Heimskringla - 30.12.1936, Side 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 30. DES. 1936
(StofnuB lttt)
Kemur út á hverjum mWmkudefl.
Elgendur:
THE VIKING PRESS LTD.
Ilt ot HS Sargent Avenue, Winntpef
TaUimia 16 537
WB blaMns er $3.00 irgangurlnn borgM
rytirfram. Allar borganlr sendist:
THE VTKING PRESS LTD.
tjn TlSsklít* bréí blaðinu aðlútandl sendiat:
Manager THE VIKINO PRESS LTD.
153 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEPAN KINARSSON
Utanáskrift til riUtjórans:
EDITOR HEIMSKRINOLA
III Sargent Ave., Winnrpeg
"Helmakringla" ia pubUataad
and printed by
THE VIKIMO PRESE LTD.
Ill-lll Sargent Avenue, Wtnntpaf Ktm,
Teiephone: M 187
WINNIPEG, 30. DES. 1936
GLEÐILEGT ÁR
Heimsfy"ingla færir lesendum sínum
með þessu númeri blaðsins í fimtugasta og
fyrsta sinni áramóta kveðjuna: Gleðlegt
komandi ár, og þakkir fyrir gamla árið —
og öll gömlu árin.
Það er vanalegt við áramót, að staldra
ögn lítið við eins og einhverjum merkileg-
um áfanga hafi verið náð, líta yfir farinn
veg dg huga að því, sem fyrir stafni er.
Eftir að hafa yfirvegað af þessum sjónar-
hóli bæði það liðna og skygnst inn í það
ókomna, er þá oft stefnan tekin að vinna
að einhverju, sem einstaklingnum, þjóð-
félaginu og heiminum, er fyrir beztu. Þó
útkoman við næstu áramót, hafi ekki á-
valt verið sú, er vonað var, er tilhneiging-
in oftast þessi, að byggja annan og nýjar,
bát í stað hins gamla eða brotna.
En þrátt fyrir allan lofsverðan ásetning
og tilgang mannanna, er nú við þessi ára-
mót ekki glæsilegt um að litast. Þegar
maður spyr hvers sé að vænta af komandi
ári, væri ef til vill sannasta svarið að
segja, að það væri stríð, annað heims-
stríð. Það skal játað, að það er ekki við-
feldinn nýárs-ásetningur, en þó stjórnar-
völdum heimsins búi eitthvað annað í
huga, hvín nú hærra í burtstönginni, en
við nokkur áramót áður. Stríðsboðinn er
gleggri en hann hefir nokkru sinni verið.
En öll ský boða ekki endilega storm. Og
það er að minsta kosti vonandi, að einhver
heillavænlegri spor verði stiginn á komandi
ári, en það að steypa heiminum út í ver-
aldarstríð.
Að vinna að friði og hag og heill heild-
arinnar, er há og göfuð nýárs-ákvörðun.
Og á engu er brýnni þörf en því.
Annars fer nýárs ásetningurinn eftir því
sem hverjum einstaklingi þykir sér bezt
henta. Þar getur enginn einn talað fyrir
alla. Ef freista ætti að bera fram nokkra
slíka góða ákvörðun á þessu ári, er hún frá
sjónarmiði Heimkringlu sú, að þeir sem á-
skriítagjöld sín skulda, strengi þess heit,
að greiða þau áður en árið er liðið. önnur
heillavænleg ákvörðun væri sú, að vinna
að og styðja íslenzk félagsmál öll eftir
mætti. Um sérgagn af því er ekki eins mik-
ið að ræða og oft er látið. Almennings-
heillin sem af því stafar, er miklu meiri.
Við lifum flestir okkar bezta lífi, sælustu
stundirnar í því íslenzka þjóðlífi sem við
hér höldum uppi. Við eigum þar í eigin-
legasta skilningi heima. Að styðja ís-
lenzkt félagslíf hér, er oss því fyrir beztu.
Megi komandi ár verða íslendingum far-
sælt og happadrjúgt.
UM TÍMATALIÐ
Margt og mikið hefir verið sett út á
tímatal það, sem vér notum, einkum mán-
uðina; þykir það vera bæði óþægilegt og
óskynsamlegt, og hafa ýmsar tillögur verið
gerðar um breytingar á því, þótt engar
þeirra hafi enn verið viðteknar. Enginn
hlutur væri auðveldari en að breyta tíma-
talinu til bóta, en vitanlega kæmi engin
breyting að verulegu gagni nema að allar
þjóðir fengjust til þess að viðtaka hana í
einu.
Menn hafa auðvitað haft tímatal frá því
mjög snemma á tímum. En tímatalinu var
lengi vel mjög ábótavant, og margskonar
umbætur hafa verið gerðar á því. Helzti
gallinn á tímatalinu lengi vel var sá, að
menn fóru ekki eftir því, sem eftir átti að
fara, nefnilega tímalengdinni, sem jörðin
þarf til þess að ganga einu sinni um-
hverfis sólina. f staðinn fyrir það voru
menn að reyna að fara eftir tunglinu, en
tunglið var ákaflega ónákvæmur mæli-
kvarði í þessum efnum. En hvað átti að
gera? Enginn gat reiknað út nógu ná-
kvæmlega hvað lengi jörðin var að ganga
umhverfis sólina, og það var þó skárra að
veifa röngu tré en engu þar sem að mán-
inn var.
Náttúrlegasta og sjálfsagðasta skifting-
in á tímanum var skifting dags og nætur.
Allir sáu að það var munur á birtu og
myrkri, ljósum degi og dimmri nótt. Að
vísu héldu menn ákaflega lengi, að sólin
væri guð, sem færi burt á nóttinni og kæmi
aftur á hverjum morgni. Egyptar til
forna höfðu fjarska mikinn átrúnað á sól-
inni; og það sama má segja um margar
aðrar fornþjóðir. Það er síður en svo að
þessi átrúnðaur sé óskynsamlegur á því
þekkingarstigi, sem menn þá átóðu á; á
hvað hefðu menn átt fremur að trúa en
sólina, sem veitti ljós og hita og var í
sannleika lífgjafinn?
Og næsta sjálfsagða tímaskiftingin var
eftir tunglkomum. Allir gátu séð að tungl-
ið breyttist. Stundum var það örmjó
bogadregin rönd, og óx svo þangað til að
það var orðið alveg kringlótt og skein með
þessum bleika ljóma, Sem jafnvel villi-
mönnum hlýtur að þykja fallegur., En
tímalengdin á milli tunglkoma var bara of
stutt til þess að nokkuð væri hægt að
reiða sig á tunglið; og þess vegna var alt
tímatal vitlaust í mörg miljón ár, eða
þangað til fyrir tæpum 300 árum, þegar
menn loksins komu auga á þá staðreynd.
að sólin er í miðju sólkerfinu. Eftir það
gekk mjög greiðlega að reikna út alveg
upp á hár, hvað lengi jörðin væri að ganga
í kring um sólina; og menn þurftu ekki
lengur að vera upp á tunglið komnir með
það að vita hvað tímanum liði.
Hebrear, Grikkir, Rómverjar, Egyptar
— þessar fornþjóðir og fleiri fóru furðu
nálægt um tímalengdir milli tunglkoma,
sólarganginn og árstíðir. En ekkert af
þessu varð samt nákvæmlega útskýrt eða
ákveðið fyr en menn voru búnir að læra
miklu meira í stjörnufræði en mestu spek-
ingar þessara þjóða kunnu. Bæði Grikkir
og Rómverjar töldu tíu daga í vikunni. Sjö
daga vikan er af semitiskum uppruna og
hefir líklega upprunalega átt eitthvað
skylt við trúarbragðasíði, að minsta kost.i
var talan sjö skoðuð heilög tala.
Rómverjar voru snemma á tímum að
káka við tímatalið; en það varð altaf vit-
lausara, þangað til að á dögum Cæsars var
það orðið svo rangt að eitthvað varð til
bragðs að taka; þá var veturinn kominn
þar sem haustið átti að vera. Cæsar fékk
sér grískan stjörnufræðing, sem hét Sosi-
genes, til þess að laga tímatalið eftir sól-
árinu. Sosigenes ákvað, að það skyldu
vera 365 og ein frjóði hluti úr degi í árinu
í þrjú ár og 366 dagar fjórða árið. Til þess
að leiðrétta skekkjuna, sem komin var,
varð að bæta 90 dögum við árið. Árið 47
f. K. var lengsta árið, sem sögur fara af,
það var 445 dagar. Fyrsta júlíanska árið
byrjaði 46 f. K., eða 708 a. u. d. (ab urbe
condita, þ. e. frá stofnun Rómaborgar.)
Nú var mánuðunum raðað þannig að
fyrsti, þriðji, fimti, sjöundi, níundi og
ellefti áttu að hafa 31 dag hver, hinir allir
30 daga hver, nema febrúar, sem átti að
hafa 29 daga og fjórða hvert ár 30.
Sennilega hefði nú alt gengið skaplega
með tímatalið fyrst um sinn, ef eftirmaður
Cæsars, Ágústus keisari hefði ekki farið að
hringla í því, og það af eintómu hégómlegu
stærilæti. Einn mánuður ársins, júlí, hafði
verið nefndur eftir Júlíusi. Ágústus vildi
ekki vera minni og lét nefna næsta mánuð,
ágúst, eftir sér; sá mánuður hét áður
sextilis, sá sjötti; Rómverjar höfðu nefni-
lega upprunalega talið að árið byrjaði með
marz. En þetta var ekki nóg; ágúst varð
að hafa eins marga daga og júlí, og þess-
vegna var tekinn einn dagur af febrúar og
honum bætt við ágúst. Nöfnin, sem mán-
uðunum voru þá gefin, voru þau sömu og
þeir hafa enn í dag; fyrstu fimm mánuð-
irnir voru nefndir eftir goðum, tveir eftir
keisurum, og fjórir þeir seinustu voru
látnir heita sjöundi, áttundi, níundi og tí-
undi, þótt þeir væru nú níundi tíundi ellefti
og tólfti.
Ennþá var árið ekki alveg rétt, það var
ellefu mínútum og fjórtán sekúndum of
langt; á 128 árum varð það einn dagur.
En við þessu gátu menn ekkert gert langa
lengi; ekki fyr en á sextándu öld, þó að
ýmsir rækju augun í skekkjuna, sem var
altaf að verða stærri og stærri. Þá var
það að Gregoríus páfi þrettándi sá að veg-
ur kaþólsku kirkjunnar mundi aukast við
það, ef hann gæti komið því til vegar að
þetta yrði leiðrétt. Hann náði í ítalskan
stjörnufræðing og lét hann reikna út, hvað
miklu munaði; og kom þá í ljós, að vor-
jafndægur komu tíu dögum of snemma.
Var þá það ráð tekið að hlaupa yfir tíu
daga. Þetta nýja tímatal, eins og það hef-
ir ávalt síðan verið kallað, var fyrst tekið
upp í kaþólskum löndum, eins og ítalíu,
Spáni og Portúgal, prótestantalönd gátu
lengi vel ekki verið þekt fyrir, að taka upp
svo pápiskan sið. Samt fór svo að nýja
tímatalið var alls staðar tekið upp, nema
á Rússlandi, þar var gamla tímatalið í
gildi þangað til 1917.
Samkvæmt útreikningi þeim, sem tíma-
tal Gregoríusar var grundvallað á, eru 365
dagar, 5 klukkustundir, 48 mínútur og 46
sekúndur í árinu. Klukkustundunum og
mínútunum er bætt við sem hlaupársdegi
fjórða hvert ár. En það er samt ekki alveg
nóg; við það verður að bæta einum degi á
hverjum 400 árum, þó svo aðeins, að alda-
tölunni, þegar báðum núllunum er slept,
verði skift með fjórum án afgangs; sama
gildir og um hlaupárin, hvað skiftinguna
með fjórum snertir. Skekkjan, sem þá
verður eftir, er svo lítil að það þarf nokkur
þúsupd ár til þess að gera einn dag.
Það sem menn aðallega ^ru óánægðir
með viðvíkjandi tímatalinu, er skiftingin í
mislanga mánuði. Nokkrar uppástungur
um breytingar hafa verið gerðar og hafa
sumar þeirra fengið þó nokkurt fylgi. Bezt
þekt mun vera uppástungan um að skifta
árinu í þrettán mánuði, sem hver hefir 28
daga. Hver mánuður yrði nákvæmlega
fjórar vikur; hver vika byrjaði á sunnu-
dag og endaði á laugardag. Árið byrjaði á
sunnudag, og sama dagataflan gilti fyrir
alla mánuði. Breytingin frá því sem er
yrði með minsta móti, því að ekki þyrfti að
breyta dagafjöldanum í vikunni. Dagurinn,
sem afgangs yrði hvert ár, yrði nokkurs
konar aukadagur sem ekki teldist til neinn-
ar viku eða til nokkurs mánaðar, sama
væri með hlaupársdaginn, sem kæmi fjórða
hvert ár eins og nú.
Þá er önnur uppástunga, sem er þannig,
að árinu sé skift í tólf mánuði, sem hver
hafi 30 daga, og fimm sex daga vikur. Þar
sem hver vika hefði aðeins sex daga, yrði
að sleppa einum af þessum sjo, sem nú
eru í vikunni, og er gert ráð fyrir að það
yrði miðvikudagurinn. Hver mánuður
byrjaði á sunnudag og endaði á laugardag
í hverjum ársfjórðungi yrðu þrír mánuðir
eins og nú er, og jafndægur og sólstöður
kæmu á 21. mánaðanna marz og september
júní og desember. Þeir sem mæla með
þessu fyrirkomulagi segja, að það mundi
valda langminstum ruglingi hvað snertir
afmælisdaga og hátíðir, halda mánaðatöl
unni óbreyttri og jöfnum ársfjórðungum,
koma nákvæmlega hein^ við árstíðir og
verða margvíslega til ótrúlegs hægðar-
auka. En það hefir þann galla, að breyta
verður dagatölunni í vikunni, og það er
hætt við að margur kynni illa við það fyrst
í stað. En það segja þeir að sé einmitt í
samræmi við það, sem muni verða áður en
langt um líður, nefnilega að ekki verði
unnið nema fimm daga í viku.
En hvað á að gera við þá fimm daga
sem afgangs eru, því 12 sinnum 30 gerir
aðeins 360 daga ? Þeim verður skift niður
þannig, að einn aukadagur kemur við enda
hvers ársfjórðungs, marz, júní, september
og desember. Þessir dagar verða kallaðir
ársfjórðupgsdagar og koma mánuðunum
ekkert við, þó að þeir verði skeyttir «ftan
við þá. Sá fimti verður settur við enda
ársins og kallaður gamlársdagur. Það segir
sig sjálft, að þessir dagar verða ekki vinnu-
dagar heldur helgidagar eins og sunnudag-
arnir. Hlaupársdagur verður auðvitað
eins og nú er.
Hvort nokkur breyting verður gerð á
tímatalinu er ekki gott að segja, en full
þörf væri á því jafn ruglingslegt og það er,
alveg eins og að full þörf væri á að inn-
leiða metramálið um allan heim. En flest-
ir eru meira eða minna fastheldnir á gamla
siði og kunna illa við að leggja niður eitt-
hvað, sem þeir hafa vanist við alla æfi, og
taka upp annað, sem þeir þekkja lítið eða
alls ekki í staðinn. Samt fjölgar þeim
altaf sem sjá að tímatalið eins og það er,
er mjög svo vandræðalegt.
Það að kristnar þjóðir telja árin frá
fæðingu Krists kemur tímatalinu í sjálfu
sér ekkert við; Rómverjar-töldu frá grund-
völlun Rómaborgar, Múhameds-trúarmenn
telja frá flótta Múhameðs frá Mekka. Vit-
anlega yrði engin breyting gerð á áratalinu
þó að tímatalið yrði endurbætt; það yrði
ekki farið að telja frá einhverjum öðrum
atburði. Nú orðið munu flestir vita, að
áratalið er rangt, það er að segja, Jesús
fæddist að líkindum fjórum árum fyr en
talið hefir verið að hann hafi fæðst, og
sumir halda jafnvel að hann hafi fæðst sex
til átta árum fyr. En hér er ekki ástæða
til að fara út í þá sálma. Hitt er víst að
alt niður til síðustu nokkur hundruð ár-
anna, eða þangað til að menn
fóru að gera nákvæmar, vísinda-
legar athuganir, var bæði tíma-
tal og annað mjög ónákvæmt.
Að mestu leyti þýtt úr
‘The Calendar’ eftir Dur-
en J. H. Ward af G. Árna-
syni.
KRINGLUR
Ritstjóri Lögbergs heldur auð-
sjáanlega að list Ibsens sýni sig
í handa-pati eins og list sumra
manna.
* * *
Flestar, ef ekki allar konur,
sem vér höfum heyrt minnast á
Mrs. Wallis Simpson, segja, að
það hafi verið vegna upphefðar-
innar, en ekki ástar, sem hún
vildi giftast konunginum.
* * Sf.
Guðmundur frá Húsey heldur
að kreppan sé að kenna leti
verkamanna. Vér höfum heyrt
þessu haldið fram áður, en ná-
lega ávalt af þeim, sem sjálfir
voru letingjar og vissu ekki hvað
algeng vinna var. Nú verður
það ekki sagt.
* * *
Það munu fá þjóðfélög auð-
ugri en það vestur-íslenzka af
mönnum, sem líta á sig sem
listamenn.
* * *
King segir að tímarnir séu að
batna. Vottur þess sé gróði
auðfélaganna; hann komi fyrst,
svo verði fátæklingarnir ríkir.
BRÉF
Akureyri 18. nóv. 1936
Ritstj. Hkr.
Heiðraði herra!
Eg sé Heimskringlu yfirleitt
mjög sjaldan nú á seinni árum,
— þó kemur það fyrir. Þann 14.
þ. m. færði kunningi mimí mér
hluta af hátíðarblaði Heims-
kringlu og hafði eg gaman af að
sjá framan í hana fimtuga, því
á yngri árum okkar beggja þekti
eg hana. En svo var það annað
sem varð mér umhugsunarefni í
sambandi við hátíðarblaðið, en
það var þetta: Þennan sama dag
(þann 14) hafði eg fylgt til graf-
ar stofnanda Heimskr. Frímanni
B. Arngrímssyni sem 'síðan 1914
hafði átt heima á Akureyri og
mér þótti það einkennileg til-
viljun að einmitt þann dag
skyldi okkur á Akureyri berast
hátíðarblaðið eða afmælisblaðið
sem er líklega réttara.
Það mun mega segja um Frí-
mann heitinn að þar er sitt hvað,
gæfa og gerfileiki. Maðurinn var
fyrir margra hluta sakir hinn
merkilegasti. Eg þekti hann all-
vel síðustu 20 árin og hefi jafn-
an borið til hans hlýjan hug;
hann var svo einlægur og fals-
laus maður, áhuginn eldheitur,
og trúin á framkvæmdamögu-
leika góðra hluta altaf jafn
sterk. þrátt fyrir öll vonbrigðin
sem hann þó varð fyrir, þ. e. að
sjá aldrei árangur af elju sinni
og áhuga fyrir þeim málum er
hann lét sig mestu skifta.
Hann var langt á undan sinni
samtíð, sá sýnir og vildi koma
5VÍ í framkvæmd er hann sá, á
hinn bóginn var hann aðhyltur
eldri tíma. Hann vildi að þjóðin
ærði sparsemi og nýtni. Hann
sýndi með glöggum tölum hvað
gera mætti með það fé sem hún
árlega eyðir fyrir það sem að
hans dómi var mjög fávíslegt og
ekki mentandi eða mannbætandi,
svo sem: vindlinga, vínföng,
kvikmyndasýningar, — dans-
skemtanir og margt fleira sem
nú er álitið ómissandi, og þegar
honum tókst upp að tala
gegn þessu eða hinu, þá
nefndi hann hlutina þeim
nöfnum sem hann áleit þeim
iæfa og skar ekki utan af.
lefir eflaust verið þessi siður
íans, sem gert hefir það að verk-
um að samvinna hans og annara
varð sjaldan þægileg eða löng.
Mér virðist af ýmsu sem eg hefi
heyrt og lesið um einn góðan og
gamlan fslending, sem Frímanni
B. Arngrímssyni hafi að vissu
leyti svipað til hans, um æði
margt. Eg á hér við Þorleif Guð-
mundsson Repp. f. 1794, d. 1857.
— Þessi ósveigjanleiki skap-
gerðarinnar, samfara framúr-
skarandi gáfum eru vissulega ís-
lenzk einkenni sem víða verður
vart.
Oftar en einui sinni sagði Frí-
mann við mig: “Þeir sjá það
þegar eg er dauður að eg hefi
sagt þeim satt.” — En er það
ekki svo, eða hefir það ekki ætíð
verið þannig með allra þjóða
spán^nn? Þeir koma <inn í
nautnasjúkt andrúmsloft þjóð-
anna, eins og hvirfilbyljir, og
blása á það sem er fúið, eða að
falli komið, fyrir þeirra skyggnu
augum, en þjóðunum þykir lítið
til þeirra koma meðan þeir eru
uppi, og nú eigum við þetta
makalausa vopn á alla þvílíka
menn, — reglulega dvergasmíð,
— þ. e., að telja þá alla vitlausa!
— Ef til vill vex meðalmensk-
unni svo fiskur um hrygg í ná-
lægri framtíð, að allir vitrustu
og langsýnustu menn þjóðanna,
verða settir á Klepp! Hvílíkur
sigur yrði það ekki fyrir meiri-
hlutann—hennar hátign heimsk-
una? Já! Spámennirnir deyja
og eru grafnir, við teljum þá vit-
lausa meðan þeir eru samvistum
við okkur, af því þeir kjassa
ekki metorðagirndina og hé-
gómagirnina, en segja upp í opið
geð almennigs það sem þeim
sýnist. Þeir ganga í stafkarls-
tötrum, en búa yfir konungleg-
um hugsunum, en eru svo hlá-
legir að meta einkis silkihattinn,
kjólinn eða kaffihúsa lífernið.
Frímann B. Arngrímsson hafði
ofurlítinn styrk frá Alþingi til
steinarannsókna. Þessum styrk
afsalaði hann sér, er hann þótt-
ist ekki lengur fær um að vinna
til hans. — Eg hefi skrifað nokk-
ur orð um Frímann sem eg sendi
þér einnig, ekki af neinni “for-
dild’* eins og það var eitt sinn
kallað. Heldur aðeins vegna þess
að eg tel rétt að Heimskringla
fái það frá fyrstu hendi. Annar
ágætis maður og Vestur-íslend-
ingur er dáinn, hann var líka
gamall vinur minn. Eg sendi þér
minni hans, að vísu birtist það í
Degi á morgun, en mér væri per-
sónulega þökk á því ef erindin
væru birt í heimskringlu við
fyrstu tækifæri, þau mega gjarn-
an koma fyrir augu manna
vestra. Það er ef til vill til mik-
ils mælst, en eg vildi mega eiga
von á línu frá þér við tækifæri.
Virðingarfylst,
Friðgeir H. Berg
ATHS.: — -Minningarkvæðið
sem hér er vikið að, var um K.
N. og hefir verið birt í Heims-
kringlu. — Hér á eftir er
einnig birt grein sú, sem ofan-
skráðu bréfi fylgdi um Frímann
B. Arngrímsson. — Er Heims-
kringla hr. F. H. Berg þakklát
fyrir hin góðu orð hans í garð
hins látna vinar Hkr. og jafn-
framt fyrir hugulsemina, að
senda henni þau til birtingar.
Ritstj.
FRÍMANN B. ARNGRÍMSSON
var fæddur 10. okt. 1855 að
Sörlatungu í Hörgárdal og á
þeim slóðum ólst hann upp fram
um fermingaraldur; námsgáfur
hafði hann ágætar og nokkurrar
tilsagnar mun hann hafa notið,
fram yfir það, sem þá var al-
ment.
Haustið 1874 lagði stór hópur
manna af stað til Vesturheims.
Það haust kom fyrsta skipið til
íslands til að sækja vesturfara;
það hét St. Patrick eða Patrekur
helgi. Skipið tók 365 vestur-
fara og meðal þeirra var F. B. A.
einn. Eftir 13 daga útivist hafn-
Það 'aði Patrekur helgi sig í Quebec
í Canada, en það var 23. sept.
um haustið.
F. B. A. settist að í Austur-
Canada; er sennilegt að hann
hafi að einhverju leyti notið að-
stoðar frænda síns, Jóhannesar
Arngrímssonar prests að Bægis-
t
V