Heimskringla - 07.05.1941, Síða 2

2. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 7. MAI 1941
ÍSLENZKT HEILSUFAR
Eftir Gunnlaug Claessen
Vilm. Jónsson: Heil-
brigðisskýrslur 1938.
Landlæknir hefir í október-
lok 1940 sent út skýrslu um
heilsu landsmanna á árinu
1938. Það er bók nærfelt 200
bis., sem hefir margan fróðleik
að geyma, og er unnin úr
skýrslum allra embættislækna
landsins. Þetta eru síðustu
opinberar fregnir um heilsu
landsmanna, á öllum sviðum.
Fólksfjöldi, barnkoma
og manndauði
í árslok 1938 var íbúatalan
118,888, en manndauðinn var
1202 menn eða 10.2%. Lifandi
fæddust 2326 börn. Hjóna-
vígslur voru 644.
Dánarorsakir voru þessar:
Ellihrumleiki ...........184
Krabbamein og sarkmein—147
Hjartasjúkdómar .........135
Heilablóðfall ...-.......125
Lungnabólga ..........—114
Berklaveiki —.......... 106
Slys ...-................ 75
Sjúkdómar í lífæðunum
(slagæðum) ............ 34
Meðfætt fjörleysi ungbarna 27
Nýrnabólga ............ 24
Önnur og óþekt dauðamein.,231
(Óþekt dauðamein 9)
Þessi skrá er mjög lærdóms-
rík. Hún sýnir lægsta dánar-
tölu (10.2%), sem skráð hefir
verið hér á landi. Ungbarna-
dauðinn er minni en nokkurn-
tíma áður (29.2%), og minni
en þekkist í nokkru öðru landi
heimsins. Berkladauðinn líka
minni en nokkru sinni áður.
Var árum saman í efstu röð, en
er nú í 6. röð dánarmeina, líkt
og erlendis þar sem þykir
horfa vel um berklavarnir. ís-
lenzkar berkalvarnir reynast
því vel, og mun árangurinn
fara enn batnandi. Dauði úr
krabbameini er nokkru minni
en áður (1.2%), og því ástæðu-
laust að hræða landsmenn á
því að meinsemdir og “hrörn-
unarsjúkdómar” séu að ríða
þjóðinni að fullu, eins og heyrst
hefir í blöðunum. Barnkoman
er sífelt að minka, og var í
fyrsta skifti undir 20%. Eink-
um er lítið um fæðingar í sum-
um sveitum. Sem dæmi er í
Heilbrigðisskýrslunum nefnd
Auðkúlusókn í Blönduóshér-
aði. Þar átti sér ekki stað
nema ein fæðing árið 1938 —
en að vísu tvíburafæðing! —
Hinsvegar er frjósemin í lagi
austan Blöndu.
Það væri mjög þarft, ef heil-
brigðisstjórnin vildi hlutast til
um, að fram færi á öllum spít-
ölunum í Reykjavík og ná-
grenni höfuðstaðarins rann-
sókn banameina þeirra, sem
þar deyja, likt og á sér stað í
Landspítalanum, og þarf að-
stoðar Rannsóknarstofu Há-
skólans í því skyni.
Farsóttir
Alls eru skráðir 25,881 sjúkl-
ingur. Kvefsótt og kverka-
bólga var líkt og fyrirfarandi
ár. — Barnaveiki varð ekki
vart á árinu. — Barnsfarasótt
fengu aðeins 13 konur. —
Taugaveiki aldrei minni — að-
eins 3 sjúklingar. Smitberar
eru nokkrir á landinu, og gefa
héraðslæknar þeim gætur. —
Héraðslæknirinn á Blönduósi
tók gallblöðruna úr tauga-
veiki-smitbera, en sýklarnir
lifa 1 gallinu. — Inflúensu-
sjúklingar voru 1301, en eng-
inn innlendur maður fékk misl-
inga.
Kveflungnabólgu og taksótt
fengu 637 menn, og dóu 114.
Héraðslæknirinn í Blönduós-
héraði getur um 18 ára stúlku,
sem hafði verið á dansleik, en
gekk heim til sín um nóttina
8—10 km. langan veg í köldu
veðri. Orðin kvefuð daginn
eftir, en þó í votabandi þann
dag allan. Veiktist hastarlega
um kveldið, og dó á 1. sólar-
hring. Þetta hefir bersýnilega
verið hjartanu ofraun, eftir
það, sem á undan var gengið.
— Einn lungnabólgusjúklingur
Grimsness-læknisins veiktist í
tjaldi uppi í öræfum sunnan
Langjökuls. Hiti um 40°. Hér-
aðslæknirinn lét tjalda öðru
stærra tjaldi utan yfir hitt
tjaldið, en kynda prímus milli
tjaldanna, til þess að halda
jöfnum hita. Á 8. degi urðu
sótthvörf, og hitinn féll í pilt-
inum. Þetta var lungnabólgu-
lækning á fjöllum uppi. Það
er auðséð, að læknirinn hefir
ekki dáið ráðalaus á þurru
landi!
Skarlatssótt er landlæg í
Reykjavík, en væg. — Svefn-
sýki fengu 2 menn í Akur-
eyrarhéraði. — Heimakomu
fengu 62, og dóu 2. Læknar
róma góðan árangur af pron-
tosil-lækningu.
Mjög lítið er um þrimlasótt
(erythema nodosum), er líta
ber á sem undanfara eða byrj-
unarstig berklaveikinnar. Alls
aðeins 12 sjúklingar. Vafalítið
vottur um minkandi berkla-
smitun.
Ristill (herpes zoster) er
furðu algengur — taldir fram
62 sjúklingar. Eftirköstin eru
stundum þrálátar þrautir vik-
um eða mánuðum saman.
Alvarlegur faraldur af
mænusótt eða lömunarveiki
kom upp á árinu 1938 — alls 81
sjúklingur, þar af 51 í Mið-
fjarðarhéraði. Yfirleitt kvað
mest að veikinni á Norður-
landi, eins og oft áður, og
hófst, eins og títt er, seint á
sumri. Þrír dóu, og eru það
þá venjulega öndunarvöðvarn-
ir, sem bila. Veikin var alls í
10 læknishéruðum.
Munnangur fengu 145, en
hlaupabólu 385.
Stífkrampa (tetanus neona-
torum) fékk 1 barn í Bíldudals-
héraði. Nú er af sem áður var,
þegar ungbörn hrundu niður úr
þessum ægilega sjúkdómi. —
Samkvæmt prestakallaskýrsl-
um fæddust í Vestmánnaeyjum
117 börn á árunum 1838—42.
Af þeim dóu 74 úr stífkrampa.
Þetta upplýsir fyrv. héraðs-
læknir Sigurjón Jónsson í
“Skírnis”-grein sinni nýlega,
sem er einkar fróðleg og prýði-
lega samin.
Ný veiki er komin til sög-
unnar hér á landi, sem sé
Psittacosis eða páfagaukapest,
sem þekst hefir um nokkurt
skeið erlendis, en er hér á landi
rétt nefnd fýlungapest. Lýsir
sér einkum sem lungnabólgu-
farsótt. — Landlæknir hafði
fregnir af, að þessi veiki gerði
vart við sig í Færeyjum, og var
smitunin rakin til fýlunga; en
erlendis eru það annars páfa-
gaukar, sem smita fólk. Fyl-
ungatekja er aðallega stunduð
hér á landi í 2 læknishéruðum
— í Mýrdal og í Vestmanna-
eyjum. Fýlunginn er tekinn í
ágústmánuði (rotaður með
priki af sigamönnum). Fuglinn
er reyttur og matreiddur nýr,
saltaður eða reyktur, og þykir
herramannsmatur þeim, sem
alast upp við fýlungann. Eftir
að landlæknir vakti eftirtekt
héraðslæknanna á sjúkdómn-
um, fanst hann, a. m. k. í Vest-
mannaeyjum, því að lungna-
bólga stakk sér þar niður um
veiðitímann, en eingöngu hjá
konum, sem reyttu fuglana.
Ekki koma sjúklingarnir þó til
framtals fyrr en á árinu 1939.
Eftir að uppvíst varð um fýl-
ungapestina, fékk landlæknir
því til vegar komið, að Alþingi
setti heimildarlög um bann við
fýlungatekju.
IS ALWAYS
A
ITEM
ON MY
BUDCET!
Já herra minn — eg get ekki verið án SÍMA! Fjölskylda
mín og eg notum hann á hverjum degi og spörum marga
ferðina með því í bæinn. Konan mín segir að það sé ódýrasta
vátryggingin sem hún þekki. Við notum SÍMAN til að
kaupa, áforma, kaupa og selja afurðir okkar, ef kviknar í,
ef einhver verður sjúkur og hvenær sem á liggur. Reglulegt
SÍMTAL, sama og heimsókn, við mömmu og pabba á hverjum
mánuði, er virði hinna fáu centa, sem SÍMTALIÐ kostar á
hverjum degi.
Sparið yður TIMA og FÓTSPOR
V STE
HRVE V0UR own H 0 m E TEIE PHOn E i-*i
Aðrir nœmir sjúkdómar
Kynsjúkdómar voru svipað-
ir og áður, 648 sjúklingar með
lekanda, en 6 með syfilis (sára-
sótt). Hannes Guðmundsson,
húð- og kynjasjúkdómalæknir
í Reykajvík, telur fram 11 börn
með lekanda, á aldrinum 1—10
ára, 130 konur 15—60 ára, en
290 karla. Eigi allfáir karl-
menn fengu jafnframt eistna-
bólgu og bólgu í blöðrukirtil,
en 10 konur bólgu í eggjagöng.
Stórkostlegar framfarir hafa
orðið í lekandalækning síðustu
árin, og eru notuð áþekk lyf
sem hið nýja lungnabólgumeð-
al M & B 693. Lekandi er tal-
inn ekki ótíður í Hafnarfjarð-
arhéraði, en slæðingur hér og
hvar um landið að öðru leyti;
lika í sveitum. Svo er áð sjá á
ummælum héraðslækna sem
þeir geri ráð fyrir lekanda í
kjölfari “síldarsöltunar og
ferðamannastraums”.
Berklaveiki. Hér kemur að
einum merkasta kaflanum í
Heilbrigðisskýrslunum. Berkl-
arnir eru á hröðu undanhaldi.
Landlæknir kemst svo að orði:
“Berkladauðinn hefir nú mjög
látið sér segjast og loks hrap-
að í það sæti, sem hann á sér í
nágrannalöndum þeim, þar
sem vel þykir horfa um
berklamálin, þ. e. í 6. röð dán-
armeina, neðan við lungna-
bólgudauðann, og hefir • vel
skipast á fáum árum, frá því er
hann var árum saman í efstu
röð. - Er berkladauðinn nú
bæði tölulega og hlutfallslega
minni en hann hefir nokkurn-
tíma orðið, síðan farið var að
skrá hann sérstaklega (1911),
og sömuleiðis heilaberkladauð-
inn, er nemur nú aðeins 12.3%
alls berkladauðans, og sýnir
það ef til vill fremur en annað,
að strjálast tekur um nýsmit-
un berklaveiki í landinu.”
AIls dóu úr berklaveiki 106.
Já, herra, "KAR-EAL íyrir Kafíi"
gerir kaffið bragðbetra og drýgra—
konan mín segir það einnig ódýrara.
KAR-EAL fyrir kaffi er frægt um 1
100 ár—kaupið pakka í dag
og hafið betra kaffi á morg-
un.
hs SSl «»Q(
KAR'EAL'
FOR COFFEE
Sem dæmi um hve veikin er að
láta undan síga má nefna, að
75 dóu úr lungnaberklum,
móti 112 árinu áður, en 13 úr
heilahimnuberklum, móti 28
árinu á undan.
Berlkalæknir Sig, Sigurðs-
son birtir skýrslu um berkla-
varnirnar. Nú fer berklalækn-
irinn víðsvegar um landið, á-
samt aðstoðarlæknum sínum,
og skyggnir fólk í þúsundatali
með röntgengeislum, til þess
að leita upp þá, sem sýktir
eru, og til þess að hafa uppi á
smitberunum. Og vitanlega
eru auk þess gerðar ýmislegar
rannsóknir aðrar. — Það hefir
varla áður verið gerð eins hörð
hríð að neinum sjúkdómi hér
á landi, eins og þessi mikli
hernaður gegn tæringunni,
sem berklayfirlæknirinn veitir
forstöðu. Berklavarnastöðvum
hefir verið komið upp á ýmsum
stöðum, en náin samvinna
milli yfirlæknisins og héraðs-
læknanna. — Ýmsir óvæntir
hlutir koma fyrir í þessu mikla
starfi, einkum þegar leitaðir
eru uppi smitberar. Þannig
fanst í einni leitinni smit hjá
nálægt sjötugum bónda í sveit,
sem væntanlega hefir verið
talinn blátt áfram “brjóst-
þungur” af heimilismönnum
og sveitungum.
Holdsveikin er sífelt í rénum.
Árið 1929 voru 38 sjúklingar,
en 1938 voru þeir 22, og af
þeim 5 í héruðum; hinir á
Laugarnesi. Einn sjúklingur
var útskrifaður þaðan sem
heilbrigður, og hafði hann
dvalið á holdsveikraspítalan-
um í 12 ár. Þeir holdsveiku
hafa nú verið fluttir á heilsu-
hælið í Kópavogi.
Sullaveiki gerir altaf vart við
sig, og dóu 7 úr þeirri veiki. 1
skýrslum lækna er getið um 24
sullaveika, en vafalaust eru
þeir miklu fleiri, án þess að
læknar verði þess varir. A. m.
k. þykir það ekki neitt merki-
legt fyrirbrigði að hitta fyrir
sér sull við röntgenskoðun á
Landspítalanum. — Einn sjúkl-
ingurinn, sem héraðslæknar
telja fram, var 27 ára, en aðrir
miðaldra og á gamalsaldri. —
Sullaveikin er landsmönnum
til skammar, og kemur til af
trassadómi þeirra, sem fást við
slátrun. Þess er ekki gætt
nógu vendilega að forða solln-
um innýflum frá hundunum.
Úr sullunum þróast bandormar
í hundsgörnum, og sýkja þeir
svo menn. Ef samviskusamlega
væri að farið, og hundum
varnað að éta sulli, væri slit-
inn einn hlekkur í lífsstigum
bandormsins, og sýkingar-
hættan úr sögunni með þeirri
hundakynslóð, sem nú lifir.
Geitur. 4 sjúklingar voru til
lækninga á Röntgendeild Land-
spítalans, en alls eru taldir
fram 7 sjúklingar. Þessum
sjúkdómi má útrýma alveg
með röntgenlækningum, ef
héraðslæknar ganga vel fram
í því að koma sjúklingunum á
framfæri. Með röntgengeisl-
um hafa alls verið læknaðir
hátt á 2. hundrað geitnasjúkl-
ingar.
Kláði gerði mjög vart við
sig, og voru skrásettir 743
kláðasjúklingar; er svo að sjá,
sem gengið hafi faraldur um
alt land.
Krabbamein. Taldir eru
fram 172 með krabbamein, er
héraðslæknar vita af. Oftast
eru meinin í maganum; og þá
miklu tíðari í körlum en kon-
um. Þar næst í brjóst-unum,
en í 3. röðinni er vélindið. Ann-
árs er krabbinn talinn fram á
28 stöðum í líkamanum. Dán-
artala krabbameinssjúklinga
fer ekki hækkandi, og eru
gripnar úr lausu lofti hrakspár
þeirra, sem telja krabbamein
hraðvaxandi sjúkdóm hér á
landi. Árið 1929 dóu 145 úr
krabbameini. En þrátt fyrir
aukinn fólksfjölda, deyr ekki
meir en 141 sjúklingur árið
1938.
Kvillar skólabarna
Skýrslurnar ná til 14,403
barna. Aðalkvillarnir eru lús
og tannskemdir. Lús eða nit
fanst í 2,033, eða 14.1%, og er
þó athugandi, að mæðurnar
ræsta börnin rækilega áður en
þau fara til skoðunar. Geitur
fundust ekki í neinu skóla-
barna. Það eru ekki mörg ár
síðan einn af hverjum þúsund
landsmanna höfðu geitur. —
Sjúkdómnum hefir verið út-
rýmt með röntgenlækning. —
Tannskemdir höfðu 9894 börn,
eða 68.7%; jafnt í sveit sem
kaupstöðum. Grímsneslæknir-
inn kvartar undan tannskemd-
um, og Berufjarðarlæknirinn
telur tennur barna ekki síður
skemdar inn til dala, en í þorp-
inu. — Víða eru lýsisgjafir.
20 börnum var vísað frá
l^nslu vegna berklaveiki.
Aðsókn að Iœknum
og sjúkrahúsum
Sjúklingafjöldinn, sem leitar
héraðslæknanna, jafnar sig
upp með að vera 72.6% af í-
búatölu héraðanna. Fjöldi
ferða til læknisvitjana er að
meðaltali 79. Flestar ferðir
hefir Akureyrarlæknirinn far-
ið, eða 302. Yfir hundrað ferð-
ir fóru héraðslæknarnir í Borg-
arfjarðar-, Reykdæla-, Eyrar-
bakka- og Grímsneshéraði.
Legudagafjöldinn á sjúkra-
húsum og heilsuhælum er
405,161. Koma 3.4 sjúkrahús-
legudagar á hvern mann i
landinu, og má það heita sama
og á árinu á undan. Legudög-
um berklasjúklinga hefir
fækkað.
Augnlœkningaferðir
Fimm augnlæknar ferðuðust
um landið og skoðuðu um 1000
manns. Augnlæknarnir fara
um landið á vegum heilbrigð-
isstjórnarinnar, eftir fyrirfram
auglýstri áætlun.
Barnsfarir
Lifandi fædd börn voru 2326,
en 62 fæddust andvana. Af
barnsförum dóu 3 konur (blóð-
lát), en 3 úr barnsfarasótt.
Læknar hafa gert ýmislegar
fæðingar-óperationir, svo sem
keisaraskurði tangartak, vend-
ing á fóstri o. fl. Yngsta móð-
irin var 13 ára stúlka í Blöndu-