Heimskringla - 05.01.1938, Side 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 5. JANÚAR 1938
BERSÖGLI
Eitt af því ljótasta og um leið
viðbjóðslegasta, sem eg man
eftir úr sögu þjóðar vorrar, er
umsögnin um för Vatnsfirðinga
að Sauðafelli árið 1929, þar sem
þeir brutu upp bæinn að nætur-
lagi og hjuggu fólkið niður í
rúmunum. Drápu sumt en lim-
lestu annað og rændu öllu og
eyðilögðu alt, sem hendur á festi,
og til að kóróna þetta hástig
tuddamenskunnar gengu þeir að
rúmi Solveigar húsfreyju, þar
sem hún lá máttvana eftir nýaf-
staðinn bamsburð og hristu að
henni blóðug vopnin. Mörg eru
önnur dæmi þessu lík frá Sturl-
unga öldinni, sem eg hirði ekki
um að telja upp hér.
Um þessa og þvílíka viðburði
erum við Vestur-fslendingar
eggjaðir á af vikublöðum vorum
að lesa, sem oftast, sökum hinn-
ar dásamlegu frásagnarlistar. —
Fyrir mitt leyti bið eg afsökun-
ar, sem stendur höfum við nægi-
legt af slíkum dásemdum. Þeir
menn, sem sífelt eru að grufla í
gömlum rústum, ættu að hafa
það hugfast, að níðingsverk geta
aldrei orðið fögur eða göfgandi
hversu glæsilega sem frá þeim
er sagt. Eg vildi mega ráð-
leggja þessum fomaldar sálum
að skrifa sem fyrst sögu Sturl-
ungu vorrar aldar, þeirra fasist-
anna: Mussolini, Hitlers og Jap-
ana og þeirra annara sem hylja
sig undir sauðargærum og vilja
síður láta nafns síns getið. —
Sennilega yrði frásögnin svo
glæsileg, og söguhetjurnar svo
stoltar af afreksverkum sínum,
að einhverjir þeirra fengjust til
að gægjast undan gærunum. —
Tvent er það þó, sem maður lær-
ir við að lesa um atburðina, sem
gerðust á Sturlunga-öldinni,
fyrst og fremst það, hvað þjóð
vor heima á ættjörðinni hefir
geysilega þroskast á þessum
rúmum sjö hundruð árum.
Nú getur hún jafnað öll deilu-
mál sín á friðsamlegan hátt, og
það án þess að eyða einum eyri
af fé þjóðarinnar fyrir morðvopn
og iðjulausa hermenn. í stað
þess notar hún fé sitt til að bæta
atvinnuvegi til sjós og lands og
mannaflann til nytsamlegra
starfa.
í öðru lagi sýnir sagan oss, að
það varð auðvaldið, með ránskap
sínum og yfirgangi, sem steypti
Sturlungaaldar bölinu yfir land
og lýð og varð þess valdandi að
þjóðin tapaði sjálfstæði sínu um
fleiri hundruð ára skeið. I stjórnin að ærast og ónýtti alt
En þrátt fyrir alla þá mörgu saman.
blóðbletti, sem auðvaldið skildi Ennfremur þverneitar stjórn-
eftir á fortíð vorri, og auðvitað in að hefta útflutning til Japan,
allra annara þjóða, var það þó en hindrar með öllu móti að
aðeins barnaleikur borið saman nnkkuð sé selt til embættis-
við atferli þess nú á vorum dög- hræðra sinna lýðræðisstjórnar-
um, síðan það stofnaði hina nýju innar a Spáni, þrátt fyrir það að
deild sína, fasistadeildina. Fas- þeir sjaifir sóttu um stöður sín-
istamir eru, eins og allir vita, ar t síðustu kosningum undir
varalið auðvaldsins, sem það hef- meri{jurn lýðræðisins, en ekki
ir til taks að grípa til, ef ekki fasismans. þa ma ekki gleyma
yrði lengur hægt að ginna alþýð- stefnu stjórnarinnar í innanlands
una með fagurgala til fylgis við j máium> þar hefir hún verið jafn
vingjarnleg í garð fasista, sem
í fasista deildina eru valdir annar staðar. f Quebec-fylki,
ofstopar og æsingamenn, sem þar sem hver ósvinnan hefir rek-
flestir munu vera óskemdix* af ið aðra: prentsmiðjum lokað,
hugsun. Þeir þykjast af því að eigUr gerðar upptækar, og at-
tilheyra auðvaldinu, þó engann vinna manna eyðilögð, þar hefir
eigi þeir auðinn sjálfir og' auð- | sambandsstjórnin ekki séð neina
valdið hafi fyrirfram ætlað þeim ; ástæðu til að hreyfa hönd né fót,
en vel að merkja, þar voru fas-
istar að verki í þágu auðvaldsins,
alt virðist það vera í fylsta sam-
ræmi við grundvallar lög lands-
ins.
Þetta framferði sambands-
stjórarinnar hefir gengið svo úr
sess á sorphaugnum að loknu
starfi.
Þessum vesalings ginningar
fíflum auðvaldsins er lofað
“fögru silfri og feitum mat”, en
silfrið og fitan lendir hjá hús-
bændunum, en örbirgðin hjá und-
irtyllunum. Hér í Canada skift- hófi fram, að Lögberg hefir tví-
ir auðvaldið sér í tvo flokka, sem vegis neyðst til að setja ofan í
það kallar conservatives og liber- við hana. Lögbergi ber að þakka
als og lætur þá óspart “brúka fyrir vikið. Fyrir rúmum tveim-
munn” hvorn við annan, aðeins ur árum síðan réðust Alberta
til að slá ryki í augu fólksins. jfylkisbúar í það að kjósa stjórn,
Flokkar þessir þykjast hafa j sem lofaðist til að bæta hag
mismunandi stefnur, annar fylgi fólksins, án þess þó að eignar-
hátollastefnu en hinn lágtolla-
stefnu, en þegar til veruleikans
réttur nokkurs manns yrði skert-
ur. Með þessari röggsemi sýndu
kemur tollar annar bollann en j auðvitað Alberta-búar að þeir
hinn tekur tollinn af bollanum voru bæði meiri manndóms- og
og tollar undirskálina. Fólkið skynsemdarmenn enn allir aðrir
gleðst yfir tollbreytingunni, en
auðvaldið brosir í kampinn. í
þessu sambandi væri freistandi
að skrífa langt mál um hið nú-
íbúar landsins.
En hvað skeður? Undir eins
og Alberta-stjórnin kemur fram
með umbóta löggjöf sína, til upp-
verandi stjórnarfyrirkomulag fyllingar á kosninga loforðum
vort hér í Canada, því margt sínum, rís sambandsstjórnin upp
bendir á að ljótt búi í lofti, en eg og fyrirbýður framkvæmdir á
vil ekki reyna um of á þolrif þeim liðum laganna, sem höfðu
Heimskr/, enda efast eg ekkert I mesta þýðingu til hagsmuha fyr-
um að blaðið verði að gæta allr- ir fólkið, svo sem að skatta
ar varúðar, eins og nú standa i bankana og að leyfa blöðunum
sakir. En ef til vill verður mér j ag birta það eitt, sem satt væri
leyft að minna íslenzkt fólk á j 0g rétt og sem þau gætu fært
að vera á verði, því margt bendir fullar sönnur á, ef krafist yrði.
til þess að sambandsstjórnin sé j Hins vegar vil eg ekkert segja
að hneigjast að fasisma meira en í um löggjöfina um takmörkun
góðu hófi gegnir. Því til sönn- j a dómsvaldinu, eg hefi ekki þann
lið málsins með höndum og kýs
í því sambandi “að veslast upp
unar mætti benda á stefnu henn-
ar í utanríkismálum, t. d. at-
kvæðagreiðsluna í Spánarmálun- — úr þögn
Abessiníu. Franco ræningjafor-
ingi gerði beina árás á Spán, með
aðstoð Mussolini og Hitlers og
Japanar gerðu beina árás á Kín-
verja. Samkvæmt samningi og
stöðu sinni voru þessir friðar-
postular vorir, sem eru hálaun-
aðir af almannafé, skyldugir til
að hætta samstundis öllum verzl-
unar viðskiftum við árásar gikk-
ina, en í stað þess halda viðskift-
in óhindruð áfram við árásar-
mennina og í viðbót hefir einn
nýr viðskiftavinur bæzt í hópinn,
Mr. Franco ræningjaforingi. Við-
skifti Canada við hann hafa
suma mánuði numið alt að sex
miljónum dollurum. Alt virðist
því hafa snúist við í höndum
þessara friðarpostula vorra, í
stað þess að hindra stríð, virðist
framkoma þeirra hafa orðið til
að gefa þeim byr undir vængi. Á
þessari framkomu erindrékanna
ber auðvitað Ottawa-stjórnin
fulla ábyrgð.
Séu þessar gerðir stjórnarinn-
ar í fullu samræmi við grundvall-
arlög landsins, gætu þau ef til
vill þolað ofurlitla breytingu, án
þess að landslýður yrði fyrir
stórum halla. Ekki get eg end-
að þessar línur, án þess að minn-
ast með nokkrum orðum á landa
vorn, Mr. S. Guðmundsson í Ed-
monton, sem sífelt er önnum kaf-
inn við að tína upp hvert sparð,
sem fellur frá óvinum Alberta-
stjórnarinnar og raða þeim með
FEDERAL
, GRÆIN
FramskipunAr Kornlyftustöðvar f Fort William—Port Arthur_
Vancouver. 423 Sveitakomlyftur í Vesturlandinu.
101 Kolasölustöð.
Þjónusta og verzlunartæki vortryggja hagkvæm viðskifti
HÁSKÓLI ÍSLANDS Á AÐ
VERÐA HEIMSMIÐSTÖÐ
ÍSLENZKRA FRÆÐA
Viðtal við dr. phil. Alexander
Jóhannesson prófessor
Rvík. 29. nóv.
Tíðindamaður frá Vísi hefir
átt viðtal við dr. phil. Alexander
Jóhannesson prófessor um ís-
lenzku sem kenslugrein við er-
lenda háskóla, o. fl., er það mál
snertir, af því tilefni, að nokkur
hreyfing virðist vera að koma á
það, að nauðsyn beri til, að koma
þessum málum í betra horf en
nú er.
Við þá erlenda háskóla, sem
kend er íslenzka, mun aðallega
kend forníslenzka ?, spyr tíðinda-
maðurinn dr. Alexander.
lenzkar nútíðar bókmentir —
sem vitanlegt er að hvíla á
grundvelli hinna fornu bók-
menta, eru að mörgu leyti eins
merkilegar og þær, og sama er
að segja um málið — að þekking
í nútíðar íslenzku er ómissandi
fyrir alla germanska málfræð-
inga. f nútíðarmáli voru úir og
grúir af orðum og orðasambönd-
um, sem eru frá frum-germönsk-
um tíma, og nauðsynlegt er að
þekkja, til þess að varpa ljósi
yfir myndun germanskra mála
og ýms menningaratriði.
Ritgerð dr. Eiðs Kvaran
í þessu sambandi, heldur dr.
Alexander Jóhannesson áfram,
er vert að vekja athygli á því, að
dr. Eiður Kvaran, l^ktor við há-
skólann í Leipzig, hefir fyrir
nokkuru skrifað merkilega rit-
“Víða í Evrópu og Ameríku er j
kend forníslenzka og fluttir fyr-1 gerg varðandi þessi efni. Nefn-
mestu nákvæmni í dálkai Lög- j irlestrar um forn-íslenzkar bók- ist hún “Islands Sprache und
bergs. Ekki álasa eg samt blað-
inu fyrir hirðinguna, því það er
flokksblað, eins og kunnugt er,
og skarar því eld að sinni köku.
mentir — og litið þannig á, að Schrifttum — ein Opfer der Phil-
nútímamáli íslendinga og nútíð- ologie” og birtist í tímaritinu
arbókhientum verði ekki skipað- Nordische Stimmen (7. árg. 6.
ur sess við hliðina á fommálinu h.). Bendir Eiður Kvaran m. a.
Eg efast ekkert um, að Mr. S. G. fornbókmentunum. Norræna á það, að hinn frægi rúnafræð-
sé bæði skýrleiksmaður og hefir um mör» ár verið kend við ingur og málfræðingur Dana,
drengur góður, en einmitt vegna um 30—40 haskola 1 Amenku og IVimmer, neitaði að viðurkenna,
þess finst mér svo ömurlegt að við marga háskóla á meginlandi að nokkuð hefði verið ritað á fs-
hann skuli láta hafa sig til að Evrópu, auk þess sem norræna er landi eftir 1500, sem kæmi vís-
Sambandsstj. stað-
um, þar sem sendimenn stjóm-ihæfir ag lagaákvæðin, sem hún
arinnar greiddu atkvæði sín á
móti lýðræðismönnum, en með
fasistum, sömuleiðis þegar um-
boðsmaður stjórnarinnar í Gen-
eva vildi hefta olíusölu til ítalíu
í Abessiníu stríðinu, en þá ætlaði
Borgarabréf
Lifsábyrgðar skírteini
Fasteignabréf
Verðmæt skjöl sem þessi ættu aldrei að vera
geymd heima þar sem þeim gæti verið stolið
eða þau gætu brunnið fyrir óaðgæzlu. Geym-
ið þau í öryggis skúffu hjá viðskifta útibúi
yðar við Royal Bank of Canada.
Öryggis-skúffa er fullkomin öryggisskápur
úr stáli sem þér eigið sjálfur enn er geymdur
í bankanum. Það er hinn eini öruggi staður
þar sem þér getið geymt þessi verðmætu
skjöl yðar, því þér gangið einir um hann.
Ráðsmaðurinn við næsta útibú Royal bank-
ans sýnir yður með ánægju þessar skúffur.
Leigan eftir þær er smáræði—minna en eitt
cent á dag.
the
ROYAL BANK
O F CANADA
EIGNIR YFIR $800,000,000
fordæmir séu í beinni mótstöðu
við stöðulög Canada.
Fróðlegt væri að fá að lesa
þann lið stöðulaganna, sem bann-
ar að skatta bankana hlutfalls-
leg við aðrar stofnanir, og sömu-
leiðis þann, sem bannar það að
j blöðum landsins sé gert ómögu-
i legt að segja ósatt. Eg er hrædd-
ur um að sambandsstjórnin
sjálf sigli ekki mikið nær stöðu-
I lögunum með utanríkisstefnu
sinni en Alberta stjómin hefir
gert með lagaákvæðum sínum.
Látum oss athuga það um
stund. Nú stendur svo á að Ot-
tawa-stjómin hefir stöðugan
erindreka í hinni svokölluðu frið-
ar samkundu í Geneva, sem laun-
aður er af almanna fé, af fé
canadisks almennings að með-
töldum Alberta-búum. Þessi
maður eða menn hafa ákveðið
verksvið og það er að> vernda
friðinn í heiminum, samkvæmt
sinni bestu getu, annað er þeim
ekki ætlað. Menn þessir fá skip-
anir sínar frá Ottawa-stjóminni
og haga sér algerlega samkvæmt
þeim.
Nú vita allir, sem nokkuð lesa
og skilja hvemig stjórninni hef-
ir farist í þessu máli, sem er að
nokkru skýrt hér að framan. Til
frekari skýringar skal eg geta
þess, að í alþjóða lögunum er
einn liðurinn, sem hljóðar eitt-
hvað á þessa leið, en ekki orð-
rétt:
Hvenær sem ráðist er á ein-
hverja þjóð, hvort heldur sem er
með innbyrðis eða utanaðkom-
andi stríði, skal henni greiðlega
hjálpað um vopn og vistir, en
ekki þeim sem árásina gerir. Nú
er það á allra vitund að þetta
hefir alt verið svikið og marg
svikið.
Mussolini gerði beina árás á
að sjálfsögðu kend við háskóla indunum við. Eiður Kvaran full-
Norðurlanda. Norræna er kend yrðir, að íslenzkar nútímabók-
við háskóla í Englandi, Frakk- mentir og nútíðarmálið hafi orð-
landi, Þýzkalandi og Hollandi og íð hornreka við háskólann, vegna
nú mun vera í undirbúningi að skilningsskorts málfræðinga.
kenna hana og einnig nútíðar-
málið í háskóla í Póllandi. Sú Hvað getur háskóli fslands
breyting hefir orðið á síðari ár- gert tij þess að koma þessum
um, einkanlega í Þýzkalandi, að málum , réUara horf?
nú eru nútíðarmálinu gerð góð
skil víða, þar sem íslenzka er
kend í háskólanum.
Nútíðarmálið kent við
sex þýzka háskóla
Við hversu marga þýzka há-
skóla er nútímamál íslendinga
kent
Við sex háskóla: Háskólann í
Breifswald (dr. Eiður Kvaran),
Leipzig (dr. Matthías Jónasson),
Berlín (Kristján Albertson),
Hamborg (dr. Wili, sem var lek-
tor hér um tíma) og við háskól-
anh í Bonn (dr. G. Weber) og
Hann á vitanlega að verða
höfuðmiðstöð íslenzkra fræða í
veröldinni, segir dr. Alexander
og hann verður það án efa. f
fyrsta lagi vil eg geta þess, að á
undanförnum árum hefir fjöldi
erlendra fræðimanna og stúdenta
i— þeir skifta tugum — numið
íslenzku við háskólann. Þessir
menn gerast margir kennarar í
, íslenzku og flytja erindi um ís-
lenzkar bókmetnir við erlenda
háskóla, er þeir fara héðan. Þá
vil eg drepa á, að þrír íslending-
ar kenna nútíðarmálið við þýzka
Köln (dr. H. Kuhn). ,háskóla í Bandaríkjunum
f Utrecht í Hollandi kennir kfn,na ^rír íslendingar við há-
ófrægja með öllu mögulegu móti
þá einu stjórn, sem nokkurntíma
hefir komist til valda í þessu
landi með það eina markmið fyr-
ir augum að reyna að bjarga al-
þýðunni úr klóm peningavalds-
ins.
Að þetta sé rétt ályktað, sann-
ast bezt með fátinu, sem kom á
peningavaldið um allan heim
þegar stjómin komst til valda.
Ef Mr. S. G. heldur að æðið og
ofboðið, sem kom á peningavald-
ið, þegar stjórnin var kosin, hafi
stafað af því, að það væri svo
hrætt um að stjórnin reyndist
ekki alþýðunni nægilega vel, þá
er hann ekki skýr, en getur að
sönnu verið góður maður samt
sem áður.
Eg hefi oft brotið heilann um
það, hvað það helst væri sem
ræki manninn út í þessar árásir,
en ekki komist að neinni veru-
legri niðurstöðu. Helst hefir
það þó komið í hugann, að hann
langi til að koma öðrum flokki j - ~ skóla, dr. Stefán Einarsson (í
til valda, og að hann búist viðjvon Hame íslandsvmunnn góð- ^ r R Beck
að sá flokkur hafi erfiða leið til, kunm, nutiðaris enzku og við ha- háskóla Norgur Dakota Þfi
sigurhæða ef Alberta-blöðunum skolann i París Johvet prófessor vígkunn fræðimenska
yrði ekki leyft að segja ósatt. Auk þess eru fluttir fyrirlestrar kens]ustarfsemi nrófessors Ha]]
Ee bið lesendurna að fyrirgefa I um nýíslenzkar bókmentir við kenslustartsemi prolessors Hall-
hvað þetta er laust í roðinu eg þessar víðkunnu mentastofnanir. dÓKi Hermannssonar i Ithaca, N.
hvað Þetta roðmu, efe ^ gki]ningur á því> að gera Y. Vafalaust kenna flem fslend-
beri nútíðar-íslenzkunni og nú- við amenska haskola en
tíðarbókmentunum jöfn skil og her eru taldir.
forníslenzkunni og fombókment-
unum, en af skornum skamti?
Það er langt frá því, að menn
hafi réttan skilning á þessu —
og einkum vekur það furðu, að á
Norðurlöndum skuli ekki vera
réttur skilningur ráðandi í þessu
efni.
Höfuðskilyrði til þess að geta
stundað kenslu í þessum grein-
um er það, að kennararnir hafi
lært nútíðaríslenzku og dvalist
hér. En höfuðkennarar í nor-
rænu við Norðurlandaháskólana
hafa fæstir til fslands komið og
skilja ekki nútíðar-íslenzku. Á
þessu þarf að ráða bót. Kenna
þarf nútíðaríslenzku og nútíðar-
bókmentir.
hefi orðið að skrifa það á hlaup
um á milli kenslustunda.
óskir um farsælt ár til allra
landa minna.
Jónas Pálsson
—439—3rd. St.
New Westminster, B. C.
í neðri deild alþingis var á
dögunum rætt um frumvarp um
þær breytingar á hæstaréttarlög-
unum, að lögfræðingar með aðra
einkunn gætu ekki orðið hæsta-
réttarmálaflutningsmenn.
Garðar Þorsteinsson lét þau
orð falla í þingræðu, að hann
hefði aldrei þekt svo heimskan
mann, að hann gæti ekki náð lög-
fræðiprófi.
Bergur Jónsson (með 1. eink.)
stygðist við, en Gísli Sveinsson
(með II. eink) sakði:
— Oft má satt kyrt liggja!
—Alþbl.
Lesið Heim8kringlu
Kaupið Heimskringlu
Borgið Heimskringlu
Ein órjúfandi heild —
gildi nútíðarbókmenta.
Kensla verður að ná yfir alt
tímabilið frá því í fomöld og til
vorra daga, því að þróun málsins
og bókmentanna er ein órjúfandi
heild — og fullyrða má, að ís- Guðbrandur Jónsson próf. skrif-
Tala erlendra fræðimanna og
stúdenta, sem hingað koma til
náms, fer stöðugt vaxandi.
Þá vil eg taka fram, að þegar
háskólabyggingin er komin upp,
verður þar besta safn íslenzkra
bóka, er nokkur annar háskóli í
heiminum á. En vitanlega þarf
að auka kensluna og eftir því
sem deildin vex og dafnar væri
æskilegt að bæta við kenslu í al-
mennri bókmentasögu og al-
mennri sögu, keltneskri mál-
fræði o. fl.
Hver er skoðun yðar að því er
snerti endurheimt Ámasafns?
Eg tel mjög æskilegt, að fs-
lendingar fengi Ámasafn. Það
hefir oft verið um það rætt, að
bera fram ákveðnar kröfur um
það, að Danir skiluðu aftur hand-
ritasafninu. Páll Eggert ólason
hefir gert málið að umtalsefni í
formála fyrir nýútkominni
Handritaskrá Landsbókasafns-
ins. Fleiri hafa rætt um málið.