Heimskringla - 27.08.1941, Page 5

WINNIPEG, 27. ÁGÚST 1941
HEIMSKRINGLA
5. SIÐA
taka upp kafla úr ræðu um
“Varðveislu íslenzkra erfða”,
er eg flutti fyrir nokkrum ár-
um síðan; en þau ummæli eru
enn þá sannari nú, en þau voru
þegar umrædd ræða var samin
og flutt:
“Á hinn bóginn er þess ekki
að dyljast, hvort sem oss líkar
betur eða ver, að fjölda margir
eru þeir í hópi yngri kynslóðar
vorrar, sem eigi hafa lært mál
feðra sinna, og því miður vex
sá hópur hröðum skrefum. Illa
felli eg mig við þá tilhugsun,
að þessi hópur niðja vorra
komist alls ekki undir göfg-
andi, menningarleg áhrif is-
lenzkra erfða. Ættum vér því
undir öllum kringumstæðum
að glæða, eftir föngum, áhuga
þeirra á bókmentum vorum,
og menningu, með því að fræða
þá um þessi efni á því máli,
sem þeir skilja — enskunni.
Skal það að vísu játað, að hvað
bókmentirnar snertir, fer löng-
um eitthvað að forgörðum, þeg-
ar þær eru fluttar af einu máli
á annað. Hitt er þó jafnsatt,
að til eru á ensku máli margar
góðar, og ekki all-fáar ágætar
þýðingar úr íslenzkum bók-
mentum, og hreint ekki fátt af-
bragðsrita um íslenzk fræði.
Enginn má þó skilja orð mín
svo, að eg sé að verja þá grunn-
sæju fræðistefnu, sem segir, að
menn eigi aðeins að læra eitt
tungumál. Slík skammsýni
hefnir sín; hún fæðir af sér
andlega fátækt. Það, sem fyr-
ir mér vakir, felst í spakmæl-
inu forna: “Betri er hálfur
skaði en allur.” Mér finst vér
ekki mega við því, að heilir
hópar hinnar yngri kynslóðar
vorrar snúi bakinu við menn-
ingarlegum erfðum vorum,
vegna þess, að vér neitum þeim
um fræðslu í þeim efnum á
þeirri tungu, sem þeir skilja.
Að minsta kosti uni eg því
stórilla, að sjá þann hóp ungra
Vestur-lslendinga sviftan allri
hlutdeild í glæsilegum menn-
ingararfi þeirra, og þar með
stórum snauðari að sjálfsþekk-
ingu og andlegfi auðlegð.”
Einn af vorum áhugasöm-
ustu og langsýnustu þjóðrækn-
ismönnum tók eindregið í sama
streng í samtali við mig og
kom fram með þá hugmynd, að
íslenzk bókasöfn (Lestrarfé-
lög) hérna megin hafsins ættu
að hafa deild af bókum á ensku
um íslenzk efni, yngra fólkinu
til afnota. Eg held, að hug-
mynd þessi sé bæði mjög tíma-
bær og athyglisverð, og beini
henni til þeirra, sem að lestrar-
félögunum standa, til athugun-
ar. Kunungt er mér einnig
um, að sum þeirra, t. d. Lestr-
arfélagið að Mountain, N. Dak.,
hefir keypt eitthvað af slíkum
bókum, og tel eg líklegt, að
þær hafi að einhverjum notum
komið.
Þjóðræknisfélagið hefir einn-
ig viijað liðsinna fólki hvað
þetta snertir. Með það fyrir
augum samdi eg, að tilhlutun
þáverandi stjórnar félagsins,
skrá yfir valin rit á ensku um
íslenzk efni, og er hana að
finna í Tímariti félagsins
(XVII. ár, 1935). Vona eg, að
framannefnd skrá geti orðið
einhverjum til leiðbeiningar og
gagns, en síðan hún var samin
hafa auðvitað ýmsar nýjar
bækur komið út um þessi efni.
m.
Þá varð mörgum, sem eg átti
tal við á ferðum mínum, tíð-
rætt um Sögu íslendinga í
Vesturheimi. Skiftust dómar
manna um hana mjög i tvö
horn, líkt og fram hefir komið
í umsögnum um hana á prenti;
sumir fundu henni margt til
foráttu, einkum var þeim harð-
indasagan þyrnir í augum; öðr-
um þótti höfundi að flestu
leyti hafa vel tekist söguritun-
in. Mönnum lék einnig hugur
á að vita, hvað landar vorir
heima á íslandi hefðu um sög-
una að segja; vitnaði eg til
þess, sem frá þeim hefir kom-
ið um hana í rituðu máli, er
sýnir, að hún muni þar einnig
sæta ærið misjöfnum dómum,
og kæmi það heim við álit
manna í bréfum, sem vestur
hingað hefðu borist.
En þegar eg var nýkominn
úr ferð minni, barst mér í
hendur Eimreiðin (2. hefti þ.
á.) með mjög eftirtektarverð-
um ritdómi um Sögu ísl. í Vest-
urheimi eftir Björn Sigfússon,
en hann er talinn í hópi hinna
gáfuðustu yngri fræðimanna
(norrænufræðinga) heima. —
Hann ritar líka um söguna eins
og fræðimanni sæmir; hikar
ekki við að gagnrýna þau at-
riði, sem hann er ósammála
höfundi um, og frásagnarað-
ferð hans, en gerir það prúð-
mannlega, þó með fullri festu
sé. Honum farast t. d. þannig
orð um hinn margumrædda
harðindabálk ritsins:
“Harðæri á íslandi eru rakin
frá landnámi til 1887, er út-
flutningur fólks náði hámarki,
og um þau fjalla rækilegustu
þættir þessa bindis. Móti vilja
sínum sýnist mér höfundur
sanna, að þau hafi fremur ver-
ið stærsta aukaástæðan en úr-
slitarökin að brottflutningn-
um........Það, sem höfundur
tekur fram um harðærin, má
heita rétt, nálega alt, en á-
herzlan á því of einhliða (þ. e.
einhliða heimildir) og aftur
þörfum minni áherzla á vík-
ingslegri framaþrá og æfin-
týradraumum unga fólksins
eða fyrirætlunum pilta eins og
Stefáns Guðmundssonar, þegar
hann kvaddi Bárðardal Qg
lagði á Vonarskarð sitt:
“Fimm ár skal eg ytra una,
flyt svo heim það vonin
vann”.”
En ritdómi sínum lýkur höf-
undur með þessum málsgrein-
um, og dregur þar saman nið-
urstöður sínar um bókina:
“Það eru fullar ástæður til
hér austan hafs að þakka þessa
ágætu bók Þ. Þ. Þ. og bíða
framhaldsins með eftirvænt-
ingu. Þótt mér þyki rétt að
drepa á atriðin, sem eg lít frá
öðrum bæjardyrum en hann,
finst mér mikið til um, hversu
hann boðar skoðanir sínar af
hispurslausri einlægni Vest-
mannsins og persónulegum
sannfæringarkrafti. — Rök
hans eru einnig mörg og þung
og safnað af fræðimannselju.
Oft styttir hann sér að vísu
rannsóknarleiðina meir en
sagnfræðingar mega, en þar
með sleppur hann við að bjóða
lesendum dauðan fróðleik. Hin
huglæga (subjectiva) sagnarit-
unaraðferð, sem höfundi er
töm og eðlileg skáldi, nýtur
sín e. t. v. enn betur við lýsing
landnámsbaráttunar í næstu
bindum.
Sjaldan er rætt um, hvaða
uppbót Vestur-íslendingar, en
ekki Heima-fslendingar, hafi
þurft og fengið fyrir skilnaðinn
við meiri hluta þjóðar sinnar.
Síðustu sögukaflar þessa bind-
is: “Frá fyrstu árum vestan
hafs” og “íslenzkir Ameríku-
menn”, benda víða í átt til þess
fullnaðarsvars, sem framhaldið
mun gefa. Einkennilegt er,
hvað þessi spurning verður á-
leitin í sambandi við heims-
kreppuna, sem hófst vestra
1929. Orð Þ. Þ. Þ. um kreppu-
árin eru átakanleg, en svörin
raunsæ og þrungin bjartsýni
um þjóðareðli, sem dugir manni
best, er mest á reynir. Skiln-
aðurinn við ættland og meiri
hluta þjóðar hefir gert margan
Vestmanninn að sannari fs-
lendingi en hann hefði getað
orðið heima og elft að sama
skapi beztu hæfileika hans. Sú
frjósemd orku og anda varð
frændum vestra uppbótin fyrir
missinn.”
Þetta er drengilega mælt í
garð vor Vestmanna, og mætti
vel verða oss íhugunarefni. —
Maður freistast sem sé til að
spyrja, hvort ýmsir í vorum
hópi hafi ekki farið á mis við
þessa uppbót, sem Björn Sig-
fússon talar hér um, og er það
harmsefni.
um Eyjahafið gríska, þar sem YINNUR FYRSTU VERÐ-
LAUN í BOGFIMI
EINN DAGUR Á KRIT
Eftir Niels Dungal, prófessor
Það er aprílmorgun 1936 á
stóru frönsku farþegaskipi,
Champallion, sem er að koma
frá rósaeyjunni Rhodos og er
nú að sigla inn til Candia,
stærstu borgarinnar á Krít;
þessi bær heitir eiginlega Her-
acleion, en er vanalega kallað-
ur Candia. Eg stend á^iilfar-
inu ásamt nokkrum frönskum
stéttarbræðrum mínum, sem
eg hafði slegist í för með á al-
þjóðaþing sjúkdómafræðinga í
Aþenu, og við njótum sólskins-
ins og hins fagra bláma Mið-
jarðarhafsins, sem hefir verið
eitt sólskinsbros allan tímann
síðan við lögðum af stað frá
i Marseille. Og nú er liðinn
jhálfur mánuður síðan. Við höf-
|um heimsótt marga af helstu
sögustöðum Grikklands, verið
heilan dag á Olympiuvöllun-
um, þar sem inngangshliðið
stendur óhaggað enn í dag, séð
þar hina fögru sigurgyðju, sem
stóð á háum stöpli í blaktandi
klæðum, og er fullyrt, að stöp-
ullinn hafi verið málaður him-
inblár, svo að gyðjan hafi sýnst
svífa í lofti, séð Zeusmusterið
mikla þar, setið á staðnum, þar
sem Sokrates og Anaxagoros
héldu til og þar sem Sophokles
las leikrit sín. En alt er nú
grasi gróið og öll musteri hrun-
in, en likneskjum öllum og
listaverkum safnað saman í
Olympíumusterinu rétt við
vellina. Manni datt í hug líf-
ið á Þingvöllum til forna, því
að á báðum stöðum var árleg
þjóðhátíð, þar sem allir mætt-
ust til að sýna sig og sjá aðra,
og þreifst enginn ófriður með-
an á hátíðinni stóð, hvorki
þar né hér.
Við höfðum komið til Spörtu,
þar sem ekki sést urmull eftir
af þeirri miklu menningu, sem
aðallega var hernaðarlegs eðl-
is, og þó merkileg fyrir framúr-
skarandi uppeldismátt, einnig
fallegu eyjunnar Korfu, þar
sem Vilhájlmur II. Þýzkalands-
keisari lét gera sér sumarhöll
og skrautgarð fagran. Frakk-
arnir hristu höfuðin, þegar þeir
komu inn í vinnustofu keisar-
ans og sáu hnakkinn á stólnum
við skrifborð hans. Honum
hafði víst fundist hann vera
meiri hermaður ef hann sæti í
þessum upphækkaða hnakk
við skriftir sínar, og mikið
hefir hann fundið til sjálfs sín.
En við gátum ekki varist þeirri
hugsun, að þessi maður hefði
ekki verið með öllum mjalla.
Við höfðum verið aðeins
þrjá daga í Aþenu og mestall-
ur tími okkar farið í lækna-
þingið, svo að lítill tími hafði
gefist til að skoða sig um í
borginni. Daginn áður en við
komum þangað hafði Kondylis
forsætisráðherra dáið skyndi-
lega, og þegar við um morgun-
inn mættum i þinghúsinu, þar
sem Georg konungur tók há-
tíðlega á móti okkur, sé eg í
fyrsta og síðasta sinni Metax-
as, sem við það tækifæri kom
fyrst fram opinberlega sem for-
sætisráðherra. Georg konung-
ur hafði frjálsmannlega og
fallega framkomu og minti mig
mest á þýskan flugforingja.
1 Aþenu hitti eg Svein
Björnsson sendiherra, Ólaf
Proppé og Þórð Albertson, sem
var orðinn vel kunnugur í
Grikklandi.
Frá Aþenuborg höfðum við
farið yfir til Smyrna og Rhod-
os, og nú var leiðinni heitið til
Krítar, áður en haldið væri af
stað heimleiðis aftur.
Hin gríska menning
Það var yndislegt að sigla
eyjarnar eru óteljandi eins og
á Breiðafirði, en stærri, án þess
þó að vera allar mikið frjósam- r
ari. Altaf sáust eyjar í kring;
um skipið, allar leifar af göml- j
um fjallatindum, sem upp úr
stóðu eftir syndaflóðið, og á
öllum þessum eyjum er víst á-
líka syndugt mannkyn ennþá.
En ekki var annað að sjá en að
því liði prýðilega í sínum
fallegu hvítu húsum, sem gerði
sólskinið enn bjartara yfir smá-
bæjunum, sem gáfu þessum
eyjum líf og svip.
Eg var að hugsa um hvað
það hefði verið, sem hefði vald-
ið því, að grísk menning hafði
náð svo hátt í nokkur hundruð j
ár fyrir vort tímatal, að engin l
menning hafði lengra komist, j
og það þótt tuttugasta öldin sé!
talin með. Ekki var það auð- í
legð landsins, því að Grikkland
er og hefir ávalt verið hrjóst-
rugt og fátækt land. Ekki
heldur loftslagið, því að það fram fór a íslendingadeginum
hefir aldrei neina menningu a Þ- Þ- m-’ undir for-
skapað, hversu gott sem það ustu hr. Halldórs M. Swan,
hefir verið, né heldur hindrað vann ungfrá Helga Árnason
hana, hversu vont sem það hef- fyrstu verðlun. Þetta er i ann-
ir verið. Nei, það mun öllum a® skifti sem samkepni fer
koma saman um; sem kynt fram í bogalist á Islendinga-
hafa sér þetta merkilega tíma- deginum. Hlaut Helga önnur
mil í sögu mannkynsins, að verðlaun í fyrra. Þessi stúlka
það er frjálsræðið á öllum svið- er dóttir séra Guðm. Árnasonar
um, í hugsun, trú, verslun og a Lundar og frú Árnason.
siglingum, sem var undirstaða —------ --------
Ungfrú Helga Árnason
Við samkepni í bogfimi, sem
Þér sem notið—
TINBUR
KAUPIÐ AF
THE
Empire Sash & Door
CO.. LTD.
Birgðir: Henry Ave. East
Sími 95 551—95 552
Skrifstofa:
Henry og Argyle
VERÐ - GÆÐI - ÁNÆGJA
Bærinn er álíka stór og
Reykjavík, en pósthúsið er
mörgum sinnum minna en hér
og alt útlit fyrir, að almenning-
ur standi í miklum bréfaskrift-
um af góðum og gildum ástæð-
um. Samt er pósthúsið þar
opnað fyr en pósthúsið í
Reykjavík, sem sennilega opn-
ar seinast allra pósthúsa í
Evrópu, og furðanlega gengur
fólkinu að fá sig afgreitt, enda
þótt afgreiðslufólkið skilji ekk-
ert í frönsku og ferðamennirn-
ir ekkert í grísku.
í gamla daga hafði ein drak-
ma sama kaupmátt og einn
dollar hefir nú, en svo hefir
því, sem upprunalega var hand-
fylli (drakma — hönd) af smá-
peningum (obulum), hrakað,
að hjá okkur jafngilti ein dönsk
króna sextíu drökmum. Okkur
þykir allur varningur yfirleitt
mjög ódýr, en það sem útlend-
ingar kaupa helst, svo sem
ýmsir minjagripir o. fl., á að
selja með okurverði og sá sem
greiðir það, sem upp er sett, er
einfeldningur, sem búðarfólkið
gerir gys að jafnskjótt og hann
hefir snúið sér við. Eg sé
snotran hlut, handsaumaðan
dúk, með hinum frægu, kross-
lögðu atgeirum á, sem voru e.
k. fangamark Zeus Pandela-
brys, aðalguðs íbúanna á hinu
fornfræga menningartímabili
þeirra, líkt og krossinn er
merki kristnu kirkjunnar. Eg
spyr kerlinguna í búðinni, hvað
dúkurinn kosti. Tíu þúsund
drökmur. Eg segist skuli
kaupa hann fyrir þúsund
drökmur. Hún fer strax niður
í 7500, en niður fyrir 5000 vill
hún ekki fará, því að þá skilst
mér, að bæði hún og búðin
mundi fara á hausinn. Eg geri
mig þá líklegan til að fara, þ.
e. halda áfram, því að búðin er
úti á götunni, en þá kemur sú
gamla á eftir mér og nú byrja
þessa hátinds menningarinnar, arhafslífsins og auðsætt, að hér
ræktun skynseminnar og fult er óhætt að treysta góða veðr-
frjálsræði til að nota hana ó- inu, því að alt atvinnulíf fer
hindrað af öllum trúarhégilj- að miklu leyti fram undir beru
um, sem bæði fyr og síðar hafa lofti. Skósmiðurinn situr úti á
vafist sem fjötrar um fætur götu við vinnu sína og búðar-
frjálst hugsandi manna. Þetta varningur er mestallur hafður
andlega frelsi varpaði birtu og á borðum úti á gangstétt. Um
gleði yfir hugi manna, sem enn leið og maður stígur í land
sér merki í Aþenuborg. Ekki blasa við augunum áletranir á
á núlifandi kynslóð, heldur á húsunum, með grískum bók-
líkneskjunum, sem fundist hafa stöfum, sem mér gengur heldur
frá gullaldartímabilinu, og enn nia að lesa og enn ver að
taka á móti manni brosandi og skilja. Þó skilur maður, að
fullar af gleði og “humor” í pharmakeion er lyfjabúð og
hinu mikla fornminjasafni þótt eg hafi. aldrei neitt í
Aþenuborgar. Það er auðséð grísku lært, kannast eg við
af öllu, að Grikkirnir hafa ver- ýmislegt í gegn um læknis-
ið glaðvær þjóð, sem hefir fræðileg nöfn, þótt merkingin
kunnað að meta alt, sem lífið sé önnur en eg hefi vanist. Við
hefir gott að bjóða, elskað feg- íæknarnir meinum blóðstöðv-
urð lífsins í hvaða formi sem Un, þegar við tölum um stasis,
hún kemur fram. en í Grikklandi stendur þetta
Grikkirnir höfðu svo skemti- orð í staðinn fyrir S. V. R., þ. e.
lega og skiljanlega guði, guði, þar sem strætisvagnarnir nema
sem voru ekki óendanlega full- staðar.
komnir, heldur breyskir eins Við ö = - boreina oe °................ “=------
cp mpnn svo að beim eat bótt g g - PfL , g samningar á nyjan leik. Endir-
vlS um bl etas os vfni sínl er St“" up,p e aðalt°rEí’ bar i”" vertur sá aB eg fer me«
er mikfu erttaafa að elska """ ftení“r °f'dúkinn fyrir 1500 drökur, sann-
Pað er miKlu ernoara ao eisxa stjórnar umferðinni. Ut frá . _
fullkomleikann, því að hann tor„inn gpngur aðal verslunar- færður um’ að Þorður Albeits-
þekkjum við ekki nema sem „atan bar sem gangstéttirnar S°n hefðl fenglð hann fynr 50°'
stærðfræðilögmál, og fyrir þá, hlaðnar varningi sem stilt Þanmg Þykir sjalfsagf að
sem hafa ekki bví meiri eáfur eru nJaðnai Y.f,rningl’ fem ‘1 T versla í Grikklandi. Fólkið tek-
þ^ átt er er itt að eTska þau °r Ut a.emf°ld langb°rð’ °g ur það eins og skemtun að
1 ^ ^ 6 Þ Þegar utlendmgarmr ganga stan0a Qg þingg um þlutina
Aðalborqin hj&’ æP!r buðarfolklð a Þetta er einskonar einvígi
aoaiDorgin þa. Ungar stulkur koma hlaup-1 ....
En við erum að koma til andi með blómvendi og ráðast 1 . P Vg SJ
Krítar. Við komum úr norðri að karimönnUnum, einkum TÍTb Ið eTnTe nf sér d«nð
ncr Qiánm höfnina ng aftalbor^- u • a i i inn SanSa af ser dauð-
TT cTdiT h esa við okkur S<?m ganga T ’agleg' um og þykist loks selja manni
ína Candia blasa við okkur. ustu konunum, til að reyna að , , .. f . ... „s
Þegar landið fer að skýrast koma út vöru sinni. En þær TT T Jerð, h7ð fvrir
sést lítil höfn fyrir framan bæ, ra sig ekki a því að við er. maður ve ð að Sera pað y .
sem er læestur í miðiunni oe -7 ■ /- pv, „ S1§ að seg^a engum fra þvi, þvi
sem er íægstur í miojunm og um nykommr fra Rhodos og , ði pialfihrota ef
hækkar til austurs og vesturs. höfnm heear séð svo mikið af Y gjaiaprota, er
A hat wið hann aii lanet í noíum pegar seö sv0 miK1° ar hann ætti að selja fleirum svo
A °ak við hann, all-langt i hinum fallegu, bloðrauðu svefn v,„oUomóv,„^lQrr„ AHirr.t
suðri er fjall, sem er svipað iurtum sem stan(ja í blóma hiaksmanaileSa ody f-_
Keili í laginu. Mer getur ekki
i ann&ð en dottið Reyk javík í þetta ]eyti, að okkur eru þær
hug, og það dregur ekki úr lík- ekkert nýnæmi lengur.
i ingunni þegar við nálgumst , . . _ ...
höfnina og sjáum allstóra eyju Það er solskin og hltl- Folklð pað á tilfinmngunm, að maður
fyrir norðan og gráa mela aust- dreifist um alt og mörg okkar megi engum segja frá verðinu,
anvert við borgina, rétt eins og fara niður á Pðsfhús til að til að fæla ekki fólk frá svo
Kleppsholtið. En Reykjavík- senda kunningjunum póstkort. dýrseldri búð. Framh.
jurhöfnin er ótvírætt fallegri,
| því að hún hefir Esjuna fram
yfir, en Candia aðeins mjög lé-
lega eftirlíkingu af Esjunni að
vestanverðu.
Ekki er hægt að leggja svo
stóru skipi upp að hafnar-
bakka þar frekar en í Reykja-
vík, svo að við förum á bátum
i land, og þar taka við okkur
bílar, sem maður hefði getað
trúað að væru frá tímum Peri-
clesar, ef maður hefði ekki séð
að þeir voru frá Ameríku.
Við göngum upp í gegn um
bæinn, sem er ekki sérstaklega
hreinlegur, hvorki fólk né hús,
en alt ber hér merki Miðjarð-
?r getur eKKi anar Grikklandseviar um kaupm' brosir ánægjulega,
Rpvkiavík í Grikklandseyjar um þegar hann hefir tekið við pen-
KeyKjaviK 1 hpff., lovti að nkknr prn bær . , ,
, íngunum, hlær oft ut undir
I eyru, og ósjaldan hefir maður
John S. Brooks Limited
DUNVILLE, Ontario, Canada
MANUFACTURERS OF GILL NETTING
Okkar net eru búin til úr beztu tegund af hör tvinna
og “Sea Island Cotton”
Þér megið treysta bœði vörugceðum og verði
Allar pantanir fljótt og ábyggilega afgreiddar.
Captain M. R. Janes, Leland Hotel, Winnipeg
Umboðsmaður fyrir Manitoba, Saskatchewan og Alberta