Heimskringla - 29.09.1937, Qupperneq 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 29. SEPT. 1937
FRÁ LÖPPUM
Hér birtist síðari kaflinn af hinni
fróðlegu og skemtilegu grein
Sigurðar Þórarinssonar, um
Lappa, líf þeirra og
lifnaðarhætti
Eg hefi nú að nokkru lýst lifn-
aðarháttum Lappa, og er þá að
greina frá þeim sjálfum nokkru
nánar.
Lapparnir eru mjög lágir
vexti. Meðalhæð karlmanna er
aðeins 150 cm. Þeir eru allbreiðir
um brjóst og herðar, en mjófætt-
ir, klofstuttir og kringilklofa. —
Þeir eru dökkhærðir og strý-
hærðir, venjulega skegglausir,
smáeygir, en sjaldan skáeygir.
Karlmenn ganga svo klæddir,
að venjulega bera þeir kufl yst-
an klæða, er vetrarkuflinn úr
skinni, en sumarkufl úr bláu vað-
máli, víður mjög og nær á mitt
lær. Þeir gyrða sig breiðu leð-
urbelti og hangir við það tygil-
knífur, oft haglega gerður. —
Brækurnar eru nærskornar og
gyrtar í skóna, en þeir eru úr
leðri og ná á miðjan legg; vefja
þeir leggina böndum, oft skraut-
legum og haglega brugðnum.
Sokka nota þeir aldrei, en hafa
ætíð hey í skónum. Á höfði bera
þeir topphúfur, venjulega bláar,
og er rauður dúskur í; má af
húfulaginu sjá, úr hvaða héraði
þeir eru.
Búningur kvenna er svipaður
og karla, þó er kuflinn síðari og
þær bera oft silfurhringi og
keðjur um háls og arma.
Mörgum koma Lappapiltar
ærið skringilega fyrir sjónar við
fyrstu sýn. Á búninguriiin drjúg-
an þátt í því. f barm sinn ofan
beltis troða þeir venjulega öllum
mögulegum hlutum, þurkuðu
kjöti, brauði, tóbaki o. fl svo að
þeir líta út sem brjóstamiklar
konur; beltið gyrða þeir svo fast,
að neðri hluti hins grófgerða
kufls stendur út sem pils, og
nærskornar brækumar leiða vel
í ljós hve hjólfættir þeir eru. En
við nánari kynningu skilst manni
fljótt, í hve nánu samræmi við
umhverfið búningur Lappanna
er. Það getur vart samrænni
sjón en að sjá Lappann, lítinn og
“kræklóttan”, í litsterkum, blá-
um og rauðum klæðum, skjótast
innan um dökkgrænt kræklótt
birkikjarrið á eftir krækil-
hyrndri hreinahjörð. Það er
“mótiv”, sem van Gogh hefði
getað grátið af gleði yfir.
Lapparnir eru léttlyndir og
láta oftast hverjum degi nægjajer nafn gefið, fær það sitt eigið
sína þjáningu; kemur það þeim
stundum í koll. Þeir eru næmir
og glöggir á margt, en þykja
heldur lausir í rásinni. Margir
Lappar eru stoltir og líta heldur
niður á hina ljóslituðu granna
sína. Þetta er og vel skiljan-
legt. Að vissu leyti er Lappinn
kominn lengra á þróunarstiginu
en grannar hans. Hann getur
lifað góðu lífi, þar sem grannar
hans myndu brátt horfalla. Eg
skil og dæmalaust vel, að Lapp-
arnir líta niður á og jafnvel
aumkva skemtiferðafólkið þetta
fófk, sem bograr upp um heiðar
og fjöll og klífur hæstu tinda, að
því er að minsta kosti Löppunum
finst, í hreinustu erindisleysu,
og er svo oftast ramvilt og hjálp-
arvana, ef hríðarbylur skellur á.
Ratvísi Lappanna er fáum gefin.
Listrænir eru Lappar' vel í
meðallagi. Marga hluti, svo sem
hnífasköft og skeiðar, gera þeir
af miklum hagleik. Á ferða-
manna hótelinu í Abisko sé eg
mörg málverk eftir Lappa einn,
er Turi heitir. Selur hann þau
ferðamönnum, er kaupa þau sem
Lapplandsminjar. Ýms hinna
eldri málverka hans voru furðu
lagleg í öllum sínum frumstæða
einfaldleik; en fyrir nokkrum
árum fann Turi upp á því að
bæta málaratæknina. Honum
þótti seint ganga að teikna hvern
hrein og Lappa á myndir sínar
og gerði sér því stimpla og
stimplar nú bæði hreina og
Lappa og tré á myndirnar, og er
ekki spar á. En sízt skilur Turi,
að ferðamenn kaupa nú myndir
hans síður en áður.
Einkennilegur er söngur Lapp-
anna, hin svokallaða jojkning.
Jojkningin er um taktskipun og
hrynjandi mjög frumstæð og ó-
lík evrópiskri músik. Lögin eru
oftast þannfg til komin, að ef
“andinn kemur yfir” Lappann,
yrkir hann ekki kvæði í venju-
legri merkingu, heldur aðeins
eina eða í hæsta lagi tvær ljóð-
línur og semur lag við um leið.
Er ljóðlínan endurtekin aftur og
aftur, en fylt upp í milli með
meiningarlausum atkvæðum, svo
sem vala vala vala. Oft eru lögin
ákaflega málandi. Maður sér al-
veg fyrir sér tígulegt flug söngv-
anna, hógvært tif f jallrjúpunnar,
hið létta brokk hreinsins eða
hlunkslegan gang ökuhestsins.
Það er vart til sá hlutur, dauður
eða lifandi, sem Lappinn eigi
reynir að lýsa með jojkningu. Al-
gengt er, að þá er barn fæðist og
lag, sem er ofið um nafn þess.
Lapparnir eru nú flestir
kristnir og hafa týnt sinni gömlu
trú. Vita menn lítt um hana. —
Þó er kunnugt, að þeir tilbáðu
ýms náttúruöfl, guð sólu, vinda,
eldinga o. s. frv. Björninn var
heilagt dýr með Löppum, eins og
öllum hjarðþjóðum í barrskóga-
belti norðurhvelsins. Þeir hafa
og lánað ýmsar guðahugmyndir
frá germönum, t. d. trúna á ör-
laganornirnar, sem var mjög rík
með • Löppum. Trúin á töfra
og særingu og seiðkarla hefir
lifað nær því fram á vora daga
Töfratrumbur hurfu t. d. ekki
meðal sænskra Lappa fyr en um
miðja 19. öld. Lappar eru enn
mjög hjátrúarfullir og fullir af
drauga, og andasögum. Margir
eru ramskygnir, og algengt er,
að sænskt bændafólk leiti til
lappneskra spákerlinga um ýmis-
konar vitneskju.
Skólaskylda er nú almenn í
hinu sænska Lapplandi og munu
flestir Lappanna læsir og pár-
andi. Barnakenslunni er nú
þannig hagað, að Lappakrökkun-
um er safnað saman í stóra
skólagamma, sérstaklega bygða í
þeim tilgangi. Fá brönin að lifa
þar sínu Lappalífi, en er veitt
bæði munnleg og verkleg fræðsla
af útlærðum kenslukonum, oft-
ast lappneskum. Fer kenslan
ýmist fram á finsku, lapp-
nesku eða sænsku, eftir því í
hvaða héraði það er. Með
þessu fyrirkomulagi er reynt að
fyrirbyggja, að Lapparnir kynn-
ist um of hinu makráðara lífi
niðri í bygðunum og fýsi þangað
að lærdómi loknum, því reynslan
hefir sýnt það í Lapplandi eins
og víða annarsstaðar, að vest-
ræn menning og hennar fylgi-
fiskar er, að minsta kosti í nú-
verandi formi, bölvun frumstæð-
ari þjóðum. Altaf fjölgar þó
þeim Löppum, er taka upp hvítra
manna háttu, og fyr eða síðar
hljóta þeir að hverfa sem sér
stæð þjóð og sogast inn í hring-
iðu hinnar vestrænu vélamenn
ingar. Slík eru örlög allra frum-
stæðra þjóða.
“Jú, jú, það var nú heldur, per-
keha seipek, helvítis úlfurinn,
hann hafði svo sem verið á ferð-
inni, drepið tvo alfallegustu kálf-
ana í nótt, perkeha seipek. Altaf
voru það fallegustu kálfarnir.
Það var ekki erfitt fyrir frónsk-
an sveitadreng að skilja hugs-
anaganginn. Og væri svo langt
komið samtalinu, leið ekki á
löngu þangað til maður fékk að
heyra einhverja spennandi sögu
um úlfa og jarfaveiðar.
Eg heyrði líka haft eftir
Lappa það mesta hól, sem eg hefi
nokkurntíma heyrt um mig, nfl.
að eg væri “nastan lika glok som
en lapp”.
f Karsavagge kyntist eg Lappa
einum, er Pave heitir. Hann kom
til okkar einu sinni í viku með
matvæli og aðrar nauðsynjar
neðan úr bygð, og gisti þá venju-
lega í gammanum hjá okkur. —
Pave var lágvaxinn, en þrekleg-
ur Lappi, rúmlega tvítugur að
aldri. Sterkur var hann vel, því
þótt við hlæðum á hann yfir
fimtíu punda bagga og vegurinn
væri um þrjátíu kílómetrar og
mest upp í móti, þá var svar
Pave ætíð hið sama, er við spurð-
um hann, hvort ekki hefði verið
þungt: “Nej, nej, inte dungt”,
ekki þungt. — Lappar bera
sænskt t og p fram sem d og b.
Og altaf kom Pave á tilsettum
tíma, hvernig sem veður var.
Það var líka tekið vel á móti kvöld; meðal annars spurði eg
honum. Við stóðum úti fyrir hann að því, hvort hann gæti
ein í Lapplandi. Eg var þá kom-
inn frá Karsavagge og naut
hvíldar nokkra daga í fjallaþorp-
inu Abisko. Abisko liggur á
undurfögrum stað, í birkivöxn-
um hlíðum sunnan við stórvatnið
Tornetresk, og þar er stærsta
sumarhótel sænska ferðamanna-
félagsins. Þetta var yndislegt
kvöld, þótt nær væri miðnætti
var sól enn á lofti; yfirfjöllunum
norðvestan vatnsins, sló gullroða
á skýin og stafaði í öllum regn-
bogans litum á spegilskygðan
vatnsflötinn; alpaglóðin logaði á
fannkrýndum fjöllunum í suðri,
ilmbjörkin angaði og Abiskolæk-
urinn niðaði rétt hjá. Eg sat
niður við vatnið og var að skrafa
við kunningja minn, Lapp-Olle.
Lapp-Olle er gamall Lappi og
margfróður og kunni frá mörgu
að segja, bæði vargaveiðum og
ferðamannafylgdum, því oft
hafði hann fylgt ferðamönnum,
sem komu til Abisko. En hann
hafði auk þess komið til Stokk-
hólms og dvalið á Skansinum, því
þangað eru Lappar fengnir á
sumri hverju. Hann hafði meira
að segja heilsað upp á Gústaf
konung og þóttist með merkis-
svip um “dom dar lapparna ja”.
En í raun og veru var hann ákaf-
lega sannur Lappi og bar enga
virðingu fyrir hinu hvítbrjósta
kyni heldur.
Við skröfuðum margt þetta
gammadyrum, þegar hann kom
ekki hugsað sér að búa í Stokk-
kjagandi upp brekkuna, og hróp- J hólmi, sem hann dáði svo mjög.
uðum á móti honum: hyyvte ( Lapp-Olle starði hugsi út á vatn-
peive, satana perkele og annað, ið dálitla stund, og sagði svo á-
All-Canadian victory for pupils of
DOMINION BUSINESS
COLLEGE at Toronto Exhibition
Pupils of the DOMINION BUSINESS COLLEGE,
Winnipeg, were awarded FIRST PLACE in both
Novice and Open School Championship Divisions of
the Annual Typing Competition.
Miss GWYNETH BELYEA won first place
and silver cup for highest speed in open
school championship with net speed of 92
words a minute..
Mr. GUSTAVE STOVE won first place and
silver cup for highest speed in Novice Sec-
tion of typing contest. His net speed was
76 words a minute.
Miss HELEN BRIX, another D. B. C. pupil,
won second place for accuracy in the novice
division!
Miss DOROTHY MAXWELL, a D. B. C.
student, came fourth in the open school
championship section!
The Dominion sent four pupils to Toronto
and they won two firsts, a second and a
fourth place!
The contest officials announced at the Coliseum before an
audience of 9,000 people that the Dominion Business
College, Winnipeg, had the best showing of any com-
mercial school in the competition!
There were 107 contestants!
ENROL NOW
DOMINION
BUSINESSCOLLEGE
WINNIPEG
FOUR SCHOOLS: THE MALL—
ST. JAMES — ST. JOHN’S — ELMWOOD
Fyrstu kynni mín af Löppum
voru sumarið 1932. Þá ferðað-
ist eg gangandi um Jamtaland.
Herjadali og Efri-Dali ásamt fé-
laga mínum og skólabróður Jóni
Magnússyni norrænunema. Á
heiðum Vestur-Jamtalands búa
all-margir Lappar. Þó heimsótt-
um við enga þeirra á ferðum
okkar, en stórar hreinahjarðir
sáum við og höfðum tal af Löpp-
um, sem gættu þeirra. Fýsti
mig þá þegar að kynnast fólki
þessu nánar við tækifæri. Og
tækifærið kom strax sumarið
eftir, er eg dvaldi í Norður-Lapp-
landi. Meðal annars dvaldi eg
tvo mánuði ásamt Svía einum
við jöklarannsóknir í dal þeim, er
Karsavagge heitir (vagge = dal-
ur) og liggur í norðvestasta hér-
aði Svíþjóðar, skamt frá landa-
mærum Noregs, nokkuð norðan
við 68 breiddargráðu. Við fé-
lagar bjuggum í Lappagamma,
er lá nærri jöklinum, og sáum
eigi annað fólk en Lappa.
Fljótt sýndi það sig, að þótt
félagi minn hefði dvalið fleiri ár
| í Lapplandi og kynst Löppum,
þá átti eg að ýmsu leyti hægra
með að tala við þá og skilja
hugsanagang þeirra en hann. —
Þetta var líka ofur eðlilegt, þar
sem hann var alinn upp í kaup-
stað í Suður-Svíþjóð, en eg var
fyrverandi kúahirðir og rollu
smali ofan úr íslenzkri sveit.
Samtölin byrjuðu oftast á
sama hátt. Fyrst slengdi maður
út úr sér einhverjum af þeim
lappnesku eða finsku glósum,
sem maður kunni, t. d. hyyve
peive, sem þýðir góðan daginn,
eða maður ók sér og sagði per-
keha tjoika =. helvítis mývarg-
urinn. Hlógu þá Lapparnir að
hinu bjagaða máli. Og svo hélt
maður áfram: “Það voru ljót
spor, sem eg sá niður á leirunmn
í dag. úlfurinn hefir þá líklega
ekki verið á ferðinni hjá ykkur?”
fallegt og ljótt, sem við kunn-
um, en inni í gammanum beið
hans lútsterkt kaffi með salti í.
Fámæltur var Pave að eðlis-
fari og var ræða hans til að byrja
með aðeins já já og nei nei, en
þegar hann var búinn að drekka
nokkra bolla af kaffinu og búinn
að kveikja í pípu sinni og hag-
ræða sér á fletinu, fór venjulega
að liðkast um málbeinið á hon-
um og mátti þá fiska margt upp
úr honum.
kveðinn: “Nei, það gæti eg ekki;
hugsaðu þér, þar er vornóttin
dimm”. Þessi orð festust í minni
mér. Þau voru eitthvað svo
dæmalaust einkennandi fyrir
Lappana. Eg skildi þá betur en
áður gildi gömlu Edduorðanna:
“Eldr es bestr með ýtasonum —
ok sólar sýn”.
Eg tel mig ekki rómantískari
en gengur og gerist, en það er
ekki laust við, að mig langi
stundum úr stórbæjalífinu með
Pave var einstakur að mörgu ( öllum þess ys og þys, tíma- og
leyti. T. d. bragðaði hann ekki | eirðarleysi, styrjaldarótta og
vín. Aðeins einu sinni hafði hann | heimskreppuhjali, og til Lapp-
drukkið, og þá fengið nóg af J anna, þessara léttlyndu náttúru-
því. Hann hafði skroppið með
málmlestinni til Narvik í Noregi
til þess að selja Lappahnífa, sem
hann hafði smíðað, því hann var
hagur vel. f Narvik fyltu nokkr-
ir gárungar hann. f lestinni á —Lesb. Mbl.
heimleiðinni kom á Pave ber-
barna, sem una sínu frumstæða
en frjálsa lífi á víðlendunum í
norðrinu, þar sem vornóttin er
aldrei dimm.
Sigurður Þórarinsson
f NEW YORK 1939
serks gangur, og tók hann þá J fSLAND 06 HEIMSSÝNINGIN
upp hníf og hugðist keyra hann
í einhvern nærstaddan. Var hníf-
urinn þá hrifsaður af honum, en Aðrar þ;jóðir skilia til h]ítar
þegar var annar á lofti, því nog hversu mikið gagn> yiðskiftalegt
1 # "I— —_u L m f i 11 wi C. a i w n n t
hafði hann af hnífunum. Seinast
var hann tekinn og rambundinn
á höndum og fótum og honum
og annað, er að þátttöku í sýn-
ingum slíkum og þessum.
Eins og kunnugt er stendur nú
. , i yfir heimssýning í París. Taka
járnbrautarstoðmm í Atusko. - flestar menningarþjóðir heims
kastað niður í þvottakjallara á
járnbrautarstöðinni í Abisko. —
Þar fékk hann að dúsa þar til
. . þátt í henni og þykir mikill hag
rann af honum. Siðan hefir Pave „ Tt
rann cu miuunu ^ , ur að< Um þessa synmgu hefir
ekki bragðað vm. | svo mihið verið rætt í Vísi, að
Síðasta skiftið sem Pave kom|ðþarfl. er að fjo]yrða um hana,
með mat til okkar, tókum við j en á það var rggkilega bent hér í
eftir því, að hann var eitthvað, hiaðinu hvað eftir annað, löngu
svo undarlegur. Það var eins og | áður en sýningin hófst, að fs-
hann vildi segja eitthvað, en | lendingar ætti að taka þátt í
kæmi sér ekki að því. Loksins henni Þegar fitjað var upp á
setti hann rögg á sig, fór ofan í
barm sinn og snaraði að okkur
böggli, vöfðum í birkinæfra. f
bögglinum reyndist vera stór sil-
ungur. Við spurðum Pave, hvað
hann kostaði, en hann bandaði
bara frá sér og sagði “bresent,
bresent”, sem þýða átti present,
gjöf. Veslings Pave, þarna hafði
þessu í Vísi s. 1. haust var að vísu
ekki langur tími til stefnu, að-
eins nokkurir mánuðir, en sá
tími var þó nægur tiÞ þess að
hefja undirbúning að þáttöku, ef
áhuga og vilja hefði ekki vantað.
Það var rætt allítarlega um gildi
slíkra sýninga, aðrar þjóðir
skildu til hlítar hversu mikið
hann setið og dorgað alla nóttina | gagn er að þeim, ekki sízt frá
áður, til þess að geta glatt okkur
með þessu. En sjaldan hefi eg
séð eins sanna gleði skína út úr
augum nokkurs manns og Paves,
þegar við þökkuðum honum
gjöfina. Hann var talandi tákn
málsháttarins: sælla er að gefa
en þiggja. f þetta skifti var og
sælt að þiggja, því engin máltíð
hefir bragðast mér betur en sil-
ungurinn hans Pave, glænýr og
glóðsteiktur, eftir tveggja mán-
aða skrínukost.
Mér er minnisstæð kvöldstund
viðskiftalegu sjónarmiði séð, en
einnig væri mikið alment, menn-
ingarlegt gagn að þeim. Það var
rætt um þetta á þeim grund-
velli að allir flokkar ynni saman
að því, að hrinda því í fram-
kvæmd, að ísland tækj þátt í
sýningunni. Hið opinbera eða
þær stofnanir, sem hefðu átt að
láta málið til sín taka, létu ekk-
ert til sín heyra. Það var þó enn
vakin athygli á málinu og Vísir
birti ítarlegt viðtal við frakk-
neska ræðismanninn hér í bæn-
um, sem skýrði frá því m. a., að
enn væri tími til fyrir íslendinga
að taka þátt í Parísar-sýning-
unni, og þeir myndi geta tekið
þátt í henni með tiltölulega litl-
um kostnaði. Einnig skrifaði
Guðbrandur Jónsson prófessor í-
tarlega grein um málið í Vísi.
fslendingar létu ónotað það
tækifæri, sem bauðst, er París-
arsýningin var opnuð. Nú má
ekki verða hið sama uppi á ten-
ingnum.
Eins og þegar hefir verið get-
ið hér í blaðinu, m. a. í fyrr-
nefdri grein G. J. pr.f., er afar
nauðsynlegt, að íslendingar geri
sér ljósa nauðsyn þess, að þeir
taki þátt í sýningunni í New
York. Nú má sama sagan ekki
endurtaka sig, og að því er Par-
ísarsýninguna snertir, að ekkert
verði um þátttöku hugsað. —
Kaupsýslumenn vorir munu
skilja, að í þeirri hörðu viðskifta-
kepni, sem nú er á öllum sviðum
viðskiftalífsins, er nauðsynlegt
að nota slík tækifæri sem New
York sýningin býður til þess að
greiða fyrir íslenzkum afurðum
á mörkuðum Vesturálfu, kynna
þær sem best og á sem smekk-
legastan hátt að unt er. Þetta
verða stjórnmálamenn að skilja
líka. Um það, hvert gagn oss
mætti verða að því, að fá aukinn
markað fyrir íslenzkar afurðir
vestra, verður væntanlega ítar-
lega rætt hér í blaðinu síðar, en
að þessu sinni skal á það bent,
að aðalkeppinautar vor íslend-
inga, frændur vorir Norðmenn,
leggja nú mikla áherslu á að
kynna fiskafurðir sínar á ame-
rískum markaði. Hér má raunar
skjóta því inn í, að Norðmenn
nota hvert einasta tækifæri sem
býðst, til þess að kynna afurðir
sínar, ekki aðeins á heimssýning-
um, heldur og á flestum vörusýn-
ingum, sem haldnar eru víðsveg-
ar um heim. Þeir tóku t. d.
þátt í Brusselar-sýningunum,
bæði heimssýningunni og sýn-
ingu, sem þar var haldin í vor.
Rækilegur undirbúningur
nauðsynlegur
Þess er nú að vænta, að ekki
verði látið reka á reiðanum um
þessi mál framvegis, og þátttaka
verði ákveðin í heimssýningunni
í New York 1939. Ríkisstjórn-
inni ber að hafa forgöngu í
þessu máli og leggja það fyrir
Alþingi.
Vér getum í þessu efni tekið
oss frændur vora, Norðmenn, til
fyrirmyndar. Eins og skeyti í
blaðinu í dag hermir, hafa Norð-
menn um nokkurt skeið haft
nefnd starfandi að undirbúningi
undir þátttöku í sýningunni. —
“Nefndin hefir þegar haldið
marga fundi og snúið sér til
ýmissa stofnana og fyrirtækja
um væntanlega þátttöku í sýn-
ingunni”.
Norðmenn vita af reynslunni
hvert gagn þeim er að þáttöku í
heimssýningum. Og þeir vita
líka af reynslunni hversu nauð-
synlegt er, að allur undirbúning-
ur sé vandaður og að hann sé
hafinn í tæka tíð.
Ulu 'höilli tökum vér ekki
þátt í Parísarsýningunni. Þá
hefði fengist mikilvæg reynsla,
sem nú hefði komið að góðu
gagni. Kostnaður af þáttöku í
New York sýningunni verður og
vafalaust meiri. En í hann má
ekki horfa. Og menn ætti að
gera sér Ijóst þegar, að það er
ekki nóg, að taka þátt í einni
slíkri sýningu, þjóðir, sem sækja
fram á viðskiftasviðinu, verða að
nota öll slík tækifæri, sem bjóð-
ast, enda dettur engri þjóð annað
í hug, þegar komið er út á þessa
braut, því að reynslan talar þar
sínu máli, og reynslan er sú, að
þátttakan margborgi sig.—Vísir.
Forstjóri Albright-Segat bóka-
útgáfunnar í ítalíu hefir verið
dæmdur í 5 ára fangelsisvist fyr-
ir þau ummæli, að honum þætti
vænna um hundinn sinn en Mus-
solini.