Heimskringla - 31.03.1937, Síða 3

WINNIPEG, 31. MARZ 1937
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
bætur undir hinu gamla fyrir-
komulagi getur það aldrei orðið
nema kák. Varanlegar umbæt-
ur til almenningsheilla fást ekki
nema við komum fésýslunni í
betra horf. Frumbyggjar þessa
lands, Indíánarnir, skiftu með
sér matföngum; þegar vel veidd-
ist voru þeir vel fæddir, og eng-
um nema vitfirring hefði getað
komið til hugar að eyðileggja
fæðu eða önnur föng sem fóikið
þurfti að nota. Ef við kunnum
ekki eins vel að nota gæði lands-
ins og ráða fram úr málum okk-
ar finst mér við ættum að skila
landinu aftur til Indíánanna.
Þó ekki se til rituð saga, get-
um við, með því að athuga
menningu þeirra mannflokka
sem enn eru á frumstigi, séð
hvernig notkun peninga kemst á,
og að hún er ákveðið spor í fram
faraátt. Menn hafa notað als-
konar hluti fyrir gjaldmiðil. T.
d. maður sem átti kú, vildi skifta
henni fyrir eitthvað, sem hann
þarfnaðiít, t. d. húsavið. Sá sem
viðinn hafði, þurfti ekki á kúnni
að halda fyr en einhverntíma
seinna en tók í hennar stað leð-
ur pjötlu með vissum merkjum.
Svo á sínum tíma sótti hann
kúna, en skilaði leðurpjötlunni
til baka. Leðurpjatlan hafði nú'
unnið sitt hlutverk og var kom-
in aftur til þess, sem gaf hana
út. Þessi viðskifti voru þar með
búin og leðurpjatlan verðlaus,
þangað til önnur kaup áttu sér
stað. Þó þetta sé nú í sjálfu sér
fullkomið dæmi þess að nota má
verðlausa hluti fyrir gjaldmiðil,
þá var þess ekki langt að biða
að viðskiftin urðu margbrotnari
en svo að hægt væri að fullnægja
viðskiftaþörfinni á þennan hátt,
og sagan sýnir hvernig peninga
útgáfan færðist úr höndum ein-
staklinga í hendur konunga eða
þeirra er með fullveldi fóru, og
nú síðast í hendur bankaeigend-
anna, sem nú eru, að heita má
einveldir' í fésýslunni.
Framh.
MERKILEGAR
UPPGÖTVANIR
í Málaferlunum í Moscow
Eftir James H. Gray
Þýtt hefir Gunnbj. Stefánsson
Samdráttur af hinum ein-
kennilegu glæpamálum Karls
Radeks og hinna 15 félaga hans,
er gerðu tilraunir í samsæri með
Leon Trotsky til að steypa stjórn
Stalins frá völdum og leggja
Rússland undir iðnrekstur undir
yfirráðum erlendra stjórnar-
valda.
Er auðið að stofnsetja jafnað-
armanna ríki í einu landi, þai
sem öllum öðrum löndum heims-
ins er stjórnað samkvæmt hag
fræði auðhalds þjóðskipulags-
ins.”
Við fyrstu sýn, virðist þetta
atriði vera smávægilegt kapp-
ræðuefni, en í raunveruleika er
það eitthvert breytilegasta og
erfiðasta viðfangsefni á dagskra
jafnaðarmanna. Skoðanaskift-
ingin hefir orðið orsök í að rjúfa
fylkingu þeirra og skifta þeim i
tvo andstæða æsingaflokka. Hún
hefir ollað dauða þúsunda manna
og þar á meðal sumra hinna vitr
ustu og mestu jafnaðarmanna.—
Hún hefir beinlínis ollað eigna
tjóni í Soviet ríkjunum, (sem að
minsta kosti hefir numið einni
biljón rúbla,* og nálega varð 5
ára stefnuskrá þeirra að fjör-
lesti. Og hún er höfuðorsökin i
hinum síðustu málaferlum í Mos-
cow, sem hafa valdið hinum
mestu æsingum meðal jafnaðar-
manna og lýðræðissinna.
Þessar rannsóknir, fyrst í
sakamálum Zineviev, Kamenev
og hinna 16 fyrri Bolsévíka og
nú nýlega í sakamálum Radeks,
Pyatakov og hinna 15 félaga
þeirra, virðast muni ætla að olla
meiri heift og sárindum en skoð-
anaskiftingin sjálf.
* Rússnesk rúbla 51 cént.
Leon Trotsky, sem stjórnaði
her jafnaðarmanna til sigurs ár-
ið 1917, en er nú útlagi, en þó
skoðaður sem hættulegasti sam-
særismaðurinn, hefir lýst því á-
kveðið yfir, að síðustu málsókn-
irnar, væru hin stórfeldasta
svikamilla, er þekkst hefði í allri
veraldarsögunni. Síðan að rúss-
neska stjórnarbyltingin átti sér
stað, hefir Trotsky haldið því
ákveðnast fram af öllum nei-
kvæða hliðum, þ. e. að jafnaðar-
mannaríki gæti eigi þrifist í
neinu sérstæðu landi út af fyrir
sig, án þess að jafnaðarstefnan
legði smám saman undir sig ali-
an heiminn. Nú er hann erkió-
vinurinn hinna rússnesku Soviet
ríkja, og hefir verið fundinn
samsekur þeim Radek, Pyatakov,
Zinoviev, og hinum öðrum sam-
særismönnum um að hafa verið í
samsæri við stjórn Hitlers um að
steypa stjórn Rússlands frá volu
um, setja þar á stofn auðvalds-
þjóðskipulagskerfi, og fá svo
Þýzkalandi að launum í hendur
hin auðugu lönd Úkrainíu til yf-
iri’áða, en leyfa Japan að leggja
undir sig Austur-Síberíu. f aug-
um jafnaðarmanna er Trotsky
auðvirðilegasta mannskepna
heimsins.
Var Trotsky sekur af þessum
ákærum, eða var heill hópur
hinna fyrverandi Ieiðtoga píndir
til að bera ljúgvitni?
Eru sakamálin stórfeld svika-
milla, eða eru þau á rökum
bygð?
Hófu jafnaðarmenn þessa
sakamálarannsókn að eins til að
beina huga fólksins frá vaxandi
innanlands byltingu ?
Hvers vegna játuðu þessir
menn sekt sína, er varðaði
dauðasök ? Og ef þeir ýoru sek-
ir um samsæri með Trotsky um
að myrða Stalin og ráðgjafa
hans og um að valda gereyðingu
á járnbrautum og kolanámum og
stórtjóni á iðnrekstri og verzlun
landsins, hversvegna gerðu þeir
það ? Réttarhöldin slóu tals-
verðum óhug á bæði lýðræðis-
sinna og aðra andstæðinga jafn-
aðarmanna.
Sjálfir höfðu þeir svör á reið-
um höndum við öllum þessum
spurningum, en andstæðingar
þeirra voru í talsverðri óvissu.
Við málssóknina fór fram mjög
lítil vitnaleiðsla, en hinir ákærðu
játuðu að mestu leyti sjálfir sekt
sína.
Vitnisburður þeirra virtist
mjög grunsamlegur. Það virtist
óhugsandi, að menn sem höfðu
eytt allri æfi sinni við stórfeldar
byltinga tilraunir, skyldu svo að
segja keppast við að bera sakir
hver á annan og með játningu
sinni kveða upp sinn eigin dauða-
dóm. Walter Duranty, sem var
einn af fréttariturum New York
Times í Moscow og einkavinur
Radeks, sendi blaði sínu hrað-
skeyti, að hann væri sannfærður
um sannleiksgildi þessara játn-
inga.
- Harold Denny, starfsbróðir
hans og óháður gagnrýnandi
hinna rússnesku stjórnarvalda,
sagðist hafa fylgst nákvæmlega
með réttarhöldunum og hafa
leitað gaumgæfilega að sviksemi
eða árás af hálfu stjórnarvala-
anna, og eigi hafa getað fundið
neitt grunsamlegt.
Áreiðanlegleiki þessara frétta-
ritara er venjulega viðurkendur,
en höfundur þessarar giæinar og
fjöldi annara Bandaríkjamanna
neituðu að taka framburð þeirra
góðán og gildan. Honum farast
orð á þessa leið. Eftir að haía
lesið hina frábærilega skarp-
hugsuðu og hárbitru árásarrit-
gerð Trotskys á alþýðustjórn
Frakklands, var það óhugsanlegt
að trúa því að. hann hefði getað
verið í samsæri með Hitler. Eg
leit svo á að málssóknin væri
hinn flóknasti svikavefur.
En svo sendi dómsmálaráðið
rússneska málsskjöl og skýrslur
með framburði Radeks orð fyrir
orð. Eftir að hafa lesið og marg-
lesið hinar 580 blaðsíður mál-
skjalanna með hinni ströngustu
gaumgæfni og hugsað málið í
heila viku, þá hefi eg skift um
skoðun. Játningar sakborninga
eru sannar. Málsókninni var
stjórnað með réttsýni og skyldu-
rækni og Trotsky er sekur af
þeim kærum er á hann eru born-
ar. Bókin, er hefir að geyma
málsskjölin, veldur meiri æsingu
og eftirvænting, en nokkur leyni-
lögreglusaga gæti gert. Hún er
hinn sterkasti vitnisburður til að
sýna hversu miklu valdi hug-
myndir eða skoðanir geta náð yf-
ir hugum manna.
Það var hugmynd eða skoðun
sem var undirrótin að þessu öllu.
Skoðun, er þessir menn gátu
eigi umflúið, en knúði þá áfram
hröðum skrefum til dauðans. —
Það var sú skoðun, að stofnsetja
jafnaðarmannalýðveldi, óháð
auðvaldsríkjum alheimsins, væri
•
ógerlegt og gæti eigi heppnast.
Trotsky var höfundur þessarar
skoðunar, þegar Lenin gerði
kunna ákvörðun sína að stofn-
setja jafnaðarmanna föðurland í
Rússlandi, án þess að hefja al-
heims stjórnarbyltingu, hrópaði
Trotsky hárri raust: “Það er eigi
gerlegt að framkvæma slíkt,” og
þúsundir manna tóku undir með
honum.
Þar á meðal Kamenev, Zino-
viev, Bukharin, Radek, Pyata-
kov, Sækolnikov, og tugir ann-
ara feðra stjórnarbyltingarinn-
ar. En talsmenn alheimsbylt-
ingar urðu í minni hluta, en þó
að þeir væru færri að höfðatölu,
voru kraftar þeirra miklir, þav
eð meðal þeirra voru margir hin-
ir mestu hæfileikamenn þeirra.
Meirihluta flokksins, skoðana
andstæðingum þeirra, lét illa í
eyrum skoðana háreisti þeirra og
Trotsky var dæmdur í útlegð, en
fylgjendur hans reknir úr jafn-
aðarmanna flokknum. Að nokkr-
um tíma liðnum lýstu þeir því
opinberlega yfir, að þeim hefði
yfirsést, og var tekið fegins-
hendi í flokkinn aftur, þar
eð sem áður er sagt, þeir voru
frábærir atgerfismenn! Þeir
fengu ábyrgðarmiklar stöður í
stjórnarráðinu. Við að lesa síð-
ustu málsskjölin, minnir það
frekar á skrá yfir mikilmenni í
annálum sögunnar, heldur glæpa-
málarannsókn. Radek varð aðal-
ritst.jóri ráðstjómarblaðsins —
Pravda. Pyatakov varð aðstoð-
arráðherra iðnaðarmálanna, og
annar æðsti og valdamesti mað-
ur yfir stóriðnaði Rússlands. —
Sokalnikov hafði svipaða stöðu
á utanríkismála skrifstofunni.
Pataishak var æðsti maður í mið-
stjórn efnafræðis rannsóknanna
og iðnaðar þar að lútandi. Straii-
ov var yfir verkfræðingur fyrir
Kuzbas kolafélagið. Norkin var
y f irverkf ræðingur fyrir hinar
miklu Kemerovo kolanámur og
efnafræðisverksmiðjur. Livshitz
var aðstoðar ráðherra fyrir járn-
brautir. Að þessir menn voru
gæddir frábærum hæfileikum,
verður eigi neitað.
Á herðum þeirra hvíldi að
mestu leyti hin mikla iðnrekst-
urs stefna, hvort hún heppnaðist
eður eigi.
Og það verkefni,»er þeim vai
algerlega falið í ábyrgð til fram-
kvæmda, var gersamlega gagn-
stætt skoðun þeirra, hvernig
jafnaðarlýðveldi gæti heppnast
Samkvæmt skoðun þeirra,.. var
jafnaðarstefnan beinn árangur
af auðvaldsskipulaginu, og það
hafði eiginlega aldrei rutt sér
til rúms í Rússlandi. Skoðun
þeirra var því, að stóriðnaður í
Rússlandi yrði bezt starfræktur
unjir auðvaldsfyrirkomulagi og
því einvörðungu. Og síðar þeg-
ar iðnréksturinn hefði náð há-
marki sínu undir því skipulagi,
átti.að útrýma þvi og stofnsetja
jafnaðarmannastjórn. Á meðan
þetta væri að gerast, átti að róa
öllum árum að byltinga tilraun-
um í þeim löndum, er jafnaðar-
stefnan hefði fest dýpstar rætur.
Fyrsta fimm ára stefnuskráin
var í huga þeirra aðeins smá-
vægis tilraun eða byrjun til að
reisa landið úr rústum.
Áhuginn og einbeitnin við að
knýja áfram stóriðnaðarrekstur-
inn, kom auðvitað harðast niður
á verkalýð landsins. f huga
stjórnar andstæðinga var of mik-
il fórnfærsla lögð í sölurnar. —
Skoðun þeirra var, að veita
skyldi auðkýfingum heimsins
leyfi og réttind.i til að starfrækja
iðnaðinn á sinn eigin kostnað.
Tilraunir sjálfra þeirra urðu
því að mishepnast.
Þó þeir væru knúðir sam-
kvæmt ábyrgðarfullum stöðum
sínum til að stjórna þeim til
stórfeldra framkvæmda. Árið
1931 má segja að myrkur grúfði
yfir landinu. Rússneskir bænd-
ur beittu harðsnúinni mótspyrnu
gegn samvinnu búskapnum.
Óteljandi hindranir og slys áttu
sér stað í hinum risavöxnu verk-
smiðjum, er þeir voru að reisa.
Það var tilfinnanlegur skortur á
framfærsluafurðum og verkalýð-
ur og bændur voru vondaufir og
óánægðir. Leiðtogunum laarst
þetta til eyrna daglega, og þeg-
ar Trotsky gerði heyrum kunn-
ugt meðal þeirra, að tækifærið
hefði barið að dyrum hjá þeirn
til að sameinast gegn Stalin og
stjórn haus, þá skipuðu hinir
gömlu flokksmenn hans sér und-
ir merki hans.
Bylting I aðsígi árið 1931
Pytakov, er hann var staddur
í Berlín árið 1931, mætti þai
nokkrum gömlum fylgifiskum
Trotskys, sem þá höfðu háar
stöður á höndum í jafnaðar-
mannaflokknum og voru í Berlín
til að semja um kaup og pantanir
á ýmsum iðnaðarvélum frá Þýzk-
um iðnaðarfélögum. Þeir báru
saman skýrslur sínar um hag
rússneska lýðveldisins og kom-
ust að þeirri niðurstöðu, að það
væri áreiðanlega á hraðri ferð
til hruns og eyðingar.
Og þar kyntist Pyatakov syni
Trotskys, Lev Sedov, sem bað
hann að gerast meðlimur nýs
byltingafélags eða hreyfingar, til
að steypa Stalin og stjórn han3
frá völdum. Stofnun fjölmenn«
flokks hefði verið hættuleg, svo,
að Trotsky hafði lagt á þau ráð
að leita aðstoðar erlendra stjórn-
arvalda, gera stórfeld spellvirki
á iðnrekstri landsins og taka aí
lífi Stalin og ráðgjafa hans.
Pyatakov gerðist samstundis
öflugur fylgismaður, og fjöl-
margir aðrir háttsettir embætt-
ismenn fetuðu í spor hans. —
Zinoviev og Kamenev flokkarn-
ir, sem í raun og veru höfðu
báðir verið andstæðir Stalin og
Trotsky, voru nú sameinaðir
undir forystu og leiðsögn Trot-
skys.
Samsærið gegn ráðstjórn Stai-
ins var með tvennum hætti. Inn-
Þér sem notið—
TIMBUR
KAUPIÐ AF
THE
Empire Sash & Door
CO., LTD.
Blrg-Slr: Henry Ave. East
Sími 95 551—95 552
Skrtfstofa:
Henry og Argyle
VERÐ - CÆÐI - ÁNÆGJA
an Rússland$ áttu leiðtogarnir
að vera í samráði að stjórna
spellvirkjum og eyðingu á iðnað-
arstofnunum landsins og hrinda
af stað ótta og æsingabyltingu
gegn Stalin og flokki hans. Er-
lendis átti Trotsky að fá full-
vissu fyrir erlendri hjálp. Það
var hægt að gera meiri skaða á
einni klukkustund á stjórnmála-
skrifstofu, en með sprengingum
og eyðingu á heilli viku.
Það var byrjað á þessu með
mikilii kænsku og fyrirhyggju.
Geisistórir kolaofnar voru
smíðaðir, er kostuðu margar
miljónir dala, en nauðsynlegustu
tæki, er verksmiðjurnar voru lítt
nothæfar án, voru látin sitja á
hakanum í tvö löng ár. Miklum
fjárupphæðum var eytt til að
grafa kol á hinn kostnaðarsam-
asta hátt.
Verkamenn voru reknir áfram
með harðri hendi. Kaup þeirra
Frh. á 7. bls.
Hugsunarleysi, heimska eða hvað?
Það ætti ekki að vera erfitt að segja
Einhverja heimsku, samt léttara að þegja,
Því alvörumálin helzt enginn vill heyra,
Og íslenzkan rífur hvert bernskunnsr eyra.
Enskan er hljómþýð, og ungdóminn lokkar
Þótt ei vilji samrýmast þjóðrækni okkar;
f sameiningu stundum þó skjótumst á skokki
Á skemtifund með þeim, á hraðtóubrokki.
Und “djassisku” hreimanna hvellustu nótum
Af hrifningu æsumst, með spenning í fótum.
í hringiðu þeirra, sízt hugsjón að þrengir;
Þar hrópa sem spjátrungar sjötugir drengir.
Þá fyrst ríkir samúð, með öldnum og ungum
—Oft þar er masað á f jölmörgum tungum.—
“fslenzku að tala er erviður siður
Hvort ættum við heizt ekki að kveða ’ana niður?”
Þótt bókmentir okkar hér enskurinn þýði
Og einróma telji þær veraldarprýði
Og segi þær megi ekki sökkva í gleymsku,
Það sjálfsagt er sprottið af eintómri heimsku!
Því hvað skiftir okkur af íslenzkum stofni
Þótt Áaiina tunga í glaumunum safni ?
—“Drepandi er hún við “djassiska” hreima
Á dönsunum úrelt”, já nú ^tendur heima.
Þótt ættlerar teljumst þá Áanna vera,
Hjá enskinum trautt, þurfum kinnroða bera,
Því orðstír vor flýgur þá óðfluga um löndin
Og eflir að sjálfsögðu vináttu böndin.
Þá eining ng friðurinn aldrei mun þrjóta
—Og aðeins í láumi fauskarnir blóta—
Ef hrindum á brott hverri hugsjóna mensku
Og höldum svo þjóðræknisfundina á ensku.
Jóhannes H. Húnf jörð
INNKOLLUNARMENN HEIMSKRINGLU
í CANADA:
Amaranth..............................j. g. Halldórsson
Antler, Sask........................,k. J. Abrahamson
Ámes...............................Sumarliði J. Kárdal
Árborg............................... G. O. Einarsson
Baldur.............................Sigtr. Sigvaldason
Beckville.............................Björn Þórðarson
Belmont....................................G. J. Oleson
Bredenbury.............................h. O. Loptsson
Brown...............................Thorst. J. Gíslason
Churchbridge.........................Magnús Hinriksson
Cypress River......................... Páll Anderson
Haf°e...........................'......S. S. Anderson
Ebor Station, Man....................k. J. Abrahamson
E,fros.................................S. S. Anderson
Eriksdale.............................ólafur Hallsson
Foam Lake..................................John Janusson
....................................K. Kjernested
................................Tím. Böðvarsson
Glenboro..................................G. J. Oleson
Hayland..............................gig. g. Helgaeon
Hecla.................................Jóhann K. Johnson
Hnausa..................................Gestur S. Vidal
Hove..................................Andrés Skagfeld
Húsavík................................John Kernested
Innisfail..........................Hannes J. HúnfjörfJ
Kandahar..............................s. s. Anderson
Keewatin..............................Sigm. Björnsson
Kristnes................................Rósm. Árnaaon
Langruth..................................b. Eyjólfsson
Leslie...............................................Th. Guðmundsson
Lundar........................Sig. Jónsson, D. J. Líndal
Markerville.........................Hannes J. HúnfjörfJ
Mozart................................. S. S. Anderson
Oak Point........................................Andrés Skagfeld
Oakview............................Sigurður Sigfússon
Otto.............................................BJörn Hördal
Piney...................................S. S. Anderson
Red Deer...........................Hannes J. HúnfjörC
Reykjavík..........................................Ámi Pálaaon
Riverton...............................Bjöm Hjörleifsson
Selkirk................................G. M. Jóhanseon
Sinclair, Man.......................K. J. Abrahamson
Steep Rock........................................Fred Snædal
Stony Hill.......................................Björn Hördal
Swan River............................Halldór Egilsson
Tantallon..............................Guðm. Ólafsson
Thornhill........................... Thorst. J. Gíslaeon
Víðir................................ .Aug. Einarsson
Vancouver.....;..................... Mrs. Anna Harvey
Winnipegosis............................Ingi Anderson
Winnipeg Beach......................... John Kernested
Wynyard.................................S. S. Anderaon
I BANDARfKJUNUM:
Akra..................................Jón K. Einarsson
Bantry.................................E. J. Breiðfjörð
Bellingham, Wash.................Mrs. John W. Johnson
Blaine, Wash...................Séra Halldór E. Johnson
Cavalier..............................Jón K. Einarsson
Chicago: Geo. F. Long, 2428 Hamlin Ave., Logan Squar^ Sta.
, Eldinburg...................................Jacob Hall
Garðar..................................S. M. Breiðfjörð
Grafton..........................................Mrs. E. Eastman
Hallson.................................Jón K. Einarsson
Hensel.................................J. K. Einarsson
Ivanhoer...*.......................Miss C. V. Dalmana
Los Angeles, Calif....Thorg. Ásmundsson, 4415 Esmeralda St.
Milton................................. F. G. Vatnsdal
Minneota............................Miss C. V. Dalmann
Mountain..............................Th. Thorfinnsson
National City, Calif.....John S. Laxdal, 736 E 24th St.
Point Roberts.....................1....Ingvar Goodman
Seattle, Wash.........J. J. Middal, 6723—21st Ave. N. W.
Svold..........................................Jón K. Einarssoa
Upham............................................E. J. BreiðfjöfO
The Viking Press Limited
Winnipeg; Manitoba