Heimskringla - 13.11.1940, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 13. NÓV. 1940
HEIMSKRINGLA
3. SIÐA
Wynd um hvað kom fyrir bak
við tjöldin áður en þeir gerðu
það.
Eg hefi stuttlega minst á
Það, sem mér finst vera aðal
k j a r n i alræðis-stefnunnar,
hvar sem hún festir rætur. Að-
ferðirnar eru þær sömu. Af-
leiðingarnar fyr eða síðar,
verða þær sömu. Algert ein-
ræði, stórkostlegur og sí-
stækkandi herbúnaður, æsandi
úrotnunarfýsn og svo strið. —
Þetta rekur hvað annað í sam-
fellu, sem ósveigjanlegt nátt-
úru lögmál.
og sætta, peningavaldið og
verkalýðinn, framleiðendur og
nytjendur, fylkin og ríkið.
En friðar-þróunin getur ekki
staðnæmst. Hún færist út í
alþjóða heiminn. Hver þjóð á
heimtingu á að ráða sínum
málum, byggja land og lýð á þá
vísu er henni finst best. Tak-
markið er hér það sama og inn-
an ríkisins. Engin þjóð má
seilast út fyrir landamæri
nema í samræmi við þá er þar
eru fyrir. Engin þjóð má haga
svo seglum að aðrar þjóðir líði
við.
Það er dálítil huggun í því að
einræðisþjóðirnar geta ekki
altaf verið sammála. Samtök
Þjóðverja við Rússa eru ekki
eins rótföst sem virðist vera á
yfirborðinu.
LÝÐRÆÐIÐ
Eg hefi reynt að útskýra
hvað viðhorfið er ef einræðis-
henningar fá að útbreiðast.
En við náum ekki ásettu tak-
marki aðeins með því að gera
okkur grein fyrir því, hvað það
er, sem við erum að berjast
^nóti. Hvað erum við að berj-
ast fyrir? Við verðum að hafa
til hliðsjónar, vora eigin líf-
stefnu og athuga hver er
Þyngri á metum. Þá verður
auðsætt, bæði það sem við töp-
Urn, og einnig það sem bíður
°ss ef yfirdrotnarnir fá að fara
hamförum yfir allan heim.
Lífstefna lýðræðis-þjóðanna
er auðskilin. Hún viðurkennir
andlega og veraldlega tilveru
allra manna. Allir eru jafnir
að rétti og stétt. En það
er manngildið, gildi allra
hienskra manna, fremur en
jafnræðið, sem er megin þráð-
Urinn í lýðræðis hugsjóninni.
Lað er manndóms-tilfinningin
fremur en jafnréttis hugtakið,
sem lyftir manninum hátt yfir
dýrin, upp á það svið, þar sem
hið guðlega og mannlega
blandast saman — þar sem
kristindómurinn og lýðræðið
hafa samleið.
Einstaklingurinn á þann rétt
að lifa sitt eigið líf, að ráða
Um atvinnuveg og athafnir, að
Vera sjálfstæður í hugsun og
hiklaust láta skoðanir í ljós,
að tilbiðja guð samkvæmt eig-
ru þykkju, og efla hæfileika
sína í viðunandi frelsi og sjálf-
stæði. I þessu innifelst þróun
einstaklingsins og þá um leið
bróun þjóðarinnar. Þá verður
lífið betra, heilbrigðara,
skemtilegra. Þá verður til-
Sangi mannlegrar veru náð,
eða að minsta kosti í þá áttina
er stefnt.
Með þessu móti er frelsi ein-
staklingsins borgið. Takmörk-
ln á því frelsi eru aðeins þau,
sem eru nauðsynleg til að
tryggja það að allir fái notið
sama frelsis og sömu tæki-
tæra. Jafnvægi verður að
íinna milli máttar yfirvald-
anna og frelsis einstaklingsins,
Svo að hvorugt sé misbrúkað.
Það liggur í hlutarins eðli, að
et tilvera og réttindi allra er
viðurkent, þá hlýtur lífsstarf
einstaklingsins að samfléttast
meira og minna lífsstarfi þeirra
er hann umgengst. Þetta er
grundvallar skilyrði allra sam-
taka. Samvinnan skapar
bræðrahug, hún skapar friðar-
bug í meðvitund manna.
Friðar-þróunin byrjar í smá-
Urn stíl. Hún hefir uppruna á
eimilinu, í skólum og kirkjum
eða í félagsskap af ýmsu tæi.
ettsýni, sanngirni og samúð,
yerður að vera aðal markmið-
1 • Með það til hliðsjónar á
ejnstaklingurinn að móta sitt
ergið líf og njóta að fullu bæði
relsis og sjálfstæðis.
Friðar-þróunin færir út kví-
arnar. Verkahringur samvinn-
unnar vikkar, — nær yfir alt
rikið. Velferð heildarinnar
remur en fáeinna manna og
y^ssra stétta, verður að skipa
ondvegi. Draga verður saman
Þannig getur friðar-þróunin
náð yfir allan heim. Það er
náið samband milli þróup ein-
staklingsins, þjóðarinnar og al-
heimsins. Grundvöllurinn er
sá sami, — tilvera og réttindi
einstaklingsins. Ef á það er
bygt, og allar athafnir samofn-
ar. má vona að þau samtök nái
að eflast í alheims-frið.
Þetta, í stuttu máli, er líf-
stefria okkar, það er stefna lýð-
ræðisins og einnig siðferðis-
stefna kristninnar.
Engum kemur til hugar að
álíta, að alt sé fullkomið, —
bæði í sýslun lýðþjóðanna og
störfum kirkjunnar eða ein-
staklingsins. En stefnan er alt-
af hin sama og í sömu átt, þótt
torvelt sé oft uppgöngu og
markið í bláum fjarska. Við
öll sjáum hámarkið, hámark
kristninnar, lýðræðisins, — há-
mark okkar. Á það er letrað:
réttlæti, samvinna, kærleikur,
friður, — alheimsfriður.
Við virðum ekki eða metum
það, sem við eigum og njótum.
Frelsið er sem heilsan. Það er
metið að vettugi, þar til það
er horfið. Lýðríkin vakna
stundum ekki fyr en það er örð-
ið næstum of seint. Það var
tilfellið í þetta sinn.
Á þessum tímum á við að at-
huga það sem við álítum vera
grundvöll alls þess, sem lífs-
reglur og kenningar vorar
byggjast á. Við eigum að
leggja áherslu á það sem okkur
öllum er samkvæmt, fremur en
á smávegis misfelli á ytri bún-
ingum. Þá fáum við vitað hvað
það er, sem við erum að berjast
fyrir í yfirstandandi stríði. —
Það er margt, sem er, okkur
svo kært, að við vildum heldur
láta lífið í sölurnar en tapa því.
Um það eigum við að hugsa á
þessum tímum.
Mannkynið stendur á kross-
götum. Brautirnar eru aðeins
tvær, — engan milliveg að
finna. Önnur stefnir í áttina
til harðstjórnar og stríðs, hin í
áttina til samkomulags og
friðar.
Hvað sem kemur fyrir, þá er
það hughreysting, að við
erum að leggja fram það, sem
við getum, í þeirri von að það
hjálpi til þess, að þvl. sem okk-
ur er kærast, sé borgið. Látum
oss aldrei gleyma því, og þá
verður byrðin aldrei óberandi.
ÍRAR AUKA LAND-
VARNIR SINAR AF
ÓTTA VIÐ INNRÁS
Eire — Irska Fríríkið eykur
nú af kappi landvarnir sínar,
vegna þess að stjórn þess ótt-
ast að dragast inn í stríðið.
Fyrstu mánuði styrjaldarinn
ar voru Irar mjög öruggir og
töldu víst að lega landsins
myndi forða því frá öllum á-
föllum. Að vísu var nokkurt
varalið kallað til vopna og
ý m s a r varúðarráðstafanir
gerðar, en það var alt smá-
munir móts við það, sem hlut-
laus ríki á meginlandinu tóku
til bragðs.
En þegar Þjóðverjar höfðu
tekið Noreg og svo Holland og
Belgíu breyttist þetta alt á
svipstundu. Þá kom í ljós
greinilega, hversu það var
raunverulega auðvelt að gera
innrásir með aðstoð voldugs
loftflota.
Jafnvel Bretar fóru að óttast
innrás og írum varð það brátt
ljóst, að Þjóðverjar gæti feng-
ið augastað á landi þeirra fyr-
ir bækistöðvar flugvéla sinna.
Held-málið vekur œsingar
Þessi ótti jókst þegar Steph-
en Caroll Held, 43 ára kaup-
sýslumaður af þýzkum ættum,
var handtekinn fyrir njósnir.
Átti hann að hafa látið “írska
lýðveldisherinn” — I. R. A. —
fá 4000 sterlingspund fyrir að
njósna um hafnarvirki og ann-
að er hafði hernaðarlega þýð-
ingu. Benti alt til þess að
Held væri í þjónustu Þjóð-
verja.
Þá tók de Valera af skarfö
og ákvað að nú skyldi hafður
allur viðbúnaður til þess að
verja hlutleysið fyrir hverjum
sem væri.
Var strax ákveðið að auka
reglulega herinn og sjálfboða
sveitirnar um nokkrar þús-
undir manna. Jafnframt var
hafist handa um að stofna
“héraðsvarnasveitir”, sem eiga
að hafa gætur á fallhlífarher-
mönnum og hafa auk þess gæt-
ur á skípaferðum með strönd-
um fram.
Aukning hersins
Mikil “sókn” var hafin til
þess að fá menn til þess að
ganga í þessar sveitir eða her-
inn. De Valera og aðrir með-
limir stjórnarinnar ávörpuðu
þjóðina í útvarpi eða ferðuð-
ust um landið og héldu hvatn-
ingarræður.
Fjöldi manna bauð sig fram,
þar á meðal margir, sem verið
höfðu í gamla lýðveldishern-
um. Honum má ekki rugla
saman við þann her — I. R. A.
— sem nú starfar, því að hann
tók nafnið traustataki og hefir
eingöngu beitt ofbeldisverk-
um í baráttu sinni fyrir sam-
einingu Eire og Ulster.
Þrátt fyrir góðar undirtektir
lýsti Oscar Traynor, land-
varnaráðherra, að framboðið
væri ekki nægilegt, og sérstak-
lega væri það lítið meðal yngra
fólksins. Lét hann orð falla í
þá átt, að ef ekki væri annars
kostur yrði jafnvel að skylda
menn til þjónustu í hernum og
öðrum landvarnasveitum.
Her Eire er mjög lítill, sam-
anborinn við herstyrk ríkja af
sömu stærð á meginlandinu.
Áður en þessi “landvarnasókn”
var hafin voru í hernum, sam-
kvæmt opinberum skýrslum,
14,243 menn, en sjálfboðaliðar
voru 11,757 að tölu.
Auk þess var borgaravarð-
lið, eða lögregla, sem í voru
5000 manns.
12.000 manna aukning
Enda þótt ekkert væri gefið
upp um það, hversu mikið væri
ætlunin að auka herinn, var
samt tilkynt, að hann yrði a.
m. k. aukinn um 12 “battalion-
ir”, en í hverri eru um 1000
menn. Auk þess átti að styrkja
þær battalionir, sem fyrir væri.
Loks áttu héraðsvarnasveitirn-
ar að taka við því fólki, sem
gæti, vegna starfa sinna, að-
eins látið af hendi nokkurn
hluta dagsins. Eftir þessu að
dæma verður mannafli land-
varnanna um 40—50 þús. sam-
tals.
Héraðsvarnasveitirnar eiga
ekki að bera vopn, en eins og
áður getur er hlutverk þeirra
fólgið í að hafa gætur á öllum
mögulegum lendingarstö.ðum
flugvéla — sjávarströndum,
engjum, golfvöllum. Auk þess
hafa þær gætur á öllum vör-
um, sem fluttar eru inn í land-
ið, að ekki sé smyglað vopnum
o. þ. h. ,
Borgaravarðliðið tekur að
sér lögreglustörf, ef til ófriðar
kemur. Hefir það fengið um
1000 varðstöðvar um alt land-
ið.
Njósnurum sýnd
engin miskunn
Jafnframt því sem herinn
var efldur, gengu sérstök var-
úðarlög í gildi. Herréttur fær
vald til þess að yfirheyra og
dæma til dauða óbreytta borg-
ara, sem hafa framið sérstak-
lega alvarleg afbrot. Þeim dóm-
um er ekki hægt að áfrýja.
Lög voru sett um að ríkið
geti tekið í sína þjónustu öll
ökutæki, ef þurfa þyki, og að
þeir, sem verði kallaðir í her-
inn, eigi heimtingu á sínum
fyrri störfum, þegar þeir hafi
aftur verið leýstir úr herþjón-
ustu.
Margir I. R. A.-menn hafa
verið handteknir og ýmsir aðr-
ir, sem grunaðir eru um að
standa nærri “5. herdeildinni’r.
Menn vita ekki greinlega
hversu voldugur I. R. A. er.
Þeir, sem taldir eru kunnugir
honum, segja að hann sé fá-
liðaður og margir meðlimanna
myndi standa með stjórninni,
ef hann reyndi að koma af
stað byltingu.—Vísir 26. ág.
ABRAHAM LINCOLN
Eftir Náttfara
Framh.
Mary Todd Lincoln fór með
manni sínum til höfuðborgar-
innar og hugðist að dvelja þar
um þingtímann. Henni var tek-
ið með tveim höndum og frúrn-
ar undruðust hvernig hún svo
falleg og flott gat fengið sig til
að giftast svo sveitardurgsleg-
um manni. Hún var í sjöunda
himni til að byrja með. Dans-
aði við gullborðalagða sendi-
herra og ræddi við þá á frön-
sku með þvílíkri kurteisi að
þeir hrópuðu hrifnir: “II n’y en
a pas beaucoup come elle. C’est
un ange de Paradis” (Það er
enginn framar á við hana. Hún
er engill úr Paradís). En það
lánast ekki öllum englum að
eiga langdvalir í paradís. Mary
tók að jagast við hótel þjóna
og troða illsakir við hefðar-
frúrnar svo Abraham sá þann
kostinn vænstann að senda
hana heim til Springfield aft-
ur. Menn tóku Lincoln með
meira tómlæti og kímdu í
kampinn, en háð-glottið breytt-
ist bráðlega í vinarbros hjá all-
flestum. Þingmennirnir hóp-
uðust kringum hann er hann
sagði sögur og þeir hlógu að
þeim alveg eins og sveitar-
drengirnir í Ulinois. Hann eign-
aðist brátt marga vini og þar
á meðal ýmsa úr Suðurríkj-
unum. Til dæmis varð hinn
dvergvaxni, eldlegi, gáfaði og
ýturmælski Alexander Steph-
ans, síðar vara-forseti í upp-
reisnar ríkjunum, mikill vinur
hans.
Þótt Lincoln segði sögur kom
hann ekki til þess á þing —
það sýndi sig nú brátt. Menn
kyntust honum fyrst, sem sér-
staklega skemtilegum náunga,
en komust brátt að raun um,
að hann gat líka tekið drjúgan
þátt í hinum alvarlegri þing-
störfum. Það varð lýðum ljóst
að hér bjó engin dvergsál í
risabúk. Þótt Lincoln væri
ekki símasandi, vöktu ræður
hans brátt feikna eftirtekt. —
Þær voru fyndnar, skýrar og
röksnjallar með afbirðgum. —
Menn greindu það fljótt að
hann hafði alveg sérstakt lag
að komast beint að kjarna mál-
anna og eyddi ekki óþarfa tíma
við aukaatriðin. Þótt hann
virtist stundum sem utan við
sig og eins og dreymandi,
bjuggu síkvik og athugul augu
bak við þessar búsknu brúnir
og undir þessu hvelfda, háa
enni skýr og skarpur andi,
sem kunni vel að skipuleggja
hugsanirnar svo alt var þar í
röð og reglu. Þess utan átti
hann orðgnótt næga til að
framsetja þessar hugsanir ljóst
og skipulega svo öðrum yrðu
að gagni. Hann náði því brátt
Þjónar bænda
Deild, skipuð fœrustu mönnum í öllu er að
akuryrkju lítur, hafa Federal Elevators.
Það sem þeir geta fyrir bœndur gert, er
endurgjaldslaust. Sjóið agent vorn yður
til ráðleggingar.
miklu áliti meðal gæðinganna
á þessu þingi.
Eins og áður er getið til-
heyrði Lincoln Wigg flokknum
svokallaða. Þeir sem kunnir
eru stjórnmálasögu Breta
minnast þess nú máske að
þetta nafn kemur þaðan og
táknaði frjálslynda þingflokk-
inn í enska parlamentinu. Full-
komlega hliðstæður honum er
þó naumast ameríski stjórn-
málaflokkurinn. ólíkt þjóð-
málaviðhorf skapar þann mis-
mun. Að sumu leyti eru ame-
rísku Wiggarnir arfþegjar
“Federalistanna” fornu, en svo
nenfdist flokkur Alexanders
Hamiltons, er einna mestur á-
hrifamður var í Ameríku á
dögum Washingtons. 1 mót-
setningu við lýðveldiásinna
(Demókratana), vildu þeir
draga valdið sem allra mest í
höndur forsetans og alríkis-
stjórnarinnar í Washington. —
Aðalstyrkur þessara flokka
kom frá Norðurríkjunum en
Suðurríkin vildu þar á móti
tryggja sjálfstæði hvers ríkis
(States) sem allra mest og
fylgdu þessvegna bæði fyr og
síðar lýðveldisflokknum að
málum. Þess vegna hefir Lýð-
ræðisflokkurinn oft verið kall-
aður hinn frjálslyndi flokkur í
Bandaríkjunum, þar sem hann
hefir oftast viljað efla sjálf-
stæði hinna einstöku ríkja sem
allra mest. Hér er þó í raun
og veru um tvær ólíkar stjórn-
arstefnur að ræða og vant að
vita hver frjálslyndari er skoð-
uð frá sjónarmiði einstaklings-
ins, því vitaskuld er persónu-
frelsi hans stundum betur borg-
ið undir handleiðslu sambands-
stjórnarinnar en ríkisvaldsins
heima fyrir, sem stundum er
miklu þröngsýnna en stjórnin í
Washington.
Um það leyti sem Lincoln
gerist þingmaður beittu Wigg-
arnir sér aðallega fyrir vernd-
artollum, þjóðbanka og tak-
mörkunum á þrælahaldi.
Verndartollarnir verða að
skoðast í ljósi þeirra tíma, en
aðstæður hafa mjög breyst um
iðnaðar afkomu landsins síðan
á dögum Lincolns. Verksmiðju
iðnaðurinn ameríski var þá enn
í bernsku og þurfti uppörfun
við. Þess utan var það ein-
lægur ásetningur margra að
skapa verklýð þessa lands
betri kjör en hann átti við að
búa í Evrópu löndunum. Þeir
vildu því útiloka sem mest þá
iðnaðar framleiðslu sem fram-
leidd var með vinnuþrælkun og
láglauna verkstæðum annara
landa. Nú horfir málið alt
öðru vísi við. Hin ameríska
tækni þróun margfaldar fram-
leiðsuna miklu örar en nokkur
verklýðs kúgun getur gert svo
spursmálið er nú ekki framar
hversu mikið getum við fram-
leitt, heldur hvernig getum við
komið framleiðslunni í verð.
— Verzlunarafastða Bandaríkj-
anna hefir líka breyst. Þau
voru þá innflutnings og lán-
tökuland en eru nú útflutnings
og lánveitingar þjóð. Járn-
brautir voru bygðar og verk-
smiðjur reistar fyrir lántökufé
fengið aðallega hjá brezkum og
hollenskum burgeisum. Skuld-
ugur maður og skuldug þjóð
er ekki algerlega frjáls og eina
leiðin til sjálfstæðis að rífa sig
úr hinum niðurþrykkjandi
skuldaf jötrum. Til þess * *er að-
eins einn vegur opin: að auka
magn og verðgildi framleiðsl-
Þér sem notið—
TIMBUR
KAUPIÐ AF
THE
Empire Sash & Door
CO.f LTD.
Bárgölr: Heory Ave. Eaat
Sími 95 551—95 562
Skrlfstofa:
Henry og Argyla
VERÐ - GÆÐI . ÁNÆGJA
unnar. Hráefni og matvæli
voru helstu útflutnings vörurn-
ar, á Lincolns dögum, en verk-
smiðjuvarningurinn var inn-
fluttur. Heimsframfarirnar
sköpuðu mikla eftirspurn og
hátt verð á öllum verksmiðju
varningi en gnægð matvæla og
hráefna, lágt verðlag á þessum
vörum. Útkoman í reyndinni
varð því þessi: Ameríka fæddi
miljónir í Evrópu og fékk lítið
fyrir það. Hún greiddi útlend-
um verkamönnum kaup og er-
lendum lánardrotnum vöxtu
svo féð streymdi út úr landinu
en skuldirnar jukust. Með því
að flytja iðnaðinn inn í landið
mátti jafna þann halla, og
þessvegna var Lincoln með
verndartollum. Að hamast á
móti verndartollum undir öll-
um kringumstæðum sýnir að-
eins fullkomna vanþekkingu á
öllum fjármálum, að nota orð
hans nú til málsvarnar fyrir
hátollum, sýnir aðeins að hlut-
aðeigandinn hefir ekki fylgst
með breytingum tímanna. Þess
verður líka að geta að Lincoln
mælti aðeins með verndartoll-
um á vissum varningi og vildi
láta þá byggjast á vísindalegu
mati faglærðra manna.
Wiggaflokkurinn hafði nú
komist undir áhrif amerísku
auðmannana í New York að
talsvert miklu leyti og lét sér
því ekki eins ant um stofnun
þjóðbanka sem fyrri. Lincoln
var honum samt ennþá hlynt-
ur en þessu máli var ekki mik-
ið hreyft á þessum þingum.
Stefna Wigganna, og þó
einkum Lincolns, í þrælahalds
málinu, var að takmarka út-
breiðslu þrælahaldsins í
Bandaríkjunum fremur en að
uppræta það alt í einu þar sem
það var á annað borð grund-
vallað. En þar sem að því máli
verður nánar vikið síðar er
þarflaust að fjölyrða meir um
það, að svo stöddu.
Lincoln lét sér sem fyr eink-
ar umhugað um bættar sam-
göngur og átti sæti í nefnum
er f jölluðu um póstmál og sam-
göngur.
Framh.
— Konan mín er þrígift, og
allir menn hennar hafa heitið
Friðrik.
— Þá ert þú eiginlega Frið-
rik m.
* * *
Fjársöfnunarmaður: — Vilj-
ið þér leggja dálítinn skerf til
drykk jumannahælis ?
Veikluleg húsmóðir: — Já,
blessaðir komið þér aftur og
takið þér manninn minn, þegar
hann kemur heim í nótt.
* * *
Frúin vildi ekki fara að hátta
og sendi því manninn sinn upp
til að svæfa barnið. Eftir
klukkutíma var hana farið að
lengja eftir honum svo að hún
fór sjálf upp. Þegar hún kom í
svefnherbergisdyrnar, sagði
barnið: — Uss ,mamma, hafðu
ekki hátt, eg var að enda við
að svæfa hann pabba.