Heimskringla - 18.05.1938, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 18. MAf 1938
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
ur sem hún þurfi að passa hann.
Hvernig sem á er litið, verður
ekki annað sagt, en sambúð
drykkjumanna og eiginkvenna
þeirra sé næsta vandskilin.
Drykkjumenn virðast þjást af
hugstríði svo djúpsóttu, að
jafnvæginu milli karl og kven
hvata er raskað. Það finst
brátt, við nánari kynningu, að
þeir koma sínu karlmannseðli
miður vel en aðrir karlmenn.
Hann leitar umhyggju og leið-
beiningar, refsinga og annara
stjórnar. Hann vill að fólk vor-
kenni sér og gefi sér peninga,
föt og margskonar greiða, von-
ast til að það gangi' ekki hart
eftir hans skyldum og sé gott
við hann og góðviljað, þegar
hann gegnir engum kvöðum né
skyldum.
í sambúðinni virðist konan
ráða meiru þegar eiginmaðurinn
er fullur, en hann reynir alt af
að hafa yfirhöndina og tekur
ráðin þegar runnið er af honum.
Eg segi ekki þessa sögu lengri
en leyfi mér að benda á, að vandi
drykkjumannsins er sá, að halda
sínu gagnvart konu og mannfé-
lagi. Ástæðan til drykkjuskap-
arins virðist sú, að honum finst
hann ekki koma sér vel við,
þýkist, í leynum hugarins, vera
undirlægja eða öðrum minni
maður, og ekki ná lagi, að beita
kröftum sínum. Þessari orsök
þarf að útrýma, annað dugar
alls ekki', hvorki skammir né
hótanir né bænagerð. Það þarf
að leita læknis, sem kann að
gera við þessu meini, er vel
lærður í geðmeinafræði og útfar-
inn í að bæta þau. Sá lætur
drykkjumanna lagabrot og synd-
ir lönd og leið, en kannar hug
þeirra og leitar að þeim vanda,
sem þeir eru að reyna að
\ drekkja, hvort sem veikindin
eru á háu stigi, eins og í dæminu
sem eg tilfærði, og eru ýfð og
mögnuð af fátækt, ellegar ekki.
Til að sjá og um að ræða er
það hægðarleikur að afnema á-
fengisnautn hjá hverri þjóð sem
er, gera það í einu átaki með
því að lögbanna að hafa áfengi
um hönd. En vér fengum ný-
lega sönnun af reynslunni hve
torsótt sú leið er, og meinum
blandin sem eru jafnvel skæðari
og verri viðfangs heldur en böl-
ið sem bannlögum var ætlað að
bæta. Sá krókur er langur, að
vinna með upplýsingu og betr-
andi áhrifum, en það er eina
leiðin sem er fær, sem er skyn-
samleg, lýðvaldinu samboðin og
þessvegna sú eina sem nýtileg er
til frambúðar. Það ferðalag
kann að ganga grátlega seint, en
það leiðir til þroskalegra lykta,
útrýmir drykkjuskap og áfeng-
isverzlun á endanum. Komandi
kynslóð viljum vér verja böli,
, því að þeir sem eru særðir og
kumlaðir af áfengisnautn eiga
tæplega mikillar viðreisnar von.
Að hafadrykkjumenn til við
vörunar þeim ungu er gagns-
minna en margur ætlar. Hitt er
eina vænlega leiðm til að sigrast
á vanbrúkun áfengis, að kenna
þeim ungu, bæði konum og körl-
um og halda því áfram til full-
orðins aldurs.
Það er alþekt að líkaminn er
næmastur fyrir sýkingu, þegar
hann er vanhaldinn af þreytu,
kvefi eða þessháttar og sama
gildir um áfengisveikina, þeim
er sízt hætt við henni, sem eru
hraustir og heilbrigðir á sálinni.
Þess vegna er andleg heilbrigði
bezta vörnin gegn áfeögishætt-
unni. Drykkfeldni er nátengd
tilfinningalífinu. Þeim sem hafa
vanstiltar eða vanþroska tilfinn-
ingar er hættast, og þeim duga
ekki viðvaranir, nema þeirra til-
finningar séu við lífinu búnar,
með öðrum orðum: nema þeir
menn kunni að gæta sín og
veita áfengis freistninni við- j
nám. Til þess útheimtist dug- j
andi framkvæmd hollustu ráða
fyrir sálina, sem miðar að því að ^
afstýra veikinni fremur en að
lækna. Gamla máltækið, að [
byrgja bruninn áður en barnið
dettur í hann, á við þetta efni
eins og svo mörg önnur.
Eg sagði í upphafi og segi
enn: áfengi er ekki vont í sjálfu
sér. Nautn þess og ofnautn fer
eftir naanninum sem neytir þess.
Þeir sem eru hraustir á líkama
og sál þurfa lítið að óttast á-
fengi. Ef oflætin hætta gagn-
vart nautn þess, þá er meiri von
til að bót fáist á böli drykk-
feldninnar. Og, sem Stevenson
segir:
“Þú getur ekki flúið frá veik-
leika þínum, þú verður að snú-
ast á móti' honum einhverntíma
áður en lýkur, ella fyrirfarast,
og ef svo er, hví ekki gera það
nú, þar sem þú ert nú staddur?”
Þetta er orð og að sönnu. En
þá orustu geturðu ekki unnið
nema þú hafir heilbrigða skyn-
semi og kunnáttu þín megin. Eg
leyfi mér að spyrja yður, konur
og menn, sem berjast fyrir bind-
indi, viljið þér haýa þetta í huga
alla tíð. Heilbrigða skynsemi
og þekkingu, já og vorkunn og
samúðar skilning þeirra manna
sem eru að berjast við að losa
sig undan þungum viðjum á-
vana, bresta og lasta, sem þjaka
þeim.
ÖRLAGATRÚ
T ríÐA kemur það fram í forn-
* sögum vorum og öðrum rit-
um norrænum, sem skrásett eru
löngu eftir að kristinn siður var
lögtekinn, hversu rík hefir verið
trúin á það, að alt væri fyrir-
fram ákveðið um örlög manna.
Og þó að örlagatrúin eigi vitan-
lega upptök eða uppruna í heið-
inni lífsskoðun, þá er alls endis
óvíst, að henni sé með öllu fyrir
borð varpað á vorum tímum. Og
víst er um það, að trúin á hið
dularfulla vald örlaganna hefir
lengi verið rík með hinni ís-
lenzku þjóð. Sumir trúa því enn
í dag, að alt sé fyrirfram ákveð-
ið.
Örlagatrúin var þó miklu rík-
ari að fornu og samþættari öllu
eðli manna en nú á tímum, svo
sem líklegt má þykja. Bera fs-
lendingasögur og önnur gullald-
ar-rit þjóðarinnar því örugt
vitni, hversu mjög trúað hefir
verið á hið ókenda örlagavald.
“Eigi má sköpum renna”, sögðu
menn, “enginn flýr örlög sín”,
“eigi má feigum forða”, “alt
mun það fram koma, sem ætlað
er,” “eigi verður ófeigum í hel
komið”, “mæla verður einhverr
skapanna málum”, “hverjum
bergur nokkuð, ef eigi er feig-
ur”, “eigi má ófeigum bella”,
“enginn kemst yfir sitt skapa-
dægur” o. s. frv. Þá er og kunn-
ugt það orðatak, að “enginn
ráði sínum næturstað”. Menn
tala um að láta “skeika að sköp
uðu”, “láta auðnu ráða” o. s.
frv., og mun merkingin svipuð
og í hinum fyrri orðtökum.
Menn hafa og vafalaust verið
þeirrar skoðunar, að það væri
fyrirfram ákveðið, hvern dauð-
daga þeir skyldi hljóta — hvort
þeir yrði til dæmis vopndauðir
eða sóttdauðir, færist í ám eða
vötnum, yrði úti o. s. frv. —
Hverjum þeim manni', sem ætlað
var að falla fyrir vopnum, var
ekki til nokkurs hlutar að renna
af hólmi, ef “stundin var kom-
in”, eða hlífa sér í orustu. Hon-
um var ætlað að hníga fyrir ör
eða stáli og komst ekki undan
þeirri ákvörðun forlaganna. —
Hins vegar var þeim, sem ekki'
var ætlað að falla fyrir vopnum,
með öllu þarflaust að hlífa sér
eða fara á hæli í orustu. Hann
varð ekki með vopnum veginn,
hversu mjög sem hann hætti sér
og gekk fram fyrir skjöldu.
örlagatrúin var algeng um öll
Norðurlönd. Og víst er um það,
að í Noregi stóð hún í fullum
blóma á 12. öld. Sést það meðal
annars á eggjunarræðu Sverris
konung^, áður bardagi hófst á
íluvöllum. Segir konungur þar
frá orðræðum bónda nokkurs við
son sinn, áður en hann fer í
hernað.
Bóndi segir: “Hvernig mynd-
ir þú hátta, ef þú kæmir í orustu
og vissir þú það áður, að þar
skyldir þú falla?” — Hinn ungi
maður svarar: “Hvað væri þá
við að sparast, að höggva á tvær
hendur?” — Karl mælti' “Nú
kynni nokkur maður það að
segja þér með sannleik, að þú
skyldir eigi þar falla?” — Pilt-
urinn svarar: “Hvað væri þá að
hlífast við að ganga fram sem
best?” — Karl mælti: “í hverri
orustu, sem þú ert staddur, þá
mun vera annaðhvort, að þú
munt falla eða braut komast, og
ver þú fyrir því djarfur, að alt
er áður skapað. Ekki kemur ó-
feigum í hel, og ekki má feigum
j forða — á flótta er fall verst.”
i ' -------
I
Örlagatrúin var enn í góðu
gildi hér á landi á 13. öld, eða í
það mund, er fróðir menn ætla
að flestar íslendingasögur hafi
verið skrásettar. Kemur það
víða í ljós og þarf ekki það að
rekja.
f Sturlunga sögu kemur og
hið sama í Ijós, m. a. í sambandi
við atburð, sem gerðist nokkuru
fyrir miðja 13. öld.
Þórir jökull Steinfinnsson hét
maður. Hann barðist í liði Sturl-
unga á örlýgsstöðum í Skaga-
firði 1238, er þeir féllu Sighvat-
ur Sturluson og synir hans. —
Þórir var og sakaður um að hafa
drepið mann í Bæjarbardaga. —
Hann var leiddur til höggs eftir
örlýgjsstaða-fund og kvað þá
þessa karlmannlegu og fögru
vísu, áður en hann lagðist undir
höggið:
Upp skalt á kjöl klífa,
köld er sjávar-drífa,
kostaðu huginn at herða,
hér muntu lífit verða.
Skafl beygáttu, skalli,
þó at skúr á þik falli,
ást hafðir þú meyja,
— eitt sinn skal hverr deyja.
í erindi þessu kemur örlaga-
trúin einkum fram í síðasta vísu-
orðinu (“eitt sinn skal hverr
deyja”). Merkingin er svipuð
því að sagt væri: “eigi má feig-
um forða”, eða “eigi má sköpum
renna”. — Þórir jökull hefir frá-
leitt orkt vísuna — að minsta
kosti ekki, er hann lagðist til
höggs á örlygssöðum. Hún er
eldri og virðist bera það með
sér,a ð hún er kveðin á sjó og að
líkindum í sjávarháska. Þórir
mun hafa hugsað sem svo, er
hann sá hvað verða vildi, að nú
væri “stundin komin”, sam-
kvæmt óraskanlegu og sígildu
lögmáli tilverunnar.
Mörg önnur dæmi mætti
nefna, er sýna' berlega, að því
hefir verið trúað, að alt eða flest
væri fyrirfram ákveðið. Svo
var t. d. um kvonfang manna,
gjaforð kvenna o. fl. Nægir í
því sambandi að minna á hina
fögru og skemtilegu viðræðu
þeirra Þingvalla-systra, dætra
Guðmundar gríss. “Hét hvárr-
tveggi Þóra . . . Þær þóttu þá
bestir kvenkostir af ógiftum
konum.” (
Þær höfðu það að venju, syst-
urnar, að þvo léreft sín í öxarár.
Og dag nokurn, er þær voru að
“skemta sér við ána”, fer eldri
systirin að tala um það, hvort
þær muni nú alla æfi sitja í
meydóminum, eða hvort hitt
muni heldur, að þær verði mönn-
um gefnar. Þóra hin yngri tekur
þessu heldur fálega, og telur all-
ar ágizkanir um það óþarfar,
(“því að alt mun ætlað fyrir”,
segir hún, enda uni hún sér all-
vel í föðurgarði. “Svo er og”,
segir hin eldri Þóra, “að hér er
sæmilegt að vera með föður og
móður, en eigi er hér glaðværi
eða svo unaðslegt að vera fyrir
það“. — “Svo er víst”, segir hin
yngri' Þóra, “en eigi er víst að
þú unir þér betur, er þessu
bregður”. — “Nú þá”, segir hin
eldri Þóra, “gerum við okkur hér
af gaman og reynum hugspeki
okkar. Seg mér hvað þú mundir
kjósa, hver maður helst bæði
þín; því að það þykist eg vita,
að eigi munum við allan aldur ó-
giftar heima sitja.” — “Enga
þörf ætla eg á því>” segir hin
Þóra, “því alt mun það ætlað
fyrir og gerir því ekki hugsun
fyrir slíku að bera eða geipa þar
um nokkuð”.—“Nú er það víst,”
segir hin eldri Þóra, “að það er
ákveðið, sem er minna háttar en
forlög manna. En þó vil eg eigi
að síður, að þú segir mér, hvað
þú mundir kjósa, ef fyrir lægi”.
Af þessu er ljóst, að hinar
glæsilegu Þingvalla-systur hafa
trúað því statt og stöðugt, að
alt væri fyrirfram ákveðið,
jafnvel smámunir, og að örlög-
unum yrði ekki þokað um set
— eða fram hjá þeim komist.
—Vísir.
EINAR OG NAUTIÐ
MEÐAN söngþekking var lítil
meðal alls almennings hér
á landi, munu sumir miklir radd-
menn hafa lagt alla stund á það
í söng, að komast sem allra
hæst. Um fegurð var minna
hugsað. — Sumir þeir, sem enn
,eru ofan foldar, munu og vafa-
laust eftir stórkostlegum radd-
mönnum — jafnvel ægilegum —
sem grenjuðu svo hátt og hroða-
lega, að undrun sætti. — Það
voru áreiðanlega “ótrúleg ó-
dæmahljóð”, sem sumir þessara
karla gátu gefið frá sér. Og
þeir voru sannfærðir um, að
þeir bæri af öllum öðrum. Og
mörgum, er á hlýddu, hætti til
þess, að álíta þann bestan, sem
hæst gat farið, án þess að
“springa” á laginu. En við það
óx metnaður hinna fákunnandi
raddmanna og reyndi hver um
sig að verða öðrum meiri í há-
vaðanum og ósköpunum.
Einar hét maður, kendur við
Hvassafell. Mun hann verið hafa
einn hinn mesti' raddmaður
sinnar síðar.
Það bar til á Alþingi 7. júlí.
1723, að “naut gaulaði yfir á
hólmanum, svo undir tók í
gjánni”. Þá var þetta kveðið:
Hrópar tarfur, heyrir Steinn,
hann er gamall í elli;
þriðja vantar undir einn
— Einar á Hvassafelli.
“Einar var söngmaður og
göntuðu menn hann einu sinni
til að hafa tvísöng við mann-
ýgt naut. Það var þá, þegar
Einar sagði til nautsins: Þér
hafið bassan of lágt!
Nautið varð forviða á hljóðum
Einars og það frelsaði menn frá
nautinu. Sumir segja, að það
væri á Alþingi, en sumir á reisu
í Hítardal.”—Vísir.
í stóra-Bretlandi eru 74,680
veitingahús, 25,000 færri en fyr-
ir 30 árum síðan.
VÍNIÐ
VALINKUNNA
Nafntoguðustu vínekrurnar í Canada tilkynna
með ánægju að hið nýja HERMIT PORT og
HERMIT SHERRY eru sambærileg að keim og
krafti við útlend vín að öllu öðru en hinu óhæfilega
verði þeirra. Nú getið þér veitt yður með hverjum
kveldverði fínasta port og bragðbezta sherry að
kostnaðar litlu.
Hermit
Sherry
Concord U J Q WINES Catawba
THE FAMILY WINES F0R ALL THE FAMILY
HermitPortandSherry—26 oz. bottle 60c. Carton of six 26 oz. $3.00
Concord and Cafawba—26 oz. bot. 50c. Carton of six $2.50. 1 gal. jar $2.00
Produced by T. G. Bright & Co., Limited, Niagara Falls
Thia advertiament is not inserted by the Govemment Liquor Control Commission. The
Commission is not responsible for atatements made as to quality of products advertised.
Gúðbjörg Stefansdottir
Garði
F. 30. maí 1863—D. 17. okt. 1937
Yfir kaldavermslulindir líður
líksöngsbylgja, mild og kveðjuheit.
Gröfin hljóða hinstu værðir býður
holdi þreyttu í vígðum dánarreit.
Nemi staðar, kveðjuklökkva hljóðir
komumenn, og lúti höfði þar,
sem að burt er borm öldruð móðir
bænum frá, er starfið helgað var.
Langur dagur starfs og stórra dáða
styrkinn tók — og greiddi verkalaun
minni en skyldi. Mun því ei til náða
mál að ganga og fagna efstu raun.
Veik þú máttir ganga heil að hildi
hálfa öld, og stundum verjuber,
og að halda hátt á björtum skildi
hlífa hverju því, sem göfugt er.
Sókn og vörn er æfi allra manna
á þar togast rökin sterk og veik.
Munu allir, er þig kendu sanna,
að með virðing gekstu heil frá leik.
Hún, sem hverri' orkueining varði
einum málstað duga: vera sönn.
Borin heiman er úr Garði að garði
grafar til, um haustsins hvítu fönn.
28—10—37.
Sonarkveðja. Sól að viði gengur,
söknuð mildan flytur geisli hver.
Öldruð móðir. — Engin þjáning lengur.
Eilífð kallar. Drottinn fylgir þér.
Arnþór Árnason
All-Canadian victory for pupils of
DOMINION BUSINESS
COLLEGE at Toronto Exhibition
Pupils of the DOMINION BUSINESS COLLEGE,
Winnipeg, were awarded FIRST PLACE in both
Novice and Open School Championship Divisions of
the Annual Typing Competition.
Miss GWYNETH BELYEA won first place
and silver cup for highest speed in open
school championship with net speed of 92
words a minute..
Mr. GUSTAVE STOVE won first place and
silver cup for highest speed in Novice Sec-
tion of typing contest. His net speed was
76 words a minute.
Miss HELEN BRIX, another D. B. C. pupil,
won second place for accuracy in the novice
division!
Miss DOROTHY MAXWELL, a D. B. C.
student, came fourth in the open school
championship section!
The Dominion sent four pupils to Toronto
and they won two firsts, a second and a
fourth place!
The contest officials announced at the Coliseum before an
audience of 9,000 people that the Dominion Business
College, Winnipeg, had the best showing of any cojn-
mercial school in the competition!
There were 107 contestants!
ENROL NOW
DOMINION
BUSINESSCOLLEGE
WINNIPEG
FOUR SCHOOLS: THE MALL—
ST. JAMES — ST. JOHN’S — ELMWOOD