekkjum
öll að einhverju leyti, — mannsins sem
búið hefir hér í landinu, á meðal vor í
nær því hálfa öld og farnast öðrum betur
samþjóðamanna sinna, — mannsins sem
gengið hefir hina sömu óruddu braut út-
lendingsins og vér, en stigið hefir jafnan
við hvert fótmál feti framar en aðrir vorir
athafnamenn. Eg á sök á þessu við stjórn
Þjóðræknisfélagsins, sem við þjóðræknis-
menn erum skyldir til að hlýða eins og
auðsveipir múnkar óskeikulum páfanum.
Henni á eg það að þakka að mig hefir
rekið í þenna vanda.
Erfiðleikar mínir er til þessa verks
kemur stafa allir af því, að þótt eg þykist
vera kunnugur heiðursgestinum þá finn
eg, er eg á að fara að mæla fyrir minni
hans og lýsa kostum hans, að mig skortir
til þess þekkingu. Vér vitum öll hvað í
vinum vorum býr, hvers vér jafnan meg-
um vænta af þeim, vér höfum fundið
drengskap þeirra, góðfýsi, fómfýsi, hug
þeirra til vor, en vér getum ekki reifað
þau rök, oss skortir til þess þekkingu.
Þegar vér viljum fara að lýsa þessu og
rekja þau til eiginleika þeirra þá skortir
oss kunnáttu og kynningu. Þekkingin er
ekki nógu mikil.
Þeir menn eru til, í hinum víðtækara
skilningi sem ókunnúgir þekkja betur, en
þeir sem þykjast vera þeim kunnugastir og
umgangast þá daglega. Þeir verða skoð-
aðir bezt úr fjarlægð, koma greinilegast
í ljós, þegar styr og staut sem umhverfis
þá er hefir horfið fyrir fjarlægðinni. Þá
koma þeir fyrir alvöru í ljós. Þessu er
eigi ólíkt farið og með fjöllin. Hæztu og
tigulegustu fjöllin, em oft hulin, greinast
ekki úr nálægð, fyrir hálsunum og hóla
mergðinni sem umkringja þau, og þykjast
einnig vera fjöll. Þessu hefir maður svo
þráfaldlega tekið eftir. Hver og einn er
ferðast hefir um fjalllendi, til dæmis um
ættland vort, hefir orðið þessa var. Úr
fjarlægð gnæfir fjallatoppurinn upp yfir
nærliggjandi brekkur og heiðar, litauðug-
ur og tigulegur, en eftir því sem maður
nálgast hann, loka hálsarnir og hæðimar
útsýninu, unz hann hverfur á bak við
þau. En maður finnur óljóst og ósjálf-
rátt til hans, veit að hann er til, veit að
hann er að baki þessara hæða, sem húka
þar í hópum og þyrpingu, og láta mikið
yfir sér við vegfarandann, hamla ferðum
hans og villa honum sjónir. Maður veit
af honum, finnur til hans af því að þessar
hæðir eru að hreykja sér þama, því án
hans væri þær ekki þama. — Ef hann
væri ekki til þá væri þær ekki til. — Svo
er með einstaka menn að þeir aðgreinast
bezt úr fjarlægðinni. Þegar dægurmálin
hverfa niður fyrir sjóndeildarhringinn.
Kemur þetta til af því, að þeim hepnast
að veita verkum sínum innihald, annað
og meira en hinir koma auga á, er næstir
eru stadddir. Þeir setja sér lengra mið,
— með sömu verkunum sem allir eru að
vinna, — en aðrir hafa látið sér koma til
hugar að gera. Þeir hugsa verkin saman,
vinna þau, hvert og eitt, inn í samfelda
heild er á sínum tíma verður að innihalds
ríku starfi, — sömu verkin er aðrir vinna
hvert út af fyrir sig án nokkurs sam-
hengis eða tilgangs er liggi utan við þau
sjálf, og skila svo öllu í lítils verðum mol-
um og brotum.
Nú er viðkynningin ával't bygð á starfi
mannsins, vilja hans og ásetningi eins og
hvortveggja birtist í athöfnum hans fram
í félagslífinu. Menn eru skoðaðir eftir
verkum þeirra, ekki eins og þeir vinna
þau sjálfir og leggja í þau innihald, heldur
eins og almenningurinn vinnur þau, legg-
ur skilning í þau, eða myndi vinna þau
og leggja skilning í þau. Verður þetta
mjög villandi og hefir stundum leitt til
þess skopleiks að þeir sem hlaupa til
sömu verka og atgerfismaðurinn eru tald-
ir fullkomnir jafningar hans, ef ekki jafn-
vel honum fremri, því þeir hafi afkastað
sömu verkunum og hann, velt sama
steininum, lyft sama Grettistakinu. Þeir
hafa lyft steininum, en mist hann ofan í
sama farið, þeir hafa lyft Grettistakinu en
„ekki fært það úr götunni. Þeir hafa róið
sömu árinni en ekki komist hóti nær
landi. Sjónhverfingarnar sem skapast
með slíkum ályktunum, eru hinar sömu
og heiðamar og dragarnir skapa ferða-
manninum, en þau skyggja á fjallið.
Af sömu ástæðum orsakast það þá Mka
sem eitt höfuðskálda þjóðar vorrar kvart-
ar um í eftirmælum eftir látin vin: Þröng-
sýnin í þrengslunum, hversdagsstarfið sem
alt er dæmt jafnt og á einn veg til hverra
nota sem það kemur, og hvert sem það er
að innihaldi. Hann segir:
“Þína galla þektu allir
Þína kosti vissu fæstir.
Djúp að kanna mikil menna,
megnar aldrei fjöldinn þegna.”
Þeir sem kunnugastir þykjast vera eru
oft ókunnugastir. Þeir þekkja smámun-
ina. Þeir villast í heiðadrögum og kletta-
skorum en koma aldrei auga á fjallið.
Þeir reisa þekkingu sína á ófullnægjandi
rökum og gjörröngum athugunum. Þeir
sjá þá hliðina sem út snýr sem er útvortis
en hafa aldrei kannað djúp mikilmenna.
Eg tel heiðursgestinn í hópi þessara
sérstöku athafna og atgerfismanna; í hópi
þeirra er oft á tíðum eru síður kunnir
meðal þeirra sem þeir dvelja með, en
hinna er þeir hafa sem næst ekkert um-
gengist; í hópi þeirra manna sem meira
eru þektir meðal þeirra sem þeim eru ó-
kunnugir, en hinna sem þykjast þekkja þá.
Pinst mér það fyllilega sannað með þeirri
virðingu sem honum hefir verið veitt og
sýnd við þessa ársbyrjun af æðstu valds-
mönnum landsins. “Verkin tala” er haft
eftir einum þjóðmálamanni Islands. Verk
heiðursgestsins tala og hafa talað, svo
eftir því hefir verið tekið á hinum æðri
stöðum. Virðingamerki það sem heiðurs-
gestinum hefir verið veitt, “Member of
the Order of the British Empire”, er ein-
göngu veitt í viðurkenningarskyni fyrir
hagsbóta starf er unnið hefir verið
fyrir þjóðfélagið, fyrir ríkisheildina
og til uppörvunar framtakssemi og dugn-
aði í mannfélaginu. Regla þessi var
stofnuð árið 1917 af núverandi konungi
Breta Georg V. og nær hún til allra þegna
ríkisins, hárra sem lágra, aðalsborinna
sem þegnborinna, karla sem kvenna. Til-
gangurinn með reglunni er sá að kon-
ungi og ríkisstjórninni veitist kostur á að
viðurkenna á virðulegan og viðeigandi
hát’t vel unnið starf í þágu alþjóðar —
viðurkenna æfistarf sem gengið hefir til
þess að auka frama þjóðarinnar við hag-
nýt og kyrlát störf ríkisborgaranna. Er
heiðursgesturinn fyrsti íslendingurinn er
hlotnast hefir þessi virðing og með því er
þá um leið þjóðflokki vorum sýndur sér-
stakur sómi og viðurkenning. Ef vér
vildum gefa reglunni heiti á voru máli,
annað en það sem hún ber: “Regla
Brezka ríkisins”, mætti hún nefnast,
“þjóðsemdar regla”, því upp í regluna
eru aðeins þeir teknir er verið hafa ríkinu
til sæmdar og nytsemdar.
Að Sveinn Thorvaldson er kjörinn odd-
viti þjóðar'vorrar í þessari reglu, er oss
öllum fagnaðarefni, meira og stærra sök-
um þess að vér finnum að þettta kjör gat
ekki komið niður í maklegri stað. í öilum
athöfnum f orði og verki hefir hann verið
sannur og trúr borgari þessa lands. Hann
hefir stutt að velferð þess sem hann hefir
mátt, reynt að útbreiða sannar og for-
dómalausar skoðanir á kos'tum þess,
þekkingu á lífsútvegum þess og verið því
betri én nokku innfæddur sonur. Jafn-
framt þessu, hefir hann líka verið hinn á-
gætasti sonur vorrar gömlu þjóðar. Sam-
tímis því sem hann hefir hafið hróður
þessa kjörlands síns, hefir hann aukið á
virðingu sinnar eigin þjóðar, skapað henni
tiltrú í viðskiftaheiminum og vakið á
henni traust og skilning sem farið hefir
dag vaxandi í álfu þessari. Annan heppi-
legri og hæfilegri mann fyrir þessa viður-
kenningu konungs var því eigl unt að
velja úr hópi vorum íslendinga.
Fyrir 48 árum síðan, vorið sama og
heiðursgesturinn fluttist til þessa lands,
vann hann foreldrum sfínum heit, er þá
voru að hugsa um vesturferð, heit, að
reynast ekki eingöngu þeim trúr og
skyldurækinn sonur, er hingað kæmi í
hina nýju heimsálfu, heldur og sjálfum
sér trúr, hinu bezta er hann sjálfur átti
og lagði með upp í ferðina. Steig hann
því strax inn á þá gæfubraut sem á engan
enda, um leið og hann sté hér á land; því
báðum þessum heitum hefir hann reynst
trúr, og eru fleiri til vitnis um það en eg,
að svo hefir verið. Margir íslendingar
eru frændræknir og umhyggjusamir fyrir
sínum. Er það þeirra góði kostur, er
prýðir þá öllum öðrum kostum framar.
En fáir munu það vera er sýnt hafa þetta
fremur en Sveinn Thorvaldson. En svo
er hann af því bergi brotin. Foreldrar
hans vorn af hinu göfugasta fólki kom-
in Norðanlands, gáfuð, iðjusöm, trygg og
staðföst, svo að hvergi skeikaði. Á hann
sem fleira gott festu sína þeim að þakka
og hjálpfýsi. Það er arfur, sem ávaxtað-
ur hefir verið frá kyni til kyns og eigi
gengið til rýrðar hjá honum. Fastur
hefir hann þótt fyrir, og erfitt þótt að
ýta honum um set, lundin og upplagið er
á þá leið, Hann kann því betur að láta
hugsun og starf hvíla við ákveðna hluti,
heldur en flökta eins og hrafn yfir bráð
og hafa bæja skifti eftir því á hverjum
staðnum meira er borið út í hlaðvarpann.
Um hann hefir því líka rnunað meira, á þá
sveifina sem hann hefir snúist, sem hann
hefir ekki staðið til brautar búinn, jafn
ráðinn í því að leggja á flótta sem að
standa stöðugur ef erfiðleikum hefir
verið að mæta. Sveinn Thorvaldson
hefir aldrei liðið af fótaverk, svo hann
þessvegna hafi orðið að hallas't upp við
dorg eða renna af hólmi.
Sveitin hans og sýslan hefir rist margar
rúnir á söguspjöld hinnar íslenzku þjóðar
bæði að fornu og nýju. Sumar rúnir þess-
ar hafa verið örlaga rúnir því miður, svo
sem eins og Örlygsstaðir, Miklibær,
Flugumýri og Hólar. En ein sögn er þar
annarar tegundar og gamansöm, og varð
snemma að þjóðsögu, en hún var um
það hve fastheldnir og harðhentir þeir
væri Norðlingar. Varð það að máltaki að
“þung væri Hólamanna högg”. Eg er
ekki viss um hvort heiðursgesturinn hefir
flutt þessa sögu með sér vestur, en um
hitt þykist eg viss, því merki þess hefi
eg séð, að efni hennar hefir hann komið
með. Hann hefir verið fastheldin, og
fasthentur á rétt sinn og þeirra er hann
hefir gengið í forsvar fyrir. Haltu kæri
vinur þeirri afstöðu, og þá eigi sízt þegar
um þjóðarsæmd vora er að ræða. Láttu
það spyrjast hér í álfu, að “þung séu Hóla-
manna högg”, þeim er með yfirgangi
hugsa sér að ganga undir hnefa þeirra.
Láttu það verða ljóst í Reglu Brezka ríkis-
ins, þá varðveitir þú minninguna um
fjörðinn þinn er skjóli skaut yfir hina
hröktu landnema hins forna Vínlands.
Um meira vil eg ekki biðja þig að þessu'
sinni, og ekki fyrr en þú ert seztur upp í
lávarða stofu Bretlands, sem vér gerum
oss vonir um að verði innan skamms.
Þá getur það verið að eg hreyfi einhverju
fleiru og við hinir.
Njóttu heill þeirrar sæmdar sem þér
hefir verið veitt. Vertu oddviti vor á þingi
þeirra manna er unnið hafa samtíð sinni
gagn, vertu merkisberi íslands þar sem
mannkostir og drenglyndi eiga sæti sam-
an.
Herra forseti, með yðar leyfi vil eg þá
ljúka þessu máli mínu, með því að biðja
yður og hið virðulega samsæti sameigin-
lega að biðja heiðursgestinum alis árn-
aðar.
Lengi lifi Sveinn Thorvaldson.
SPEKINGAR HAFA SAGT
Menn eru alment viljugir að viðurkenna
skyldur og réttindi. Réttindin fyrir sjálfa
sig og skyldurnar fyrir aðra.
* * *
Ef þú giftir þig, þá yðrast þú þess
stundum, en giftir þú þig ekki, þá yðrast
þú þess altaf.
* * *
Vinirnir eru flestir líkir farfuglunum,
þeir koma í sólskininu á sumrum, og
fara þegar hretviðrin koma.
* * *
Það eru ekki allir spámenn, þó þeir séu
lítilsmetnir á fósturjörð sinni.
* * *
Menn ættu aldrei að vera stórorðir úm
smámuni.
ÚTVARPSRÆÐA
Frh. frá 1 bls.
þekkjum vér bezt af atferli
hinna aðsúgsmiklu vörubjóða.
sem oft hefir skaðlegt verið og
verður að afnemast. Það van-
hóf viljum vér ekki styðja fram-
ar, né getum haldið í, sem er
samfara of sterkum varnings-
mönnum.
Iðnaður eyðir samkepni
Skakkinn sem nú sýnir sig
berlega á innbyrðis sambandi
verkakaups, kostnaðar (fram-
leiðslu, flutnings og sölu) verð-
lags og gróða, er alls ekki nýr,
heldur sýnir sig berlegar nú en
áður. Yfirleitt er óhætt að
segja, að sá skakki hafi vaxið
eftir því, sem iðnaðar vélin
hefir eflst. Eftir því sem sú vél
varð voldugri, dró úr samkepn-
inni. Þar með fór forgörðum
jafnvægið milli kostnaðar, verka
kaups og gróða.
Um ástæðuna til allra þessara
breytinga, deila hagmála fræð-
ingar ákaflega; okkur er óhætt
að láta þá eiga sig um sitt
rifrildi; þankabrot og málæði
hentar okkur síður en hag-
kvæm og mannúðleg ráð við
þeim meinum, sem ekki þarf
neina hugspekinga til að sjá.
Við þeim meinum þurfum við
sanngjarnar aðgerðir og vitur-
legar, og það er okkar skylda að
beita þeim.
Meinin alls ekki ný
Nú er sem eg segi, að það er
ekki nýlega tilkomið, að gera
samtök til einræðis um við-
skifti og hafa í hendi sér þá
sem framleiða vöru og þá sem
hennar njóta. Þeim aðferðum
var byrjað að beita fyrir nokkr-
um mannsöldrum, þó lítill
gaumur væri gefinn og h'tið
bæri á, í framkvæmdinni.
En eftir stríðið var farið ras-
andi ráði og geystu, að hverju
sem fyrir varð, fyrirtæki sótt
með hamslausum aðgangi, iðn-
aður ofhlaðinn veltufé og end-
irinn var sá, sem sýndi sig 1929,
að vissu leyti. Okkar viðfangs-
efni er nýtt að þvi leyti, að það
heimtar bráðar aðgerðir. Þær
gat eg ekki látið strax í té, af
fyrgreindum ástæðum, hvorki
áður en kreppan kom, né meðan
hún stóð sem hæst.
Verðlags skakki krufinn
En nú höfum við tekið það
til meðferðar. Á síðasta þingi
setti neðri deildin, eftir tillögum
stjórnarinnar, nefnd til þess að
rannsaka alt um þetta einræði
í viðskiftum, verðlaga skakka
og harðleikni við vamarlausa
framleiðendur og notendur þess
sem framleitt er (ultimate con-
sumer).
Nefndin átti ólokið störfum,
þegar þingi var slitið, og því
setti stjómin nefndarmenn í
konunglegt könnunar embætti,
til að rannsaka og skýra frá öll-
um þeim efnum, sem þingnefnd-
inni voru falin.
Eg ætla ekki að skýra frá
niðurstöðum og tillögum hinnar1
konunglegu könnunamefndar
að svo stöddu. Þegar stjórn-
inni berast tillögur hennar og
fullnaðar skýrsla, þá mun þing-
inu falið, að taka til fram-
kvæmda, að tillögum nefndar-
innar heyrðum og íhuguðum.
Annað en þetta þykist eg ekki
þurfa að taka fram við ykkur:
Ef nefndin ályktar, að frumyrki
(primary producer) hafi féflett-
ur verið eða sviftur þeim arði
athafna sinna, sem honum ber
með réttu, svo að viðurlífi hans
(standard of living) hafi beðið
hnekki af, þá skal tekið í taum-
ana, til að stöðva þau rangindi.
Meðan eg fer með stjórnarvöld í
þessu landi, skal eg ekki mitt
fylgi spara til þess, að á hvor-
ugan hallist, vinnanda og þann
sem vinnu nýtur, iðnað og al-
menning.
Eg þykist vera fordómalaus í
þessu máli og engan kæran
hafa umfram aðra. En eg þyk-
ist ekki betur sýnt geta, að eg
| vil iðnaði vel, heldur en með
I því, að sníða af honum þau
vandhæfi, sem ganga harðara
að buddum mikils meirihluta
þjóðarinnar en sanngjamt er,
og eru iðnaðinum sjálfum til
bölvunar.
Ef þessi kúgun og rangindi
sannast og fá að haldast, hvað
verður þá af því sigri hrósandi
herópi voru, að vér séum ávalt
að sækja eftir leið framfaranna
í rétta stefnu? Ef maður getur
með réttu bent á, að fyr á tím-
um hafi samkepni verið sann-
sýn og viðskifti svikalaus milli
allra stétta félags heildarinnar,
en nú sé samkepnin rangsnúin
og ein stétt annari til meins í
viðskiftum, hljótum vér þá ekki
að óska okkur aftur þeirra tíma,
þegar hver vann sér, hjó í eld-
inn og sótti vatn handa sjálfum
sér og engum öðrum?
En vér getum ekki snúið aft-
ur. Þess ættum vér heldur ekki
að óska.
Hver mein sem fylgja kunna
iðnaðar kerfinu, þá horfir það
til framfara og umbóta á muna-
legum högum. Það miðar til
velmegunar og hluttöku fólksins
í öllum gæðum, sem stafa frá
vísindum og nýjum uppgötvun-
um. Þar af kemur, að þeir sem
í einlægni dást að kerfinu, eins
og eg geri, eru fastráðnir, að
frelsa það af því óhlutvanda at-
ferli, sem varnar því, að það
dugi til hlítar og í hugum fólks
vekur gremju og reiði, í staðinn
fyrir velþóknun og þakkláts-
semi.
Starf embættismanna
skal umskapast
Sá sem byrjar á nýju og
merkilegu fyrirtæki, verður að
gæta þess, ef hann er verkhygg-
inn, að áhöld hans og allur reiði
sé í lagi. Við erum nú byrjaðir
á því stóra ætlunarverki að
endurskapa tilhögun fjárreiða
vorra. Við verðum að gæta
þess vandlega, að hafa til taks
þaö vélræði, sem stoðar kerfið
og heldur því í gangi. Við
verðum að endurskoða og full-
gera skipun þess starfs, sem
embættismenn landsins inna af
höndum. Umboðsstjómin verður
að skipast svo, að hinu endur-
skoðaða hagráða kerfi sé borg-
ið.
Hrós um embættismenn
Canadamenn hafa gilda á-
stæðu til að þykjast af því, hve
vel umboðsstarfið (civil ser-
vice) er rekið í þessu landi. —
Starfsmenn hins opinbera hafa,
frá því landið fékk stjórnar-
skrá, rekið þjóðarinnar erindi,
þó erfitt væri og torsótt, ekki
sízt framan af, sérdrægnislaust
og með heilum hug. Það var
mikil gæfa fyrir okkur. Nöfn
þeirra eru ekki letruð á spjöld
sögunnar, ef til vill. En við,
sem höfum verið svo lánsamir
að kynnast þeim og skilja hví-
líkir þeir voru í raun og veru,
munum ekki gleyma því, að
framfarir þessa lands stafa, að
meir en litlu leyti, frá dygð og
frábærri kostgæfni þessara
starfsmanna hins opinbera.
En hinum vaxandi Þörfum
landsins verður ekki sint með
fögru innræti eingöngu og fín-
um sálargáfum, við þurfum líka
á dugandi skipulagi að halda og
þéssum tímum hæfilegu. Frá
því úm stríðið hafa kröfur
landsins vaxið starfsmönnum
hins opinbera yfir höfuð.
Um það er þessum starfs-
mönnum ekki að kenna. En
mjög svo mikill galli er það í
stjórnarinnar fari. Þann galla
verðum við að leiðrétta, með
því að skapa og skipa opinberri
starfsemi á annan veg, og það
tafarlaust. Eg hygg, að enginn,
sem bær er um að dæma, muni
mótmæla því, að tilhögun á
störfum hins opinbera sé orðin
úrelt.
Engu landi í víðri veröld ríð-
ur meir á að hafa dugandi um-
boðsstjórn heldur en Canada.
Þessvegna verðum vér að styðja
starfsemi hins opinbera með