Heimskringla - 15.09.1937, Síða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 15. SEPT. 1937
Hjciwslmttgléi
(StofnxUS 1886)
Kemur út á hverjum miSvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 oo 855 Sargent Avenue, Winnipeo
Talsímis 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurlnn borglst
tyriríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
311 viðskifta brél blaðinu aðlútandl sendlst:
K.-naper THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrijt til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
“Heimskringla” ls published
and prlnted by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 15. SEPT. 1937
ALBERTA-MÁLIN
íslendingar munu eins og aðrir þegnar
þessa lands gefa því auga, sem er að ger-
ast í Alberta, enda sætir það meiri tíð-
indum en nokkuð annað í opinberu starfi
þjóðfélagsins.
Alberta-búar hafa greitt því atkvæði
sitt, að breyta um fyrirkomulag í peninga-
eða fjármálum. í þeirra augum er núver-
andi fjármálafyrirkomulag þrándur í götu
framfara; það gerir bæði framfara-þrá og
möguleikum einstaklingsins ójafnt undir
höfði svo þeir fá ekki notið síns sjálfs;
það er í annan máta ósanngjarnt, er litið
er á auðuppsprettur þessa lands, sem öll-
um kemur saman um að séu yfrið nægar,
svo að jafnvel hinum vesælasta sé ekki
bægt frá að bjarga sér og sitja við borð
allsnægta. Að fara af stað og breyta fjár-
málafyrirkomulaginu, skoða Alberta-búar
sér því bæði heimilt frá sjónarmiði ein-
staklingsfrelsis og án nokkurrar afskifta
annara út í frá, og skylt með tilliti til bágs
hags almennings.
Sönnun þess hve alvarlegt þetta mál er,
hver hafa skal ráðin í peningamálum og
stjórna með því fjárlánum, sem allar at-
hafnir og viðskifti þjóðfélagsins hvíla á,
má ráða í af ræðu, sem Mr. Mackenzie
King hélt í Saskatoon 21. sept. 1935 í kosn-
ingunum; orð hans voru þessi:
“Canada horfist nú í augu við ægilegt
stríð milli peningavaldsins og al-
þýðu, stríð, sem háð verður á komandi
þingi. Eg mælist til þess, að þér veitið
liberal-flokknum svo óskift fylgi að hann
verði í miklum meiri hluta til þess að eg
fái komið stefnu minni fram um að al-
menningur hafi ráðin í peningamálum.
Þar til að peningaráðin eru komin í
hendur stjórnarinnar og fólksins, er alt
fjas um vald þingsins og lýðræði, harla
lítilsvert.”
Hér er nú eins Ijóst og ákveðið að orði
komist um það, og hægt er, af æðsta full-
trúa og valdsmanni þessarar þjóðar, Mr.
Mackenzie King, að landsstjórnin hafi
ekki ráð eða stjórn peningamála landsins,
og var þó stjórnarskrá landsins samin, er
þessi staðhæfing var gerð.
King var kosinn af þjóð þessa lands og
veittist' með því full heimild til þess, að
koma bátnum á réttan kjöl og fá almenn-
ingi í hendur þau réttindi sín aftur, að
hafa umráð peningamála sinna með hönd-
um!
SVARAR STRIÐ VIÐ JAPAN
KOSTNAÐI?
Eftir Robert B. Pettengill, prófessor við
ríkisháskólann í Suður- Californíu.
Með hverjum nýjum landvinningi Jap-
ana í Austurálfunni á fætur öðrum á kostn-
að Kína, halda margir velmetnir Banda-
ríkjaborgarar því fram, að stríð verði inn-
an skamms óumflýjanlegt milli “Sólar-
uppkomu landsins” og Bandaríkjanna. Oss
er sagt, að eignir Bandaríkjanna séu sv^
miklar austur þar, að þær verði að vernda,
annars sé öryggi voru feykt út í veður og
vind. Sumir ganga svo langt að segja, að
þegar Japan hafi tekið Kína, sæki það
Bendaríkin heim.
Eins afleit og hugmynd þessi kann að
vera í augum uppplýstra, munu eigi að síð-
ur margir trúa henni vegna þess, að henni
er ekki mótmælt eins og vera ætti.
Japan er frá viðskiftalegu sjónarmiði,
helmingi meira virði til Bandaríkjanna en
Kína. Eignir Bandaríkjamanna nema að
vísu meiru í Kína en í Japan, en þetta eru
eignir olíufélaga. Standard Oil er þar
efst á skrá. Ber oss að eyða tveimur döl-
um til þess að halda í hvert dollars virði
slíkra eigna?
Vörukaup Kína af oss nema um 3% af
öllum útflutningi þessa lands; það selur
oss 31/2% af öllum innfluttum vörum. —
Eignir Bandaríkjanna í Kína nema um 2%
af öllum eignum þeirra í öðrum löndum.
Virðist oss sem þessar eignir nemi ekki
því, að með sanngirni sé hægt að segja,
eins og gert er, að vér verðum að fara í
stríð við Japani út af þeim, þó í brýnu slái
milli þeirra og Kína.
Um kostnað stríða virðist tilgangslaust
að tala af nokkru viti. Hagfræðingar segja
oss eigi að síður, að stríð í Kína muni kosta
Bandaríkin svipað og síðasta Evrópustríð
(1914—1918).
Frá apríl-mánuði 1917 til nóvember-
mánaðar 1918, kostaði stríðið Bandaríkin
um 40 miljónir dollara á dag. Og þó eru
lánin til samherjanna ekki talin í þessu,
sem nú mega heita vonarpeningur orðið.
Heldur er ekki í þessari fjárhæð innifalinn
kostnaður við heimkomna óvinnufæra her-
menn og skyldfólk látinna hermanna, sem
Calvin Coolidge forseti spáði um að nema
mundi þrisvar sinnum eins miklu og hinn
beini herkostnaður, eða sem næst eitt
hundrað biljón dollara alls að lokum. Þetta
er það sem það kostaði Bandaríkin að
vernda viðskifti sín og lánin til samherj-
anna á stríðsárunum.
Ef Bandaríkin taka nokkurn tíma þátt í
stríði, sem heitið getur stórstríð, er óhætt
að gera ráð fyrir að það kosti þau, meðan á
því stendur, 50 miljón dollara á dag. T. d.
mundi stríð nú í fjóra daga í Kína kosta
eins mikið og svaraði verði útfluttrar vöru
þangað á einu ári. Vikustríð mundi kosta
meira en öll viðskiftin samanlögð við Kína
nema. Og með kostnaðinum af fimm daga
stríði í viðbót, mætti kaupa allar eignir
Bandaríkjamanna í Kína. Til þess að
borga eigendum bandarískra skipa fyrir að
hafa sig burtu, myndi fé eins stríðsdags
í viðbót hrökkva.
Að tveim vikum liðnum frá því, að
stríði yrði lýst yfir, og jafnvel þó ekki
væri á hólminn komið, mundi stríð í Kína
hafa kostað Bandaríkin meira en allar
eignir einstakra Bandaríkjamana í Kína
nema. Sem stendur munu eignir Banda-
ríkjanna, í fyrirtækjum, viðskiftum og
flutningstækjum alls ekki nema meiru en
$500,000,000. Og enda þótt stríð yrði og
aðrir kæmu til valda í Kína er ekki með því
sagt, hverju yrði tapað og hverju ekki.
En hvað sem því líður, er sannleikurinn
þessi, að stjórn Bandaríkjanna getur greitt
hverjum borgara sinna fyrir eignir hans
í Kína, ef til kæmi, með því einu að hækka
skatta sína um 15% á einu ári.
Þannig virðist frá hvaða sjónarmiði sem
á það er litið að stríð við Japan út af Kína
svari ekki kostnaði.
Margar tilraunir hafa verið gerðar til
þess að framleiða regn eftir vild. En þær
hafa allar mislukkast. Helztu tilraunirn-
ar hafa verið í því fólgnar, að skotið hefir
verið af fallbyssum efni til að þétta og
þyngja loftið; ennfremur hefir sprengi-
kúlum verið skotið, sem sprungið hafa í
loftinu. En árangur hefir enginn orðið af
þessu. Á Frakklandi og ítalíu hafa þessar
sömu tilraunir verið gerðar í gagnstæðum
tilgangi, eða til þess að sundra haglskýjum
og sporna við úrkomu, svo uppskera ekki
eyðilegðist. En árangur af þessu varð
enginn. Og skothríðin endalausa í stríðinu
mikla, virtist ekki hafa nein áhrif á veðrið.
LIFLÁTNIR 1 MISGRIPIJM
Andrei Vishinsky, yfirlögreglustjóri í
Rússlandi, heldur nú fram að margir “ku-
lakkar” sem hafi verið teknir af lífi í
drápshríðinni miklu fyrir 5 árum í Kákas-
us-héruðunum, hafi ekki verið sekir um
glæpinn sem þeim var kendur. Hann læt-
ur Þess ennfremur getið, að óeðlilega
grimm refsing hafi verið lögð við ýmsum
smærri lagabrotum. Þegar þetta átti sér
stað var Vishinsky sjálfur ekki kominn í
stöðuna sem hann nú hefir. Hann kennir
Trotzky-sinnum, sem þá hafi verið í svo
mörgum stjórnarstöðum um þetta og sem
hafi haft það fyrir augum, að fækka sem
mest þeim sem Stalin fylgdu ___________ og
grafa með því jarðveginn undan fót-
um hans. — Þetta á sjáanlega að af-
saka líflátin nú, sýna að þau séu óumflýj-
anleg afleiðing af uppreistarandanum, sem
búið var að vekja upp á Rússlandi og niður
verði að kveða með góðu eða illu.
Að fimm árum liðnum, er eflaust auð-
veldara að líta á hlutina með meiri ró og
stillingu, en meðan þeir eru að gerast. En
getur ekki verið, að yfirvöldunum nú mis-
sýnist rétt eins og þeim gerði fyrir fimm
árum. Þáverandi yfirvöld Rússlands lutu
Stalin, eins í Kákasushéruðunum sem ann-
arstaðar. Þau héldu að þau væru að gera
landhreinsun með ofsóknunum. Að þeim
hafi þar yfirsézt er sízt að efa. En getur
ekki skeð að dómurinn verði svipaður um
ofsóknir Stalins nú að fimm árum liðnum
og þessar, og að Vishinsky verði þá dæmd-
ur, eins og hann dæmir nú aðra?
KVENÞJóÐIN OG VÖLDIN
(Þýtt úr World Review)
Á tíð hinna frægu Tólemeus konunga í
Egyptalandi, réðu konur í flestu meira en
karlmenn. Eignir gengu í arf frá konu
til konu, börn báru ættarnafn móðurinnar.
Stjómmál voru í höndum kvenna og í trú-
málum réðu þær miklu, þó ekki væru þær
prestar. Kvenþjóðin hefir að líkindum
aldrei haft eins mikil völd og ráð í nokkru
þjóðfélagi og því, er vann og spann í Níl-
árdalnum nálægt 5000 árum fyrir Krists-
burð. Ætla sögufræðingar að hin mikla
menning Egypta hafi og átt til þess rætur
að rekja.
En þó konur hefðu þarna mikil völd,
hafa konur í Bandaríkjunum þau nú enn-
þá meiri. Það þarf ekki lengi að grafast
fyrir um það, til þess að komast að raun
um að efnahagur kvenfólks er ávalt að
batna, en karlmanna að versna, eða gerir
ekki betur en að standa í stað. Satt er það
að vísu, að börn bera nafn föðursins og
faðirinn er höfuð fjölskyldunnar kallaður.
En tölur sýna, að það eru konur, sem í
þjóðlífinu ráða mestu í fjármálum og að
örlög Bandaríkjanna eru efnalega í hönd-
um kvenþjóðarinnar.
Hvað af auði þjóðarinnar tilheyrir nú
helzt konunni? Hvernig væri að byrja með
að íhuga hve stór hlutur kvenþjóðarinnar
er í sparisjóðsbönkum Bandaríkjanna? —
Tala allra sem fé eiga í sparisjóðum, er um
14 miljónir og inneignin nemur 10 biljón
dollurum. Eiga eingöngu konur 30% af
þessum inneignum, en 40% eiga menn
og konur til samans. Konur hafa því
nokkuð að segja um 70% alls sparifjárs í
bönkum. í reiðupeningum hafa konur
þarna um 7 biljónir dollara. Ef þetta er
borið saman við það sem konun áttu í
bönkum fyrir 10, 20 eða 50 árum, verður
óðar ljóst, að mikil breyting hefir orðið á
þessu.
Þá er konum að fjölga sem hluthöfum í
félögum. Síðustu tölur, sem fáanlegar eru,
sýna, að eignir kvenna í hlutum í banda-
rískum félögum, nema 20 biljón dollurum.
Við rannsókn á þessu í 40 stóriðnaðarhús-
um kom í ljós, að 43% af hluthöfum voru
konur og að eignir þeirra námu 25 til 3
prósent af hlutafénu. í sumum félögum,
einkum American Telephone og Telegraph,
áttu fleiri konur hluti en karlmenn.
Vátrygigngar lenda miklu meira í hönd-
um kvenfólks en karlmanna. Konur eru
nefndar handhafar að fjórum fimtu hlut-
um alls vátryggingarfjárs, er í Bandaríkj-
unum nemur 100 biljón dollurum í alt. —
Síðast liðið ár innheimtu mæður, konur
og dætur dáinna manna um eina biljón
dollara í lífsábyrgðarfé. Þessi fjárhæð fer
ávalt vaxandi.
Þegar miljónamæringar eru nefndir á
nafn, detta oss oftast fyrst í hug karlmenn.
Samkvæmt tekjuskattsskýrslum stjórnar-
innar, eru þó í Bandaríkjunum til 3000
konur, sem eiga ríflega eina miljón dollara
hver. Árið 1929 var 1 kona miljóna-eig-
andi á móti hverjum 5 karlmönnum. 1937
var hlutfallið orðið 2 á móti 5; kven-
miljónamæringum hafði fjölgað um 100%
á kreppuárunum, en karlmanna-miljóna-
mæringum ekki um einn einasta! Um
400 konur eiga yfir 3 miljónir hver. Þær
eru ekki allar gamlar ekkjur heldur, né
eru þær giftar mönnum af aðalsættum.
Sumar eru piparmeyjar, aðrar giftar
bandarískum mönnum úr sömu stétt og
stöðu og þær sjálfar. Peningar þeirra
verða kyrrir í Bandaríkjunum.
Nærri 11 miljón kvenmenn sögðu þeim
er manntalið tóku 1930, að þær hefðu at-
vinnu með lífvænlegu kaupi. Tala þessara
kvenna er einn fjórði af öllu vinnufæru
fólki í Bandaríkjunum. 11/2 miljón af þeim
voru kennarar, lögrfæðingar, læknar, o. s.
frv., með sama kaupi og mönnum er greitt
í þeim stöðum. Þessum 11 miljónum
kvenna hafa verið goldin vinnulaun er
nema um 7 biljón dollurum á ári. Með
vinnulaunum þeirra á fjórum eða fimm
árum værig hægt að greiða alla skuld
Bandaríkjanna, svo hér er ekki
um svo lítið fé að ræða.
En hér er þó ekki nema hálf-
sögð sagan. Kvenþjóðin á ráð á
meiru fé en því er hún vinnur
sjálf fyrir. Hún hefir að mestu
einnig umráð þess fjár er karl-
menn vinna fyrir. T. d. segja
skýrslur að í matvöru sé keypt
um 70 biljón dollara virði árlega
í þessu landi (Bandaríkjunum).
Um 80% af öllu því fé er með
farið af kvenþjóðinni.
Áhrif kvenþjóðarinnar eiga þó
eflaust eftir að koma ljósar fram
í þjóðlífinu en þau hafa ennþá
gert. Þegar hún fer að hafa
eins mikið handa á milli og karl-
menn sem hún getur kallað sitt
eigið, fer hún að líta eftir því,
hvernig fé sitt verði sem bezt
trygt. Má þá eiga von á
að konur vcrði það praktískari
að líta ekki á stríð sem
gróðafyrirtæki ? Konur sem eru
hluthafar í félögum hafa þeg-
ar myndað félagsskap, sem að
því vinnur, að gæta sem vand-
legast að því sem gerist viðvíkj-
andi fjármálum.
Catherine Curtis er sú nefnd.
er fyrir hreyfingu í þessa átt
gengst. Segir hún óumflýjan-
legt fyrir konur að mynda sam-
tök til þess að vernda fyrirtæki
sín og aflavon fyrir hundakúnst-
um karlmanna í viðskiftum og
lagasmíði.
Af öllu þessu er auðséð, að
konur eiga mikinn óbeinan þátt í
athöfnum og stjórn þjóðfélags-
ins. En verður þess langt að
bíða, að þær taki beinan þátt eða
verði einar um rekstur þess?
“MIKILVÆG VIÐSKIFTI”
f Bandaríkjunum hafa verka-
mannafélög unnið mjög að því að
koma í veg fyrir sölu á efni sem
notað er til hernaðar, til Japans.
Er nú þetta starf verkamanna-
félaganna að breiðast út; þykir
líklegt að það hefjist brátt í Can-
ada. En samkvæmt því sem
blaðið Montreal Gazette heldur
fram, þykir því ólíklegt að Can-
adastjórn verði við kröfum
verkamanna um þetta, því það
hnekki tilfinnanlega mikilvægum
viðskiftum, sem Canada reki nú
við Japan.
Það er ekki verið að horfa í
afleiðingarnar af þessum mikil-
vægu viðskiftum fyrir Kínverja
eða aðra. Þó að það feli í sér
nokkurs konar réttlætingardóm
um stigamensku Japana í Kína,
gerir það ekkert til í augum
stjórnar landsins, ef einstakir
menn næla eitthvað á því. Þó
Kínverjar séu slegnir niður sem
gras ,þó unnið sé með þessari
sölu beinlínis á móti hagsmunum
brezka ríkisins, þó að því gæti
komið, að nokkrir Bandaríkja-
menn, Canada-menn og aðrir
þegnar brezka ríkisins, verði
skotspænir kúlnanna, sem Can-
ada er að selja Japan efnið'í,
ónáðar það ekki samvizku King-
stjórnarinnar, eins lengi og
fjörutíu miljón dollara viðskift-
in fyrir fáeina vopnasala halda
áfarm. Þetta eru viðskiftin, sem
öll mein þessa lands eiga að
lækna.
^ King-stjórnin getur glatt þjóð
sína með því, að hafa átt sinn
þátt í því, að yfirvinna Kínverja,
ef stríðið heldur þar áfram, sem
ekki er ástæða að efa þessa
stundina að það geri. Og hún
átti heiðurinn af því líka og auð-
vitað þjóð þessa lands einnig,
að Mussolini gat sýnt Blálend-
ingum í tvo heimana. Þegar
Þjóðabandalagið ætlaði að
stemma stigu fyrir illverkum
Mussolini í Blálandi með því að
le8í?.]a bann við vopnasölu til
ítalíu, reis King upp óður og
uppvægur og kvað slíkt villi-
mensku að hefta vopnasölu til
Mussolini eða nokkurs annars.
Þetta hefir nú King unnið þjóð
þessa lands til heiðurs!
Blöð sambandsstjórnarinnar
hafa krafist þess spert og ein-
arðlega undanfama daga, að
Aberhart léti ganga sem fyrst til
kosninga vegna þess að hann
væri að syndga gegn vilja kjós-
enda. Vér erum hræddir um að
King sé greinilegar að brjóta
gegn þjóðarviljanum í ofan-
greindum málum, en Aberhart
hefir en gert með sínu starfi.
SÉRA RÖGNVALDUR
PÉTURSSON, dr. phil.
SEXTUGUR
Það orkar naumast tvímælis,
að um langan tíma hafi enginn
maður, er býr og starfar í félags-
lífi íslendinga í Vesturheimi,
haft slíka foringja-aðstöðu eins
og dr. Rögnvaldur Pétursson,
sem nú á sextugsafmæli í dag.
Stephan G. Stephansson er
mesti andans maður, sem meðal
þeirra hefir dvalið, en hann bjó
í tiltölulega afskektri bygð og
hafði eigi nema óbein áhrif á al-
menn mál íslendinga; Vilhjálm-
ur Stefánsson er best þektur
allra manna af íslenzku kyni
fyrir afrek sín, en hann hefir
ekki látið íslenzk félagsmál veru-
lega til sín taka; en starf Rögn-
valds Péturssonar hefir verið
með þeim hætti, að um engan
annan hefir eins mikið munað
við hverskonar tilraunir til þess
að auka veg íslenzkra manna í
Vesturheimi og efla félagslíf
þeirra.
Dr. Rögnvaldur fór barn að
aldri að heiman úr Skagafirði og
ólst upp í bygðum íslendinga í
Norður-Dakota í Bandaríkjun-
um. Hann braut sér leið til
náms og nam guðfræði í skóla
Unitara kirkjudeildarinnar í
Meadville og við Harvard-há-
skólann. Annar meginþáttur æfi-
starfs hans hefir því mjög verið
tengdur kirkjumálum.
Það mætti virðast einkenni-
legt, hve margir fslendingar í
Vesturheimi hafa fengið áhuga
fyrir ákoðunum Unitara, einkum
er þess er gætt, að kirkjudeildin
er tiltölulega mjög lítil. Kirkju-
deildin telur eigi fleiri félaga en
samsvari mannfjöldanum á fs-
landi. Og það er ekki stór hópur
í mergðinni, er byggir Norður-
Ameríku. En Unitörum er varn-
að þess að verða margir, því að
það er eðli þeirra að vera ávalt
brautryðjendur. Þeir eru ávalt
yst og fremst í vinstri fylkingar-
armi kirkjunnar, og þeir bera
svo litla virðingu fyrir erfikenn-
ingum, að þeir telja þær hiklaust
eiga að víkja, er þekking og
glögg athgun bendi í aðrar áttir.
Furðulega mikill fjöldi af mestu
andans mönnum Bandaríkjanna
hafa unnið upp í þessari kirkju-
deild og aðalsmerki hennar (í
beztu merkingu þess orðs), eru
svo ótvíræð, að hún hlýtur ávalt
að verða fámenn. Það er því
engu síður ótvírætt merki um
andlegt fjör og táp í íslending-
um, að þeir skuli hafa orðið svo
tiltölulega margir heillaðir af
þessari stefnu. Dr. Rögnvaldur
hefir í þessum efnum haft for-
ystuna í hálfan fjórða áratug.
En þótt hugur dr. Rögnvalds
hafi að sjálfsögðu mjög að því
beinst að fylgjast með og boða
þann humanistiska kristindóm,
sem er svo samgróinn lundarfari
hans öllu, og þótt fullyrða megi,
að þessar skoðanir hefðu naum-
ast lengi getað haldið félagsleg-
um búningi, ef hans hefði ekki
notið við, þá hefir þó mjög veru-
legur hluti af starfi hans orðið
á öðrum sviðum. Frá barnæsku
hefir sem sé hinn íslenzki þátt-
ur verið svo sterkur í honum, að
Rögnvaldur hefir lagt á sig ótrú-
legt erfiði og stórkostlegar fjár-
hagslegar byrðar til þess að
hrinda hverju því máli áleiðis, er
honum virtist miða að því að
auka veg þess, er íslenzkt nafn
hefir borið. Hann stofnaði
Þjóðræknisfélag fslendinga í
Vesturheimi, og var fyrsti for-
seti þess, og ávalt hefir hann
haft ritstjórn hins merka tíma-
rits félagsins með höndum. Hann
hefir því nær altaf verið í stjórn