Heimskringla - 02.04.1941, Qupperneq 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 2. APRÍL 1941
lÉámskvm$i&
(StofnuO 18S6)
Kemur út á hverjum miOvikudegi.
Eigendur:
THE VIKINO PRESS LTD.
IS3 og SSí Sargent Avenue, Winnipef
Talsimia 86 537
7er8 blaðslns er $3.00 árgangurlnn borglst
tyrirfram. Allar borganlr senctist:
THE VIKING PRESS LTD.
011 TiSskifta bréf blaðlnu aðlútandl sendtet:
Manager J. B: gKAPTASON
853 Sargent Ave.. Winnipeg
Ritstjóri STEPAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINOLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskringla” is publisbed
and prlnted by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Ma*.
Teleptoone: 86 637
WINNIPEG, 2. APRIL 1941
“TIMARITIД
Fyrirsögn þessi getur virst ónákvæm.
Þó mun það fáum dyljast, að með henni
er átt við ársrit það, er Þjóðræknisfé-
lagið gefur út. Það hefur nú göngu sína
í 22. sinni og það er ekki mót von,
að það eigi orðið ýms ítök orðmynda í
málinu og daglegri hugsun, sem hvert
annað fyrirtæki, sem eitthvað kveður
að og hlutirnir snúast um. Og rekstur
Þjóðræknisfélagsins er erfitt að hugsa
sér, án ritsins. Það er ekki einungis, að í
því birtist mikið, ef til vill meginið, af
því, sem tímaritshæft má heita að hér sé
skrifað, heidur er það bjargvættur fé-
lagsins á efnalega vísu, sem einstakt má
heita fyr og síðar í sögu íslenzkra tíma-
rita. Þau hafa flest orðið skuldabaggi á
félögum sínum í stað þess að vera þeim
sparibanki. Tímarits-útgáfa þessi stend-
ur því hér ekki eins höllum fæti og ætla
mætti af volinu, sem svo oft heyrist um
það, að hér sé engu bókmentalegu hægt
að halda uppi á íslenzku. Tímarit Þjóð-
ræknisfélagsins stendur líklegast-flest-
um íslenzkum tímaritum að þessu leyti
betur að vígi og á hér áreiðanlega fram-
tíð, ef íslendingar reynast skyldu sinni
trúir, erfða- og þjóðernis-skyldunni.
Fyrsta greinin í ritinu í ár (1941) er
æfiminning dr. Rögnvalds Péturssonar.
Hefir séra Guðm. Árnason, einn af nán-
ustu samverkamönnum séra Rögnvalds
heitins, skrifað hana og gert það bæði
vel og sjáanlega af góðum kunnugleik.
Greinin er ekki ýkja-löng, en í henni
mun þó minst flestra eða allra þeirra
mörgu og miklu starfa, er hinn látni
hafði með höndum í þágu íslenzks, vest-
ræns þjóðlífs. Hafa fáir skilið eftir sig
éins glögg spor þar og hann við tímans
sjá. Þar er ekki lítill þáttur sögu Vestur-
íslendinga og fyrir hann er þessi ár-
gangur “Tímaritsins” einn hinn veiga-
mesti og mikilsverðasti, þeirra rúmra
tuttugu, er út eru komin. Á og sinn þátt
í því, hversu vel æfiminning þessi er
skrifuð, hve hlutlaust og eflaust hárrétt
er frá atvikum sagt. Það hefir stundum
verið á orði, að við ættum engan mann,
er léti söguritun hér vestra. Sá er þetta
ritar hefir fyrir löngu sannfærst um,
að við ættum hann, þar sem séra Guð-
mundur er. Eftir að hafa lesið sögu
hans í “Heimi” af Únitara-hreyfingunni,
fyrir herrans mörgum árum, sannfærð-
umst vér um það, að hlutlausara og vís-
indalegar eða réttara, yrði naumast
nokkur saga rituð, en þar var raun á.
Þar var séra Guðm. að ræða um efni,
sem honum var kært og sem auðveldlega
gat leitt til umsagna er gyllingar mega
heita. En höfundurinn var þar nógu
víðsýnn og vísindalegur í sér, að láta
ekki glepjast. í þessari æfisögu hans
lýsa sér sömu einkenni hans, sem sögu-
ritara. Þar er alt fólgið í hlutlausri og
réttri frásögn, sem því meiri ljóma kast-
ar á starf hins látna, sem meðvitund
lesendans verður þess ae varari, að
þarna sé af sannleiksást verið frá at-
vikum að segja. Hið sanna verkefni sögu-
ritarans, hefir ekki farið framhjá höf-
undi þessarar æfiminningar.
Æfiminningu þessari fylgir kvæði
(Kveðja), sem ort hefir Gísli Jónsson,
annar samverkamaður dr. Rögnvalds,
fult hlýju og vináttu-minninga um hinn
látna, og sem talað er sem væri út úr
brjóstum allra vina dr. Rögnvalds. Fyrir
það vel-orta kvæði á höfundurinn sér-
staka þökk allra samverkamanna og
unnenda hins látria mikilsmennis Vestur-.
Islendinga.
Þá er grein um Huldu skáldkonu, eftir
prófessor Richard Beck. Kvæði hennar
eru nú flestum kunn, enda er hún búin
að yrkja í fullan fjórðung úr öld, en æfi-
atriði hennar var gott að fá, því þeim
eru ekki nærri allir kunnugir. Hulda
heitir réttu nafni Unnur Benediktsdóttir,
kona nú um sextugt, dóttir Benedikts
Jónssonar og Guðnýjar Halldórsdóttur
á Auðnum í Suður-Þingeyjarsýslu. Hin
hlýlega grein R. Becks er mjög verðug
um skáldstarf Huldu, en það er galli að
mynd af skáldkonuni fylgir ekki svo
ítarlegri greinagerð, sem hér er um að
ræða. Væri gott að sjá framvegis
merkra manna heima getið í ritinu með
æfiágripi dálitlu og mynd.
Þá eru þrjú kvæði í ritinu eftir Jak-
obínu Johnson — hugðnæm, lipurlega
ort og af sterkri þjóðerniskend. Bessi
er smásaga, ein af hinum hugðnæmu
sögum J. M. Bjarnasonar, er svo vel lýsa
Islendingnum á fyrri árum hér. 1 þetta
sinni dregur söguskáldið það fram í eðli
íslenzks drengs (Bessa), að hann vill eða
finst óeðlilegt, ef húsbóndi hans, enskur,
vinnur ekki með honum og herðir sín
þegar Bessa þykir átakanna þurfa með.
Húsbóndinn hélt, að drengurinn væri
ekki húsbóndi sinn og kvartaði undan
þessu við félaga Bessa, Islendinga, sem
með honum komu til landsins. En á
þetta er hér aðeins mint; söguna, eins
og J. M. B. segir hana og enginn getur
sagt eins og hann, verða menn að lesa í
ritinu.
Um “fimm alda afmæli prentlistar-
innar” — 1440—1940 — skrifar ritstjór-
inn, Gísli Jónsson, góða grein. Saga
prentlistarinnar er nú talin frá uppgötv-
un, eða breytingu Jóhanns Gutenbergs á
henni með hreyfanlegu letri. En í grein
þessari nær yfirlitið miklu lengra aftur
og er hún hin fróðlegasta. Afmælis
prentlistarinnar var viðeigandi að minn-
ast, það hafa fáar uppgötvanir haft meiri
áhrif á menninguna en hún. Frá byrjun
prentunar á Islandi er og nokkuð sagt í
þessari grein.
Næst er saga, “Úr þokunni” eftir Guð-
rúnu Finnsdóttur. Efni sögunnar er um
ungan landa vestan hafs, sem gengur i
herinn og er sendur heim til íslands.
Hann hefir aldrei séð ísland áður og lýst
ekki sérlega vel á svip þess í fyrstu. En
lýsingin af því batnar við nánari kynni í
bréfunum til móður hans vestan hafs.
Móðirin hafði óbeit á að hann færi í her-
inn, en lýsingar hans af íslandi og þjóð-
inni heima, vekja hjá henni svo margar
gleymdar endurminningar, að hún virð-
ist gleyma öllu öðru. Sálarlýsingar móð-
ur og sonar eru ljósar og spennandi
skemtilegar í sögu þessari. Þar er nýju
sjónarsviði brúgðið upp í þjóðernismál-
um vorum, sem hver Vestur-íslendingur
og raunar allir sem þjóðernismálið láta
sig nokkuð skifta, þurfa að kynnast. Hér
er um hugðnæma og vel skrifaða sögu að
ræða, er hefir öll hin sömu góðu ein-
kenni og sqfgur Guðrúnar Finnsdóttur
áður, glöggan skilning á sálarlífi manna
og kjarngott mál. Úr vestur íslenzku
sálarlífi hafa fáir eða engir gleggri
myndir málað en Guðrún.
“Andinn frá Berlín og áhrif hans”,
eftir séra Valdemar Eylands, er tímabær
grein á þessum stríðstímum. Að gera
sér grein fyrir hinu andlega skrímsli,
nazismanum, er eðlilegt að menn reyni.
En á hinu erum vér samt ekki, að hann
sé að kenna fremstu heimspekingum,
sem uppi hafa verið, þeim Hegel, eins og
gert er í þessari grein, eða Nietszche,
sem margir gera. Þegar alls er gætt, var
það ekki hugsjón Hegels, að skera úr
deilumálum með hernaði, heldur með
vopnum andans. Og hann var á móti
prússneska valdinu. En hugmyndin um
að ríkið væri yfir alt hafið og einstakl-
ingurinn sé núllið, á ef til vill rætur að
rekja til austurlenzks átrúnaðar og hefir
fyrir áhrif þeirra borist til vesturlanda,
ítalíu fyrst og Þýzkalands síðar. Á
þessum anda ber þegar á miðöldunum á
Þýzkalandi, á tímum Lúthers og ekki
var hann andvígur honum í bænda-upp-
reistinni, sem kunnugt er. En að fara
ítarlega út í þetta, yrði hér of iangt mál.
Grein séra Valdemars er hin læsilegasta.
“Jón frá Hurðarbaki” er hagort kvæði
um karl-svíðing, eftir Einar P. Jónsson,
ritstj. Lögbergs. í ritinu á hann enn-
fremur velskrifaðan inngang að kvæði
eftir Helen Swinburne, kvæðið er á
ensku.
“Þegar félagið var 21 árs”, er fyrirsögn
greinar eftir ritstjórann, Gísla Jónsson;
er í grein þeirri litið yfir farinn veg
Þjóðræknisfélagsins en þó aðallega
minst, að verðugu, helztu starfsmanna
þess.
Þá er eftirtektarverð grein, “Um ýms
ósamræmi og ósennileika í Hænsa-
Þórissögu” eftir frakkneskan mann
Pierre Naert. Hann er prófessor, sem
stendur, við háskóla í Svíþjóð og kann
íslenzku svo vel, að hann hefir skrifað
grein þessa eins og hún er birt í ritinu.
Kvæði eiga í ritinu auk þeirra sem
taldir eru: P. S. Pálsson, Kristján John-
son (2 kvæði) og Steingrímur Arason
(vísu).
Frágangur ritsins er hinn prýðilegasti.
Ritstjórinn gerir sér far um að þar á sé
hvorki blettur né hrukka; efnisniður-
röðun er ágæt, prentvillur sjást ekki.
Alt sem í ritinu er birt, er vel valið og á
þar heima. Ritstjórinn er og manna
smekkvísastur á íslenzkt mál og gerhug-
ull og ber þess glöggan vott það sem
hann hefir lagt til lesmáls þessara
tveggja árganga, er komið hafa út, undir
hans ritstjórn.
Eins og kunnugt er fá félagar í Þjóð-
ræknisfélaginu ritið ókeypis. í lausa
sölu kostar árgangurinn einn dollar.
SAMEIGINLEGT ÁVARP TIL
KJÓSENDA 1 GIMLI KJÖRDÆMI
FRÁ ÍSLENZKU VIKUBLÖÐ-
UNUM 1 WINNIPEG
Með skírskotun til allfjölmenns fund-
ar, sem haldinn var í Árborg síðastliðinn
laugardag, þar sem mættir voru flestir
málafylgjumenn íslenzka mannfélagsins
í Gimli kjördæmi, þeir, er áttu þess nokk-
urn kost, og sú ákvörðun var tekin, að
boða til útnefningarþings á Gimli á laug-
ardaginn kemur, með það fyrir augum,
að velja íslenzkan merkisbera fyrir kjör-
dæmið við fylkiskosningarnar þann 22.
þ. m., er íslenzkir kjósendur gæti sam-
einast um, teljum við, ritstjórar íslenzku
vikublaðanna, okkur það skylt, að lýsa
yfir í sameiningu eindrégnum stuðningi
okkar við áminsta, og í rauninni sjálf-
sagða samstarfstilraun íslenzkra kjós-
enda í frumbygðum hins íslenzka kyn-
stofns við Winnipegvatn, þar sem ís-
lenzkir frumherjar háðu hina hörðu bar-
áttu sína, börðust til sigurs, og lögðu
grundvöll að farsælli framtíðarbygð.
íslenzkum kjósendum í Gimli. kjör-
dæmi, er það ljóst, hve hag þeirra var þá
jafnan betur komið, vegna hins mikla
athafnalífs þeirra í kjördæminu, er Is-
lendingur fór með mál þeirra á þingi;
hafa þeir á slíkum vettvangi oft og ein-
att notið ágætrar forystu, svo sem af
hálfu þeirra Sigtryggs Jónassonar, Bald-
vins L. Baldvinssonar, Sveins Thorvald-
sonar, Guðmundar Fjeldsted, Ingimars
Ingjaldsonar og Einars S. Jónassonar.
íslendingar í Gimli kjördæmi, eiga innan
vébanda kjördæmisins ágætum mönnum
á að skipa, er sakir framtaks og mann-
kosta myndu sóma sér vel á þingmanna-
bekk, verða kjördæminu liðtækir for-
ustumenn, og íslenzka mannfélaginu til
sæmdar; að velja einn mann úr þeirri
miklu og harðsnúnu fylkingu til þess að
vera í vali þann 22. þ. m., er eins og nú
hagar til það viðfangsefni, sem íslenzk-
um kjósendum í Gimli kjördæmi liggur
þungt á hjarta, og þeir telja mikils um
vert, hvernig fram úr ræðst; að þeim
takist viturlega til um valið, er ástæðu-
laust að efa, og er okkur undirskrifuð-
um það ósegjanlegt fagnaðarefni, að lýsa
yfir ítrekuðum stuðningi við þessi
drengilegu starfsátök ættbræðra vorra
og systra með hliðsjón af þeim fylkis-
kosningum, sem nú standa fyrir dyrum.
“Sameinaðir stöndum vér, sundraðir
föllum vér.”
í hinni ytri náttúru, er þegar tekið að
vora; á vettvangi þjóðræknismála vorra,
er líka tekið að vora, svo að segja í hvaða
átt, sem litið er; bjarminn af sigursögu
hinna íslenzku frumbyggja við Winni-
pegvatn, og gildi hennar fyrir samtíð og
framtíð, skýrist með hverjum deginum,
og styrkir niðjana í þeirri baráttu, þó
auðveldari sé, sem þeir nú heyja fyrir
sigrum sjálfra sín; þegar barnið verður
að manni, telja foreldrin uppeldisátökin
að fullu greidd; laun frumherjanna eru
fólgin í framtaki og mannsœmd niðj-
anna, og í frumbygðinni norður við Vatn-
ið, skal hvorugt þessara sérkenna bregð-
ast.—
“Sandy Bar,” er viðkvæmt heiti í sögu
landnámsins við Winnipegvatn, og sonur
landnámsins, Guttormur J. Guttormsson,
hefir gert það ódauðlegt í samnefndu
kvæði, er lýkur með þessum hendingum'
Stjörnubjartur, heiður himinn
hvelfdist yfir Sandy Bar,
Himinn, landr.ám landnemanna
ljómaði yfir Sandy Bar.”
Verum samtaka! Látum
heiðan samstarfshiminn hvelf-
ast yfir þeim samvinnuakri,
sem nú er verið að plægja í
Gimli kjördæmi, unz hann svo
er fagurgróinn, að sundrung-
arillgresi skjóti þar aldrei rót-
um.
Einar P. Jónsson,
ritstj. “Lögbergs”
Stefón Einarsson,
ritstj. “Heimskringlu.”
R Æ Ð A
flutt í heiðurssamsœti fyrir
ungfrú Maríu Markan 28.
marz 1941 á Royal Alex-
andra hóteli í Winnipeg,
eftir séra Valdemar J. Eylands
Herra forseti.
Ungrfú María Markan.
Virðulega samkoma.
Það mun alltítt að menn
gangi á eintal með þeim konum
sem þeim þykir mikið til koma,
og í því eintali tjá þeim hug
sinn allan. Það sem e|g segi
hér í kvöld er einskonar eintal
við heiðursgest okkar. Tilgang-
ur þess er þó ekki einungis sá
að tjá henni hug minn, heldur
að túlka að einhverju leyti
huga Þjóðræknisfélagsins í
sambandi við komu hennar
hingað og það erindi sem hún
hefir rekið hér á meðal okkar.
Þjóðræknisfélagið telur það
tvímælalaust einn sinn stærsta
inntektalið að hafa beitt sér
fyrir komu söngkonunnar hing-
að. 1 fyrstu var það víst með
nokkrum ugg og andvara að
menn hugsuðu til komu hennar
Sá uggur hvarf með öllu er við
kyntumst henni persónulega,
og andvarinn varð að engu
undir því ljúfa tónaregni sem
hún lét yfir okkur ganga þegar
við hljómleika sína hér, og á-
valt síðar er hún hefir sungið
fyrir okkur við ýms tækifæri,
eins og hún hefir gert svo örlát-
lega við vaxandi orðstír í hvert
sinn.
Samvinna með okkur Vestur-
Islendingum hefir ekki æfin-
lega tekist svo vel sem skyldi
jafnvel þótt um þau mál hafi
verið að ræða sem hafa snert
okkur alla sameiginlega, en í
því að stuðla að komu söng-
konunnar hingað og gera dvöl
hennar hér sem ánægjulegasta
hafa allar hendur verið á lofti
og vilji manna samstemdur
eins og þegar bezt verður á
kosið. Vil eg því sem formaður
móttökunefndar, og í nafni fé-
lagsins þakka öllum sem hafa
lagt hér ötular og einlægar
hendur að verki. Fyrst vil eg
þakka þeim samnefndarmönn-
um mínum í móttökunefndinni,
Guðmanni Levy og Gretti kon-
súl Jóhannsson fyrir ljúfa og
lipra samvinnu. Eg þakka
Karlakór Isl. í Winnipég,
ásamt söngstjóra þeirra Ragn-
ar H. Ragnar, og formanni Alex
Johnson aðstoð þeifra. Eg
þakka yngri deild Þjóðræknis-
félagsins (The Junior Icelandic
League) einkum fulltrúa þeirra
í sameiginlegri samsætisnefnd
Árna G. Eggertson, K.C., fram-
takssemi þeirra og áhuga í
sambandi við þetta mál. Eg
þakka vikublöðunum íslenzku
“Lögberg” og “Heimskringlu”
kynningar og útbreiðslustarf
þeirra í þágu söngkonunnar.
Eg þakka þá síðast en ekki sízt
þeim ágætu hjónum Kristínu
og Guðmundi Jónasson fyrir
iann mikla jgreiða sem þau
lafa gert félaginu að veita
söngkonunni hús og heimili á
meðan hún dvelur hér, og veita
henni beina á þann höfðinglega
hátt sem þau eru alþekt fyrir.
Þessi Ijúfa samvinna allra
ílutaðeigandi málsaðila hefir
haldist alt fram á þessa stund,
og sýnilegasti vottur hennar er
þetta virðulega samsæti. —
Stundum hefir samvinna okkar
jafnvel tekið á sig snið vin-
gjarnlegrar samkepni. Yngra
félaginu ber heiðurinn af því
að hafa fyrst vakið máls á
þessu samsæti sem nú er að
fara hér fram. Ber það vott
um lofsverðan áhuga af þeirra
hálfu. Er það í fyrsta sinn að
mér er kunnugt um að það fé-
lag hafi látið sig gest frá Is-
landi nokkru varða. Af þess-
um afskiftum og áhuga yngra
félagsins er það ljós, sem okkur
hinum eldri þykir ljúft að vita,
að “fjórðungi bregður til fóst-
urs”. Hið yngra félag stendur
reiðubúið að taka að sér og
annast þau starfsmál sem eldra
félagið eitt lét sig áður varða.
Söngkonan íslenzka hefir með
ljúfri framkomu sinni og frá-
bærri list sameinað hugi hinna
ýmsu flokka á meðal okkar, og
unnið hina ungu kynslóð til
fylgis við sig, og vakið hana til
meðvitundar um og mats á ís-
lenzkri list. Þetta er sú grein
þjóðræknisstarfseminnar sem
okkur finst hvað mest um vert,
og fáum því ekki fullþakkað.
Þú, María Markan, hefir farið
einkennilega og mér liggur við
að segja einstæða sigurför til
Winnipeg borgar. Þessi för er
aðeins einn og að þessu síðasti
hlekkurinn í langri keðju svip-
aðra sigurferða í ýmsum lönd-
um. Við heiðrum þig í kvöld
fyrir það sem þú ert, og fyrir
það sem þú hefir gert. Okkur
virðist líf þitt líkast fögru æfin-
týri. Þú, íslenzka stúlkan, hef-
ir farið að dæmi hinna fornu
víkinga; þeir voru víðförulir,
og lögðu undir sig lendur og
fé, þeir sátu í veglegum veizl-
um og fluttu konungum dýrar
drápur. Þeir létu þess og jafn-
an getið að þeir væri íslenzkir
menn. Þú hefir einnig gert
þetta alt, en á miklu göfugri
hátt en þeir. Þú hefir lagt
undir þig lönd í nafni listar
þinnar; þú hefir flutt konung-
um og öðru stórmenni kvæði í
söng, þú hefir í hvívetna borið
út hróður lands þíns og orðið
þjóð þinni til sóma. Og nú í
kvöld hefir þú gert það sem
engri einni íslenzkri konu hefir
áður tekist: Þú hefir safnað um
þig stórum og iglæsilegum hóp
landa þinna, ásamt helztu em-
bættismönnum Winnipeg borg-
ar og Manitoba fylkis. Þeir
flytja þér kveðjur og blessun-
aróskir hins enska umheims,
óska þér allra heilla, og bjóða
þig velkomna ef leiðir þínar
skyldu aftur liggja um þessar
slóðir. Þessi samkoma fer
fram í glæsilegustu samkvæm-
ishöll borgarinnar, og er þann-
ig umhorfs hér að slíkt þykir
naumast viðeigandi nema þar
sem þjóðhöfðingjar eiga hlut
að máli eða fulltrúar erlendra
ríkja. Við höfum í kvöld lyft
þér upp í æðsta sætið sem við
eigum völ á, og farið með þig
upp á efsta loft samkvæmis-
lífsins, svo að ekki verður
hærra komist í þessari borg.
Eg vona að mér sé óhætt að
segja að við höfum ekki gert
þetta okkur sjálfum til gamans
eða af hógómaskap, ekki held-
ur af því að við búumst við að
þetta samsæti sem við höldum
þér hér í kvöld hafi nein áhrif
á það umhverfi sem þú kant að
lifa og hrærast í framvegis,
eða þær kringumstæður sem
þú kant að mæta, heldur vegna
þess að við teljum þig þann
höfðingja í heimi listarinnar
sem sé verðugur fyrir og vel
að því bezta kominn sem við
fáum veitt. Við höfum efnt til
þessa samsætis með von um að
sá hlýhugur landa þinna sem
stofnaði ti.l þess og stýrir því
megi verða þér einskonar sið-
ferðileg lyftistöng, megi gefa
þér þann byr undir vængi sem
geri þér unt að fljúga yfir örð-
ugasta hjallann og upp á hæsta
tindinn í Iist þinni og lífi.
Við þökkum þér fyrir kom-
una, fyrir viðkynninguna og
fyrir söngsins engla-mál. Við
biðjum gæfuna að vera í fylgd
með þér hvar sem leið þín ligg-
ur. Sú er gæfan mesta að þú
megir halda áfram að vera það
sem þú nú ert: söngkona af