Heimskringla - 09.06.1937, Side 7

HEIMSKRINGLA
7. SÍÐA
WINNIPEG, 9. JÚNÍ 1937
DYVEKA
ástmey Kristjáns II.
Mikið hefir verið skrifað og
skrafað um Kristján konung 11.
og Dyveku og ástaræfintýri
þeirra fyrir meira en 400 árum.
Er Bretakonungur hefir skilið
við þjóð og riki og lagt niður
völd vegna ástmeyjar sinnar, er
ástæða til að minnast þeirra at-
burða, er Kristján prins árið
1509 kom til Björgvinar.
Faðir hans, Hans konungur.
hafði sent hann þangað til þess
að rannsaka viðskifti Hansa-
kaupmanna og Björgvinarbúa,
en íbúar kaupstaðarins höfðu
kært yfir þeim viðskiftum fyrir
konungi.
En þessi ferð varð merkilegri
og örlagaríkari fyrir Kristján
prins, en búist var við í upphafi,
því þarna hitti hann hina 17 ára
gömlu Dyveku og móður hennar
Sigbritu Willums. Þessi fundur
færði Kristjáni mikla hamingju
næsta ár á eftir, en varð síðan
upphaf að ógæfu hans, landflótta
og margra ára fangelsi í hans
eigin landi.
Hver var þessi Dyveka?
Sagan segir að hún hafi verið
hollensk yngismær, forkunnar
fögur, siðlát, með milda lund.
Hún hafði komið til Björgvinar
rétt eftir aldamótin, með móður
sinni, hinni gustmiklu Sigbritu,
er sagði að Dyveka væri dóttir
sín. En um það vita menn ekk-
ert með vissu, því aldrei hefir
fengist nein vitneskja um það,
hvaðan þær mæðgur voru upp-
runnar og hvernig á ferðum
þeirra stóð til Björgvinar. En
svo mikið var víst, að gamla
konan var afar ófríð, hin mesta
herfa, og því ólíklegt að hún
hefði átt hina undurfogru dótt-
ur.
Sigbrit var lág vexti, klunna-
leg, rauð í andliti, en með gáfu-
leg og snör augu. Neðri vörin
var óeðlilega þykk og slapandi.
Hún var yfirleitt eins ólík Dy-
veku og frekast var hægt að
hugsa sér. En hvað um það.
Dyveka lét sem Sigbrit væri
móðir hennar.
Sigbrit hafði sett upp verzlur
í Björgvin. Vakti hún brátt á
sér eftirtekt fyrir dugnað sinn
og hyggindi.
Þegar þetta gerðist var Krist
ján prins 28 ára gamall. Faðir
hans hafði sent hann víða í ýms-
an erindisrekstur, og Kristján
hafði sýnt hina mestu röggsemi.
í fygld með honum að þessu
sinni var Eiríkur Walkendorf,
er síðar varð erkibiskup, og
fleiri aðalsmenn aðrir.
Sagnfræðingurinn Svanning
segir, að það hafi verið Eiríkur
Walkendorf, sem fyrst hitti þær
mæðgur Sigbritu og Dyveku. —
Hann var að skoða sig um í bæn-
um, er hann rakst á sölubúð Sig-
britar, og sá þessar einkennilegu
andstæður að útliti, hina ógur-
lega ófríðu Sigbritu og hina
fögru og siðprúðu dóttur henn-
ar.
Hann staðnæmdist við búðina
og gaf sig á tal við þær. Undrað-
ist hann í senn vitsmuni og
þekkingu gömlu konunnar og
fegurð dótturinnar. Er hann
sagði Kristjáni frá þessu, lagði
hann svo fyrir, að bjóða skyldi
þeim mæðgum á dansleik, sem
borgarar bæjarins ætluðu að
halda honum til virðingar á
Breiðaalmenning þá um kvöldið.
Á dansleiknum bauð prinsinn
Dyveku í dans, og varð það
hneysklunarhella mörgum aðals-
jómfrúm, er á dansleiknum voru.
Danski sagnfræðingurinn Huit-
feldt komst svo að orði: Sá dans
varð til þess, að Kristján dans-
aði síðar frá sér þrjú konungs-
ríki. Og víst er um það, að svo
var. Því með ástum Dyveku
fylgdi áhrifavald Sigbritu yfir
Kristjáni.
Þær mæðgur fýlgdu nú Krist-
jáni og voru með honum, fyrst í
Osló. Þar lét hann byggja hús
handa þeim. En er Hans kon-
ungur dó 1513, komu þær til
Danmerkur. Þar lét Kristján
konungur þær hafa Hvíteyrar-
höll til íbúðar. Þaðan stjórnaði
Kristján þrem ríkjum sínum ár-
in 1513—1523. Dyveka var
verndarandi við hlið Kristjáns,
meðan hennar naut við. Hún gat
dregið úr ofstopanum, sem ann-
ars tók yfirhöndina yfir honum
oft og tíðum. Hún gat bægt á
burt tortrygni hans og aftrað
honum frá fljótfærnislegum á-
formum hans.
Þau átta ár, sem hún lifði eftir
að þau kyntust, var hún eina
konan, sem hann leit á, og hann
dró það ár eftir ár að ganga í
löglegt hjónaband með konu af
tignum ættum.
Kristján II. var mikill maður
vexti, herðabreiður, með mikið
Árið 1516 kom sendinefnd frá
ættfólki Elísabetar, frá afa
hennar Maximilian keisara, frá
frænku hennar drotningu Niður-
landa og frá bróður hennar Karli
af Burgund. Krafðist sendi-
nefndin þess, að nú skyldi Dy-
veka vera látin fara frá hirðinni,
því konungur “breytti illa við
drotningu sína”.
Þegar Kristján konungur
veitti sendinefndinni áheyrn, á
hann m. a. að hafa sagt: “Sam-
band mitt við þá konu, sem eg
elska, ætla eg ekki að slíta, enda
þótt ættmenn drotningarinnar
geri kröfu um það. Eigi varðar
þá um það, hvorki afa hennar,
bróður eða frænku, hvernig sam-
band mitt er við Dyveku. Og
eigi geta þau fært neinar sönnui
á, að eg hafj “breytt illa við
rautt skegg, brúnt hár og dökk,
snör augu. Hann var maður vel
gefinn til sálar og líkama, og
mikill íþróttamaður.
Hans konungshugsjón var, að
sameina allar þrjár Norðurlanda-
þjóðirnar í eina sterka heild, er
gæti veitt hinum ágengu Hansa -
kaupmönnum viðnám, er hröð-
um skrefum lögðu undir sig
verzlunina á Norðurlöndum. Um
leið lagði hann áherslu á að
vernda borgara og bændur gegn
yfirgangi aðalsins og kirkjunnar
manna.
Sigbrit gamla var sífelt aðal-
ráðgjafi hans. Hún var furðan-
lega vel að sér í öllu því, er að
löggjöf laut og ríkisstjórn. Það
sýna lög þau, sem hún átti upp-
tökin að, hvort heldur var Eyr-
arsundstollurinn eða ýmsar ráð-
stafanir viðvíkjandi heilbrigðis-
málum, svo nefnd séu dæmi. En
hún hafði mikið vald yfir kon-
ungi. Eitt sinn á hún að hafa
sagt: “Ef Kristján konungur er
innan 10 mílna fjarlægðar frá
mér, þá vogar hann ekki að gera
neitt, sem er á móti mínu skapi”.
(Sumir hafa haldið því fram, að
þetta beri vott um; að hún hafi
haft óvenjulega sterk hugsæis-
áhrif.)
En Sigbrit gamla var þyrnir í
augum aðalsmanna. Hinir háu
herrar urðu oft að leita til henn-
ar, ef þeir vildu fá einhverju
framgengt við konung. Þegar
þeir sóttu fund hennar, lét hún
þá oft bíða tímunum saman,
máske óþarflega lengi, í hallar-
garðinum, áður en hún veitti
þeim áheyrn. Geta má nærri, að
það hafi vakið gremju þessara
tignustu manna ríkisins, og sú
gremja hafi ekki síður bitnað á
konungi.
Það bætti ekki úr skák, að
menn vissu sem var, að samband
konungs við Dyveku aftraði hon-
um frá því að giftast. En loks
lét konungur undan, og er mælt,
að það hafi hann gert sam-
kvæmt ráðleggingum Sigbritar.
Hann gekk í einskonar uppgerð-
ar hjónaband við ísabellu prin-
sessu af Burgund, “hið tignas'ta
kvonfang, sem nokkur konungur
Norðurlanda hafði fengið”, prin-
sessu af Habsborgarætt.
Var Kristján konungur í svo
miklu áliti meðal þjóðhöfðingja
Evrópu, að ættmenn ísabellu
prinsessu samþyktu bónorðið, og
hinn danski aðalsmaður Mogens
Gjöe var, sem staðgengill kon-
ungs, giftur hinni 13 ára gömlu
ísabellu 16. janúar 1514.. En
sakir þess hve ung hún var, átti
hún ekki að fara til Danmerkur
fyrri en síðar.
Þegar hún kom til Danmerkur
tók hún nafnið Elísabet. En þó
hún kæmi þangað, breytti það í
engu sambandi konungs við Dy-
veku. Þetta vissi ættfólk Elísa-
betar. En sendimenn konungs,
er sóttu hina ungu drotningu,
höfðu orðið að lofa, að Dyveka
yrði látin fara frá hirð konungs
með illu eða góðu. En þeir urðu
að láta í minni pokann. Tii
þess að bjóða þeim byrginn, er
heimtuðu að Dyveka færi úr
landi, lét konungur nú byggja
þeim mæðgum vetrarbústað í
sjálfri Kaupmannahöfn.
drotninguna”.
Bæði Eiríkur Walkendorf og
hinir erlendu sendimenn, sem
voru þarna viðstaddir, báðu kon-
ung þess, að þeir fengju önnur
skilaboð með sér heim en þessi.
En konungur þvertók fyrir það
og sagði, að hann gæfi þeim
ekki önnur svör. “Eg ætla mér
að lifa eins og konungur. Svo
gerði Hans faðir minn og forfeð-
ur mínir til forna”.
Árið eftir dó Dyveka skyndi-
lega. Menn litu svo á, að henni
hefði verið byrlað eitur í kirsi-
berjum, sem aðalsmaðurinn Þor-
björn Uxi færði henni. Hann
var ákærður og hálkhöggvin.
enda þótt rannsóknarnefndin,
sem 'sett var til að rannsaka
málið, fyndi ekki nægileg gögn
til að sanna sekt hans.
Sagt er að Sigbrit hafi haldið
að eiturbyrlarinn væri Eiríkur
Walkendorf. Hann hafi á þann
hátt staðið við loforð sitt til ætt-
manna Elísabetar, að Dyveka
skyldi burt frá hirðinni.
En eftir dauða Dyveku var
sem Kristján konungur væri
heillum horfinn. Vald Sigbritar
var hið sama og fyr. Og hún
fékk því jafnvel til leiðar kom-
ið, að meira ástríki tókst með
konúngi og drotningu hans. —
Þegar drotning ól fyrsta barn
sitt, tók Sigbrit á móti því. Og
hún varð ráðskona drotningar
og ól upp börn þeirra konungs-
hjóna.
Konungur varð sem kunnugt
er að flýja land 1523. Honum
til hughreystingar sagði Sigbrit
eitt sinn: “Gætir þú ekki lengur
verið konungur í Danmörku, þá
getur þú orðið borgarstjóri í
Amsterdam”. Hún fylgdi kon-
ungi til Niðurlanda. En svo höt-
uð var hún í Höfn orðin þá, að
smygla varð henni að sögn um
borð í skip í líkkistu. En borg-
arar landsins höfðu altaf mikið
dálæti á Kristjani, eins og fram
kemur í þjóðkvæðinu um “örn-
inn”, sem um hann var orkt.
—Lesb. Mbl.
“----BRAUÐIÐ ER
MóÐIR VOR ALLRA”
Það er sagt, að af öllum korn-
fæðutegundum hafi menn fyrst
lært að búa til rúggrauta, en
sagan um það, hvernig forfeður
vorir lærðu að búa til brauð og
baka við eld, er óneitanlega
nokkuð ósennileg. En hún er á
þessa leið:
Aftur í grárri fornöld koni
skotmaður nokkur með seinna
móti heim frá veiðum, og rann
honum nokkuð í skap þegar hann
sá að búið var að éta alt ætilegt
í kofanum, svo að ekkert var ef t-
ir handa honum til að seðja á
hungur sitt. Er sagt, að skyttan
hafi þá gert sér hægt um hönd
og slegið tvær konur sínar í rot
og tekið síðan leirpottinn af eld-
inum og brotið á hlóðarsteinin-
um, með það fyrir augum, að
geta betur hagnýtt sér skófirn-
ar, sem í pottinum voru. En
skófirnar reyndust ærið ónógar
til að seðja hungur hins þreytta
og geðmikla manns, og er þá
sagt að hann hafi farið að rjála
við harðnaðar grautarslettur, er
við suðuna hafi ýrst út á hlóðar-
steinana, og geðjast vel að
bragðinu.
Grautur í vasanesti
Eftir þetta var siður manna á
meðal, að gera þykka grauta,
hnoða síðan og fletja út á hlóð-
arsteinana. Með þessu móti var
hægurinn, hjá, að hafa “graut”
í nesti, hvort sem var á sjó eða
landi! Þá uppgötvuðu menn að
geyma brauðin í þurkuhjöllum
og láta þau vindþorna. — Þann-
ig gátu þau haldist árum saman
óskemd.
Á þenna hátt komu bökuð
brauð í stað grauta til aðalmat-
ar. — Þá varð orðtakið til, sem
enn er við lýði í Tyrklandi: “Það
er saðning í öllu, sem við látum
ofan í okkur, — en brauðið er
móðir vor allra.”
Brauðið, brosið og meltingin
Það er eftirtektarvert, að það
er eins og leiki þróttmikið bros
um andlit flestra innþornaðra
líka, sem geymst hafa óhögguð
um alda raðir og nú gefur að
líta á þjóðmenja? og náttúru-
gripasöfnum um víðan heim, og
hver og ein einasta tönn er heil
og snæhvít, sem væru þær úr
fílabeini! Þetta fólk þekti ekki
tannsjúkdóma þá, sem nú leika
svo grátt allan þorra manna —
þegar mikill hluti miðaldra fólkí
gengur með gerfitennur.
Hvert eiga tannsjúkdómarnir
rætur sínar að rekja? Við nán-
ari rannsóknir hefir það komið
fram, að með vaxandi tækni og
aukinni vélavinnu verður öli
melting auðveldari og starfs-
kraftar tannanna reynast þá aB
nokkru leyti óþarfir. Þannig er
smátt og smátt gengið á hlut
tannanna, og þeim óbeinlínis
meinað að starfa.
Amerískur vísindamaður hefir
haldið því fram, að von bráðar
vaxi engin tönn í neinum manni
— og að stúlkur fæðist þá með
hófa í stað táa. En þeirri breyt-
ingu munu háu hælarnir valda!
Þegar nýtísku vélar komu
fyrst til Austurlanda, til að
brjóta hýðið af hrísgrjónunum
hljóp kyrkingur í miljónir
manna, og uppdráttarsýki kom
í ýmsa líkamshluta þeirra. Veik-
in var nefnd ka-ke eða beri-beri.
Árið 1901 sannaði Hollendingur-
inn Grijn, að þetta orsakaðist af
vélunum er afhýddu rísinn, því
um leið færi forgörðum ysta og
bætiefnaríkasta lagið af grjón-
inu. Þá áttuðu menn sig ógjörla
á þessu, en í þessum efn,um, sem
fleirum, má enn margt betur
fara.
í stríðinu öfunduðu Þjóðverj-
ar og Frakkar mikið enskar her-
sveitir af matvælum þeirra, að-
allega þó af niðursuðuvörum
þeirra og óseiddu brauði. —
Dáídanellasunds - hermennirnir
fengu og mikið af niðursoðnum
vörum, óseiddju brauði og sultu
— en þrátt fyrir alt veiktust
þeir hópum saman af beri-beri.
Það ríður á miklu, úr hverju
brauðið er gert.
Það, sem er þýðingarmest
af öllu
Sjúkdómseinkenni hinna öf-
unduðu, ensku hermanna leiddu
í ljós, að þessar gómsætu, girni-
legu fæðutegundir skortu ýms
nauðsynlegustu bætiefni — þó
alt væri þetta hrein og fáguð
vélaframleiðsla! Og við nánari
rannsóknir kom það í ljós, að
50% af þeim sjúkdómum, sem
háir mannkyninu, eiga rætur sín-
ar að rekja til efnaskorts og
rangri efnaskiftingu í fæðuteg-
undunum — og því, að vélræn
menning seinni ára hefir um of
létt störf meltingarfæranna. —
Fyrst og fremst á þetta við
framleiðslu kornfæðutegunda,
þar sem mikið er leitast við að
framreiða vöru úr einhverri
einni sérstakri korntegund. Eða
með öðrum orðum: að seinni
tíma menn hafa horfið frá þeirri
frumstæðu en réttu eðlisákvörð-
un, að mjöli skyldi blanda sam-
- NAFNSPJÖLD -

Dr. M. B. Halldorson 401 Boyd Bldg. Skrifstofusími: 23 674 Stundar sérstaklega lungnasjúk- dóma. Er að flnnl á skrifstofu kl. 10—1" f. h. og 2—6 e. h. Heimlll: 46 Alloway Ave. Talslmi: 33 15S G. S. THORVALDSON B.A., LL.B. LögfrœSingur 702 Confederation Liíe Bldg. Talsími 97 024

Jacob F. Bjarnason —TRAN SFER— Baggage and Furniture Moving 591 SHERBURN ST. Phone 35 909 Annast allskonar flutninga fram og aftur um bœinn. W. J. LINDAL, K..C. BJÖRN STEFÁNSSON tSLENZKlR LÖGFRÆÐINOAR & öðru gólíi 325 Main Street Talsimi: 97 621 Hafa elnnig skrifstofur að Lundar oz Gimli og eru þar að lutta. fyrsta mJSvlkudag í hverjum mánuói.
MARGARET DALMAN TEACHER OF PIANO 854 BANNINO ST. Phone: 26 420 M. HJALTASON, M.D. ALMENNAR LÆKNINGAR Sérgrein: Taugasjúkdómor Lætur úti meðöl < viðlögum Viðtalstimar kl. 2—4 ». h. 7—8 að kveldinu Sími 80 867 666 Victor St.
Dr. O. BJORNSSON 764 Victor St. OFFICE & RESIDENCE Phone 27 586 A. S. BARDAL selur llkkistur og annast um útfar- ir. Allur útbúnaður sá bestl. Enníremur selur hann allskonar minnisvarða og legsteina. 843 SHERBROOKE ST. Phone: »6 607 WINNIPEG
RAGNAR H. RAGNAR Pianisti oo kennari Kenslustofa: 518 Dominion St. Sími 36 312 Dr. S. J. Johannesion 218 Sherburn Street Talsími 30 877 Viðtalstími kl. 3—5 e. h.
an, áður en gert væri úr því gott
brauð — því að brauðið er móðir
vor allra;—Sdbl. Vísis.
PÓSTUR ÚR BRÉFI
Ungur íslenzkur mentamaður
hér. vestra, skrifar Hkr. á þessa
leið:
“Það er ekki af neinni löngun
til að slá þér, Heimskringla sæl.
neina gullhamra, að eg Vil þakka
þér fyrir fráganginn á krýning
arblaði þínu. Það er heldur af
hinu, að þess ber að geta sem
gert er, að eg minnist á þetta
sérstaka tölublað.
Það vantaði ekki, að blöð þessa
lands, sem annara flyttu nóg af
myndum af konungshjónunum
við þetta tækifæri, krýninguna.
En enda þótt sumar þeirra væru
glæsilegar og teldust vera lit-
myndir, voru engar af þeim í
réttum litum. Búningar kon-
ungshjónanna voru ekki eins og
þeir voru sýndir á mynd í
nokkru blaði, sem eg hefi komist
yfir í Canada, nema í Heims-
kringlu. Eg býst við að fleiri
hafi eftir þessu tekið, en mér
finst samt ekki nema sann-
gjarnt að útgefendunum sé gef-
in viðurkenning fyrir því, ekki
sízt þar sem að líkindum hefir
sérstaklega orðið að borga fyrir
að prenta sanna mynd af nokkru
athöfnina snertandi.
íslendingar til forna skráðu sí-
gildar sögur, vegna þess að þeir
gerðu sér far um að segja sem
réttast frá. Afkomendur þeirra
hérna urðu til þess einir allra að
birta náttúrlega og rétta litmynd
af konungshjónunum í krýning-
arbúningnum. Þegar hér verður
að hinu sanna og sögulega leit-
að að 10 — 25 eða 50 árum liðn-
um, verður það í blaði sem fs-
lendingar gáfu hér út að finna.”
Rovatzos Floral Shop
206 Notre Darae Ave. Phone 94 9S4
Fresh Cut Flowers Dally
Plants ln Season
We specialize in Wedding- &
Concert Bouquets & Funeral
Deslgns
Icelandlc spoken
THL WATCH SHOP
Thorlakson Baldwin
Diamonds and Wedding
Rings
Agents for Bulova Watches
Marriage Licenses Issued
699 Sargent Ave.
Dr. A. V. JOHNSON
tSLENZKUR TANNLÆKNIR
212 Curry Bldg., Wlnnlpeg
Qegnt pósthúslnu
*
Stmi: 96 210 Heimilit: 33 321
J. J. Swanson & Co. Ltd.
REALTORS
Rental, Inturance and Financial
Agenta
Simi: 94 221
600 PARIS BLDG.—Winnlpeg
Gunnar Erlendsson
Pianoltennari
Kenslustofa: 701 Victor St.
Sími 89 535
Þýzkur fuglafræðingur, Chri-
stoleit að nafni, hefir komist að
þeirri niðurstöðu við rannsóknir
sínar á söngfuglum Evrópu, að
söng þeirra hafi hrakað mjög á
síðustu árum,* hann sé bæði
hljómminni og daufari en áður
fyr. Vill hann gefa vaxandi iðn-
aði og verksmiðjureyk sök á
þessu.
Orrics Phoni
87 293
Res. Phoni
72 409
Dr. L. A. Sigurdson
109 MEDICAL ARTS BUILDING
Orrici Hotms:
12 - 1
4 r m. - 6 p.m.
álto BT APPOINTMENI
J. WALTER JOHANNSON
Pmboðsmaður
New York Life Insurance
Company