Heimskringla - 21.07.1937, Síða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 21. JúLi' 1937
Hcíirtskringla
(StofnuB 1S86)
Kemur út á hverjum miBvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 oo 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimis 86 537
VerS blaSslns er $3.00 árgangurlnn borglst
ryriríram. Allar borganlr sendlst:
THE VIKING PRESS LTD.__________
j OU vlSsktfta bréf blaSinu aSlútandi sendlst:
lí.-vager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
"Helmskringla” ls published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
S53-855 Sargent Avenue, Winnipeg Ma*.
Telepihone: 86 537
WINNIPEG, 21. JÚLÍ 1937
HVERJU VAR BRETUM LOFAÐ?
Ein fyrsta spurningin, sem fréttaritarár
lögðu fyrir Mackenzie King, forsætisráð-
herra Canada, er hann kom heim úr krýn-
ingarförinni frá Englandi 8. júlí, var sú,
hverju hann hefði lofað um þátttöku Can-
ada í næsta Evrópu-stríði. Ástæðan til
þessarar spurningar var sú, að forsætis-
ráðherra Breta, Neville Chamberlain, lét
sér þau orð um munn fara rétf áður, að
forsætisráðherra Canada hefði lofað Bret-
landi aðstoð hvenær sem hættu bæri að
höndum. Vitnaði Chamberlain í ræðu, er
King hélt í París um það leyti, þar sem
vikið var að þessu, að Canada mundi ekki
sitja hjá, er Bretland þyrfti á aðstoð þess
að halda.
Fregnritar þóttust ekki þurfa frekari
vitna við um að King hefði einhverju lof-
að um þetta annar staðar en í Parísar-
ræðunni. Þó Chamberlain vitnaði í hana
máli sínu til stuðnings, eru sterkar líkur
til, að hann hafi vitað meira um þetta, en
þar var gefið til kynna.
En King neitaði fregnritunum um svar.
Hann gaf að vísu í skyn, að á ríkisráðs-
fundinum í London hefði ekkert gerst, er
svifti þing Canada rétti sínum í málum
þess, hvert sem að hermálum eða öðru liti.
En þegar þess er gætt, að King kemur öllu
fram á þingi, sem hann æskir, vegna hins
mikla fylgis, sem hann hefir þar, eru þau
orð hans harla lítils virði um að hann hafi
engu lofað Bretlandi um að senda því her,
því hann gæti fengið þingið til þess að
samþykkja það viðstöðulaust.
Menn spyrja nú sem svo, hvort að það sé
ekki sjálfsagt, að Canada aðstoði Bret-
land, ef það er í hættu statt, eða er knúið
út í stríð ? En það er ekki spurningin hér,
hvað þjóðin gerir í því efni. Þegar öll þjóð-
ÍD hefir með atkvæði sínu samþykt að
fara í stríð, er ekkert við það að athuga.
En það er hitt sem athugaverðara er, ef
einn maður, án leyfis þjóðainnar, færist
það í fang.
Annað eins mál og það hvort Canada
eigi að taka þátt í stríði, eða fari í stríð,
er mál, sem ekki verður til lykta leitt í lýð-
frjálsu landi eins og Canada á fundum
stjórnarráðsins. Það mál hlýtur að vera
háð þjóðaratkvæði.
Hafi King því lofað nokkru um það, að
skuldbinda þjóðina til að fara í stríð, án
hennar leyfis og samþykkis, hefir hann
stigið það spor, sem hann á skilið þá refs-
ingu fyrir, sem hann gleymir ekki fyrst
um sinn.
Eins er með þau ummæli Kings við
fregnritana, að það sé engin ófriðarhætta
í Evrópu; þjóðunum þar skiljist, að annað
stríð nú, verði menningu Evrópu að fjör-
lesti. Þjóð þesáa lands veit eins vel og
forsætisráðherrann, hvað undir hernaðar-
útbúnaðinum býr. Hann er ekki neitt á-
kvöðunarlaust dund. Forsæftigráðherra
gerir ekki sinn málstað neitt betri með
þeirri staðhæfingu, að ekki geti til stríðs
komið í Evrópu. Það hefir ávalt einhver
þjóð í Evrópu átt í stríði við aðra þjóð eða
þjóðir utan Evrópu eða innan s. 1. tvö eða
þrjú ár; það heldur áfram enn og mun
halda áfram og verða æ stórfeldara, sem
því heldur lengur áfram. Fyrir það hvað
Evrópu-þjóðimar gera, er sízt takandi.
En að þvæla þjóð þessa lands í stríðsmál
þeirra að henni fornspuðri, er of grátt
pólitískt gaman til þess, að fyrir það verði
ekki fyr eða síðar goldin makleg mála-
gjöld.
Ráðherrarnir sem með King voru á
þessum tveggja mánaða túr í Evrópu, (en
þeir voru Hon. Ernest Lapointe, dómsmála-
ráðh., Hon. Charles Dunning fjármála-
ráðh., Hon. Ian MacKenzie hermálaráðh.
og Hon. T. A. Crerar, námuráðherra) vörð-
ust eins allra frétta um hermálin og for-
inginn sjálfur.
Að King hafi lofað Bretum her, virðast
því líkur til. Það hefði ekki legið eins vel á
Chamberlain út af því, ef ekki hefði verið
nein ástæða til þess. En ætlar þjóðin að
þegja við því, að hún sé að ómyndugu barni
gerð.
REIMT f LANDINU HELGA
í “landinu helga”, þar sem kristnin
hófst, ríkir nú sú ókyrð og órói að þar eiga
sér stað daglega uppþot og blóðsúthelling-
ar.
Eins og áður hefir verið minst á í þessu
blaði, sáu Bretar, sem með umboð landsins
hafa farið með samþykki Alþjóðafélagsins
síðan 1922, sér ekki annað fært, en að
skifta landinu milli tveggja þjóðanna er
það byggja, Araba og Gyðinga. Gyðing-
ar, sem eru vandræða þjóð um allan heim,
áttu enga ættjörð að flýja til, þar sem þeir
gátu búið einir og útaf fyrir sig. Þeir hafa
að vísu átt griðland síðari árin hvar sem
er, þar til Þjóðverjar gerðu þá sama sem
landræka. Það hefir haft sín áhrif út á
við og heldur æst á ný aðrar þjóðir gegn
þeim en hitt. Þjóðabandalagið mun hafa
séð eftir stríðið mikla að Gyðingahatrið
mundi geta tekið sig upp aftur, og þess-
vegna fór það snemma að hugsa þeim fyrir
samastað. Og eðlilega var það þá “landið
helga”, sem nokkrir Gyðingar bjuggu enn
í, sem fyrir valinu var. Bretar fóru að
stuðla að innflutningi þeirra til Palestínu.
Voru þar ekki nema 90,000 Gyðingar, er
sá innflutningur hófst, en um 600,000
Arabar. En svo miklum stakkaskiftum
hefir allur iðnaður tekið síðan Bretar tóku
umboðið í sínar hendur, að íbúum hefir
fjölgað til muna; nú eru þar um ein miljón
iAraba og 400,000 Gyðinga.
En eins og nú er komið fram, sitja þess-
ar þjóðir á sárshöfði hvor við aðra. Má
svo að orði kveða, að Bretinn hafi orðið
að hafa sverðið á lofti um nokkur ár til
þess að stilla þær til friðar.
Þegar ekkert útlit var orðið fyrir að þær
gætu lifað saman, sá Bretinn ekkert annað
ráð, en að skifta landinu milli þeirra.
Og nú leggur nefnd, er skipuð var í það
mál, til, að landinu sé skift í þrjá hluta.
Galilea eða hið frjósama norðurland, er
Gyðingum ætlað. Judea og hæðir Samaríu,
er Aröbum ætlað, en borgirnar Jerúsalem
og Betlehem og landið umhverfis þær
verður í höndum Breta. Skifting þessi er
bygð á því, að í Galileu eiga Gyðingar
sögulegastar minningar. Þar starfaði
Kristur. Arabar hafa þarna bæði aðgang
að Miðjaðarhafinu í Jaffa og við landið
fyrir handan Jordan (Trans-Jordan). En
borgirnar, Jerúsalem og Betlehem hugsa
Bretar sér að vernda frá að vera gerðar að
vígvelli. f Palestínu er nokkuð af kristnum
mönnum og á griðstaður þeirra að vera í
þessum borgum. En þó tillögur þessar
virðist ekki ósanngjarnar eins og á stend-
ur, er langt frá því, að Gyðingar og Arabar
fallist á þær. Og ástæður beggja eru hinar
sömu, að hvorug þjóðin þykist fá svo mik-
ið land, sem þær vilja. Gyðingar hamast
á móit Bretum fyrir að varskifta sig og
hafa þegar farið bónarveg að Roosevelt
forseta, að skerast í leik gegn tillögum
Breta. En auðvitað er það óþarft vegna
þess, að Bandaríkin og Þjóðabandalagið
gera út um tillögur Breta, ef af skiftingu
landsins verður.
En áttu nú Gyðingar tilkall til Pale-
stínu? Það mun óhætt að fullyrða, að Gyð-
ingar hafi ekki haft þar stjórn eða ráðið
þar nokkru síðan 70 árum fyrir Krists-
fæðingu. Arabar hafa bygt og stjórnað
landinu, lengur heldur en England hefir
verið bygt og stjórnað af Englendingum.
Það var lítil von til að þeir tækju vel á móti
Gyðingum. Það sem líklegast hefir ráðið
talsverðu um það, að fara að flytja Gyð-
inga til Palestínu, er að vestlægu og
kristnu þjóðunum hefir þótt viðkunnan-
legra, að þær réðu einhverju í landinu
helga, og að það væri ekki með öllu ofur-
selt múhamstrúarmönnum, Aröbum. —
En átthagaleysi Gyðinga hefir einnig ef-
laust átt þátt í því.
En Gyðingar virðast ekki meta það mik-
ils, sem Bretar hafa verið að gera fyrir
þá í því að útvega þeim land, er þeir gætu
skoðað sem ættjörð sína. Þeir snúast al-
gerlega öndverðir gegn tillögum Breta um
skiftingu landsins. Þeim þykir Bretinn
ekki hafa gert nóg fyrir sig, að taka ekki
landið alt af Aröbum og fá þeim það í
hendur. Bretann vill hann nú kúga með
því að fá Bandaríkin til að fara á stúfana
á móti þeim. Reyslan er að vísu engum
bönnuð, en hún kemur þama skrítilega
fram hjá Gyðingnum.
Mussolini hefir óboðið látið sig þetta mál
skifta og eggjar Araba til að vera á móti
Bretum í því að gefa Gyðingum þarna
nokkra fótfestu. Og verði í veg fyrir
skiftingu landsins komið, getur verið, að
það hepnist. Skiftingin virðist það eina,
úr því sem komið er, sem tryggir Gyðing-
um bólfestu í Palestínu. Að Bretar fari í
stríð við Araba eða múhameðstrúar-
heiminn út af Palestínu, fyrir Gyðinga, er
til of mikils mælst.
Á tíð Krists skiftist landið í þrjú ríki,
eigi óáþekt því sem nú er farið fram á.
Þau hétu Judea, Samaría og Galilea. Og
það er ekki líklegt, að nefndinni sem falið
var að~ rannsaka hvernig skiftingin væri
hagkvæmust, hafi að nokkru haft þessa
fornu skiftingu í huga.
VERÐA KOLIN VIÐ SUÐUR-HEIM-
SKAUTIÐ DEILUEFNI BRETA
OG BANDARIKJAMANNA
Er hugsanlegt að til sundurlyndis dragi
milli Sam frænda og Jóns bola út af ísi-
þöktum landflákum við Suður-heimskaut-
ið?
Hversu ólíklegt sem þetta getur virst í
fyrstu, er því ekki að leyna, að landkönn-
uðir og stjórnmálamenn ráku upp stór
augu, þegar það fréttist af ríkisráðsfund-
inum í London, að Betland hefði í huga
að kasta eign sinni á héruð við Suður-heim-
skautið, sem Bandaríkjamenn hefðu einir
kannað.
Suður-heimskautið er óbyggilegt land
og að vinna þar kol eða annað úr jþrðu
yrði ekki leikur. En eigi að síður getur
grunurinn um það, að þar séu miljónir
tonna af kolum faldar undir ísilögðum
sverðinum á margra fermílna svæði, orðið
vináttu þessara þjóða að fjörlesti.
Sem stendur er ekki þörf á kolum úr
þessum nýju lindum við Suður heimskaut.
En þó þessa stundina séu nægar kolanám-
ur og séu bæði nær og auðveldari að vinna
þær, en námur suður við skaut, er sízt fyr-
ir að taka, að þær gangi einhverntíma til
þurðar. Og hvað er þá líklegra en að stór
viðskiftaþjóðir heimsins eins og Bretar og
Bandaríkjamenn og fleiri að vísu, hafi
allar klær úti og reyni að hremma kola-
námurnar við Suður-heimskautið.
Það er í fullu samræmi við þetta fram-
ansagða, að Bretar skipuðu nefnd, sem at-
huga á til hversu mikils landsvæðis Bretar
eigi þarna að telja og semja eða gera upp-
kast að því, sem skoða á sem stefnu Breta
í málum viðvíkjandi eignarétti þjóða suður
þar.
Þetta hefir vakið nokkra gremju hjá
bandarískum landkönnuðum. Þeir líta svo
á, að þar sem Bandaríkin hafi verið hinir
einu sem á hagnýtan hátt hefðu kannað
Suður-heimsskautið, ættu þau tilkall þar
til eignaréttar eða umráða.
Richard E. Byrd aðmíráll, sem uppgötv-
aði “Litlu Ameríku” sagði:
“Við fundum kol þar í svo stórum stíl að
nægja mun öllum heimi; enginn annar hef-
ir þau kol séð. Bretar hafa nægileg kol í
þeim hluta, sem þeir hafa uppgötvað.
Meðan svo mikið er til af kolanámum sem
nú, er ekki líklegt að farið verði að grafa
eftir þeim suður við heimsskaut.”
Byrd aðmíráll lítur því ekki svo á, að
ástæða sé til misklíðar út af kolunum
syðra, en hann bætir við:
“Enginn Breti hefir fæti stigið á þetta
land, sem er um 1000 fermílur að stærð og
er nokkurs konar þríhyna og liggur í odda
að heimskautinu; við kröfðumst þess lands
í nafni Bandaríkja-forseta og helguðum
með Bandaríkja-flagginu. En vestur af
þessu landi hafa Bretar eitthvað unnið.”
Byrd telur því eðlilegt, að Bretar geri
kröfu til landsvæðisins fyrir vestan 150
gráðu og sem er fyrir vestan “Litlu Ame-
ríku” eða er, ef til vill, áfast við hana. En
nú þykir víst að Bretar geri sig ekki á-
nægða með það.
En hér koma fleiri þjóðir við sögu, ef
farið verður að slá eign sinni á Suður-heim-
skautslöndin. Og það er ekki ólíklegt, að'
gera verði upp sakirnar innan skamms um
það.
Sögulega, voru brezkir landkönnuðir
hinir fyrstu, að svalka um Suður-íshafið.
Kapteinarnir Cook og Furneaux komust
17. jan. 1773 suður á 67 gráðu og 15 mín.
á tveimur skipum, sem var það lengsta
suður, er þá hafði verið farið.
Árið 1819 sá annar enskur maður, Wil-
liam Smith að nafni, land á 62 gráðu og
40 mín. og nefndi það Suður-Hjaltland
(Shetland). En um þetta sama leyti fóru
bandarískir selveiðarar að leita
suður og fann einn þeirra, N. B.
Palmer, Archipelago-eyjarnar,
nokkru seinna.
Upp frá þessu byrja margar
þjóðir að kanna Suður-ísafið, þó
Bretar og Bandaríkjamenn hafi
þar oftast forustuna. Eftir skip-
un Alexanders I. Rússa-keisara,
fór Fabian von Bellinghausen í
könnunarferð um Suður-íshafið
og fann Traverse-eyjarnar og sá
South Georgia og Sandvíkur-
eyjar.
Litlu seinna fara þrír Eng-
lendingar í- fshafsleiðangra, þeir
James Weddel, John Biscoe og
John Balleny og uppgötva Wed-
del Sea, Enderby-eyju og Balleny
eyju.
Árið 1835 leggur franskur
maður í heimskautskönnun,
Jules Dumont d’Urville að nafni.
Hann var útbúinn með öllum
þeirra tíma vísindaáhöldum. —
Hugsaði hann sér að komast
lengra en Weddel hefði gert, en
lengra hafði þá enginn komist.
Það fórst nú fyrir við fyrstu
tilraun hans, en hepnaðist síðar;
hann uppgötvaði Adelie-eyju.
á sama tíma og Weddel og
Englendingarnir þrír, fór Char-
les Wilke könnunarferð til Suð-
ur-íshafsins; var hann kostaður
af Bandaríkjastjóm og komst
lengra suður en Englendingarnir
höfðu gert.
Næsta könnunarferðin sem
nokkuð kveður að er ekki farin
fyr en 1892. Var hún hafin af
Larsen kapteini, er fann Alex-
ander-land.
En fyrsti maðurinn sem vet-
ursetu hafði á Suður-heimskauts
londunum var Rússi og hét
Borchgrevink. Var það ekki
þrautalaust mönnum hans; einn
dó og fleiri eða flestir þeirra
sýktust.
á síðast liðnum árum hefir
könnunin verið rekin með öllum
nútíma tækjum, flugvélum, loft-
skeytum o. s. frv. Og það er
auðvitað afleiðing þess, að svo
margir hafa við rannsóknir átt
syðra og að um einhvern hagn-
að getur verið af því að ræða, að
nú er að verða misklíð út af auð-
num sem í Suður-heimskauts-
löndunum kann að vera falinn.
Árið 1935 krafðist Lincoln
Ellsworth könnuðurinn frægi
um 350,000 fermílna af landi við
Suður-heimskaut fyrir Banda-
ríkin.
Tveim árum áður krafðist
Ástralía geisimikils lands um-
hverfis Suður-heimskautið
sjálft.
Síðast liðin febrúar tók Lars
Christiansen sig til og setti upp
norska flaggið á stóru svæði,
umhverfis Suður-pólinn sem
Noregur gerir kröfu til. Er
sagt að sumt af því landi hafi
verið fyrst kannað af Ellsworth
og öðrum.
Er engin furða þó þeir komi
til greina, er um, eignarétt er
þarna að ræða, þar sem Norð-
maðurinn Amundsen var fyrstur
til að komast alla leiðina suður
til heimskautsins 1911, þó'fleiri
bafi þangað komist síðan, t. d.
Scott 1912 og Byrð 1929.
Bretland byggir kröfur sínar
aðallega á tveggja ára dvöl skips-
hafnarinnar af Discovery II,
suður við heimskaut og mun
kyggja að gera tilkall til landa
alla leið suður á pól með tíman-
um.
En þetta er sagt að ekki geti
orðið án þess að helga sér eitt-
hvað af landi því, er tveir leið-
angrar frá Bandaríkjunum
könnuðu 1928. Sir Hubert Wilk-
ins lagði af stað frá Ross og
flaug um 3000 mílur austur yfir
óþekt íshéruð með öllu. Og Byrd»
sem áfangastað sinn hafði í Litlu
Ameríku, flaug alla leið til póls-
ins og gerði uppdrátt af landinu.
Bandaríkin helguðu sér ekki
alt land sem þau mældu milli
Litlu Ameríku og pólsins, en það
land sem þau hafa fyrst kannað,
munu þau þykjast geta gert til-
kall til, sem Bretar og aðrar
þjóðir. Noregur getur eflaust
talið sig hafa fyrsta rétt til þessa
landsvæðis öllum öðrum þjóð-
um fremur og hann kvað hafa
heitið, að sitja ekki þegjandi hjá,
þegar skifting landsins verður
gerð.
Það er sagt, að nema því að
eins að sakir þessar verði jafn-
aðar innan tíu ára, geti verra af
því hlotist.
BRÉF TIL HKR.
Mountain, N. D.,
16. júlí 1937
Hr. ritstj. Hkr.:
Oft höfum við Dakota ísl. orð-
ið fyrir því happi að okkur hafi
heimsótt góðir gestir, bæði frá
íslandi og bygðum ísl. hér
vestra; en mjög sjaldan hefir
þess verið getið í fréttum héðan
hvernig okkur hefir líkað heim-
sókn slíkra gesta. Er þó enginn
efi á því að allar slíkar heim-
sóknir hafa verið öllum fjöldan-
um mjög hugðnæmar, og að er-
indi þau sem flutt hafa verið, af
sumum þeim gestum, eru okkur,
— eldra fólkinu að minsta kosti,
— í fersku minni. Einn slíkan
gest höfum við nú rétt nýskeð
haft þá ánægju að hlusta á, n. 1.
fröken Halldóru Bjarnadóttir,
dóttir Bjarna Jónassonar, sem
var einn af landnemum Hallson
bygðar. Hún hefir haft sam-
komur á Hallson, Akra, Moun-
tain og Garðar, undir umsjón
kvenfélaganna, við allgóða að-
sókn, víðast hvar. Að minsta
kosti var það svo hér á Moun-
tain. Jafnhliða erindum sem
hún flutti, um framfarir á ýms-
um sviðum á íslandi, í seinni tíð
gafst okkur tækifæri að líta
menningarástand þjóðarinnar í
heimilisiðnaði, sem vakti svo
mikla eftirtekt, og jafnvel undr-
un og almenna aðdáun, hjá okkur
sem lítið sjáum í þeirri grein, að
það mun okkur seint úr minni
líða. Og þar sem þessir munir
voru samsafn frá öllum pörtum
landsins þá má segja að við höf-
um hér séð að miklu leyti menn-
ingarástand þjóðarinnar í heild
sinni; þar sem af flestum er
viðurkent að heimilislífið sé
grundvöllur menningarástands
hverrar þjóðar.
Þó að margir af okkur fylgist
að nokkru leyti með í því sem
gerist heima, hvað framfarir í
ýmsum greinum snertir, þá er
þó sjón ætíð sögu ríkari, og svo
eru margir af yngri kynslóðinni
sem aldrei lesa íslenzkt orð, en
bæði skilur, og hefir góða sjón.
Hafi fröken Halldóra Bjarna-
dóttir kæra þökk fyrir komuna
og einkar alúðlegt viðmót.
úr því eg er nú seztur á “kon-
tórinn” þá langar mig til að geta
fleiri gesta, þeirra Bjömsons
bræðra. Björns frá Litchfield,
Connecticut og Tryggva frá New
York, synir þeirra Mr. og Mrs.
Halldór Björnsson hér á Moun-
tain, ásamt frúm þeirra, sem
báðar eru af hérlendum ættum.
— Björn hefir verið að heiman
í 12 ár, að undanskildri einni
heimsókn til foreldra sinna, fyr-
ir sex árum. Hefir verið allan
þann tíma við smíðar, og nokkur
undanfarin ár kennari í þeirri
grein við skóla í Litchfield
Conn. Kona hans er af engelsk-
um ættum, fædd í þessu landi. —
Hún vildi láta þess getið að hún
væri mjög hrifin af fólkinu hér.
Landsplássinu, og búnaðarfyrir-
komulagi bænda yfirleitt, þar
sem hún hefði kynst því.
Tryggva Björnsson, pianista,
kannast margir við,#bæði hér og
í Canada. Hann byrjaði að
stúdera í Winnipeg. Fyrst hjá
Steingrími Hall og seinna hjá
Jónasi Pálssyni. Svo kendi hann
pianó-spil hér um tíma. Hafði
upp karlakór sem hélt hér con-
certs undir hans stjórn árið
1925. Til New York fór hann
1926 til að halda áfram námi, í
pianó-spili og tónfræði. Jafn-
framt því gaf hann sjálfur
music-lexíur. — Árið 1929 ferð-