Heimskringla - 01.09.1937, Síða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 1. SEPT. 1937
LJÓÐMÆLI MATTHfASAR
Eftir Steingrím Matthíasson
Ljóðmæli Matthíasar Joch-
umssonar. útgefandi Magn-
ús Matthíasson. Reykjavík
1936.
Engin jólagjöf, sem eg hefi
fengið um dagana, hefir nokkurn
tíma verið mér kærkomnari, en
skrautútgáfan af ljóðmælum
föður míns, sem Magnús bróðir
minn sendi mér á jólunum í vet-
ur.
Afmikilli rausn hefir hann.svo
að segja í einum rykk, komið
þessari nýju útgáfu á markað-
inn, algerlega á sinn eiginn
kostnað, og vandað til hennar af
mestu smekkvísi. Sjálfur verð
eg að játa, að eg hafði gugnað,
og sömuleiðis þeir bókaútgef-
endur, er eg hafði snúið mér til,
vegna þess hve fyrirtækið sýnd-
ist áhættumikið. Við gátum ekki
hugsað okkur útgáfu allra ljóð-
anna nema í mörgum stórum og
dýrum bindum. Og hvenær gæti
almenningur keypt upplag af
slíku bókasafni? Magnús leysti
spursmálið á óvæntan hátt en
einfaldan. Hann kom öllum ljóð-
unum fyrir í einu bindi. Með á-
gætri aðstoð Þorsteins Gíslason-
ar ritstjóra tókst honum, að
koma þessu í kring á tveimur
mánuðum og munu fleiri en eg
hafa dáðst að röggseminni og
góðum vinnubrögðum. En vissu-
lega eiga prentararnir í ísafold-
arprentsmiðju sinn góða hluta
af þakklætinu fyrir.
f þessari nýju útgáfu eru sam-
an komin öll sérstæð kvæði Matt-
híasar, sem vitað er að hann hafi
ort eða þýtt. f einu handhægu
bindi, sem aðeins er rúmur
þumlungur að þykt, er alt sam-
ankomið, sem var í östlundsút-
gáfunni (en hún var í 5 bindum
og hvert þeirra um 300 bls.), og
dýrt, án þess þó að vera það í
raun réttri. Magnúsi var áhuga-
mál, að sem flestum yrði kleift
að kaupa bókina og verðlagði
hana því eins lágt og honum var
unt, það er á krónur 30.00 ein-
takið í vönduðu bandi. En til
þess að kljúfa kostnaðinn, þrátt
fyrir lágt verð, tók hann það ráð,
að gefa út sérstök tölusett ein-
tök, á vandaðri pappír en hin og
innbundin í skrautband, og
verðlagði þau á kr. 150,00 hvert.
Og fyrir vinsældir föður okkar
og Magnúsar sjálfs, tókst hon-
um, að fá góða menn og ýms
bókasöfn til að kaupa góðan
hluta af þessum dýru eintökum
og styrkja með því heildarútgáf-
una svo að hún gæti borið sig.
Og það mundi hún nú vafalaust
gera ef salan gengi fljótt og vel.
(Upplagið er 2000| eintök alls.
svo áfram sinna ferða.
safnaði fyrst öllum þeim kvæð-
um, sem fundust í blöðum og
tímaritum á bókasafninu á
Akureyri, og vélritaði alt jafn-
óðum. Síðan fór hann suður til
Reykjavíkur og safnaði þar því,
sem hann fann á Landsbóka-
safninu.
Þegar Jackson hafði lokið
starfi sínu, fór hann til Eng-
lands og samdi ritgerð um safn
sitt, og kveðskap Matthíasar
yfirleitt, og varð hann fyrir það
sæmdur meistaranafnbót við há-
skólann í Leeds.
Þegar hér var komið, fékk eg
enn í lið með mér ágætan aðstoð-
armann, þar sem var þingeyska
skáldið Konráð kennari Vil-
hjálmsson. En sendi hann tví-
vegis til Reykajvíkur bæði til að
Hann! nýrri útgáfu síðar meir. En það
er ein annars konar villa í bók-
inni, sem eg vérð að minnast á,
og þótti mér hún slysaleg en þó
spaugileg. Hún er á bls. 671.
Þar er vísukorn, sem faðir minn
hefir aldrei ort, heldur vinur
hans Hannes Hafstein.
Og vísan er svona:
, , afskrifa bréf, eign prívat manna
En þvímiður ma fremur ottast þar tjl að leita enn betur að
kvæðum og bréfum á Landsbóka-
safninu. Honum tókst að finna
hitt, að salan gangi seint og
verði þá gróðinn seintekinn, eða
stórtap á öllu, og væri sárt að
vita að svo yrði.
fornvinum föður míns og fór þá
þar á vettvang, sem fjársjóði var
að finna, ef þeir ekki bárust mér
upp í hendur. Eg skrifaði þá upp
kvæðin eða lét afrita bréfin, ef
svo að auki mikið og nýtt kvæða-: e% fékk þau ekki frumrituð.
safn, sem út af fyrir sig mundi Sumir lágu á þessu eins og orm-
fylla 3 bindi á við östlundsbind-
in.
Þar sem eg hefi átt allmikinn
þátt í aðdráttum til þessarar
heildarútgáfu kvæðanna, er mér
skylt í þessu sambandi, að
greina nokkuð frá því starfi.
Það eru nú rúm 15 ár síðan
að eg byrjaði að safna bréfum
föður míns og um leið þeim
mörgu kvæðum, sem voru dreifð
hér og þar í fórum ýmsra manna.
En árið 1927 herti eg á leitinni
með því, að auglýsa í blöðum,
aftur og aftur, eftir þessum
gögnum, til væntanlegrar út-
gáfu síðar. Heimtur urðu dræm-
ar og helst með talsverðum eft-
irgangsmunum. Hins vegar
spurði eg uppi margt gott hjá tíma f ráði að Menningarsjóður
hmum og þesum frændum og ,kogtaði gæi um útgáfuna úr
þessu varð þó ekki, svo að útlit
enn allmikið af kvæðum og bætti
hann þeim öllum inn í Jacksons
safnið. Þar með hygg eg að leit-
að hafi verið eins vandlega og
hægt var og varla von á að
meira finnist.
•
▲
Eg hafði farið vandlega yfir
alt safn Jacksons og leiðrétt
ýmsar villur í því. Síðan fór
Konráð einnig yfir það með
mestu gagnrýni og báðir fórum
við í samieningu yfir alla öst-
lundsútgáfuna og leiðréttum
þær mörgu prentvillur, sem þar
var að finna.
Með Jacksons—Konráðs safni
í viðbót við östlundsútgáfuna,
var nú fengið efnið í heildarút-
gáfu Matthíasarljóða, og var um
1 ar á gulli og eg sannfærðist aft-
ur og aftur um að lítið gagnaði
Sá sem sér þessa nýju útgáfu
Matthíasarljóða í búðarglugga,
eða handleikur hana, mun í
fljótu bragði alls ekki trúa því,
að þar séu samankomin öll Ijóð
Matthíasar, heldur mun hann í-
mynda sér, að hér sé aðeins um
nýtt úrval að ræða. En sann-
leikurinn er, að þetta eina bindi,
samsvarar nýrri östlundsútgáfu
í 8 bindum, með samtals 2400
blaðsíðum.
Hér er á 968 blaðsíðum öllu
hinu mikla efni komið fyrir, og
hefir það lánast með því, að
letrið er hæfilega smátt, prentið
nokkuð þétt og pappírinn þunn-
ur, en þó góður og sterkur. Og
ennfremur er plássið notað vel
með því, að kvæðununi hefir víð-
ast verið tvíraðað, en sumstaðar
þríraðað á hverri síðu.
Þetta fyrirkomulag er tekið
upp eftir enskum sið, sem marg-
ir munu kannast við, bæði af
enskum biblíum og ljóðbókum
enskra og amerískra skálda.
Þegar athugað er þetta form
bókarinnar og alt efnið, sem húiú ina snerti, kom mér skyndilega
geymir, þá er það hin mesta góð og óvænt hjálp, þar sem var J
furða hve ljóðabók þessi er ódýr
í samanburði við allar aðrar
að auglýsa eftir slíkum skjölum.
Menn gefa því varla gaum, og
sumir kæra sig kollótta og nenna
ekki að leita í skúffum eða í
koffortum, innan um rusl af
sendibréfum og andstyggilegum
reikningum, stundum uppi á
hanabjálkalofti. En með því að
koma sjálfur, tókst mér að setja
líf í tuskurnar, svo að leit var
hafin, sem oft bar ávöxt.
Stundum kom það fyrir, að eg
af hendingu hitti góða karla og
konur, sem kunnu utan að vísur
og löng kvæði, sem annars voru
týnd. Þá var mér skemt, að
koma þeim á pappírinn og forða
þeim frá glötun.
A
Veturinn 1930—1931 ætlaði
eg að dvelja um tíma í Reykja-
vík, til að snúðra upp það sem
fyndist á Landbókasafninu af
bréfum og kvæðum. Til þess
kom þó ekki, því kona mín, frú
Kristín, og sonur minn, Baldur,
tóku af mér ómakið hvað bréfin
snerti. En hvað kvæðasöfnun-
ljóðabækur íslenkzar. Munurinn
er svo geysilega mikill, að ef til-
tölulega sama verð væri sett á
Matthíasar-ljóðin eins og ljóð-
mæli sumra annara skálda yrði
það að vera kr. 120,00 eða ná-
lægt því, og mundi það þykja kominn með safn mitt, og hélt
herra Cyril Jackson, enskur[
var fyrir að löng yrði bið á
framkvæmdum, nema þá helst
þannig, að einungis yrði gefið
út nýtt úrval allra kvæðanna, og
gat eg fyrir mitt leyti aldrei sætt
mig við það. En þá kom Magnús
bróðir minn til sögunnar, og tók
að sér það mikla þrekvirki, að
gefa út öll ljóðin í heild, og
kosta útgáfuna sjálfur. Hann
og Þorsteinn Gíslason röðuðu nú
öllum kvæðunum niður, á nýjan
hátt, eftir sínu höfði, og bættu
inn í söfnin, bæði Grettisljóðum
og nokkrum þýddum Ijóðaflokk-
um, eins og getið er um í for-
mála bókarinnar.
Við lestur Ijóðmælanna hefi
eg aftur og aftur glaðst yfir, að
hafa nú loks milli handanna öll
ljóð föður míns, öll í einni bók og
ekki stærri eða þyngri en svo,
að auðgert er, að halda á henni í
annari hendi meðan maður les
hana í rúmi sínu (og skemtibæk-
ur lesa flestir helst, eða ein-
göngu, á kvöldin, þegar þeir eru
háttaðir).
Ennfremur hefi eg dáðst að
og glaðst yfir hinni smekklegu
og aðgengilegu efnisskiftingu og
efnisskiftingu og efnisyfirlitun-
um báðum, sem gera öllum auð-
velt að leita og finna fljótt það,
sem hugann girnir að lesa.
Letrið er skýrt og fallegt og
ekki of smátt, svo að þreyti aug-
un, og þó þríraðað sé kvæðum á
sumum síðunum, fer mjög vel á
“Eg tala’ ei hér um trú á andann,
þó tífalt betri þekking sé;
en þetta gutl um guð og fjand-
ann,
er gamalt meinlaust sláturfé”.
Þessa vísu hafa þeir Þorsteinn
og Magnús tekið í ógáti upp úr
Bréfum föður míns (bls. 380) og
haldið hana vera, eins og flestar
vísur þar, eftir hann sjálfan, en
þar er hún tilfærð úr bréfi, þá
nýlega meðteknu frá Hannesi
Hafstein.
# • ,
Eg heyrði föður minn oft, í
glöðum hóp vina sinna, hafa
þessa vísu yfir og henda gaman
að henni, því hún lýsti svo vel
heiðnum hugsunarhætti Hafnar-
stúdenta og Brandesarsinna á
þeim árum (kringum 1887). Og
faðir minn var nógu frjálslynd-
ur, og, a. m. k. annað veifið nógu
heiðinn til að taka í strenginn
með Hannesi, og skopast að
gömlu guðfræðinni og hennar
“gutli um guð og fjandann”.
Þess vegna held eg, að hann í
sínum himni nú, taki sér ekkert
nærri, þó svo hafi atvikast, að^
honum sé nú kendur þessi krói
Hannesar. Eg veit að þeir muni
jafna það alt með sér hinum
megin.
Eg lýk svo þessari greinar-
gerð með ítrekaðri þökk til
íjúkdóm sinn með miklu hug-
rekki og leið hann þó miklar
þjáningar síðustu nokkra mán-
uðina, sem hann lifði. í viðmóti
var hann jafnan hress og hafði
mikla skemtun af að ræða við
kunningja sína um margskonar
málefni, enda var hann fróður
vel um marga hluti og fylgdist
af áhuga með því sem gerðist á
mörgum sviðum. Hann var prýði
lega greindur maður, hiklaus og
ákveðinn í skoðunum sínum og
dró engan dul á þær. Kærasta
umtalsefni hans mun þó hafa
verið atburðir þeir, er gerðust á
fslandi á stjómmála- og atvinnu-
málasviðinu. Fylgdist hann vel
með því öllu, las mikið af ís-
lenzkum blöðum og hafði hina
mestu ánægju af að fá fréttir
þaðan. Mintist hann oft á fyrri
tíma þar heima, þegar hann var
ungur maður heima í Norðfirði,
og var ávalt skemtilegt og fróð-
legt að hlusta á frásagnir hans
um vinnuaðferðir og hag manna
á þeim tímum. Ekki fanst hon-
um að allar breytingar, sem orð-
ið hafa á ættjörðinni hina síð-
ustu áratugi, mundu vera til
mikilla bóta, en einstaklega gott
skyn bar hann á þær yfirleitt og
mjög sanngjarn var hann gagn-
vart mönnum og málefnum þar.
Með Ólafi er fallinn frá einn af
hinum dugmestu og myndarleg-
ustu bændum í Lundar-bygðinni
úr landnema hópi. Hann var
sæmdarmaður í hvívetna, trygg-
ur vinur, góður heimilisfaðir og
mætur maður*í sinni bygð, yfir-
lætislaus og einlægur og stað-
fastur.
Hann var jarðaður á Lundar
18. júní og fluttu þeir séra Jó-
nýju útgáfuna af ljóðum föður
okkar.
Eg hefi ekki til þessa séð
neinn minnast á bókina neroa
Jónas Jónsson frá Hriflu. En
hann gerði það svo rækilega,
fjörugt og skemtilega, að unun
var að. Það var, í stuttu máli
sagt, ein hinna allra snjöllustu
ritgerða um skáldskap Matthías-
ar, og hefði hann, engu síður en
Jackson, átt skilið meistaranafn-
bót fyrir.
Eg vil treysta því, að hinir afar
mörgu dáendur og vinir Matt-
híasarljóða í landi voru, sýni
Magnúsi þaklæti sitt með því,
að stuðla eftir megni að út-
Magnúsar bróður fyrir fallegu| hann Bjarnason og sá, sem þess-
ar línur ritar, kveðjuorðin.
Þannig falla þeir smám sam-
an, sem fyrstir námu land í vor-
um íslenzku bygðum hér vestra,
en verk þeirra og minningin um
þá lifa.
G. A.
ÍSAFJÖRÐUR
fsafjörður er einkennilegur
bær. Á gróðurlausri eyri, sem
gengur út í Skutulsfjörðinn,
hafa safnast saman hátt á þriðja
þús. manns, sem lifa af því að
sækja gull í “gullkistu Vest-
fjarða”. Innan við eyrina er
Pollurinn — hin ákjósanlegasta
breiðslu bókarinnar, svo að hann höfn. En það er fleira einkenni-
megi úr býtum bera maklegan á-1 ísaf jörð. Flestum, er
góða ómaks síns og framtak- þangað koma, finst að þar vera
semi, en ekki fjárhagslegt tap.
Steingrímur Matthíasson
—Lesb. Mbl.
ÆFIMINNING
ÓLAFUR MAGNÚSSON
engar áttir. Og ef einhver kunn
ugur fer að útskýra þær, þá séu
þær þó að minsta kosti ramm-
vitlausar við það, sem annar-
staðar er.
Þá má nefna eitt sérkenni bæj-
arins enn. Þar er veidd krabba-
tegund ein til matar, sem hvergi
Hann andaðist að heimili sínu[ annarstaðar er veidd á landinu,
á Lundar, Man., þann 16. júní j Og ef þið hafið aldrei bragðað ís-
fræðimaður, sem varð kennari,. , . . ,
við Mentaskólann á Akureyri þáj ^v' ‘VVir, oma ag?‘ ,
En þvi miður hefi eg, mer til
um haustið. Hann hafði valið
sér það hlutverk, að safna öllum
kvæðum föður míns, þeim sem
ekki stóðu í kvæðabókunum. Tók
hann nú við þar sem eg
var
FEDERAL
Vancouver. 42S Sveitakomlyftur t Vesturlandinu.
101 Kolasöiustöð.
Þjónusta og verzlunartæki vortryggja hagkvæm viðskifti
'! ■
angurs, rekist á allmargar
prentvillur, einkum í seinni hluta
bókarinnar; en, sem betur fer,
eru þær þó flestar svo lítilvægar
að fáir munu taka eftir þeim eða
hneykslast á þeim og engar geta
kallast stórvægilegar. Eg veit
það af margfaldri reynslu sjálf-
ur, hve erfitt er að forðast vill-
ur, þó prófarkalestur sé vandað-
ur vel, en verst, er, að margarl
villur slæðast einmitt. inn við
vélsetninguna, þegar prentar-
arnir eru að leiðrétta eftir próf-
örkinni.
Eg sleppi því að fara að tína
upp nokkrar af prentvillunum.
Þær verða að dragast, hver á
sínum stað, og verður ekki að
því gert héðan af, fyr en máske í
síðastliðinn.
ólafur sál. var fæddur á
Tandrastöðum í Norðfirði á fs-
landi árð 1864. Foreldrar hans
hétu Magnús Jónsson og Guðný
ólafsdóttir. Hann var fóstraður
af Pétri Björnssyni og Guðlaugu
ólafsdóttur á Hrófi í Norðfirði.
Til Canada kom hann árið 1888.
Kona ólafs var Björg Guð-
mundsdóttir frá Fannadal í
Norðfirði. Lifir hún mann sinn.
Þau eignuðust fjögur börn: Guð-
mund, Guðnýju, Ágúst Magnús
og Svein. Féll Guðmundur í
firskar rækjur, þá skuluð þið fá
ykkur eina dós af þeim, og eg tel
víst, að ykkur muni falla þær vel.
Þarna er að rísa upp nýr at-
vinnuvegur, sem getur haft tals-
verða þýðingu í framtíðinni. ís-
firðingar eru ekkert hræddir við
að ganga ótroðnar slóðir.
Eg kom til ísafjarðar í fyrsta
skifti í vor, og kyntist þar af
eigin raun þeim sérkennum bæj-
arins, sem hér hefir verið drepið
á. Þetta vil eg taka fram, svo
enginn haldi, að eg hafi þetta
eftir vafasömum heimildum. —
stríðinu, en hin eru á lífi; Guðný, Og þá er formálanum lokið, og
er alþýðuskólakennari, Ágúst I kem eg þá að því atriðinu, sem
býr í grend við Lundar, þar sem j eg vil gera að umtalsefni.
faðir hans bjó, og Sveinn á
heima í Winnipeg.
Ólafur var mikill dugnaðar-
maður. Settist hann að snemma
á heimilisréttarlandi, sem er
nokkrar mílur norðaustur frá
Innan við Pollinn er Tungu-
dalur. Láglendið hefir bærinn
ræktað og lagt það undir kúa-
búið í Tungu. En brekkurnar
eru klæddar birkikjarri upp á
Lundar og bjó þar fjörutíu ár[brún. Þangað streyma fsfirð-
eða nokkuð lengur. Honum bún-
aðist ágætlega, enda var hann
bæði starfsamur og hagsýnn.
Fyrir tveimur til þremur árum
ingar á sunnudögum og er það
kallað að fara “í skóginn”. Þar
hafa líka á síðustu árum verið
býgðir allmargir sumarbústaðir.
kendi hann sjúkdóms þess, sem Fylgir dálítill reitur til ræktunar
dró hann til dauða; var það inn-
vortis krabbamein. Hann bar
hverju húsi. Alt útlit er fyrir,
að þarna sé að rísa upp dálítU
sumarborg með trjám, matjurta-
görðum og blómskrúði. Fólkið
úti á eyrinni þráir sumargróður
og finnur hann þarna.
Stærsta húsið í þessari sum-
arborg fsfirðinga er skólasetrið
“Birkihlíð”, sem er eign gagn-
fræðaskólans á fsafirði. Það er
heimkynni æskunnar bæði á
vetrum og vorin. Sjálfir hafa
nemendurnir að mestu bygt það
og lagað til þar í kring. Tvö
undanfarin vor hefir verið tekin
upp sú nýjung á ísafirði, að hald-
inn hefir verið vinnuskóli að
vorinu fyrir atvinnulausa drengi
undir stjórn Lúðvigs Guðmunds-
sonar skólastj. Unnið hefir ver-
ið að vegagerð þarna inni í daln-
um, trjáplöntum plantað út,
grisjaður skógurinn, búnir til
matjurtagarðar o. fl. Þá hafa
íþróttir verið iðkaðar jafnframt.
Þarna er eflaust stigið spor í
rétta átt. Drengjunum gefin
tækifæri til að læra nytsöm verk,
og prýða þennan skemtistað
bæjarins fyrir framtíðina. Á
þann hátt komast þeir í kynni
við þann fögnuð, er fylgir allri
ræktun. Jafnframt eru unnin
nytsöm verk fyrir bæinn, með
vegagerð o. fl.
Þá læt eg máli mínu lokið. Eg
vildi aðeins með þessum línum
vekja athygli á því, að rækju-
veiðarnar á ísafirði og vinnu-
skóli fsfirðinga, í sambandi við
sumarborg þeirra, eru nýjungar,
sem vert er að taka eftir.
Eiríkur Sigurðsson
—Dagur.
SKIFTAR SKOÐANIR
UM KONUNA
Maður nokkur spurði einu
sinni gríska heimspekinginn,
Aristippes, hvernig kvenmann
hann ætti að velja sér fyrir
konu. Svar heimspekingsins
var á þessa leið:
— Eg get ekki mælt með
neinni sérstakri konu, því að ef
hún er lagleg, verður hún þér ó-
trú, en ef hún er ljót, verður hún
þér til ama. Ef hún er fátæk,
gerir hún þig gjaldþrota, en sé
hún rík, verður þú þræll hennar.
Ef hún er skynsöm, fyrirlítur
hún þig, sé hún vitgrönn, finst
þér hún leiðinleg, og ef hún er
fyndin, stríðir hún þér.
A
En þegar á alt er litið, er ekki
mikið mark takandi á þessum
hugleiðingum heimspekingsins,
því að hinir miklu andans menn
Grikklands komu oft með álíka
illgjarnar athugasemdir um hug-
arfar konunnar.
Einu sinni ræddu þeir jafnvel
um það sín á milli, hvort konan
hefði í raun og veru sál.
Ungverski rithöfundurinn
Maurus Tokai sagði einu sinni:
“Til eru tvenskonar konur,
konur, sem hafa hjarta — þær
helga alla sína ást einum ein-
stakling, og aðrar, sem ekkert
hjarta hafa, — þær fá ást á
hverjum sem vera skal.
Jean Paul fer þessum fallegu
orðum um konuna:
f mótlæti er konan venjulega
eini vinurinn, sem karlmaðurinn
á.
Napoleon I., sem dáðist að gáf-
uðum konum, sagði:
Til eru þær konur, sem hafa
engan gallá, nema þann, að þær
eru ekki karlmenn.
Schiller, hið mikla skáld Þjóð-
verja, sem hafði konuna í háveg-
um, sem hreina og virðingar-
verða veru, sagði, að sælust væri
sú kona — og þau lönd — sem
minst væri talað um.—Mbl.
Kaþólski biskupinn í Chicago
lét um daginn háðulega athuga-
semd falla um það, að Hitler
væri gamall málari og veggfóðr-
ari.
Hitler lætur sér augsýnliega á
sama standa um ummælin. En
félag málara og '•eggfóðrara þar
í borg andmælti þeim. Þeirvilja
ekki viðurkenna Hitler sem
starfsbróður.