Heimskringla - 27.05.1936, Síða 4

I
4. SIÐA.
lÉúmskxmQÍa
(StofnuO lSit)
Kemur út A hverfum miOvikudegt.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
ISS oa SSS Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimia S6 S37
VerC blaðsins er »3.00 árgangurinn borgtot
tyrlríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
_____A-------------—------------- '
011 vlðsklfta bréí blaSinu aðlútandl sendiat:
Manager THK VIKINO PRESS LTD.
8S3 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINOLA
863 Sargent Ave., Winnipeg
“Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKltlO PRESS LTD.
86t-SSS Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telepiione: 86 537
WINNIPEG, 27. MAl, 1936
FÁIR ERU VINIR HINS SNAUÐA
Á afhallandi útmánuðum þótti King-
stjórninni, af einhverjum ástæðum, tíma-
Ibært, að klípa um 15% af styrknum, sem
sambandsstjórnin veitir að sínu leyti til
viðurværis atvinnulausum fjölskyldufeðr-
um. Bentr Heimskringla þá á, að því er
vér ætlum ein blaða hér — að ef bæirnir
eða fylkin létu þetta kóma niður á styrk-
þegum, biði það margra í þessu landi, að
svelta hálfu og heilu hungri. En það þarf
nú oftar en einu sinni, að lesa það yfir
stórmenskunni og gortara-skapnum sem
í hussunarhættinum er hér ríkjandi, að
fólk í þessu landið eigi við þröngan eða
ólífvænlegan kost að búa, áður en því er
trúað. Að svo sé, er þó átakanleg reynsia
margra. í*ó það megi óskiljanlegt heita,
með auðinn og matinn í haugum blasandi
við auga, hvert sem litið er, verður ekki
komist hjá því, að viðurkenna það.
En að því er styrklækkunina áhrærir,
hefir hún komið grimmilega niður á
styrkþegum, að því leyti sem bæirnir og
fylkin hafa ekki fyrir því séð. En þau
hafa, satt bezt sagt, verið það miskun-
söm, að þau hafa aðra stundina bætt
hana upp, er hún hefir sjáanlega til hörm-
unga leitt. Og það hefir hún oft gert.
Þrátt fyrir það, þó nú sé komið fram í
máimánaðarlok og landið sé að klæðast
sumarskrúði sínu og æskusvipurinn hvíli
enn að nokkru yfir þjóðfélaginu, er at-
vinnuleysið og bjar&ráðaleysið það sama
og áður, ef ekki verra en nokkru sinni
fyr. Atvinnu bæturnar, sem auðfélögin
áttu að fara af stað með, eftir að King
var búinn að “semja” við þau, eru ekki
komnar í ljósmál. Þeir sem eftir þeim
bíða, verða því um skeið aö sætta sig við
það, og lækkun viðurværisstyrksins, þó
hún væri að líkindum á atvinnuvoninni
b^gð svo heimskulegt sem það nú var af
stjóminni eftir alt sem búið er að á-
minna hana um hvernig hún léti þau
teyma sig á eyrunum.
Af því að það er svo, oft að því vikið,
hve einmuna vel sé gert til þeirra, sem
viðurværisstyrkinn þiggja og þvi er jafn-
vel haldið fram, að það sé eftirsóknarvert
líf, að vera slíkrar náðar aðnjótandi, skal
hér bent á dæmi, er um það vitna og
Heimskringla heifiir sagnir af frá mönn-
um, bæði enskumælandi og annara þjóða,
er reynt hafa þetta og vita ger um það en
aðrir. Vér ætlum ekki að taka nema fi
dæmi af mörgum og fara þau hér á eftir.
Fyrst skal minst á fjölskyldu, er alls
voru fjórir í, eða hjón og tvö börn þeirra
komin að tvítugu. Til matar er þeim
ætlað af þeim, er styrknum útbýta, á
átjánda dollar á mánuði. Alt er skráð
hvað og hvar kaupa skuli. Til dæmis 1
brauð (handa fjórum) annan daginn, en
tvö hinn o. s. frv. Að viðbættri húsaleigu,
eldivið, ljósi og vatni nemur allur styrk-
urinn á mánuði um $35. Einn fjórði úr
“korði” (cord) af blautum hálffúnum
viði (poplar), fullum af pöddum, er ætl-
aður nægur forði til eldneytis á mánuði
frá einmánaðar byrjun til vetrar, til mat-
reiðslu og þvotts af fjórum. Ljós mega
ekki fara yfir 60 cents á mánuði að sumr-
inu; verður því að sitja í myrkrihu alt,
sem unt er. Drengur á þessu heimili.var
að Ijúka miðskólanámi, en var orðinn svo
megðulaus, að læknar sögðu honum að
hætta námi, hann þyldi ekki áreynsluna
vegna ónógrar fæðu, og skyldi fara út í
sveit til að “byggja sig upp”. Allur styrk-
ur þessarar fjölskyldu nemur $420 á ári.
Þegar húsaleiga er frá þessu dregin, vatn,
ljós, eldiviður o. s. frv., er Ijóst í hvaða
vellystingum í mat og drykk hún lífir.
það skal við þurfa fínan og vísindaegan
HEIM8KRINGLA
WINNIPEG, 27. MAÍ, 1936
útrenking til þess að komast að þeirri nið-
urstöðu, að hver í fjölskyldunni geti lifað
á $54 á ári!
Á aðra fjölskyldu á viðurværisstyrk
skal minst. í henni eru 9 manns; allir
yfir 11 ára aldur nema einn. Matarredkn-
ingur hennar er $36.98 á mánuði. Húsa-
leiga, eldiviður o. s. frv., nemur $258. á
ári. Ársreikningur þessarar fjölskyldu
verður allur um $688. Fæði hvers nemur
rúmum $49 á ári. Það er heldur minna
en það sem hverjum er ætlað í fjögra
manna-fjölskyldunni, enda eflaust tekið
með í reikninginn að ódýrara sé að mat-
reiða hlutfallslega þvá fleiri sem í fjöl-
skyldu eru. ,
Áminst fjölskylda getur í 8 eða 9
daga lifað á því sem henni er veitt, sem
tveggja vikna vista-forði. Um það bar og
flestum saman, er vér áttum tal við, að
væri gildandi regla. Á ári nemur hann
því er með þarf í átta mánuði eða tvo
þriðju tímans, sem ætlað er.
Vér höfum við hendina sagnir 15 til 20
fjölskyldna, sem hægt væri að birta, en
sem öllum ber svo saman við frásagnir
þeirra sem getið hefir verið, að það er
hrein og bein endurtekning að vera að
prenta þær. Ekki er þó svo að skilja, að
á ýms fleiri atriðí megi ekki minnast. En
það eru auka-atriði og skal aðeins benda
á í hverju þau eru fólgin. Ein fjölskyldan
eignaðist barn, sem ekki er í frásögur
færandi. En til þess gat stryktarnefndin
ekki tekið neitt tillit í “meðlaginu” fyr
en eftir sex mánuði. Barnið þurfti sem
/sé til þess að komast á styrk eftir reglum
háttvirts styrk-útbýtingaráðs að vera
búið að lifa í Winnipeg í sex mánuði áður
en það fæddist! Annar fjölskyldu-faðir
benti á ófrelsisbrennimerkið, sem styrk-
þágunni væri samfara. Hann kvaðst ekki
mega tvo eða þrjá daga úr bænum fara,
án þess að gefa skýrslu um það, sem
hver annar sökudólgur. Ef vinur hans
tæki hann inn á ölstofu til að drekka með
sér eitt glas af öli og eftirlitsmaður-
stjórnarinnar væri þar fyrir og sæi sig,
yrði hann kallaður fyrir styrkútbýtingar-
ráð daginn eftir.
Um fatnað sem styrkþegum er ætlaður,
er það að segja að hann Ár ekki vara,
sem að miklum notum kemur. Skóla-
börn geta alls ekki notað hann vegna
þess, að þau fyrirverða sig á meðal skóla-
systkina sinna í honum. Karlmanna-
fatnaðinn sætta einstöku sig við, þó ó-
viröulegur sé; um kvennafatnaðinn þarf
ekkert að segja . Hann mun í hús fæstra
istyrkþega koma.
Hvað sem um viðurværisstyrkinn hefir
áður verið, er hann nú orðinn þessi, sem
hér befir verið sagt frá. Frá því er hann
var fyrst álitinn óumflýanlegur, hefir
hann aldrei lægri verið en nú, þ. e. a. s.
enn sem komið er. En að hann eigi eftir
að lækka, þarf ekki að efa, því það er
eindregin vilji beinhákarla peningavalds-
ins í landinu, og Kingstjórnin dansar
liðug og tindilfætt eftir þeirra pípu.
En býst eg nú við að sagt verði, styrk-
þegar eru vanþakklætis skítir og mega
vera þakklátir fyrir það, sem að þeim er
rétt, hversu lítið sem það er. Þetta segja
margir auk peninga-gissura landsins,
sem ekki hafa orðið eins hart leiknir af
atvinnuleysinu og styrkþegar. En um
það að styrkþegar séu þess valdandi
hvernig komið er og að þeim sé um ó-
hamingju sína að kenna, er mál, sem
varlega skyldi talað um. í hinum misk-
unarlausa kappleik sem um auöinn var
og er háður, hlaut einhver að tapa. Allir
kappleikir enda með þvl, að einhverjir
tapa. Hvaða Pétrar eða Pálar þaö voru
skiftir ekki máli. Fyrir þeim sem nú eru
styrkþegar, vakti aldrei annað en að afla
sér framfærslueyris síns með vinnu. Eins
lengi og vinnu ekki þraut, gekk alt vel.
Margir á viðurværisstyrk eru nú aldraðir
menn. Þeir höfðu margir hverjir slitið
sér út og voru að því komnir, að setjast í
helgan stein eða’ í horn hjá bömum sín-
um. En þegar atvinnan fór svo út um
þúfur, og böm þeirra uppkomin fá ekkert
að gera, var ekki í það hús að venda og
ekki að furða, þó færi eins og fór. Fjöl-
skyldufeðurnir sem nú þiggja viðurværis-
styrk, höfðu sveizt blóðinu við að leggja
grundvöll þann, er veigamestur er og
verður til þrifa þjóðlífi þessa lands, já
höfðu lagt þann grundvöll, er mörgum
sinnum var meira virði en nokkuð það,
er eftir blóðspgur peningavaldsins liggur,
sem nú hafa stöðvað og læst í þann læð-
ing athafnalíf landsins, með valdi pening-
anna og sakir dýrslegrar græðgi í hugs-
unarhætti, sem vafamál er að leystur
verði fyrir Ragnarök siðmenningar nú-
tímans. Og heitasta ósk þessara öldnu
manoa er enn sú, að mega leggja af stað
út í stríðið og baráttuna á ný fyrir brauði,
ef þess væri kostur, en ekki að lúta að
því, sem blóðmarkar þá sem úrhrök þess
mannfélags, er þeir hafa fórnað sér fyrir
og þar sem þeir áttu fyr við það frjáls-
ræði að ibúa, er ærlegum mönnum sæm-
ir.
Það kann að þykja einkennileg hag-
fræðis skoðun að halda því fram, að sá.
sem aðeins stritar fyrir brauði sínu, sé
landinu þarfari en sá, er fyllir kistur af
penginum. En það mun þó nær því
sanna.
Það er oft ibent á kostnaðinn, sem
framfærsla atvinnulausra hafi í för með
sér. Það er satt, hún er nokkuð mikil.
En stjómir, sem um 45 cents taka af
hverjum dollar fyrir það að koma h'feyri
atvinnulausra til skila, ætti ekki um
kostnaðinn mikið að tala. Hann er fyrir
ráðslagið á útbýtingunni hvernig sem fer
helmingi minni til atvinnuliausra en hann
er sagður.
Það er og ekki kostnaðurinn sem hér
skiftir mestu máli. Hví skyldu menn um
hann fást meðan þjóðin greiðir möglun-
arlaust í vexti af bæja- fylkja- og land-
skuldum sínum meira á einu ári en nem-
ur öllum tekjum sambandsstjórnarinnar á
tveim árum?
Það sem um er að ræða, er í þess stað
það, hvort þetta land sem áður var snauð-
um athvarf og fjötruðum frelsi, sé nú
komið svo í klær peningavaldsins, að sá
sem á handafla sínum hefir ofan af fyrir
sér, sé hér nú óalandi og óferjandi. Það
eru ekki þeir einir sem í dag eru styrk-
þegar, sem þetta efni áhrærir. Það er
framtíð almennings í þessu landi, sem á
því veltur, hvort haldið verður áfram að
svelta nienn og ala hér upp æsku með
beinkrömum og öðrum verksummerkjum
skorts og fátæktar.
Til þess að sannfæra þá um þetta, sem
öllu ráða um það, 'hve viðurværisstyrkur-
inn er mikill, og það eru Mr. King, Mr.
Bracken og Mr. Queen, vildum vér leggja
til að þessir herrar, sem nokkrar þúsundir
tekna hafa hver á ári, reyndu í tvær vikur
að lifa á því, sem hver styrkþegi verður
að draga fram lífið á. Ef þeir kæmust
ekki eftir það á snoðir um að þeir væru
ekki að breyta eftir boðinu: “Alt sem þér
viljið að mennirnir geri yður, það skuluð
þér og þeim gera”, er affarasælast fyrir
þá, að taka kosningaréttinn af þeim, sem
einhvern sannleik og réttlæti halda í
þeim orðum falinn.
LÍFLÁTSDÓMAR
Það kann að vera spor í mannúðar átt,
eins og þingmennirnir í Ottawa segja, að
lífláta sakamenn í klefá fyltum bannvænu
lofti, í stað þess að hengja þá á gálga, en
satt bezt að segja vekur hvert orð sem
um slíkt er mælt, hvort sem á þingi er
eða þess utan megnustu óbeit hjá íslend-
ingum og þeim öðrum hér sem komnir
eru frá þeim þjóðlöndum, sem litu fyrir
nærri hálfri öld á líflátsdóma, sem leifar
af villimensku og námu þá úr lögum,
villimensku sem haldið er við af blindum
vana einum saman eins og ótal mörgu
öðru dýrslegu í siðmenningu flestra eða
allra þjóða.
Vangaveltur yfir því hvernig murka
eigi lífið úr þeim, sem brotlegir eru
dæmdir við þjóðfélagið, er í augum slíkra
manna lágmark eða met lítilmótlegs
'hugsunarháttar. Frá þeirra sjónarmiði
er aðeins ein hlið til á þessu máli, sem
verið er að ræða á sambandsþinginu. Og
hún er sú, að afnema lífslátsdóminn.
Til hvers eru lífátsdómar? Svarið mun
hjá flestum verða, að þeir séu til verndar
þjóðfélaginu til viðvörunar og hegningar.
Sem vernd eru þeir ekki nauðsyn-
legir vegna þess, að þjóðfélagið, er eins
trygt fyrir frekari hættu af þeim seku í
fangelsi eins og þó þeir væru dauðir. —
Viðvörun virðast þeir heldur ekki mikil,
því glæpirnir, sem þeir eiga að koma í
veg fyrir, eru fleiri í þeim löndum, sem
lífsátsdóma hafa en hinum, sem hafa þá
ekki. En um þá sem hegningu er það að
segja, að þeir geta þar auðvitað komið
að notum og fullnægt grimd og hefnigirni
þjóðbræðranna, og sem bezt þá með því,
að gera aftökuna sem kvalafylsta. Nú
virðist það þó ekki hugmyndin, með
breytingunni, sem verið er að skeggræða
um á sambandsþinginu, heldur það gagn-
stæða.
Líflátsdómar ná nú aðeins til höfuð-
glæpa, morða. Áður voru menn teknir
af lífi fyrir smávægilegustu brot gegn
lögum og venjum þjóðféagsins. Lífláts-
dómar hafa því farið þverrandi unz þeir
áhræra nálega engin lagabrot önnur en
morð. Og líflátsdómum er nú einnig iðu-
lega breytt í æfilanga fangelsisvist. Að
afnema nú þann dóm með öllu,
virtist því liggja nær, en flest
annað, úr því farið var að
hreyfa eða káka nokkuð við það
mál á löggjafarþinginu.
Það er nú orðið almenn skoð-
un, að það eina sem útrými
glæpum og lagabrotum, sé
strángt lögreglueftirlit og óhlut-
drægir dómstólar, en ekki líf-
látshegning. Það virðist margt
benda til þess, að þetta sé nær
hinu sanna.
I Canada ætti að afnema iíf-
látsdóm nú þegar. Þjóðin er
orðin það andlega þroskuð og
vel hugsandi, að hún mundi feg-
in vilja vera laus við að horfa
lengur á þá viðurstyggilegu
sjón, sem opinberar hengingar
eru. Lög lands|ins er engin
vandræði að vernda án þeirra.
Gálginn ber það með sér
hvaðan hann er uppirunninn, að
bann er arf'ur frá menningar-
snauðri og barbariskri öld.
TIL VESTUR-ÍSLENDINGA
Þegar um þýðindgarmikil
mál, isem almenning snertir er
að ræða þá er það skylda allra
hlutaðeigenda að skýra frá öll-
um málavöxtum hreint og
greinilega, svo að hægt sé að
átta sig á gildi þeirra. Eitt af
slíkum málum er skólamálið.
Skólamálið er ekki nýtt mál,
það er 22 ára gamalt — komið
til aldurs, eins og sagt er um
æskumenn, þrátt fyrir Ihinar
einkennile&ustu andstæður sem
nokkurt af hinum meiriháttar
málum vorum Vestur-íslendinga
hefir átt við að stríða.
Það er með öllu óþarft, að
rifja upp sögu þessa máls frá
byrjun. Samhentni manna og
vonir um það í ibyrjun. Þroska
skólans inn á við og út á við.
Andstöður kirkjunnar manna á
síðari árum og síðast afneitun
kirkjuflagsins lúterska og ís-
lenzka á skólanum og skóla-
málinu á síðasta kirkjuþingi,
menn vita alt þetta, en Iþað eru
afleiðingarnar af samþykt þeirri
sem '1 þarf að minnast og sem
öllum Vestur-íslendingum þurfa
að verða Ijósari.
iSamþyktin sem gerð var á
síðasta þingi lúterska kirkjufé-
la&sins var í stuttu máli sú, að
losa kirkjufélagið við skólann og
alla ábyrgð á honum, og málum
hans. Með öðrum orðum, það á-
kvað að hætta að starfrækja
skólann og fól skólanefndinni
að verða af með eða selja eign-
ina og losa fél. við hana ef unt
væri. Með þessari samþykt var
hinum mesta vanda hrundið á
herðar skólanefndarinnar. Sam-
kvæmt samþyktinni var henni
aðeins heimilað, að selja og það
reyndi 'hún, en kaupendur að
eigninni fengust engir, fyrir það
verð, sem þurfti til að leysa
kirkjufélagið við alla fjárhags-
le&a lábyrgð. Þriggja ára skatt-
ur stóð á móti eigninni, að upp-
hæð $1,900 og bærinn hótaði að
selja hana ef á þeirri upphæð
yrði ekki grynt. Lánfélagið
kraföist borgunar á parti af
veðskuldinni sem þá var um
$4,500.00 og ekki aðeins hótaði
málsókn, heldur litlu síðar seldi
innheimtu á skuldinni í hendur
málafærslu mönnum sínum og
fyrirskipun um að höfða mál
gegn ábyrgðarmönnum þeim
sem á bak við lánið stóðu.
Kennarahnir allir sem fvið
skólann voru árið áður, at-
vinnulausir sökum þess, að af-
stöðnu kirkjuþingi, eða um það
leyti árs, eru öll kennaraem-
bætti veitt hér í fiylkinu. Annar
vetur fyrir dyrum og óumflýj-
anlegt, að hita skólabyg&ing-
una, eða eyðileggja hana að
öðrum kosti. Á þessu geta
menn séð, að það var ekki auð-
hlaupið að því að framkvæma
fyrirskipun kirkjuþingsins, þótt
ekki væri á málið litið nema frá
hinni ytri hlið þess, því vitan-
legt er það öllum, að enn eru
margir á meðal Vestur-íslend-
inga sem telja það ekki aðeins
skaða frá menningarlegu sjón-
armiðij ef skólinn yrði að falla,
heldur Mka óbætanlegur hnekk-
ir, á sóma vorum og menning-
arþroska.
Hvað átti skólanefndin, að
gera undir þessum kringum-
stæðum? Hún gerði það eina
sem hugsanlegt var sóma henn-
ar og málinu samboðið. Hún
leitaði til þeirra íslendinga,
utan kirkjufélagsins óg innan
sem líklegastir voru til þess, að
nota þetta, mál á líkan, eða
sama ’hátt og þeir menn gerðu
er fyrir skólahugsjóninni börð-
ust í fyrstu, og sjá og skilja, að
stofnanir þær, isem eru reistar
af óei&ingjarnri umönnum fyrir
velferð og virðingu ifslenzks
fólks í þessari heimsálfu eigi
ekki að Ifalla með ifyrirlitning
heldur standa og starfa, þar til
þær að lokum verða að heildar
eining þjóðanna sem íslending-
gr sjálfir hafa hjálpað til aö
mynda. Nefndin leitaði til þeirra
manna, með Iþeirri afleiðing,
að veðlbréfið sem lánfélagið hélt
á skóla eigninni, ,að upphæð
$4,770.00 er nú komið í hend-
ur skólanefndarinnar. Lánskuld-
in sem á eigninni hvílir nú er
aðeins $1250.00 sem taka varð
að láni til þess að borga lánfé-
laginu að fullu. Hitt alt hafa
þessir menn, sem að framan er
minst á last fram sjálfir, að
undanskildum $1,270.00 sem
lánfélagið gaf eftir af veðskuld-
inni, sem þeir er fyrir félaginu
standa tóku fram, að væiri tillag
frá félaginu til stofnunar sem
viðurkend væri bæði þörf og
nytsöm.
Menn þeir, sem þannig hafa
hlaupið undir ibagga í þessu
máli eru einráðnir í því að láta
skólann halda áfram, með sama
fyrirkomulagi, og verið hefir,
en á óháðum grundvelli. Halda
honum áfram sem stofnun ís-
lendinga í Vesturheimi oS trúa
því ekki, að Vestur-íslendingar
sjái ekki sóma skólans borgið 1
framtíðinni.
Aðsókn að skólanum í ár hef-
ir mátt heita ágæt — svo að
skólagjöldin nægja til þess að
iborga kennara laun, og allan
kostnað við skólann, að undan-
skildum lán og skatt kostnaði,
svo ef hægt verður, sem von-
andi er, að borga upp skatt-
skuldina og það sem eftir er aö
lánskuldinni, þá væntanlega
verður ekki iþungt að standa.
straum af skólanum framve&is.
Það hefir verið á tilfinningu
manna undanfarið og er líka á
tilfinningu Iþeirra manna sem
að velferð skólans eru að vinna,
að í framtíðinni eigi eftir að
rísa upp kennara embætti í ís-
lenzkum og norrænum fræðum
við liáskóla Manitobafylkis og
einn liðurinn í áframhalds starf-
rækslu þeirra lí isamlbandi við
Jóns Bjarnasonar skóla, er að
hann haldi áfram, að vera brú á
milli jþessí væntanlega kennara
embættis og dagsins í dag og
þegar, að því kemur, eða ef að
því kemur þá gangi eigur ékól-
ans hverjar svo sem þær eru til
styrktar þess embættis, isvo þeir
sem nú hafa lagt fram fé til
skólans, og þeir sem eiga eftir
að gera það, eru í raun réttri,
að leggja það til hins væntan-
lega kennara embættis. Á þenn-
an hátt og hann einan geta
Vestur-lslendingar skilist heið-
arlega við þetta skólamáU.
Við höfum hér að framan
rakið sög'u þessa máls eins og
hún er nú komin. Nokkrir
menn hafa lagt mikið á sig til
að bjarga því úr vandræðum
sem ekki virtust með heinu
móti yfirstíganleg ,— en meira
þarf ef duga skal. $3,150.00
eru enn eftir af skuldinni sem
fyrir skemstu var $7,700.00, ,en
þeirri upphæð verður að mæta
um miðjan næsta mánuð. Kæru
íslendingar, nú eru það einlæg
tilmæli vor, að þið takið hönd-
um saman við þessa menn sem
nú hafa svo drengilega hlaupið
undir bagga, og borgið þessa
skuld. Ef margir taka þátt, þá