Heimskringla - 22.06.1938, Blaðsíða 6

6. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 22. JÚNÍ 1938
Goðaborg
Saga þýdd úr ensku af séra E. J. Melan
L
“Þvílíkt hár! Þvílík augu! Þvílíkur litar-
háttur! Þú mátt hlægja að því ef þú vilt,
Whittemore, en eg gæti unnið eið að því, að hún
var sú fegursta stúlka, sem eg hefi nokkuru
sinni á æfi minni séð.”
Listamannsáhuginn leiftraði í hinu kven-
lega andliti Gregsons, er hann horfði yfir borðið
á Whittemore og kveikti sér í vindlingi.
“Hún lét ekki svo lítið að líta við mér, þeg-
ar eg glápti á hana,” bætti hann við. “Eg gat
ekki að því gert að stara á hana, það veit sá
sem alt veit, að eg skal gera af henni mynd á
alt titilblaðið í tímaritinu hans Burkes. Burkes
vill ekkert nema myndir af fallegum stúlkum á
kápuna á tímaritinu. En að hverjum skollanum
ert þú að hlægja?”
“Ekki að þessu sérstaka tilfelli, Tom,” sagði
Whittemore í afsökunarrómi. En eg var að
furða mig á------■” Hann starði hugsandi í
kringum sig áMirjúfa vegginn í kofanum, sem
lýstur var upp af steinolíulampa, sem hékk
niður úr einum skammbitanum, og hann blístr-
aði lágt.
“Eg var að furða mig,” bætti hann við,
“hvort þú kæmir nokkurn tíma á þann stað, sem
þú sæir ekki einhverja þá fallegustu, sem til
er. Hin síðasta var í Rio Piedras, eða var það
ekki? Spönsk blómarós, eða var hún kyn-
blendingur? Eg held eg eigi bréfið þitt ennþá,
og skal lesa þér það á morgun. Mig furðar
ekkert á því. Þær eru fagrar þarna í Porto
Rico, en eg hélt ekki, að þú gætir fundið neina
hér úti í auðninni.”
“Hún ber langt af þeim öllum,” svaraði
listamaðurinn og sópaði öskunni burt af vindl-
ingnum sínum.
“Jafnvel af Valencíu stúlkunni, eða hvað?”
Philip Whittemore sagði þetta hlægjandi
og hallaði sér yfir borðið, hið fagra andlit hans
var útitekið af snjó og vindi, eins og eirlitað í
lampaljósinu. Gregson var þvert á móti. Hann
var fullur að vöngum og sléttur, handsmár og
grannvaxinn, næstum kvenlegur, þar sem hann
hallaðist fram á borðið sín megin, og eitthvað
í tuttugasta skiftið þetta kvöld réttu þeir hvor
öðrum hendina.
“Þú hefir þá ekki gleymt Valencíu, eða
hvað?” sagði listamaðurinn glaðlega, “En ham-
ingjan góða! Hvað mér þykir vænt um að sjá
þig aftur, Phil. Mér finst það vera heill manns-
aldur síðan við skemtum okkur saman, en samt
eru það aðeins þrjú ár síðan við komum frá
Suður-Ameríku. Valencía! Getum við nokkru
sinni gleymt því? Þegar Burke neitaði mér í
fyrsta skifti núna fyrir skemstu sagði hann:
“Tom, myndir þínar sýna að þú ert orðinn
þreyttur.” Eg hugsaði um Valencíu og varð grip
inn af slíkri heimþrá eftir hinum liðnu stund-
um, þegar þú og eg höfðum næstum komið
stjórnarbyltingu af stað, og höfðum næstum
mist lífið, að eg var eins og utan við mig um
tíma. Hamingjan góða! Skyldi eg ekki muna
eftir því? Þú braust út, en eg komst í burtu
með hjálp fallegrar stúlku.”.
“Og fyrir hugrekki þitt,” sagði Whittemore
hlægjandi og tók þétt um hendi hins. Þá sann-
færðist eg um, að þú værir sá hugrakkasti mað-
ur, sem til væri, Greggy. Heyrðir þú nokkurn-
tíma hvað varð um Donna Isabella?”
“Hún birtist tvisvar í Burkes tímaritinu,
einu sinni eins og Gyðja hinna suðrænu lýð-
velda, og því næst sem Stúlkan frá Valencía.Hún
giftist svo stórbónda einum frá Barabobo og
hefi eg heyrt að þau séu hamingjusöm.”
“Það er eins og mig minni, að þær væru
fleiri einhverstaðar,” sagði Whittemore í
spaugi. “Það var stúlka í Rio, sem þú sagðir að
gerði þig vellauðugan ef hún fengist til að láta
þig mála sig, og maðurinn hennar var orðinn
svo reiður að hann ætlaði að leggja þig í gegn,
er þú sagðir henni þetta. Eg skýrði það fyrir
honum, að þú værir ungur og meinlaus, og svo-
lítið ruglaður í kollinum---”
“Þú skýrðir það fyrir honum með hnefan-
um,” sagði Gregson hlægjandi. “Hamingjan
góða! Þvílíkt högg! Eg sé hnífinn núna. Eg
var rétt að byrja á bænum mínum, þegar þú
slóst hann — og hann um koll, og það var hon-
um mátulegt. Eg sagði ekkert Ijótt. Eg
spurði hana bara á þeirri beztu spönsku, sem eg
kunni hvort hún vildi sitja fyrir á meðan eg
málaði hana, og því í fjáranum átti hann að
móðgast út af því? Og hún var fögur.”
“Auðvitað,” sagði Whittemore. “Ef eg man
rétt var hún sú fegursta, sem þú hafðir nokk-
urntíma séð. Og síðar sást þú aðrar tugum
saman, hverja annari fríðari.”
“Þær eru lífibrauð mitt,” sagði Gregson
með meiri alvöru, en hingað til. Þær eru það
eina sem eg get málað vel. Eg held að sá rit-
stjóri væri ruglaður sem bæði mig um mynd, án
þess að hafa fallega stúlku á myndinni. Guð
blessi þær! Eg vona að eg sjái þær um alla
eilífð. Þegar eg þekki ekki kvenlega fegurð
lengur, þá er bezt eg deyi.”
“Og þú vilt alt af sjá þær fríðari og fríð-
ari.”
“Það er mér alveg nauðsynlegt. Ef eitt-
hvað vantar upp á, eins og Donnu Isabellu vant-
aði roðann þá hugsa eg mér þetta sé þar og
myndin er fullkomin! En þessi, sem eg sá í
kvöld, er fullkomin! Og nú vil eg fá að vita
hver hún er.”—“Hvar hana er að finna og hvort
hún vill láta mála af sér mynd handa Burke,
tvær, þrjár aðrar myndir og svo fyrir hina ár-
legu sölu,” bætti Whittemore við. “Er það
ekki meiningin?”
“Nákvæmlega. Þú ert þeirri gáfu gæddur
að hitta naglann á höfuðið, Phil.”
“Og Burke sagði þér að fá þér hvíld.”
Gregson rétti fram vindlingana.
“Já Burke er góðlynd, skáldlega sinnuð
sál, sem hefir viðbjóð á köngulóm, snákum og
skýjakljúfum. Hann sagði við mig: “Greggy,
farðu út í sveitina á einhvem kyrlátan stað, og
gleymdu öllu nema fötunum þínum og fáeinum
bjórkössum, og dveldu þar eins og hálfsmánað-
ar til mánaðar tíma. Hvíld! Náttúran! Bjór!
Hugsaðu þér þvílíka uppástungu, Phil, þegar
mig var að dreyma um Valencíu og Donnu Isa-
bellu, og staði þar sem náttúran er eins og
hún hafi drukkið sætt vín alla æfi. Svei mér
þá ef bréfið þitt kom ekki á réttum tíma!”
“Og eg sagði þér nú fremur lítið í bréfinu,”
mælti Philip og reis á fætur og gekk órólegur
fram og aftur um gólfið. “Eg lofaði þér tæki-
færi til æfintýra og hvatti þig til að heimsækja
mig, ef þú gætir. Og hvers vegna? Vegna
þess-----”
Hann sneri sér snögt við og leit á Gregson
yfir borðið.
“Mig langaði til að þú kæmir, vegna þess,
að það sem kom fyrir þarna í Valencíu og í Rio
eru smámunir saman borið við það sem hér
gengur á — og eg þarfnast hjálpar. Skilurðu
það ? Þetta er ekkert spaug í þetta sinnið. Eg
spila einn á móti mörgum og er að tapa spilinu,
og eg hefi aldrei fyr verið eins hjálparþurfi og
nú; eg þarf manns með hugrekki, bardaga-
manns. Þessvegna bað eg þig, að koma.”
Gregson greiddi hárið frá augunum og stóð
upp.
Hann var höfði lægri en félagi hans og
næstum því veiklulegur að vexti og byggingu.
En það var eitthvað í hinum köldu grábláu aug-
um hans, og einkennilegur hörkusvipur á hök-
unni, er neyddi menn til að líta á hann tvisvar,
áður en þeir dæmdu hann aumingja. Hinir
grönnu fingur hans lukust eins og stálviðjar
um hönd Philips.
“Nú hefir þú komist að vindinum, Phil,”
hrópaði hann. “Eg hefi beðið hér eins þolin-
móður og Job, eða eins og Bobby litli Tuckett,
ef þú manst eftir honum, sem byrjaði fyrir sjö
árum síðan að biðla til Minnie Sheldon og gift-
ist henni daginn eftir að eg fékk bréfið þitt.
Eg reyndi að lesa milli línanna og mistókst það
gersamlega. Eg braut heilann um þetta alla
leið frá Le Pas, og er jafnnær. Þú kallaðir mig.
Eg kom. Hvað stendur til?”
“Það lætur nú hálf hemiskulega í eyrum —
í fyrstu, Greggy,” sagði Philip hlægjandi um
leið og hann kveikti í pípunni sinni. “Það mun
koma óþægilega við hinar fagurfræðilegu til-
finningar þínar. Sjáðu þarna!”
Hann greip í handlegg vinar síns og leiddi
hann að dyrunum. Hinn kaldi norðlægi him-
inn var glitrandi af stjörnum. Bjálkakofinn sem
var hálfgrafinn í gróðri, er hafði klifrað upp
bjálkana um sumarið, stóð á hæðarbrún einni,
eru slíkar hæðir nefndar fjöll þar norðurfrá.
Inn í þeitta norður teygðust og breiddust tak-
markalausar auðnir, sveipaðar hvítri og grárri
móðu, þar sem grenitoppamir risu upp fyrir
neðan þá, en svartir í fjarska. Einhverstaðar
úr þeim fjarska heyrðist hin lága grátekki-
þrungna og tilbreytingarlausa rödd brimbylgj-
unnar við ströndina. Philip lagði aðra höndina
á öxl Gregsons, en benti með hinni út í fjarsk-
ann andspænis þeim.
“Það er ekki langt héðan að íshafinu,
Greggy,” sagði hann. “Sjáðu ljósið þarna úti,
það er eins og bál sem er að falla í fölskva aðra
stundina, en blossar svo upp hina. Minnir það
þig ekki á nóttina góðu, er við sluppum frá
Carabobo, þegar Donna Isabella benti okkur á
leiðina, og tunglið var að koma upp undan
fjallabrúnunum eins og viti til að vísa okkur
leið ? Þetta er ekki tunglið. Þetta eru norður-
ljós. Þú getur heyrt ölduniðinn frá flóanum,
þarna niðri í frá, og ef þú ert lyktnæmur finnur
þú lyktina af ísjöklunum. Þama er Churchill
vígið sofandi eins og örskotslengd frá brúninni
hérna. Ekkert nema Hudsonflóa-búðir, Indíána-
flokkar og veiðimenn eru hér á milli okkar og
menningarinnar, sem er eitthvað um fjögur
hundruð mílur í burtu. Þetta virðist friðsamt
og rólegt land? Er ekki svo? En eitthvað í
sambandi við þetta land hrífur þig og kemur
þér til að ætla, að þetta sé dýrðlegasta og æðsta
land tilverunnar og hið mesta. Hlustaðu! —
Heyrirðu Indíána hundana spangóla niður við
Churchill! Það er frumröddin í þessu landi,
úlfsrödd auðnarinnar. Jafnvel brimgnýrinn
við ströndina er blandaður henni, vegna þess,
að hann talar um leyndardóma í staðinn fyrir
sögulegar minningar. Hann segir frá því, sem
maðurinn veit ekki, á máli sem hann skilur ekki.
Þú ert fagurfræðingur, Greggy og hlýtur að
finna þetta.”
“Já,” svaraði Gregson, “en hvem skollann
átt þú við með þessu?”
“Eg er að komast að því í ró og næði. Eg
ætla nú að segja þér hversvegna eg bað þig
um að koma hingað. Eg hika samt við að gera
það. Það virðist næstum því grimd, er maður
tekur með í reikninginn hina heimspekilegu
fegurðar hugsjón þína, að hrífa þig frá henni,
frá hinum skuggum sveipaða leyndardóm þama
norðurfrá, frá Donnu Isabellu og fagureygðum
konum og sýna þér — fisk.”
“Fisk!”
“Já, fisk.”
Gregson kveikti sér í nýjum vindlingi og á
þann hátt að ljósið skein á andlit félaga
hans rétt sem snöggvast.
“Sjáðu nú til,” mælti hann óðamála. “Þú
hefir ekki fengið mig hingað til þess að fiska?”
“Já — og nei,” svaraði Philip, “en þótt
svo væri-----”
Hann greip aftur um handlegg Gregsons
og fann hann það á átakinu að hér var lengur
ekkert spaug á ferðum.
“Manstu hvað vakti uppreisnina í Hon-
duras aðra vikuna eftir að við komum til Puerto
Barrios, Greggy? Það var stúlka, var það
ekki?”
“Já, og hún var alt annað en fögur.”
“Það var ennþá minna en stúlka,” bætti
Philip við. “Þetta var svona á því leiksviði:
Svalir í skuggum pálmanna í Ceiba. Belige
forseti er að drekka vín með frænku sinni,
kærustu O’Kelly Bonilla hershöfðingja, sem er
írskur í aðra ættina, en suður-amerískur í hina,
yfirmaður hersins og perluvinur forsetans. Rétt
þegar forsetinn er þarna einn með frænku
sinni nær hann sér í koss. O’Kelly kemur að í
þessu og sér alt saman. Frá því augnabliki
snýst vinátta hans til forsetans upp í afbrýðis-
semi og hatur. Innan þriggja vikna hefir hann
komið uppreisn af stað, sigrað stjómarliðið,
rekið forsetann úr landi, komið Nicaragua inn
í deiluna og komið að ströndum landsins þrem-
ur frönskum, tveimur þýzkum og tveimur
amerískum herskipum. Sex vikum eftir vín-
drykkjuna er hann orðinn forseti lýðveldisins.
Og þetta varð alt saman út af einuih kossi. Ef
einn koss getur komið uppreisn af stað, steypt
forseta af stóli og stjórn í heilu ríki, hvað held-
ur þú að fiskur geti þá gert?”
“Mér þykir þetta merkilegt,” sagði Greg-
son, “sé einhver rúsína í þessari sögu, þá bless-
aður komdu með hana. Eg viðurkenni að mögu-
leikar fisksins hljóta að vera takmarkalausir.
Haltu áfram!”
II.
Dálilta stund stóðu hinir tveir menn þegj-
andi og hlustuðu á öldugjálfrið á bak við svörtu
skógarröndina. Þá fór Philip með gest sinn
aftur inn í kofann.
Inni í kofanum leit Gregson framan í vin
sinn og sá í svip hans það, sem hann hafði ekki
séð þar áður. í kring um munninn voru hörku
drættir og eirðarleysi í augunum, en allur svip-
urinn bar vott um niðurbælda tilfinningu. Hann
hafði næma eftirtekt og vissi því að þetta hafði
eigi sést ájður en þeir fóru út. Gleðin yfir sam-
fundum, eftir tveggja ára aðskilnað hafði um
stutta stund komið honum til að gleyma vand-
ræðunum, er hann sá að íþyngdu vini sínum og
birtust nú í svip hans og látbragði. Hann
mundi nú eftir mynd, sem hann eitt sinn hafði
dregið af Whittemore, eins og hann mundi eftir
honum. Það var mynd af hinum heilbrigða, ró-
lega og ómótstæðilega Whittemore, er brosti að
hættunni, hló hjartanlega að öllum vandræðumf
ætíð tilbúinn að berjast í mestu vinsemd. Hann
hafði teiknað slíka mynd fyrir Burke og nefnt
hana “Bardaga maðurinn”. Burke hafði sett
það út á myndina, að hann brosti, en Gregson
þekti fyrirmyndina. Það var Whittemore.
Nú var breyting á orðin. Hann var harð-
ari í andliti. Hann sá nú að kátina Philips
hafði ekki verið nema svolítið endurskin frá
liðinni tíð, að sú tíð og æskugleðin var horfin.
Þessi tvö ár höfðu valdið breytingum í lífi hans,
sem Gregson voru óskiljanlegar, og spurði hann
nú sjálfan sig, hvort það væri ástæðan fyrir
því, að allan þennan tíma hafði hann ekkert
bréf fengið frá þessum gamla skólabróður sín-
um.
Þeir höfðu sézt sitt hvoru megin við borðið,
og nú dró Philip upp dálítinn bréfastranga úr
innri vasa sínum, úr stranganum tók hann svo
landabréf, sem hann breiddi á borðið.
“Já, hér eru möguleikar og meira en það,
Greggy,” sagði hann. “Eg fékk þig ekki hingað
til að berjast við loft og tunglsskin. Og eg hefi
lofað þér bardaga. Hefir þú nokkurntíma séð
rottu í gildru og rottuhund bíða fyrir framan
grindina, eftir því að gildran sé opnuð? Ljóm-
andi skemtilegt fy'rir rottuna, er það ekki? En
þegar nú vill svo til að rottan er maður-”
“Eg hélt það væri fiskur,” sagði Gregson
blíðlega. “Bráðum segir þú að það sé stúlka
í gildrunni eða á færinu---”
“Enda þótt eg segði það?” mælti Philip og
horfði fast á hann. Ef eg segði að það væri
stúlka í þessari gildru — kona, ekki ein heldur
tugir og hundruð þeirra. Hvað segðirðu um
það, Greggy?”
“Eg mundi segja að það yrði dæmafá vand-
ræði.”
“Það er það líka. Hin dæmafáustu vandræði
þessarar tegundar, sem þú hefir nokkru sinni
heyrt, Greggy. Þetta verður einkennileg bar-
daga aðferð, og vel má vera að þú og eg hverfum
í einhverri hríðinni. Við erum bara tveir og
stöndum á móti andstæðingum, sem eru svo
sterkir, að einar sex suður-amerískar uppreisn-
ir, eru samanbornar við þá, rétt eins og þrjátíu
aurar. Ennfremur getur verið að þessi barátta
verið háð á röngum stað. Þar sem vissir menn
reisa ófrið af sömu ástæðum og Helena
fagra hleypti af stokkunum öðrum ófriði fyrir
nokkrum öldum síðan. Sjáðu til------”
Hann sneri landabréfinu að Gregson og
benti með fingrinum.
“Sérðu þessa rauðu línu? Það er nýja
Hudson-flóa járnbrautin. Hún er komin langt
fram hjá Le Pas nú, og gert er ráð fyrir að
ljúka við hana næsta vor. Það er dásamlegasta
járnbrautarlagning á þessu meginlandi. Dá-
samleg vegna þess hve lengi hún hefir verið
vanrækt. Um hundrað miljónir manna hafa
vegna svefns, eigi áttað sig á hinu feykilega
gildi hennar, og eru nú rétt að vakna. Þessi
vegur, sem liggur yfir fjögur hundruð mílur af
eyðilandi, er nú að opna dyrnar að landi, sem er
eins stórt og hálf Bandaríkin. Og þarna verða
unnin meiri málmar og námuauður á næstu
fimtíu árum, en nokkurntíma fæst frá Yukon
eða Alaska. Járnbraut þessi styttir leiðina
frá Montreal, Duluth, Chicago og miðvestur-
landinu til Liverpool og annara hafna í Evrópu
um þúsund mílur. Það þýðir það, að siglingar
hefjast um Hudson-flóann og borgir rísa upp á
ströndum hans og tröllauknar stálmyllur norð-
ur við heimskautabaug, þar sem nóg er af kol-
um og járni til að fullnægja heiminum í hundr-
uð ára. En þetta er aðeins lítill hluti þess, sem
járnbraut þessi þýðir. Fyrir tveim árum síðan,
þá bauð eg þér að vera með mér í þessu æfin-
týri. Eg fór norður til að leita að tækifærum.
Mig dreymdi þá ekki um------”
Whittemore þagnaði og gamla glampanum
brá yfir andlit hans.
“Mig dreymdi þá ekki um að eg myndi
koma því af stað, sem eg nú ætla að segja þér
frá. Eg fylgdi leið þeirri, sem hin fyrirhugaða
járnbraut átti að fylgja, og sá mig um eftir
tækifærum. Alt Canada var sofandi, eða beindi
áhuga sínum að vesturfylkjunum, og því hafði
eg engan keppinaut. Eg var aleinn vestur af
hinni fyrirhuguðu járnbraut. Að austanverðu
hennar höfðu útsendur einhverra stálfélaga
náð tangarhaldi á járnfjöllum og kolanámufé-
lög höfðu náð kolalögum. Eg dvaldi sex mán-
uði meðal Indíána, Frakka og kynblendinga.
Eg bjó hjá þeim, veiddi og lagði snörur með
þeim, þá lærði eg dálítið í Indíánamáli og
frönsku. Mér féll þetta líf vel og gerðist norð-
urbúi af heilum huga, þótt margt vantaði upp
á reynslu og þekkingu til þess að geta verið
það. Klúbbar, dansleikir og stórborgir voru nú
ekkert nema minningar einar. Þú veist hvað
andstyggilegir mér þóttu klúbbar, dansleikir og
stórborgir, þótt eg hafi laðast af öllu þessu,
rétt eins og mér fyndist að það endurgyldi mér
með rentum innleggið. Hér norðurfrá óx hatur
mitt á þessum stofnunum og eg var algerlega
hamingjusamur. Og þá--------”
Hann hafði brotið saman landabréfið og
tók nú annað upp. Það var teiknað með rit-
blýi.
“Og þá, Greggy,” bætti hann við og slétti
úr uppdrættinum, “fann eg tækifærið mitt. Það
hljóp næstum alveg upp í fangið á mér. Það
kom mér í hug um hánótt, þar sem eg sat við
eldinn. Mér fanst eins og eg hefði gengið fram
á gullnámu. Og eg furðaði mig á því hvers-
vegna svona margir heimskingjar værú til í
heiminum. Líttu nú á þennan uppdrátt, Gregy.
Hvað sérðu?
Greggy hafði hlustað á hann eins og
þrumu lostinn. Hann hældi sér af því, að fátt
gæti komið sér til að bregða, og að hann léti
eigi á sjá, hvað sem fyrir kæmi, en nú gat hann
ekki dulið áhuga sinn. Hann hélt á vindlingnum
milli fingranna og mundi ekki eftir að kvekja í
honum, og þrá starði á félaga sinn. Eitthvað
sem Whittemore hafði ekki ennþá sagt hreif
hann. Nú leit hann á uppdráttinn.