Heimskringla - 22.05.1935, Page 2

2. SlÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEGr, 22. MAÍ 1935
LEGSTEINS MÁLIÐ
Ófeigur Sigurðsson, bóndi í
Albertabygð, reið á vaðið í
þessu máli og verðskuldar fyrir
það þakkir allra íslendinga. Alt
er þó undir þvl komið, að til-
lögur hans beri árangur og leiði
til samhugs og samtaka. Heppi-
leg úrslit málsins byggjast á
því að engin misskilningur eigi
sér stað á eðli og uppruna þessa
mikilsverða fyrirtækis.
Eg hefi haft bréfaskifti við
upphafsmann málsins, og um
leið átt kost á að glöggva mig
betur á öllu því viðkomandi.
Held því sú staðhæfing mín sé
á sannleikanum bygð, að hér
ræði eigi um myndastyttu, eða
minnlsvarða re^stan við eiitt
hvert þinghús landsins eða á
almannafæri. Tillaga hr. Sig-
urðssonar er að reistur sé
sæmilegur legsteinn á gröf
skáldsins Stephans G. Steph-
anssonar, fjallaskáldsins fræga.
Skoðun mín er að um leið og
réttur skilningur er fengin á
þessu atriði, þá sé stærsta spor-
ið stígið til almennra samtaka.
Og eigi kemur mál þetta í
bága við það, að skáldinu sé
reistur þjóðlegur minnisvarði,
síðar, annaðhvort á ættjörðinni
eða hérlendis. Það sem fólgið
er í tillögum hr. Sigurðssonar
miðar eingöngu að því, að reist-
ur sé hæfilegur legsteinn á leiði
skáldsins og því komið í fram-
kvæmd með almennum sam-
skotum. Flestir munu fúsir að
ljá slíku fylgi, og margt smátt
gerir eitt stórt. Engum getur
þetta orðið deiluefni, eins og
gæti átt sér stað með mynda-
styttu — hvar hún ætti að
standa o. s. frv. Legateinninn
verður eigi aðskilin gröf hins
látna, og þó íslendingar hafi
löngum þótt deilugjarnir, þá er
óhugsandi að þeir fái deilt um
slíkt atriði.
Stephan hvílir í moldu í ætt-
argrafreit, sem er löggiltur og
um leið óraskanleg eign ættar-
innar. Grafreitur þar stærsta
skáld Vestur-íslendinga hvílir,
hlýtur að skoðast þjóðmerkur
sögustaður. Og hugljúft ætti
öllum íslendingum að vera að
leggja eitthvað af mörkum til
þess að sæmilegur legsteinn
standi á gröf skáldsins. Eins
mun vaka fyrir upphafsmanni
þess máls, að grafreiturinn sé
inngirtur með sementsteypu og
til slíks vandað eftir mætti og
möguleikum.
Eina rödd hefi eg heynt í þeim
anda, að legsteins mál þetta til-
heyri aðeins Alberta-lslending-
um og komi Vestur-íslending-
um í heild eigi við! Gegn þeirri
þrnögsýni er örðugt að finna
heppileg orð, sem eigi séu brot
á almennri kurteisi, og því bezt
að láta slíkt eins og vind um
eyrun þjóta.
Stephan G. Stephansson var
skáld 'þjóðarinnar í heild. Ljóð
hans eru verðmæt eign íslend-
inga, hvar á hnettinum sem
þeir eru. Hann var listaskáld
og gildi listarinnar nær til allra
er hana kunna að meta. Hann
var stórskáld og stórskáldin eru
eigi bundin við neinn sérstakan
stað, því áhrif þeirra eru ver-
aldarvíð. Skáldandi hans var:
“nóttlaus voraldar veröld þar
yíðsýnið skín”. — Rímskáld
þjóðarinnar blóta vanalega
Braga við sérstök hátíðleg
itækifæri og steinþegja í milli-
tíðinni. Stephan var sí-kveð-
andi, andi hans sí-starfandi. —
Þannig orti hann sig sjálfan og
hugsanir sínar, líf sitt og um-
hverfi, inn í meðvitund allra er
ljóð hans lesa og skilja.
Samskot eru þegar byrjuð
hér og þar við góðan árangur.
Vonandi verða undirtektir ís-
lendinga yfirleitt hinar beztu í
þessu máli, sem hafið er yfir
allar deilur — allan kirkjumála-
ríg og flokkapólitík.
Fullvissa mín er að ísenzku
blöðin muni fúslega ljá máli
þessu fylgi, með því að veita
samskotum í legsteinssjóðinn
móttöku og birta nöfn gefend-
anna. Þeir, sem málið vilja
styðja, geta þá sent tillög sín
beint til blaðanna, eða til: O.
Sigurðsson, Red Deer, Alta.
“Ættjarðarböndum mig grípur
hver grund,
sem grær kring um íslendings
bein.”
(St. G. St.)
O. T. Johnson
10021—95th St.,
Edmonton, Alta.
HÁLF MILJÓN
Áirð 1935 hygst ríkið að verja
hálfri miljón króna til atvinnu-
bóta. Á tveimu'r mánuðum þess
sama herrans árs kaupir þjóðin
áfengi fyrir hálfa miljón króna.
Ef þannig verður haldið áfram
alt árið, verða útgjöld einstakl-
inganna til áfengiskaupa 3 milj.
króna. Á sama tíma ver ríkið

fli's
HERMIT
PORT and SHERRY
Varin vín
á því verði sem þér
eruð fær um að borga'
Góð vín verja líkamann . . . . en öllu fremur
þegar þau eru varin með Hreinu Drugu
Brennivíni . . . . en þannig eru HERMIT
PORT og HERMIT SHERRY búin til . . .
þetta er það sem eykur á hin ljúfu efnis-
gæði þeirra og keim . . . þar bíður yðar
regluleg hressing hafið þér ekki smakkað
þau áður . . . og svo eigið þér eftir að verða
hissa þegar þér fréttið um verðið . . .
stærsta víngerðin í Canada veitir yður beztu
vínin í Canada á því verði að þér fáið staðið
yður við að nota þau hversdagslega til sæl-
gætis.
26 oz. FLASKA . . $ .60
KASSI MEÐ 6 FLÖSKUM 3.00
%$ri$kí.
CANADA'S Largest Winery
ESTABLISHED 1874
NIAGARA FALLS ONTARIO
“This advertisement is not inserted by the Government Liquor Control Com-
mission. The Commission is not responsible for statement made
as to the quality of produots advertised”.
Vi milj. kr. til atvinnubóta.
Þegar þjóðarbúið ver einni
krónu til þess að bæta úr versta
böli þjóðarinnar, atvinnuleys-
inu, ver þjóðin sex krónum til
þess, að viðhalda öðru álíka
þjóðarböli, áfengisnautninni.
Á ekki þetta eitthvað skylt.
við vitfirring, er það ekki svo
augljóst mál, að allir hljóti að
viðurkenna, að áfengiskaup
þjóðarinnar er hrein og bein vit-
firring? Er það ekki auðsætt,
að öllum góðum mönnum ber
að hefjast handa og vinna gegn
áfengisnautninni ?
Hvernig á að vinna?
Enginn einstaklingur er hlut
gengur til slíkra starfa nema
hann sé sjálfur albindindismað-
ur, það er hið fyrsta, sem hver
og einn verður að gera sér Ijóst,
ef hann hefir löngun til þess að
vinna gegn áfengisnautninni.
Hið næsta, sem slíkur maður
verður að skilja til hlýtar, er að
starf hans kemur að mestum
notum ef hann tekur þátt í
skipulagðri vinnu, sem fram-
kvæmd er á félagsrundvelli.
í allri baráttu mannanna fyrir
bættum kjörum og aukinni
menningu er einstaklingurinn
máttvana, nema hann sé liður í
samtökum, sem vinna með ein-
•beittni að settu marki.
Alþýðublaðið vill því segja við
hvern þann, sem vill vinna gegn
áfengisnautninni:
Þú verður að starfa á grund-
velli albindindis, og þú átt helzt
að starfa á félagslegum grund-
velli. Allar umbætur á sviði á-
fengismálanna verða að byggj-
ast á þessum grundvelli fyrst
og fremst. .
En hvað um áfengislögin?
Hr. Björn Blöndal löggæzlu-
maður benti réttilega, á það í
blaðinu í fyrra dag, að áfengis-
lögin þurfti umbóta.
Sannarlega eru áfengislögin
hin mesta hrákasmíð, og sumt
af því, sem löggæzlumaðurinn
leggur til málanna, er til stórra
bóta, en annað orkar tvímælis.
Það er t. d. ekkert álitamál,
að það er mjög mikils virði fyrir
verkalýðinn, ef lokað væri á-
fengisútsölunum á Akureyri og
Siglufirði yfir sfldartímann.
Þar sem löggæzlumaðurinn
hins vegar bendir á áfengis-
skömtun eftir áfengisbókum, þ.
e. a. s. vill hverfa að hinu svo-
kallaða Brattkerfi, sem Svíar
hafa notað um alllangt skeið,
verður ekki hjá því komist að
minnast þess, að ýmsir helztu
bindindisfrömuðir Svía líta svo
á, að það hefi ekki reynst vel.
Reynslu Svíanna þurfum við
að kynna okkur vel áður en
horfið yrði að því ráði.
Þriðja tillaga löggæzlumanns-
ins fjallar um það, að heimila
engum öðrúm en áfengisverzl-
uninni að senda áfengi með
skipum eða öðrum farartækjum
um landið.
Þessi breyting er án alls efa
til bóta, og þurfti að komast
inn í áfengislögin á þinginu í
haust.
Að lokum þetta: Allir þeir,
sem skilja nauðsyn þess, að
vinna gagn áfengisnautninni —
og þeir eru vonandi margir —
ættu að hugsa vandlega um
hvað helzt megi hér til vamar
verða.—Alþbl.
VopnaiSnaður Svíþjóðar
í höndum Þjóðverja
Sænski utanríkismálaráð-
herrann skýrði frá því nýleg í
sænska þinginu, að vopnaiðnað-
ur Svíþjóðar væri að miklu
leyiti í höndum útlendinga, eink-
um Þjóðverja.
Þetta hefir komið í ljós á á-
liti nafndar þeirrar, sem nýlega
var skipuð til þess að rannsaka
vopnaframleiðslu og vopnasölu
Svíþjóðar og koma fram með
tillögur um stjómareftirlit.
Það er Kruppsfélagið þýzka,
sem mest ítök á í sænsku
vopnasmiðjunum og sænska
flugvélasmíðin er að mestu í
höndum þýzka Junkerfélagsins.
FRÁ ÍSLANDI
Elsti prestur landsins
Þ. 24. apríl mánaðar var séra
Guttormu'r Vigfússon á Stöðv-
arfirði nítutíu ára, og er nú, að
því er bezt verður vitað, elztur
núlifandi lærðra manna hér á
| landi. Hann er fæddur árið
1845 í Hvammi á Völlum á
Fljótsdalshéraði. Lifir hann einn
af þrettán sambekkingum úr
Mentaskólanum. Séra Gutt-
ormur gegndi prestsembætti í
53 ára samfleytt, 2 ár á Ríp í
Hegranesi, 2 ár í Saurbæ í
Eyjafirði, 12 ár á Svalbarði í
Þistilfirði og 37 ár að Stöð í
Stöðvarfirði. Átti hann heima
í Stöð í 44 ár frá 1888 til 1932,
að hann fluttist þaðan ásamt
konu sinni, sem er 14 árum
yngri en hann. Dvelja þau síð-
an hjá syni sínum Benedikt
kaupfélagsstjóra á Stöðvarfirði.
—Alþbl.
* * *
Gunnar Hansen leikstjóri
Samkvæmt frétt frá sendi-
herra Dana hér, hiefir Gunnar
Hansen, sem hefir verið leið-
beindandi Leikfélags Reykjavík-
ur í vetur, verið ráðinn leiðbein-
andi við Aarhus Teater á næsta
leikári.
* * *
Sigurður Sigurðsson skipaður
berklayfirlæknir landsins
•Sigurður Sigurðsson læknir
hefir veirð skipaður berklayfir-
læknir landsisn.
Hann er einn af yngstu lækn-
um landsins og kom heim í
fyrra eftir langa dvöl við fram-
haldsnám á sjúkrahúsum í Dan-
mörku og víðar.
Gegnir hann því ekki lengur
almennum læknisstörfum.
* * *
Guðmundur Ásbjörnsson settur
borgai^stjóri fyrst um sinn
Rvík. 5. apríl
Á dagskrá bæjarstjórnar í
gær var m. a. ráðstöfun borg-
arstjóraembættisins.
Urðu engar umræður um það
mál. Pétur Halldórsson lagði
til, að Guðmundi Ásbjörnssyni
yrði falið að gegna borgar-
stjóraembættinu til bráða-
birgða, og var það samþykt
með 8 atkvæðum gegn 2.
Telja má víst, að borgar-
stjóraembættið verði auglýst
laust og umsóknarfrestur sett-
ur. Er það auðvitað að eins
formsatriði, þar sem gera má
ráð fyrir ,að Sjálfstæðisflokk-
urinn geti komið sér saman um,
hver skuli gegna þessu forystu-
hlutverki fyrir flokkinn.
Eru þó nú þegar risnar upp
miklar og háværar deilur um
það, hver skuli hljóta starfann,
og eru helztir tilnefndir í hann:
Gísli Sveinsson sýslumaður, Ja-
kob Möller, Magnús Jónsson,
Thor Thors, Bjarni Benedikts-
son, Guðmundur Ásbjörnsson
og Valgeir Björnsson bæjar-
verkfræðingur.—Alþbl.
* * *
Fulltrúar fslands á almælis-
hátíð sænska þingsins
Alþing ákvað að taka boði
sænska þingsins um að senda
fulltrúa á 500 ára afmælishátíð
sænska þingsins, sem haldin
verður í sumar. Hafa flokk-
arnir tilnefnt einn fulltrúa hver.
Stefán Jóh. Stefánsson fer fyr-
ir hönd Alþýðuflokksins, Jónas
Jónsson fyrir Framsóknarflokk-
inn, Gísli Sveinsson fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn og Þorsteinn
Briem fyrir Bændaflokkinn.
* * *
Prófessorsembættið í norræn-
um málum og bókmentum
laust við Hafnarháskólia
Um þessar mundir er laust til
umsóknar í Danmörku prófess-
orsembættið í norrænum mál-
um og bókmentum við háskól-
ann í Kaupmannahöfn.
Heimspekideild háskólans
hefir nú skipað 5 prófessora, þá
Vilhelm Andersen, Bröndum
Níelsen, Hans Brix, Carl Roos
og Valdemar Velel til þess að
velja mann í embættið.
Umsækjendur eru 14. Ekki
er afráðið enn hvort samkepnis-
próf verður látið fara fram.
f SJÖ ÁR VIÐ HVALVEIÐAR
f SUÐURHÖFUM
Eftir Sigurð Norðfjörð
hvalveiðara
Af því að eg hefi verið spurð-
ur að því, þá skal eg geta þess,
að eg er ættaður frá Mjóafirði
og síðan eg var 15 ára gamall
hefi eg stundað sjómensku,
fyrsÆu tvö árin sjóróðra sem há-
seti, en þegar eg var 17 ára
gamall, varð eg formaður í
Vestmannaeyjum.
Árið 1919 fór eg út og lenti í
Noregi. Þaðan fór eg undir
eins í siglingar og sigldi á
næstu árum á stórum gufuskip-
um sem háseti víða um heim-
inn, en, aðallega þó til Canada,
ÁstraMu og Afríku.
Þegar eg á að fara að skrifa
um það, sem á daga mína hefir
drifið þau 7 ár, sem eg stund-
aði hvalaveiðar í Suðurhöfum,
þá veit eg satt að segja ekki á
hverju eg á helzt að byrja. —
Hvalaveiðar eru svo margþætt-
ar og sögulegar og þær bjóða
upp á svo fjölda mörg æfintýri
og eru í sjálfu sér æfintýri. Á
•eg að skýra frá því, hvernig
hvalaveiðar fari fram, eða á eg
að segja frá æfi okkar hval-
veiðamanna? Eg held að ef eg
færi út í þessa sálma yrði frá-
sögnin alt of langdregin, og tel
eg því bezt að segja undan og
ofan af þessum 7;ára hvalveiða-
starfsárum mínum. Síðar vildi
eg gjaman, ef Alþýðublaðið
æskti þess, skýra frá ýmsu, sem
eg verð að sleppa að þessu
sinni.
Eg stundaði hvalaveiðar 7 ár
samfleytt og aldrei varð eg var
við nokkurn íslending á hval-
veiðaflotanum öll þessi ár, enda
er mér ekki kunnugt um, að
nokkur Islendingur að mér und-
anskildum hafi á þessum árum
stundað hvalveiðar með Norð-
mönnum, en þeir eru mesta
hvalveiðaþjóð heimsins.
Árið 1926 var eg staddur í
Seattle í Bandaríkjunum og þar
réðist eg, mesit af tilviljun á
norskan hvalfangara, “Kom-
mandören” frá Sandefjord, og
ætlaði hann til Mexikó. í fimm
mánuði stunduðum við hvala-
veiðar við eyju, sem nefnist
“Macalinia B”. Eg var í þess-
um túr háseti á skotbát. Við
þessa eyju var lítill ihvalur,
enda alt of heitt fyrir hann, og
þó að við v.eiddum töluvert
marga hvali, þá var lítið á því
að græða, því að spik var lítið
á honum vegna hitans.
Laun mín í þessum túr voru
45 dollarar á mánuði, en auk
þess hafði eg í “premíu” um 10
krónur af hverjum bláhval sem
veiddist og 6 krónur fyrir hverja
steypireiður, en þessi mismun-
ur miðast við það, að hvalirnir
eru svo misjafnlega spikmiklir.
Þegar við vorum búnir að
vera við “Macalinia B” í þessa 5
mánuði, fórum við aftur til Se-
attle og þar var eg afskráður og
við flestir, en þá fengum við
fríar ferðir heim til Noregs, og
fórum við með járnbrautarlest
til New York og þaðan með
Stavangerfjord til Noregs. —
Reykvíkingar kannast við það
skip, því að það kom hingað í
fyrra eða hitit eð fyrra.
Þegar eg kom til Noregs, gerði
eg ekkert í tvo mánuði annað
en að bíða eftir næsta hvala-
leiðangri.
Eg fór nú á hvalaveiðarann
“Polaris” frá Larvik, og hét fé-
lagið, sem geröi hann út, “Nil-
son & Aloneson”.
Nú fórum við suður í Ishaf.
Ætluðum við að fara í gegnum
ísinn og komast á sömu breidd-
argráðu og Roald Amundsen,
þegar hann fór til Suðurpólsins,
og var skipstjórinn á “Polaris”
kapt. Jessen, sem var með Ro-
ald Amundsen. En það gekk
ekki eins vel og við héldum í
fyrstu að komast í gegnum ís-
inn, og tók það okkur heila 28
sólarhringa. Komum við nú inn
í Rosshafið, og þar stunduðum
við veiðar mánuðina Janúar,
febrúar og hálfan marz.
I þessum leiðangri fengum
við lítinn afla, aðeins 36 þúsund
föt af lýsi.
Ferðin frá Noregi og þar til
við komumst gegnum ísinn og
inn í íshafið tók okkur 122 sól-
arhringa.
Þegar við vorum hættir að
fiska, fórum við til Rotterdam
með lýsið og seldum það þar.
i þrjú ár samfleytt var eg á
“Polaris” og alt af sem há3tti
eða sem 'önnur Skytta á skot-
bát. Við hættum við að fara
gegnum ísinn, en fiskuðum á
65 gráðu suðlægrar breiddar.
Venjulegast er farið á hvala-
veiðar frá Noregi 10—20 ágúst.
Þegar eg fór af “Polaris”
réðist eg á hið mikla skip “Kos-
mos” ,en það er eitt stærsta
hvelveiðaskip heimsins. Á því
var eg í 2 ár sem háseti og
önnur skytta á skotbát.
Átta skotbátar fylgdu þessu
skipi, og var hver þeirra 117
feita langur og hver bátur var
með öllum hugsanlegum ný-
móðins tækjum og yfirleitt voru
bátarnir eins fullkomnir og
frekast var hægt að krefjast.
Bátarnir höfðu 750 hestafla vél-
ar, þeir eru á stærð við línu-
veiðarana hér, en auðvitað með
alt annari byggmgu. Þeir gengu
13 mílur á klst.
Á móðurskipinu “Kosmos” og
bátunum voru alls 374 menn.
Seinna árið sem eg var á
“Kosmos” fengum við 200 þús.
föt af lýsi, og er það mesita
hvalaveiði, sem nokkum tíma
hefir fengist í heiminum í ein-
um leiðangri.
Til skýringar skal eg geta
þess, að þegar við vorum búnir
að fylla móijurskipið “Kosmos”,
sem tók 136 þúsund föt af lýsi,
þá fengum við sendan til okkar
í ísinn lýsisgeymi frá Noregi,
og tók hann 71 þúsund föt, og
hann fyltum við. Meira gátum
við ekki fiskað, þar sem bæði
geymirinn og skipið voru orðin
full. Höfðum við þá fengið 1920
hvali í þessum leiðangri.
Þegar við komum aftur til
Noregs, þá fengum við þær
fregnir að nú væri komið alt
of mikið hvalalýsi á heims-
markaðinn og öllum flotanum
var lagt í hieilt ár.
Þegar eg it. d. kom til Sande-
fjord, lágu hvalveiðaskipin þar
full of lýsi og geymarnir fullir í
tugatali, en hvalveiðamennirnir
gengu atvinnulausir í landi.
Eftir eitt ár, eða árið 1933,
byrjuðu veiðarnar aftur, og ætl-
aði eg’ þá enn að stunda þessa
atvinnu. Eg sótti því um skips-
rúm á “Kosmos”, en mér til
mikillar undrunar fékk eg það
svar, að eg gæti ekki fengið
starf þar aftur, og yfirleitt gæti
eg alls ekki fengið framar pláss
á hvalveiðaflotanum vegna
þess, að eg væri íslendingur,
eða útlendingur — og fór eg þá
þegar hingað heim.
Norðmenn eru duglegir við
hvalveiðar, enda hafa þeir rak-
að saman fé á þessum atvinnu-
vegi, og nú er mér sagt að búið
sé að 'selja alla framleiðslu
þessa árs.
Geysilegt erfiði fylgir þessari
atvinnugrein fyrir alla þá, sem
hana stunda, vosbúð, kuldi og
vökur. Það er unnið allan sól-
arhringinn svo að segja þegar
hvalur er mikill, og enginn
kveinkar sér. Eg vil t. d. geta
þess, að við unnum á sjálfan
jóladaginn frá hádegi.
Laun eru allsæmileg, og eru
skyttumar einhverjir bezt laun-
uðu menn í Noregi. Það mun
til dæmis hafa átt sér stað, að
ein hvalaskytta hafi haft á ári
180 þúsundir króna, ien venju-
legt kaup hjá skyttunum mun
hafa verið 25 — 70 þúsundir
króna.
Venjulegir hásetar munu að
jafnaði hafa haft 4—6 þúsundir
króna.
Þegar lagt er af stað á hvala-
veiðar er hafður með ársforði
af vistum. Og um borð í móð-
urskipinu er alt, sem nöfnum
tjáir að nefna. Þar eru búðir,
sjúkrahús, læknar o. s. frv.,
enda má segja, að um borð í