Heimskringla - 04.08.1937, Side 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 4. ÁGÚST 1937
íiTeimskcinjíla
(StofniUS 1886)
Kemur út á hverjum miávikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 oo 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimis 86 537
Verð blaðsina er $3.00 árgangurlnn borglst
fyriríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
311 vlðskHta bréí blaðinu aðlútandi sendlst:
tí-vager THE VIKINO PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINQLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
“Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 4. ÁGÚST 1937
ÍSLENDINGADAGURINN
Á IÐAVELLI
íslendingdagurinn á Iðavelli s. 1. laugar-
dag, var að dómi margra er þar voru, einn
sá skemtilegasti, sem þar hefir verið hald-
inn.
Skemtiskráin hófst með því, að Karla-
kórinn frá Winnipeg var beðinn að syngja
íslenzka þjóðsönginn; brást söngstjórinn
Ragnar H. Ragnar frísklega við því, hljóp
í tveim skrefum upp á söngpallinn, hóf
tónsprotann á loft og kórinn byrjaði að
syngja. Áheyrendur stóðu á fætur, sumir
tóku undir með kórnum og þannig hófst
einingin, sem svo vel átti við anda og
stefnu dagsins, sem í hugum manna ríkti
alla skemtiskrána á enda.
í fyrsta sinni á íslendingadegi á Iðavelli
komu þarna Fjallkona og Miss Canada
fram. Voru þær svo búnar, sem bezt við
átti um hvora. Að þjóðsöngnum loknum
sté Fjallkonan (Frú S. E. Björnsson) fram
á mótfjalirnar og ávarpaði áheyrendur
með orðum þeim er á öðrum stað eru birt í
þessu blaði. Flutti hún mál sitt mjög á-
heyrilega. Ennfremur flutti Miss Canada
(ungfrú Grace ólafsson) ávarp fóstur-
landsins, sem við eldri köllum, en þar sem
vagga margra íslendinga hefir nú staðið,
og þeir líta á, sem við eldri gerum ættjörð-
ina og að vísu Canada líka. Það munu nú
um 25 og alt upp í 60 ár síðan íslendingar
fluttu í stórum hópum að heiman. Eftir
þá viðkynningu af Canada, munu þeir
færri, sem einhverja átthagakend eiga,
sem ektri mundu í hennar sonar stað fúsir
ganga. Erindi Miss Canada var prýðilega
flutt og er það birt í þessu blaði á ensku,
málinu er það var flutt á. Bæði þessi á-
minstu atriði á skemtiskránni, vöktu djúpa
athygli og slóu hátíðisblæ á daginn.
Þá hófust ræðuhöld og karlakórsöngur á
víxl og söngur æskulýðssveitar frá Árborg,
undir stjórn ungfrú Maríu Bjarnason. Er
gott til þess að vita, og á meiri viðurkenn-
ingu skilið en goldin er oft fyrir það að
íslenzkum æskulýð eru kendir íslenzkir
söngvar; með því er gata hans greidd, ekki
aðeins að list listanna, heldur einnig að
námi íslenzkrar tungu. Ungt íslenzkt fólk,
sem listræni hefir til að bera, gerir vel er
það notar það í þarfir svo góðra og göfg-
andi málefna.
Á eftir ávarpi forseta, Sveins Thor-
valdsonar, M.B.E. (og sem í þessu blaði er
birt) rak hver ræðan aðra. Áður en aðal-
ræðumenn komust að, voru sjö ræður flutt-
ar af boðsgestum. En aðalræðumenn voru
Dr. B. J. Brandson, er mælti fyrir Minni
íslands og Tryggvi J. Oleson, M.A., en
hlutverk hans var að flytja Minni Canada.
Verða báðar þessar ræður birtar svo til-
raun skal hér ekki gerð til að segja frá
efni þeirra. Kvæði sín fluttu skáldin E. P.
Jónsson, ritstjóri Lögbergs og Jónas
Stefánsson frá Kaldbak ágætlega.
Aðsókn að deginum var um 1200 og má
heita allgóð. En margt bygðarmanna sat
þó heima til þess að sækja daginn að
Gimli, 2. ágúst. Verður að segja þá sögu
eins og hún gengur, að hátíðirnar svona
nærri draga hvor frá annari.
Um það hverjir sigruðu í íþróttunum.
vonum vér að fá skýrslur síðar frá íþrótta-
nefnd dagsins.
íslendingadagurinn á Iðavelli er að lík-
indum bezti þjóðminningardagurinn á
þessu ári, sem haldinn er hér vestra af
íslendingum.
Bjórinn fellir tré í skógi, sem eru lYz
fet í þvermál. Og hann sér um að þau
falli einnig í þá átt sem hann vill.
MINNI CANADA
Flutt á íslendingadegi að Hnausum
31. júlí 1937 af Tryggva J. Oleson
Eg ætla að hefja mál mitt hér í dag
með því að hafa yfir þrjú erindi úr hátíð-
arljóðum Davíðs Stefánssonar. Þau eru
þessi:
Hylla skal um eilífð alla
Andann forna og konungborna.
Minning þeirra er afrek unnu
Yljar þeim, sem verkin skilja.
Þeir sem fyrstir lögum lýstu
Lyftu okkar þjóðargiftu
Þeirra tign skal fólkið fagna
Festa trygð við þeirra bygðir.
Þessum völlum unna allir
Ættir lands og hollu vættir.
Hérna bundust feður fornir
Fyr á dögum ríkislögum.
Þessi berg og heiðnu hörgar
Heyrðu góðann kristniboða.
Þennan völl og hamrahallir
Hefir þjóðin vígt með blóði.
Liðinna alda líf og veldi,
Ljóma af þingum íslendinga.
Horfnar stundir hugann binda
Heiðnum seið og kristnum eiðum.
Þúsund ára lögmál lýsa
Landið frjálst til ystu stranda
Lýðir falla en Lögberg gyllir
Landsins saga um alla daga.
Ykkur kann að finnast það fjarstæða
að eg, þegar eg mæli fyrir Minni Canada
hafi þessi erindi yfir, og að finnast þau
hefðu heldur átt við minni fslands. En eg
vonast til áður en eg lýk máli mínu munuð
þið skilja hversvegna eg fór með þau.
Gæða og kosta Canada hefir verið svo
vel minst í mörgum og góðum ræðum á
undanförnum íslendingadögum að eg ætla
ekki að eyða orðum í það efni. Það dylst
heldur engum að þetta er gæðaland, þó
við stundum kvörtum um sólarhitann á
sumrum og harðneskju frostsins á vetrum.
Auðlegð landsins er mikil og vantar að-
eins á að rétt sé með hana farið. Eg ætla
heldur að fara fáeinum orðum um annað
mál og þó ekki af því að eg haldi að aldrei
hafi áður á það verið minst.
Við erum fámenn þjóð, eitthvað tíu
miljónir manna, dreifðir um þetta víðáttu-
mikla land. Við erum hér að verki að
smíða ríkisheild. Sú ríkisheild er ung. —
Elstu bygðir þessa meginlands, eru ekki
nema rúmar þrjár aldir að aldri og þær
yngstu svo ungar, að enn í dag lifa sumi
þeirra manna, er fyrst numu þar land. Það
er því varla við því að búast, að sú ríkis-
heild sem hér er í smíðum, standi enn á
föstum grundvelli. Og fjarri fer þvi. For-
sætisráðherra okkar benti á það í ræðu er
hann hélt nýskeð að erfiðasta viðfangsefn-
ið er lægi fyrir stjórnmálamönnum okkar
væri það að koma einingu á í landi. Held
eg að fáum geti dulist þetta sem athugar
alla vexti málsins. Það þyrfti lítið til að
kljúfa Canada frá enda til enda. Hún
stæðist aldrei aðra raun eins og stríðið
mikla.
Við erum samsafn af hér um bil öllum
þjóðflokkum heimsins og lítum þessvegna
ekki sömu augum á öll mál. Hver þjóð-
flokkur hefir sín eigin einkenni sálarlega
og líkamlega. Hver þjóðflokkur er mót-
aður í öllum hugsunum sínum og gerðum
af ætterni og þjóðararfi sínum. Mismun-
andi er það sem hver hefir til brunns að
bera.
Sumir berjast með odd og egg að varð-
veita þennan þjóðararf sinn. Vildu margir
fyr segja skilið við Canada heldur en
glata honum. Aðrir skeyta minna um
hann og enn aðrir eru til með að losast við
hann sem fyrst. Hvert af þessu verður
farsælast fyrir Canada ? Hver leiðin er sú
til einingar og þá líka fjölskrúðugs þjóð-
lífs? Þessari spurningu finst mér verða
að svara og undir því svari er velferð Can-
ada og framtíð komin. Þetta mál snertir
alla sem unna Canada og er ant um að
framtíð hennar verði sem glæsilegust. Það
má líka hafa það vsvona. Hvernig geta
menn unnið Canada þarfast verk með því
að kasta þjóðararfi sínum eða með því að
halda í hann í lengstu lög. Mig langar í
dag að tala ögn um þetta mál sérstaklega
hvað oss hina ungu íslendinga í Canada
snertir.
f fljótu bragði á litið getur mönnum
fundist að ef hvert þjóðarbrot í þessu
landi leitast við að varðveita sem mest
ætterni sitt og þjóðararf geti aldrei verið
um einingu að ræða. Canada verði þá ekki
annað en samfélag af ýmsum þjóðarbrot-
um og sú eina eining sem um geti verið
að ræða sé sú að þeir byggi sama land og
hafi eina stjórn. Veit eg að þetta er álit
margra og vilja þeir að hver þjóðflokkur í
Canada kasti sem fyrst öllum þjóðararfi
sínum. En hvað á þá að koma í staðinn?
Líklegast að þeir semji sig að siðum og
lífsspeki þess þjóðflokks er fjölmennastur
er í landinu, sem er hinn brezki. Canada
er brezk nýlenda og fari því best á því að
allir verði brezkir í orði og verki. Ef
þetta á ekki að koma í staðinn veit eg ekki
hvað það getur verið nema þá að það sé
eitthvað sem skapast sjálfkrafa við það að
allir kasti þjóðararfi sínum. En að þetta
yrði afarasælt fæ eg ekki skilið.
Lítum á það fyrra. Væri það ákjósan-
legt ef það væri að öðru leyti mögulegt að
koma hinum ýmsu þjóðbrotum til að af-
neita ætterni sínu? íslendingar hafa al-
ment verið álitnir góðir borgarar þessa
lands. Þó 'hafa þeir, þegar á alt er litið,
ávalt, fram til þessa, verið mjög þjóðrækn-
ir þjóðræknisviðleitni þeirra, fslendinga-
dagahöld o. s. frv., sýna það. Yrðu þeir
betri borgarar ef þeir köstuðu öllu þessu
frá sér, ef þeir berðust ekki fyrir viðhaldi
íslenzkrar tungu, fyrir sérstökum félags-
skap o. s. frv. ? Eru ekki íslendingar í dag
það sem þeir eru í þjóðlífi Canada vegna
þess að þeir hafa ætíð reynt til þess að
vera íslendingar og hafa varðveitt arf
sinn? Væri íslendingar þeir er hér búa
sömu menn ef þeir hefðu aldrei litið í forn-
sögur sínar, ef þeir þektu ekkert bókment-
ir eða sögu hinnar íslenzku þjóðar? Er
þetta ekki, þvert á móti það sem gerir þá
það sem þeir eru? Hverjum getur dulist
að þjóð sem á enga sögu að baki sér eða
sem búin er að skera öll þau andlegu tengsl
sem bundu hana við fortíð hennar, er
eins og stýrislaust skip. Hún drífur hvert
sem hana ber. Hvernig á sú þjóð að geta
greint á milli þess sem til heilla og óheilla
er? Hvaða mat getur hún sett á hluti og
hugsjónir sérstaklega í dag þegar, nema
menn hafi því betur gát á því að vera and-
lega vakandi, skapast öll lífsskoðun þeirra
á því er þeir lesa í dagsblöðunum eða
heyra í útvarpi Almenningsálitið skapast
í dag af þessu tvennu og þeir menn ser
hafa losað sig við meningu þá er forfeður
þeirra bjuggu við um aldir fá ekki mótað
sjálfstæða hugsun. Þeir tapa sjálfum sér.
Vill nokkur segja að sá maður sem hefir
lesið Hávamál, Völuspá, Njálu, Sturlungu,
Noregskonunga sögurnar sé ekki betur
undirbúinn en sá sem ekkert þekkir til
þessara hluta? Eins vil eg spyrja hver vill
halda því fram að Frakki sem ekkert þekk-
ir sögu þjóðar sinnar né bókmentir hennar
hafi sama til brunns að bera og sá sem
þekkir þetta? Látum ekki telja oss trú
um að sú eina eining sem nokkurs sé
verð sé sú sem bygð er á því að þjóðarbrot
þessa lands gleymi sem fyrst þeirri menn-
ingu er þeir eru fæddir af. Hvert það
þjóðfélag sem samanstendur af mönnum
sem, af hvaða bergi sem þeir eru brotnir,
varðveita menningu og siði forfeðra sinna
verður auðugra að öllu leyti og einnig þess
meiri því án þess að menn þekki það bezta
í þjóðararfi sínum kunna þeir ekki að meta
hið góða í fari annara. Andlega lifa þeir
menn einir er leggja sem mesta rækt við
bókmentir, sögu og tungu þjóðar sinnar.
Þeir einir hafa etithvað fram að bera til
auðgunar því þjóðlífi er þeir búa í.
Þegar maður því hvetur íslendinga til
að vera fslendinga er það ekki einungis
þeir sem græða heldur Canada líka. Þegar
vér reynum að varðveita þekkingu vora á
bókmentum okkar, sem hvað sem hver seg-
ir eru ómetandi dýrmæti á sögu okkar,
sögu þeirrar þjóðar er skáldið kvað um:
“hennar líf er eilíft kraftaverk.”
Á tungu okkar sem öðru skáldi fanst svo
til um að hann sagði: “þeir ættu að hirða
um arfinn sinn, sem erfa slíka tungu”, er-
um við að vinna Canada þarft verk. Því
sönn eining finst ekki annarstaðar en á
sviði andans. Það má leggja járnbrautar-
spor frá einu horni þessa lands til annars,
það má koma á flugferðum svo hægt sé
að ferðast milli endimarka þessa lands á
fáum klukkustundum, talsíminn má vera
á hverju heimili og útvarp ná til allra e^
sú eining er skapast á þann hátt er bygð á
sandi. Það má náttúrlega skapa einingu
með því að afmá alla sjálfstæða hugsun en
slíkt er óberilegt hverjum íslending og
líkist ekki öðru en eyðimörk. Minnist eg
þar Tacitusar er hann er að tala um að-
ferðir Rómverja “ubi solitudinem faciunt”
og svo frv.” þar sem þeir skapa eyðimörk
nefna þeir það frið. Eins er með þetta:
“Þar sem þeir skapa eyðimörk, nefna þeir
það einingu.” Það eina þjóðlíf
sem nokkurs er vert er það sem
allir kraftar mannsandans fá að
njóta sín. Hver sú menning er
segir skilið við fortíð sína verður
eftir stutta stund dauð menning.
Ykkur er nú máske farið að
finnast að meir sé minst á ísland
og íslenzka mennigu en á Can-
ada. En það verður að vera svo
Eg mæli hvort sem er ekki fyrir
munn neins manns nema sjálfs
mín og eg tala um það sem mér
virðist heppilegast. Það er mín
trú að framtíð þessa lands sé
því aðeins borgið að þeir menn
og þær konur sem þetta land
byggja halda fast við það sem
þau hafa tekið að erfðum. Eg
gef ekkert fyrir yfirboðseiningu
sem er á öðru bygð en einingu
andans. Mér finst mér ganga
ofur auðvelt að skilja afstöðu
þá er Frakkar í Quebec nú taka.
Þeir geta farið í öfgar og sumt
í stefnu þeirra getur gengið í
öfuga átt en mér finst þeir muni
vera á réttri lieð þar sem þeir leit
ast umfram alt við að varðveita
tungu sína, trú sína og bókment-
ir. Þeir vita að sá maður sem
hefir glatað þessu án þess að
taka nokkuð virkilegt í staðinn
er ekki hálfur maður. Þeir vilja
ekki vera umskiftingar. En ef
þetta er ekki skilið horfir til
stórvandræða hér í landi. Ef
samúð og skilningur eiga sér
ekki stað getur ekki við öðru
verið að búast en sundrung. —
“Hvert það hús sem er sjálfu
sér sundurþykt fær ekki stað-
ist.”
Aftur ef tuttugasta öldin á að
tilheyra Canada eins og Sir Wil-
fred Laurier spáði verður að
beita öllum kröftum að eyða
þ^irri sundurþykt er nú á sér
stað. Eg veit ekki á hvaða sviði
maður mætti segja að þessi þjóð
standi sem einn maður. Þegar
kemur til afskifta vorra af um-
heiminum koma ótal stefnur til
greina en þrjár aðallega: 1. Að
við ættum undir öllum kringum-
stæðum að fylgja Bretum að
málum; 2. að við ættum að
fylgja þjóðabandalaginu; 3. að
við ættum að fara að dæmi
Bandaríkjanna og einangra okk-
ur eins og mögulegt er. Alveg
er sama þegar kemur til innan-
landsmála. Austur og Vestur
parti Canada kemur ekki saman,
það úir og grúir af stjórnmála-
flokkum er allir meir og minna
þykjast hafa sannleikann hönd-
um tekið og þá fyrst muni,
góðæri vera í landi voru er þeir
komist til valda. Hver hendin
er upp á móti annari í stjórnmál-
um. “Aldrei að víkja.” Fjár-
hagur landsins er ekki góður o.
s. frv.
Af öllu þessu leiðir það að eg
segi að sú fyrsta skylda hinna
yngri hér í álfu sé sú að gerast
sem bestir borgarar. Það hefir
oft verið sagt en eg segi það
aftur af því það er satt að fram-
tíðin sé í höijdum hinna ungu.
Þeir eru hin komandi kynslóð og
á því hvað þeir hugsa, nú og
hvaða grundvöll þeir nú leggja
lífi sínu hvílir framtíð Canada.
Því hugsjón er til grundvallar
alls. Það mætti segja “f upphafi
var hugsjónin”. Alt sem gert er
á hugsjón að baki sér. Ef hug-
sjónir eru ekki góðar verða verk-
in ekki góð. Gamalt máltæki seg-
ir: “Það ungur nemur sér gam-
all temur.” Þar af kemur það
hvað áríðandi er að leggja rétt-
an grundvöll. Eg fæ ekki betur
séð en að gott sé að kynna sér
hinar fornu bókmentir okkar því
þar er marga göfuga hugsun að
finna. Eg minnist erindi er
Stephán G. Stephánsson kvað:
En segulafli yndi því öflugra veit
En ekki frá hverju það leiðir
Og það er sú ósjálfráð ástin og
heit
Sem andanum brautina greiðir,
Sem brennir hvert varmensku
bindandi haft
Sem blæs upp hvern neista af
göfugum kraft.
Hvaða ráðleggingu er til dæmis
betri að gefa mönnum nú á þess-
um lagaleysis tímum heldur en
þessa í Njálu: “Með lögum skal
land várt byggja en með ólögum
eyða.” Þessi virðing fyrir lög-
unum hjá landsmönnum á sögu-
öldinni, þessi lotning fyrir erfð-
um þeirra kemur svo marg oft
vel fram í sögunum. Góð er líka
í marga staði lífsspeki Háva-
mála og ættu allir norrænir
menn að hafa að minsta kosti
nasasjón af henni og þá má ekki
gleyma heimsmyndinni í Völu-
spá. Hvað margir af mikilmenn-
um þjóðar vorrar hafi ekki þekt
þessi hin fornu rit og drukkið í
sig lífsspeki þeirra.
Svo veit eg ekki hvar gefur að
líta eins glögt dæmi afleiðinga
þeirra er fylgja því að þjóð glati
sjálfstæði sínu en í afdrifum
hinnar íslenzku þjóðar eftir hún
gekk Noregskonungi á hönd
1262. Án efa sýndist hún í viss-
um skilning græða á þessu, því
það batt enda á hið mikla innan-
landsstríð er þá hafði varað í
nokkra tugi ára. En það var
.skammgóður vermir. Hver sem
les sögu fslands á eftirfarandi
öldum hlýtur að finna meir til
verðleiks sanns sjálfstæðis og
frelsis.
f dag meir en nokkru sinni
áður þarf Canada á borgurum að
halda sem þekkja hvað sjálf-
stæði er, hvað frelsi er, hvað
frjáls hugsun er, mönnum sem
láta ekki blekkjast af hvaða boð-
skap sem fluttur er með aðstoð
allra þeirra tækja, og þau eru
mörg, sem heimurinn hefir fram
að bera. Canada þarf á mönn-
um að halda sem hafa eitthvað
annað að baki sér en gerfilegan
boðskap lýðskrumara. Maður-
inn er í veru sinni ófullkominn.
Hann nýtur sín ekki til fullnustu
hafi hann ekki verið nærður á
hinum andlega arfi er liggur
honum næst. Þjóðararfur hans
og trúin hans er það sem gerir
hann að sönnum manni.
En nú geta aðrir sagt að við
séum ekki lengur fslendingar
heldur Canada-menn. Við ættum
því ekki að leitast við af fremsta
megni og með öllum vitsmun-
um okkar að þekkja bókmentir
og sögu íslendinga heldur ættum
við að kynnast og nærast á sögu
og bókmentum Breta og Canada,
því þær liggi oss nú næst. Það
kosti of mikið erfiði að nema ís-
lenzku til þes að hafa veruleg
not af því og við förum þá var-
hluta hins og gerumst einhliða.
Eg svara við erum íslendingar
enn og verðum lengi hvaða svo
sem land við byggjum og á
hvaða tungu sem við mælum. —
Náttúrlega verðum við að þekkja
sögu og bókmentir annara þjóða
þess fleiri þess betra en þær eru
ekki okkar bókmentir og við fá-
um aldrei gert þær eign okkar
eins og við getum hinar ís-
lenzku bókmentir. Canada eign-
ast aldrei stórskáld á enska
tungu af hinum ýmsu þjóðflokk-
um er hér lifa ef þeir þekkja
ekkert nema bókmentir Breta,
hún eignast aldrei stjórnmála-
menn ef þeir þekkja og skeyta
ekkert um stjórnmálasögu sinn-
ar eigin .þjóðar. Menn á hvaða
sviði serp er ef þeir eiga að láta
alla þá hæfileika sem í þeim búa
eða blunda þroskast, verða að
þekkja innsta eðli sitt og það er
eðli þjóðar þeirra er þeir til-
heyra. Þorsteinn Erlingsson
sagði í kvæði til íslands:
“Við vitum þú átt yfir öldum
að skína
við óskum að börnin þín megi
þig krýna
og þá blessar vor öld
sitt hið síðasta kvöld
ef hún sendir þér smáperlur
móðir í krónuna þína.
Við megum segja þetta um
Canda en við sendum aldrei smá-
perlur í krónuna hennar ef við
þekkjum ekki þær smáperlur er
glitra í krónu íslands.