Heimskringla - 08.11.1939, Page 1

LIV. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 8. NÓV. 1939
NÚMER 6.
HELZTU FRETTIR
Heiðraðir fyrir þessu, gefur það ofurljóst
Lr. Sig. Júl. Jóhannesson og kynna-
:• Magnus Ljarnason soguskald, Hitler sé að baki þessu> er að
hafa verið sæmdir Riddarakrossi Holland hefir löggilt herlög í
fálkaorðunnar af íslandsstjórn landinu og er að búa sig til
°g Danakonungi. Dr. Rögnvaldi
Péturssyni, forseta Þjóðræknis-
lélagsins bárust orðurnar í byrj-
unn þessarar viku til afhend-
ingar.
City of Flint
Ui' helju heimt
Síðast liðinn föstudag sigldi
bandaríska skipið City of Flint
varnar á landamærunum. Belgía
er einnig að því.
Það hefir verið talað um að
Hollendingar muni hleypa flóði
yfir nokkurn austurhluta lands-
ins. En það er ekki sjáanlegt, að
það geti komið að svo skjótum
notum, að Hitler geti ekki áður
verið kominn inn í landið ætli
hann sér það. Með því væri auk
þess talsvert af góðu landi eyði-
lnn á Höfn í Haugasundi í Nor-, lagt.
egi. Kom það frá Murmansk og En jafnvel þó Hitler geti troð-
var á leið til Þýzkalands. Eins |ið þessar þjóðir undir fótum sér,
°& menn muna, stálu Þjóðverj-j er hann ekki neitt nær því að
an skipinu fyrir nokkru út á sigrast á Frökkum eða Englend-
rnmsjó, en vissu ekki hvað gera ingum fyrir því. Hann er að
*kyldi við þýfið og fóru því til, vísu nær Englandi með loft og
hafnar í hlutlausu landi (Mur- jsjóher sinn. En flýtir það nokk-
mansk í Rússlandi). En Rúss- uð að koma Bretlandi á kné?
inn vildi ekki láta á sannast, að Hann heldur ef til vill að það
hann væri ekki hlutlaus, skaut j verði á svipstundu gert. En
skipshöfninni í tugthús fyrst, | hvernig er með leifturstríðið
fn lét hana síðar lausa. Forðaði hans á vesturvígstöðvunum ?
Hitt er heldur ekki ómögu-
legt, að Frökkum og Bretum
verði einhvers staðar á leið Hitl-
ers inn í Belgíu og Holland að
mæta.
Og það má Hitler einnig vita,
að hann hefir ekki það gott af
þessum löndum og Norðurlönd-
um, sem hann nú hefir, stígi
hann þetta spor og troði hann á
rétti fleiri þjóða en hann hefir
gert. Öll þessi lönd munu þá
leggjast á sveif með bandaþjóð-
unum- og fara í stríðið á móti
Hitler með þeim og kreppi ögn
gert
hefir verið ennþá.
Um undirtektir þessa nýja
friðarmáls hjá stríðsþjóðunum,
er ekki kunnugt þegar þetta er
skrifað.
hún og skipið sér þá þaðan og
ætlaði til Þýzkalands. f Hauga-
sundi kom það við, en Norðmenn
tóku skipið, því friðhelgi átti
hað þar enga eftir alþjóðalögum.
Þjóðverjarnir á skipinu voru
hneptir í varðhald, en banda-
flshu skipshöfninni afhent skip-
Mun það nú komið á leið til
Lnglands.
Eins og geta má nærri eru
jóðverjar gramir Norðmönnum
fyrir þetta. En þeim var einn
h°sturinn að breyta eins og
h''ir gerðu. Eftir alþjóðalögum |
j^nga hernumin skip koma inn á | meira að Þýzkalandi, en
nfnir, standi sérstaklega á fyrir
heim, SVo sem vatns- eða eldi-
'úðarleysi eða sé maður veikur.
lsÖkunin sem Þjóðverjar á
shipinu færðu fram fyrir komu
Slnni, var að einn af bandarísku
shipsmönnunum hefði verið veik-
Ur- En það reyndist nú alt ann-
Þessi sjúki náungi var for-
lnSi samtaka, sem bandaríkja-
Fjörkippur í flugbáta-
smíði í Canada
Flugbátasmíði í Canada er
Ulennirnir höfðu í huga að gera i hráung. En þessMðnaður er
5«ti Þjóðverjunum sem á skip-|með stríðinu að færast mikið í
aukana. Herflugskip þarf að
smíða og í mesta flýti einnig,
bæði fyrir landið sjálft og flug-
jhn voru og taka það af þeim.
Joðverjarnir munu hafa verið
Unin að fá nóg af þessu öllu. Og
. ar seni þeim mun ekki hafa lit-
lsf á að eiga að sigla um Norð-
UrsJóinn, fram hjá brezka flot-
annm þar, hafa þeir tekið þetta
rao, að gefast upp. Auðvitað
Segja þeir Hitler aðra sögu.
^olland og Belgía æskja
liðar — óttast Hitler
1 SVO miklu skyndi að öllum
a óvart, sendu Leopold Bel-
j lu^°nungur og Vilhelmína Hol-
^ndsdrotning í gær stríðsþjóð-
, num skeyti og æskja þess að
^861* semji frið. Bjóðast konung-
r °g drotning til að vera milli-
°ngumenn, ef friðar sé kostur.
u Hvernig á þessari friðaráskor-
hv S*en<^ur Vlta menn ekki, nema
b »? ýnisir halda fram, að Hitler
a 1 skrifað þeim og krafist al-
- hlutleysis af Hollandi og
,• glu á hverju sem gengur
nvel þó hann fari með her
nn yfir þessi lönd.
ag ?nun^ur og drotning neita
Ul>tVl*u að hau hafi fengið nokk-
jjei saeyti og Þjóðverjar láta sem
u lr Vltl ekkert um þessa íhlut-
Pessara landa um frið.
Se 11 hað sé nokkuð annað
þe? rekur Holland og Belgíu til
Og Sa’ er elíl<i hægt að hugsa sér.
a þau gera enga aðra grein
flota Breta og Frakka.
Ófriðarhorfurnar í Evrópu
fyrir einu eða tveimur árum síð-
an, urðu til þess, að iðnaður af
þessu tæi óx hér ört. Árið 1937
voru hér 8 iðnaðarhús, er að
flugbátasmíði unnu. Árið 1938
voru þau orðin 13. Féð sem í
iðnaðinum lá 1937 nam $2,836,-
836, en 1938 var það $8,641,790.
Árið 1937 voru 105 flugvélar
smíðaðar, en 1938 voru þær 282.
Canadastjórn, sem ant var um
að efla flugflota sinn (R®yal
Canadian Air Force), lét smíða
nokkuð af skipum, en svo komu
til Canada pantanir frá Bret-
landi til að byrja með, eða til
prófs, fyrir sprengju-flugbátum
(bombers), er námu $10,000,000.
Þessar pantanir sem sex fé-
lög hér tóku að sér að afgreiða,
reyndust tímabær undirstaða
þessa iðnaðar. Félögin sem
smíðina hlutu, voru þessi: Can-
adian Vickers Ltd. Fairchild Air-
craft Ltd., Canadian Car and
Foundry Ltd., Fleet Aircraft
Ltd., Ottawa Car Manufacturing
Co. Ltd., og National Steel Car
Corp. Fengu þessi félög því
heilt ár- til að búa sig undir stór-
fengilegri framleiðslu í þessari
grein og eru því nú reiðubúin
fyrir þann mikla iðnrekstur,
sem óumflýjanlegur virðist.
Þessi áminstu 6 félög samein-
uðust um framleiðsluna og gera
því sitt verkið hver áð smíðinni.
En svo reistu þau sér iðnaðar-
stofnun til þess að setja vélarn-
ar saman. Fyrítu flugskipin
sem voru pöntuð, voru af gerð
þeirri er Handley Page Hamp-
dens er nefnd; eru það stór skip
með tveimur vélum og geta flog-
ið langa áfanga. En við fleiri
gerðum af skipum er síðar búist,
Með eins mörgum öðrum fé-
lögum eða fleirum nú byrjuðum
að smíða flugskip, er hér útlit
fyrir að mikil efling þessa iðn-
aðar sé í vændum. Pantanir
bæði frá Canada stjórn og
bandaþjóðum stríðsins streyma
til félaganna.
King og Manion karpa
Fyrir nokkru brá dr. R. J.
Manion, foringi íhaldsmanna
King og stjórn hans um, að starf
hennar og athafnir margar í
þágu stríðsmála, stjórnuðust um
of af flokksfylgi. King hefði
lofað því í síðustu kosningum
að láta það verða eitt af starfi
sínu, að uppræta það. Á því var
ekki varþörf, en svo nauðsynlegt
sem það var fyrir tveimur eða
þremur árum, væri þess þó enn
meiri þörf á stríðstímum. En
þrátt fyrir þetta hefði hið gagn-
stæða sýnt sig í mörgu af því er
stjórnin hefði hafst að síðan
stríðsmálin fóru fyrir alvöru að
koma til sögu. Þessari gagn-
rýni svaraði King með því, að ef
andstæðingur hans benti á á-
kveðin dæmi til sönnunar máli
sínu, skyldi hafin rannsókn. —
Mun það hafa átt að kveða að-
finslur Manions niður. Litu
liberal-blöð og á þær sem all-
óþarfar, en kváðu Manion hafa
tækifæri að sækja þetta mál á
komandi þingi.
En Manion hefir ekki dregið
að svara King. í blöðunum s. 1.
laugardag, heldur hann máli
sínu fram sem áður og kveðst
ekki hafa verið að heimta rann-
sókn. Hann telur slíkt ekki til
nokkurs hlutar og vitnar þar um
í rannsóknina í Bren-byssumál-
inu. Telur hann stjórnina hafa
verið þar staðna að því, að um-
buna flokksmönnum, en Hahn og
vinir hans haldi eftir sem áður
áfram starfi fyrir stjórnina. —
Það sem Manion krefst, er að
flokksfylgið eins og í þessu komi
fram, sé tafarlaust lagt niður.
Dæmin af því og kvartanirnar
berist sér úr öllum áttum, að svo
líti út sem enginn annar sé til
greina tekin við nokkurt starf,
er fyrir stjórnina er á síðustu
mánuðum af hendi leyst, sem
ekki sé hennar flokksmaður.
Dr. Manion krefst þess á ný
að á meðan á stríðinu standi, sé
í veitingum verka stjórnarinnar
hæfileiki manna tekinn til greina
til að leysa verkin af hendi, en
ekki flokks- eða vildar-vinátta.
Hann kennir King ekki fremur
en flokki hans um þetta, en
telur það í hans umsjá, að láta
það ekki viðgangast.
Molotoff og stríðsmálin
Síðast liðinn mánudag hélt
Molotoff, utanríkismálaráðherra
Rússa ræðu á þingi því, er stend-
ur yfir í Moskva í tilefni af 22
ára afmæli rússnesku byltingai-
innar og sigurs kommúnismans.
í ræðunni skorar hann á brezka
og frakkneska verkamenn, að
rísa upp á móti stríðinu, sem
háð sé af hálfu auðkýfinga
þessara þjóða og haldið sé áfram
til þess að hækka í vasa þeirra.
Bandaríkin skammaði hann fyr-
ir að verma hendur sínar við eld
stríðsins, með því að afnema
bánnlögin á vopnasölu til banda-
þjóðanna.
Rússa sagði hann fara sínu
fram í stríðsmálunum. Vilji
þeirra væri ekki að það útbreidd-
ist. Af framkomu Breta og
Frakka á Balkan-skaganum
dæmdi hann að þeir ætluðu að
leggja hann undir sig. En það
gæti samt skeð að Rússar trufl-
uðu ögn reikninginn þar. Breta
sagði hann kúga Indverja og
Araba.
Á Þýzkaland mintist hann
ekki. En að 'Hitlar sé eini
elskulegi maðurinn í heiminum,
mun margur dæma af þessari
ræðu hans.
SAMANDREGNAR
F R É T T I R
Af stríðinu á vesturvígstöðv-
unum er lítið að frétta s. 1. viku.
Skærur hafa verið í byrjun þessa
viku í nánd við stað þann er For-
bach heitir, en við þær hefir ekk-
ert unnist á. Fyrir helgina flugu |
29 þýzk loftför inn í fremur af-1
skekt þorp á Frakklandi. Á móti
þeim tóku 9 frönsk varnarflug-
skip og skutu 9 af þýzku flug-
förunum niður, en Frakkar |
mistu ekkert skip.
ISLANDS-FRÉTTIR
Forsætisráðherra höfðar mál
gegn ritstjórum Þjóðviljans
Forsætisráðherra hefir ákveð-
ið að höfða mál gegn ritstjórum
Þjóðviljan fyrir þá aðdróttun,
sem kom farm í grein blaðsins í
gær: “Kolin í kjöllurum hinna
ríku”, að hann hefði safnað
birgðum og brotið þá reglu, að
sama ætti að ganga yfir alla í
þeim efnum.
f viðtali við blaðið hefir for-
sætisráðherra skýrt frá því, að
hann sé ekki vanur að elta ólar
við lygar kommúnistablaðsins
um sig, en vegna þess að hér
væri um mjög viðkvæmt mál að
ræða, þætti sér rétt að láta þessa
menn fá þann stimpil, sem þeir
verðskulduðu, í eitt skifti fyrir
öll.
Geta má þess, að þær sögu-
sagnir hafa undanfarið gengið
um bæinn, að forsætisráðherra
hafi látið flytja kol heim til sín
að næturlagi fyrir skömmu, enda
þótt sannleikurinn sé sá, að eng-
in kol hafa verið flutt í forsæt-
isráðherrabústaðinn síðan síð-
astliðið vor. Má telja líklegt að
þessi söguburður sé runnin und-
an rifjum kommúnista og gefst
nú tilefni til að hnekkja honum
jafnframt.—Tíminn, 5. okt.
* * * *
Rannsóknarleiðangur
f málunum milli Finna og
Rússa gengur ekkert. Fulltrúar
frá Finnlandi eru í Moskva, en
þar er ekki verið að tefja sig
frá 22 ára afmælishátíðahöldun-
um að tala við þá. Þingið í
Finnlandi fól fulltrúunum, að
víkja hvergi fyrir Rússum um
að veita þeim leyfi til herstöðva
nokkurs staðar á Finnlandi norð-
an Finska flóans.
* * *
Winston Churchil], flotamála-
ráðherra Breta brá sér til
Frakklands s. 1. laugardag til að
tala við stjórnina þar um “stríð-
ið á sjónum”.
- ■* * *
Ritari þjóðabandalagsins birti
s. 1. laugardag, að fundur félags-
ins, sem ákveðinn hefði verið 4.
des. yrði ekki haldinn. Verkefni
þess fundar var að ráðstafa fjár-
málum félagsins á árinu 1940,
kjósa dómara í Alþjóðadómstól-
inn í Haag og sitthvað fleira.
Hið nauðsynlegasta af starfi fé-
lagsins verður unnið án fundar-
ins, sem á þessum tímum er svo
erfitt að sækja.
* * *
Rússar eru að reyna að fá
keypt í Bandaríkjunum 10,000
tonn af togleðri (rubber). En
Bandaríkin eru ófús að gera
þessi kaup vegna þess að þau
hafa komist að því, að Rússland
þarf ekki vörunnar með sjálft,
en mun vera að kaupa hana fyr-
ir Þjóðverja.
Helga Valtýssonar
Seinni hluta ágústmánaðar í
sumar fór Helgi Valtýsson rit-
höfundur að tilhlutun ríkis-
stjórnarinnar suðaustur á öræfi
til athugunar á hinum íslenzka
hreindýrastofni. í rannsóknar-
leiðangri þessum tóku þátt, auk
Helga, þeir Eðvarð Sigurgeirs-
son ljósmyndari og Friðrik bóndi
Stefánsson á Hóli í Fljótsdals,
sem var fylgdarmaður og þaul-
kunnugur á þessum slóðum.
í sumar, er rannsóknin fór
fram, voru hreindýrin öll í svo-
nefndum Kringilsárana suður
undir Vatnjökli. Töldu þeir fé-
lagar þar um 40 tarfa, 40 kýr og
20 kálfa. Öll voru dýrin mjög
í þroskavænleg og báru vott um
; kynfestu og engin hnignunar-
merki á þeim að sjá. Hefir þessi
rannsókn Helga Valtýssonar
leitt þann leiða sannleika í ljós,
að hreindýrastofninn hér á landi
er orðinn mjög fáliðaður og hríð-
fækkar ár frá ári, þrátt fyrir
sæmilega viðkomu. Mun þessi
ífækkun stafa af hreindýradrápi
I um það leyti árs, sem dýrin
ihalda sig í grend við bygð, því
J að vetur hafa verið svo mildir
að undanförnu, að óhugsandi er
I að þau hafi fallið fyrir harðræði
frá náttúrunnar hendi.
Verður að gera gangskör að
því, að sá hreindýrastofn, sem
enn er til, sé varðveittur fyrir
eyðileggingu af manna völdum.
—Dagur, 28. sept.
* * *
Verndun fornra rústa
Bæjarstjórnarkosning fer
fram í St. Boniface 17. nóv. Til-
nefningu lauk í gær. Af 9 full-
trúum voru 8 kosnir gagnsókn-
arlaust. í einni deildinni sækja
samt 3, svo þar verður að fara
fram kosning.
Mr. og Mrs. Thorlákur .Thor-
finnsson frá Mountain, N. D..
voru meðal fleiri gesta frá Da-
kota stödd í bænum s. 1. mánu-
dag.
* * *
Hannes Björnsson frá Edin-
burgh, N. D. var ásamt syni sín-
um staddur á söngsamkomu
Dakota-kórsins í Fyrstu lút.
kirkju s. 1. mánudag.
Matthías Þórðarson forn-
minjavörður hefir skýrt Tíman-
um frá því, að innan fárra daga
verði byrjað að byggja yfir rúst-
i ir þær að Stöng í Þjórsárdal,
sem grafnar voru upp í sumar.
Verður reist timburþak yfir
þær, með listum negldum yfir
samskeyti. Dálitla veggi þarf að
hlaða undir nokkuð af þakinu.
Fyrirhugað er að rústirnar verði
gestum til sýnis að sumrinu.
Svo sem margsinnis hefir verið
frá skýrt, var í sumar unnið ó-
venjulega mikið að fornleifa-
rannsóknum og uppgreftri gam-
alla rústa hér á landi, bæði í
Þjórsárdal og í Borgarfirði. f
Borgarfirði var starfað á þrem
stöðum, að Sleggjulæk og Brú-
arreykjum í Stafholtstungum og
Lundi í Lundarreykjadal. f
Stafholtstungunum voru grafn-
ar upp bæjarrústir frá elztu tím-
um líkt og í Snjáleifartóftum og
elztu rústirnar í Skallakoti í
Þjórsárdal, og að Lundi hofrúst-
ir frá 10. öld og nýlegri bæjar-
rústir. Hof þetta hafði áður
rannsakað fyrir löngu síðan Sig-
urður Vigfússon. Hof þetta mun
hafa tilheyrt hinu svonefnda
Lundarmannagoðorði, en mun þó
ekki hafa verið höfuðhof á þess-
um slóðum, heldur þykir líklegt,
að þáð hafi verið að Hofsstöðum
í Reykholtsdal. Tíminn hefir
haft fregnir af eindregnum ósk-
um manna þar efra um að reynt
verði að vernda hofrústirnar að
Lundi líkt og bæjarrústirnar í
Stöng í Þjórsárdal. Verði þær
látnar standa opnar vetrarlangt,
er hætt við að þær skemmist af
völdum frosts, regns og vinda.
Þarf því bráðan bug að vinda
að framkvæmum, ef úr þeim
verður.—Tíminn, 7. okt.
* * *
Lokun áfengisverzlunarinnar
Lögreglan hér í bæ (Akur-
eyri) hefir látið áfengisvarnar-
nefndinni í té skýrslu eða um-
sögn um þau áhrif, er lokun á-
fengisverzlunarinnar, vikuna
sem leið, hafði haft á bæjarlífið.
Skýrir lögreglan svo frá, að
þessa viku hafi varla sézt drukk-
inn maður við höfnina, ekki hafi
sézt ölvaður maður á dansleik í
Samkomuhúsinu, aldrei hafi
þessa viku þurft að kveðja lög-
regluna til aðstoðar á hótel
Akureyri, sem sé alveg óvenju-
legt, og út af hótelinu hafi aldrei
sézt koma drukkinn maður alla
vikuna. Ennfremur segir í
skýrslunni, að fáir dagar hafi
liðið svo í sumar, að ekki hafi
drukknir menn orðið á vegi lög-
reglunnar, en umrædda viku
hafi hún aldrei þurft að skifta
sér af mönnum vegna ölvunar.
—Dagur, 21. sept.
* * *
Fundir forðagæzlumanna
Hermann Jónasson forsætis-
ráðherra hefir fyrir nokkru síð-
an sent öllum sýslumönnum og
bæjarfógetum landsins sím-
skeyti þar sem fyrir þá er lagt
að halda bráðlega fund með öll-
um forðagæzlumönnum og
stjórnendum fóðurbirgðafélaga
innan síns lögsagnarumdæmis.
Svo er til ætlast, að á þessum
fundum verði settar ákveðnar
reglur um fóðurásetning búfjár,
til þess að forðast fóðurskort, ef
harðan vetur ber að höndum, og
voða, sem af slíku ástandi mundi
leiða fyrir landbúnaðinn og þjóð
félagsheildina. Þýkir sér í lagi
nú bera mikið nauðsyn til að
hafður sé allur vari um fóðurá-
setninginn, vegna þess að fóður-
bætir er ófáanlegur. Hefir land-
búnaðarráðuneytið þessu til á-
réttingar, mælt svo fyrir, að
reglum þeim, sem settar verða
á fundum forðagæzlumannanna
verði vandlega framfylgt. Sumir
sýslumanna hafa þegar haldið
þessa fundi eða boðað til þeirra
hina næstu -daga, en aðrir munu
að sjálfsögðu láta málið til sín
taka innan skamms.
—Tíminn, 5. okt.
* * *
Fiskbirgðir í landinu
Samkv. bráðabirgðaeftirliti
námu allar fiskbirgðir í landinu
36,454 smálestum í lok septem-
ber mánaðar, miðað við fullverk-
aðan fisk. f fyrra voru fisk-
birgðirnar 35,413 smálestir á
sama tíma.—Tíminn, 5. okt.