Heimskringla - 08.04.1936, Blaðsíða 4

4. SÍÐA.
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 8. APRÍL, 1936
Híimskrtngla
(StofnuB lUt)
Kemur út á hverfum miBvikudegt.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
153 og 155 Sargent Ávenue, Winnipeg
Talsimia SS 537
7erS blaðslns er $3.00 irg*n«urinn borgtot
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
ÖIl vifJaktfta bréí blaSinu aðlútandl sendtot:
Manager THS VIKING PRESS LTD.
S53 Sargent Áve., Winnépeg
Ritstjóri STEFÁN KNARSSON
Utanáskrift Hl ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINOLÁ
SU Sargent Áve., Winntpeg
"Helm»krin*la" to publtobad
and prlnted by
THE VIKIMO PRESE LTD.
$53-155 Sargent Ávenue, Winntpeg Man.
Tetopbone: M $37
WINNIPEG, 8. APRlL, 1936
HAGUR ÍSLANDS
Það hafa öðru hvoru verið að birtast
greinar í “Lögbergi” um efnahag og af-
komu íslands. Hefir í greinum þeim
verið dregin upp ófögur mynd af fjárhag
landsins. í grein er Einar Olgeirsson reit
og birt var á ensku í kommúnista-blaði
í Toronto í Canada og síðar var snúið á
tyrfna íslenzku af Páli Bjarnasyni og birt
í Lögbergi, er því haldið fram, að ísland
verði vegna skulda sinna við Bretland
bráðlega brezk nýlenda, ef ekki sé betur
séð fyrir, og helzt af öllu farið strax að
ráðum U. S. S. R. og skipað sér undir
friðarmerki þeirrar stefnu, því ísland
megi lítið við brezka flotanum, er upp að
landinu stefni einhvern daginn með
bægslagangi og boðaföllum. í svipaðan
streng er tekið í grein eða bréfi, er um
þessar mundir er að birtast í Lögbergi
um fjármálahorfur á íslandi vegna stjórn-
arinnar þar, að öðru leyti en þvf, að lyfið
til bóta er þar ekki saman sett eftir for-
skrift kommúnista, heldur annara. Vegna
þess að Vestur-Islendingum er ekki á
sama um hag íslands, og að þessi skrif
gefa mjög einhliða og óþarflega skugga-
lega mynd af honum, skal hér, þessu til
samanburðar; benda á sitt af hverju úr
síðustu fjármálaræðu Eysteins Jónssonar,
fjármálaráðherra íslands. Hagsreikingur
stjómarinnar er ávalt beztur til frásagn-
ar um afkomu þjóðarinnar. Þó ekki verði
nema á fáein atriði í honum bent, gefur
það vonandi betri hugmynd um hið sanna
um afkomu íslands, en flugufregnir.
Fjárhagsreikningar stjóraarinnar á ís-
landi yfir árið 1935, eru birtir í Nýja-
Dagblaðinu 20. febr. 1936. Hvernig hefir
stjórnarbúskapurinn gengið, eftir þeim
reikningum að dæma? Er landið að
sökkva, eða lenda í falibyssukjöftum sjó-
flotans brezka? Reikningarnir bera með
sér, að allar tiekjur stjórnarinnar á árinu
voru 15,769.644 krónur, en gjöld alls
15,263,776 krónur. Á ársreksturs reikn-
ingi stjórnarinnar er því um tekjuafgang
að ræða, er nemur 505,888 krónum! —
Hvaða stór hætta skyldi íslandi stafa af
þessu? í þessum hálfrar miljón krónu
tekjuafgangi, eru ekki taldar með 235
þúsund krónur, sem voru framlag til
fiskisjóðs, en sem eignir voru að nokkru
keyptar fyrir sem eru í höndum stjórn-
arinnar, og telja hefði mátt tekjuafgang,
er þá næmi 740 þúsund kóraum. Undan-
farin þrjú ár, hefir verið tekjuhalli á
hverju ári, sem hér segir:
1932 um kr. 1,541,000
1933 um kr. 62,000
1934 um kr. 1,420,000
Tekju afgangurinn sýnir því, að eitt-
hvað meira en lítið hefir snúist til betri
vegar á árinu, að slíkur tekjuhalli hefir
nú horfið en tekjuafgangur orðið á þjóð-
arbúinu.
En svo sýna skýrslur eða reikningar
stjórnarinnar fleira eftirtektavert en
þetta, við stjórnarreksturinn á árinu 1935.
Þegar sjóðsyfirlit allrar skuldar landsins
er athugað, kemur í ljós, að greiðslu-
jöfnuður er um tveim miljónum krónum
hagstæðari en áður. Skuld landsins í
árslok 1935, nemur alls 42,317,551 krónu.
Á árinu hefir hún því ekki aukist nema
um 379,631 krónu, en hefir um mörg
undanfarin ár aukist um tvær miljónir
eða meira. Þetta hefir á-unnist með
haganlegri viðskifta-ráðstöfun o. fl. Vel
mætti nefna þetta tekju-afgang af rekstri
ársins þó það sé ekki gert. En auðvitað
skiftir það ekki miklu máli, á hvaða
reikningi hagur þessi er sýndur. Það
er hitt, sem vér búumst við að Vestur-
Islendingum þyki nokkru s'kifta og það ér
að ísland er nálega búið að sjá við því, að
skuld landsins hækki. Svo mikið sem um
þörfina á þessu hefir verið talað á fylkis -
þingum þessa lands og ríkisþinginu sjálfu,
og á þingum hvar í heimi sem er, höfum
vér hvergi orðið ess varir, að stjórnend-
urair séu neitt nærri því að ná því tak-
marki. Að stjórn íslands gengur þama á
undan með góðu eftirdæmi er að minsta
kosti eftirtektavert, eftir allar hrakspám-
ar um afleiðingaraar af viðskiftastefnu
stjómarinnar heima.
I fjármálaræðu sinni kemst Eysteinn
Jónsson f jármálaráðherra þannig að orði
um viðskifti íslands erlendis:
“Innflutningurinn á árinu 1935 hefir
samkvæmt bráðabirgðaskýrslu hagstof-
unnar um það efni numið kr. 42. millj. og
600 þús. kr., en að frádregnum innflutn-
ingi, vegna Sogsvirkjunarinnar, kr. 41
milj. 897 þús. Árið 1934 var innflutt fyrir
kr. 48 milj. og 48 þús. Verður að gera
ráð fyrir því, að innflutningurinn á árinu
1935 hækki um nálega 7% við endanlega
skýrslugerð. Innflutningur ársins 1935
hefir því verið um 7 milj. kr. lægri en
innfl. á árinu 1934. Útflutningur ísl. af-
urða hefir á árinu 1935 numið um kr. 43
.milj. 881 þús., en í fyrra nam hann kr.
44 milj. 761 þús. kr. Er því útflutning-
urinn tæplega 1 milj. króna lægri nú en
1934. Niðurstaðan er því sú, að verzlun-
arjöfnuður ársins 1935 er hagstæður um
2 milj. króna, en var í fyrra óhagstæður
um 4 miljónir króna. Hefir því tekist á
áxinu að bæta greiðslujöfnuðinn um 6
milj. króna. Fullum greiðslujöfnuði hefir
þó ekki verið náð á árinu. Til þess að
slíkt takist, þarf verzlunarjöfnuðurinn
sennilega að vera hagstæður um nálægt
6 milj. króna. En siegja verður að vei
hafi miðað í þá átt að ná fullum greiðslu-
jöfnuði, eins og þær tölur, sem eg hefi
lesið, bera glegst vitni um.”
Ennfremur skulu hér tilfærð niður-
lagsorð ræðu fjármálaráðherra:
“Enginn veit hvemig árið, sem er að
byrja, verður fyrir íslendinga. Margt
Ibendir til þess, eins og áður er á drepið,
að það verði erfitt og að auka þurfi þar af
leiðandi ýmsar hömlur, sem eru hvim-
leiðar en alveg óhjákvæmilegar eins og
nú stendur. Hinsvegar er enginn vafi á
því, að íslenzka þjóðin hefir oft átt við
meiri erfiðleika að stríða en nú, og sigr-
ast á þeim. Við íslendingar munum vafa-
laust sigrast enn á erfiðleikunum. Sú
margháttaða veiðleitni, sem fram kemur
hjá fjölda manna í því að koma upp nýj-
um atvinnurekstri og að notfæra sér þau
gæði náttúrunnar, sem áður hafa verið
ónotuð, sýnir það, að menn hafa ekki
tapað trúnni á landið og gæði þess. —
Þess vegna er sigurinn vís, þótt að kunni
að kreppa í bili.”
Þó fljótt sé yfir sögu farið, sjá Vestur-
íslendingar af þeim fáu atriðum sem á
hefir verið minst, hvernig hagur Islands
er í raun og veru, jafnframt hinu, hvem-
ig þjóðin horfist í augu við erfiðleikana
og að til framtíðarinnar er ekki öðru vísi
litið en með fylstu sigurvon.
PERCY GRAINGER
heimsfrægur sem tónskáld og afburða
pianóleikari, gaf hljómleika í sönghöll
Winnipegtborgar þann 16. marz s. 1. Þótt
heimsfrægir söng- og hljóðfærasnillingar
séu hér tíðir og stundum nær daglegir
gestir, þá voru hljómleikar hans stórvið-
burður því hann er að mörgu sérstæður
listamaður og engum öðrum líkur. Hann
fer og hefir ætíð farið, nokkuð aðrar
leiðir en meginstraumur listamanna er
eingöngu seilast eftir eigin frægð og
frama. Hans listastarf hefir haft mörg
og margvísleg áhrif og vegur hans hefir
verið leið brautryðjandans. Með snilli
sinni hefir hann stuðlað til að kynna
ýms beztu tónskáld nútímans. Og um
hann hefir verið svo að orði komist að
hann hafi leyst fjötur vanans af piano-
hljómleikum.
Það eru umliðin nokkuð mörg ár síðan
síðustu hljómleikar hans voru hér, enda
var honum tekið með miklum fögnuði af
meira en fjögur þúsund áheyrenda er
troðfyltu söngsalinn, til að heyra og hylla
snilli hans.
I þetta sinni lók hann úrvalslög hinna
sígildu meistara klassisku og rómantísku
stefnunnar og sínar eigin tónsmíðar. —
Hann brá frá þeim sið að ganga þegjandi
að og frá hljóðfærinu, í stað þess gerði
hann stuttar athugasemdir við flest lögin
áður en hann lék þau. Tókst honum það
svo blátt áfram og vel að það jók eigi
lítið heildaráhrif þessa eftirminnilega
kvelds. Voru sérstaklega eftirtektaverð-
ar athugasemdir hans um keltnesku á-
hrifin á hljómlist Norðurálfuþjóða.
Það er eigi ætlun mín að leggja dóm
á leik Percy Graingers, heldur aðeins að
geta þess með fáeinum orðum er mér
hefir eftirminnilegast orðið. Engin orð
fá túlkað hljómaheiminn, tónar túlkast
aðeins með tónum og því er erfitt að rita
um hljómleika svo að skiijanlegt sé.
Viðfangesfni hans voru margvísleg og
útheimtu bæði skilning og tækni á hæsta
stigi. Að hann hafi hvorutveggja í rík-
um mæli vissu auðvitað allir fyrirfram en
engu að síður er slík snilli sí ný og sí
ung opinberun til.þeirra er unna því fagra
og göfga.
Hann hóf hljómleikana með hinu und-
urfagra “Preludium og Fuga” í A moll
eftir J. S. Bach í pianosetningu Franz
Lizt’s. Hélst þar í hendur skilningur á
formi og efni, svo engum er á hlýddi með
snefil af hljómgreind, muu nokkru sinní
gleymast. Með óskeikulli smekkvísi af-
burða lisfeamanns hljómaði þetta stórkost-
lega listaverk sem boðskapur frá æðri
heim. Hver hending var göfug og glæst
frá hinu tunglskinsmjúka upphafi að
ólguhafi hámarksins er tónarnir virtust
rísa á stormvængjum til himins.
Lítil “Sonata” eftir Scarlatti var að
sínu'leyti eins nett og mjúk og Bach var
voldugur. Brahms lögin voru leikin af
snild. “Intermezzo” þýtt sem blærinn og
“Rapsodíumar” með eldmóð og hetju-
lund. Sérstaklega sú í E dúr (E flat),
hljómaði sem hetjusaga úr íslenzkri fom-
sögu. Einnig lék hann hina, því sem
næst, óþektu “Sonötu, í S dúr” eftir
Tchatocowski. Mun hann vera sá eini
pianósnillingur, er kunnugt sé um að leiki
það verk opinlberlega og er það ágætt
dæmi þess hve hann er óhræddur að fara
eigin veg. Það er títt nú á tímum að líta
hornaugu tónverk Franz Lizts einkum
ungversku rapsodíumar. Eg hefi heyrt
marga heimsfræga snillinga leika ýms
tónverk hans en frá því eg heyrði Percy
Grainger seinast og aftur nú hefi eg
aldrei heyrt þau leikin af slíkri lifandi
snild, skilningi og yfirburða tækni. Hann
lék sér með erfiðustu kaflana sem væra
þeir barnaleikur og í yfirborðsskrúð það
er Lizt hefir vafið um “melódíurnar” í
“tólftu rapsódíunni”, blés hann lifandi
anda “musikalskrar” tilfinningar.
Almennasta hrifningu vakti þó leikur
hams sjálfs af sínum eigin verkum. —
Pianolög hansi eru nú orðið þekt og dáð
á nær hverju heimili þar sem piano er.
Vegur hans vex með hverju ári og sem
tónskáld er hann löngu heimsfrægur
maður. Þó mun framtíðin gera veg hans
meiri því verkin lifa þótt maðurinn deyi.
Sem sönnun listamanni hæfir er fram-
koma hans tildurlaus og óþvinguð. Sum-
ir pianoleikarar eru skáldlegir drauma-
menn, eða nettir og kurteisir hagleiks-
menn. Peroy Grainger er hetjusál, það
er djarfur, þróttmikill bragur á leik hans,
með stórum skírum dráttum dregur hann
hetjumyndir. Hann er laug við allan
smeðjulegan munnklökkva, tilfinning
hans er djúp og einlæg. Hvort að lestur
fornrita vorra hefir átt þátt í að móta list
hans og lundarlag eða að hann hefir
fundið til meðfædds skyldleika til íslend-
inga-sagnanna veit eg ekki, en list hans
ber vott þess djarfa, frjálsa hetjuanda er
fornrit vor dá.
R. H. Ragnar
HEIÐINGJAR
Ræða flutt í Sambandskirkjunni í
Winnipeg, 5. apríl 1936, af
séra Philip M. Péturssyni
I bréfi sínu til Galatamanna, segist Pá’I
postuli hafa sagt við Kefas: “Vér erum
að eðli til Gyðingar, en ekki syndarar af
heiðnu bergi brotnir.”
Eg vil gera þessi orð að texta mínum
í kvöld, en ekki í sömu merkingu og Páll
notaði þau, heldur vil eg láta textann
hljóða þannig: “Vér erum ekki syndarar
af heiðnu bergi brotnir.” Svo og vil eg
leggja fyrir yður spurninguna: Hvað þýð-
ir orðið heiðinn?
Páll svaraði þeirri spurningu með því
að segja: “Vér erum að eðli til Gyðing-
ar.” I dag segjum vér, að vér séum
Kristnir, en að Kínverjar, Indíánar, Tyrk-
ir, o. s. frv., séu heiðnir. Þeir segja aftur
á móti að vér séum heiðnir, — eða van-
trúaðir. Þannig hefir það ávalt verið.
Hver trúarflokkur hefir skoðað sína trú,
sem hina einu réttu trú, en trú hinna
sem villitrú, og kallað fylgjendur hennar
heiðingja. Þar af leiðandi sjáum vér það
að í heiðninni felst aðeins það, að menn
hafi aðra trúarskoðun en þá
sem skoðuð er hin eina rétta
trú. Auðvitað þýðir heiðnin
einnig það, að fylgjendur henn-
ar séu óupplýstir og fáfróðir,
að þeir fylgi villimanna siðum
og háttum. Páll lét það skilj-
ast, að heiðnir menn væru
syndugir, — og flestir trúboðar
kristinnar kirkju hafa haldið
iþeirri skoðun frá upphafi kristn
innar, og í ákafa þeirra til að
kristna sem flesta, hafa þeir
hótað öllum þeim, sem þeir
töldu vera heiðna, eða sem voru
ekki kristnir, eilífri eldskvöl í
öðra lífi, ef þeir ekki iðruðust
og tækju við þeim kenningum,
sem að þeim var rétt.
Víðsvegar í Biblíunni verðum
vér varir við samskonar fyrir-
litningu á heiðninni og þeirri,
sem Páll virðist hafa haft, og
er það ef til vill þess vegna, sem
að kristnum þjóðum nú á dög-
um hefir fundist það vera sér-
stakt fagnaðarefni að geta sýnt,
að þær yfirgáfu heiðnina í önd-
verðri kristni og aðhyltust hina
nýju trú, kristnina. Þar sem
heiðnin var á lágu stigi, hefir
það án efa verið þjóðunum til
hags, að afnema hana. Og
raunin var sú, að þar sem trúin
eða lífsskoðanir manna vora á
lágu stigi, var nýja trúin af-
bökuð og úr lagi færð á marg-
an hátt, og blönduð allskonar
hjátrú og hégiljum, sem hafa
haldist að miiklu leyti til þessa
dags. En sannleikurinn er rö
öll heiðni á fyrri dögum, var
ekki eins fyrirlitleg og margir
halda. I sumum tilfellum höfðu
fornmenn, sem vér nú köllum
heiðingja, mjög háleitar og
fagrar lífsskoðanir, sem líkjast
mörgum þeim, sem er að finna
í aðal heimildarriti kristinna
manna, biblíunni.
Um daginn las eg grein um
efni, sem mun ef til vill vera
mörgum yðar kunnugt, — en
sem var mér nýtt og fanst mér
það vera umhugsunarvart í
þessu sambandi og dáh'tið vafa-
mál hvort að heiðnin hefir verið
eins viíllandi eða afvega leiðandi
eins og Páll, og allur sá sægur
kristinna manna sem á eftir
honum komu, hafa haldið fram.
Grein þessi birtist í Tímariti
Þjóðræknisfélagsins fyrir sex
árum síðan, og fjallar aðallega
um lífsskoðanir íslendinga á
tíundu öld, áður en kristnin
kom til sögunnai* á íslandi, og
á meðan að forfeður vorír voru
heiðnir. Mér fanst það vera
mjög mikilsvert mál, að vita
hvernig forfeður vorir hugsuðu,
hverju þeir stiefndu að, og
hvernig þeir hugðu að menn
ættu að breyta hversdagsiLega.
Páll hefði haldið því fram að
þeir væru syndugir á sama hátt
og aðrir heiðnir menn,, sem
hann þekti. En synd þeirra
hefði aðeins verið í því fólgin,
að þeir höfðu aðrar skoðanir
en hann. Hann hefði skoðað þá
sem óupplýsta og fáfróða, en
fáfræði þeirra var aðeins van-
þekking á málunum sem hann
fylgdi. Mér fanst, af orðum
greinarinnar, að þeir hlytu að
hafa verið jafn göfuglyndir og
miklir sæmdarmenn og margir
þeir, sem hafa talið sig, og telja,
með þeim útvöldu, en sem hafa
fyrirlitið alla þá sem hafa verið
kallaðir heiðnir.
Þjóð vor var með þeim allra
síðustu að aðhyllast kristnina.
Mér fanst atriðin, sem birtust
í greininni því eftirtektaverðari
sem vér erum enn nær vor-
um heiðna, og frá sjónarmiði
sumra, vorum synduga og ó-
upplýsta kynstofni, en flestra
annara þjóða menn.
Greinin, sem eg gat um vitnar
til Hávamála, kvæðasafns, sem
talið er vera frá tíundu öld eftir
Krist. Þar er að finna mörg
heilræði, sem, eins og höfund-
ur greinarinnar bendir á, eru
jafn gild á hvaða öld sem er,
og telur hann upp ýms þeirra,
sem minna á margt í orðskvið-
unum og í bók prédikarans í
gamla testamentinu.
Fyrst er því lýst að forfeður
vorir hafi talið sjálfræðið fyrsta
S-kilyrði sælunnar, að betra sé
að ráða sjálfur búi, hve vesælt
sem er, en þurfa til annara að
sækja. Og næst sjálfræðinu er
vitið. Engin getur náð fulluim
þroska og notið sín til fulls ef
hann er ekki sjálfum sér ráð-
andi, heldur verður að sækja
leyfi til annara. Með sjálfræð-
inu fær maðurinn fyrst þann
veg og vanda, sem æðstur er,
að velja og hafna sjáílfur og
Ibera fulla ábyrgð gerða sinna.
Menn mega dæma um það sjálf-
ir hver kenningin hefir meira
til síns gildis, þessi, þar sem
maður ber sjálfur fulla ábyrgð
gerða sinna, eða kreddukenn-
ing rétttrúnaðarins, þar sem
Kristur er látinn vera syndafóra
mannanna, til þess að þeir verði
sáluhólpnir.
En í þessum kenningum
Hávamála er sjálfræðið ekki
nóg. “Vits er þörf”, eins og
kveðið er. Vitið á að vera Ijós
á vegum vorum, og lampi fóta
vorra, og eins og höfundur
kvæðasafnsins kveður:
“Óbrigðra vin
fær maðr aldregi
en mannvit mikit.”
Ýms ráð eru gefin um það
hvemig menn eigi að afla sér
þekkingar, — svo og hvemig
þeir eigi að hagnýta sér þekk-
inguna, því að vitið er öllum
eignum verðmætara, eins og
bent er á í orðskviðunum. —
Þar er svo sagt frá:
“Sæll er sá maður, sem öðlast
hefir speki,
sá maður, sem hyggindi hlotn-
ast,
Því að betra er að afla sér
hennar en eð afla silfurs,
og arðurinn af henni ágætari
en gull.
Hún er dýrmætari en perlur
og allir dýrgripir þínir jafnast
ekki á við hana.
Langir lífdagar eru í hægri
'hendi hennar,
auður og mannvirðingar í
vinstri hendi hennar.
Vegir hennar eru yndislegir
vegir,
og allar götur hennar velgegni.
Hún er lífstré þeim, sem gripa
hana,
og sæll er hver sá, er heldur
fast í hana.”
(Orskv. 3:13-19)
Hávamál hafa sömu skoðun
og þessa. Þar er haldið fram
að vitið sé betra en auður því
að heimskur maður kann ekki
að beita auðnum rétt, og:
“svá er auðr
sem augabragð,
hann er valtastr vina.”
en vitið bregzt manni eigi. —
Víða í Hávamálum er drepið
á það, hvað auðurinn er ibrigð-
ull, eins og bent er á í greininni,
en á hinn ibóginn eru aðrar eign-
ir verðmeiri, svo sem til dæmis,
vit, gáfur, ættingjar, vinir og
góður orðstír. Maðurinn er
metinn eingöngu eftir þvi hvað
hann er, en ekki hvað hann á.
Lífemisreglur Hávamála eru
allar miðaðar við afleiðingar
breytni vonrar í þessu lífi, og
minna að nokkru leyti á orð
Jakobs, þar sem að hann skip-
ar mönnum að vera gjörendur
en eigi aðeins heyrendur, því,
eins og hann segir: “hvað stoð-
ar það þótt einhver segist hafa
trú, en hefir eigi verk? Mun
trúin geta frelsað hann?” —
(2:14) Talið því og breytið
eins og þeir er dæmast eiga eft-
ir lögmáli frelsarans. (2:12).
En, eins og sagt er í grein-
inni, studdust lífemisreglur
Hávamála ekki við neina tráar-
skoðun, heldur eingöngu við
manneðlið, eins og það birtist f
reynslu manna. Lítið verður
því fullkomnara, sem vér fylgj-