Heimskringla - 10.09.1941, Síða 3

WINNIPEG, 10. SEPT. 1941
HEIMSKRINGLA
3. SIÐA
VARÐAR MEST TIL
ALLRA ORÐA
aö undirstaðan rétt sé fundin
Talsvert hefir verið rætt um
Sögu Velstur-íslendingar eftir
Þ. Þ. Þ. og fer það að líkindum
að menn láti sig hana miklu
varða, því engin saga getur
komið okkur meira við. Nú
hefir svo lengst af varið að sitt
sýnist hverjum og svo er einn-
ig með þessa bók eða þetta
fyrsta bindi sem út er komið.
Hjá oss eru flestar athuga-
semdir metnar sem árásir, svo
það er svona rétt að maður
vogi sér að láta sínar skoðanir
í ljósi af ótta við að verða sak-
aður um íllkvitni. Fáir geta
látið sér skiljast að heiðarlegir
mótstöðumenn eru í raun og
veru samverkamenn í sann-
leiksieitinni. Hvað mig á-
hrærir get eg fúslega viður-
kent Þ. Þ. Þ. sem góðskáld og
gagnnýtann rithöfund á sínu
sviði en mér finst samt sem
áður byrjunin að þessu sögu-
riti vera slæm og þykist geta
fært sterkar ástæður fyrir þvi.
Þeir sem yfir höfuð hæla rit-
inu koma oftast með eina á-
stæðu: nefnilega þá að bókin
sé skrifuð á fjörugu, kjarngóðu
máli og skal það fúslega viður-
kent. Mér virðist jafnvel fjör-
ið fara stundum með höfund-
inn í nokkrar gönur, svo lesar-
anum er ekki alveg ljóst, hvert
hér sé um þjóðsögusafn eða
vísindalega sagnaritun að
ræða.
Það skal ennfremur tekið
fram, að mér finst sökin ekki
hvíla á höfundinum einum
heldur einnig á útgáfunefnd-
inni of flausturslegum undir-
búningi málsins.
Það verður að gera strangar
kröfur til óhlutdrægrar fræði-
mensku í þvílíku riti og ná-
kvæmar eftirgrenslanir um
heimildir. Mér finst hvoru-
tveggju mjög ábótavant.
Megin mál þessa upphafs
bindis er nokkurs konar “apol-
logia pro vita sua”, sjálfsvörn
Vestur-lslendingsins gegn þeim
áburði að hann hafi brugðist
þegnskyldu sinni sem sannur
Islendingur með því að yfir-
gefa sina feðrafold. Þetta
kann nú að vera höf. sem sjálf-
ur hefir sótt Island heim og
sjálfsagt rekið sig á þessar
skoðanir, talsvert tilfinningar
mál. Að mótmæla þessu er
heldur ekki óréttmætt, en mér
finst þau mótmæli eiga annar-
staðar betur heima, því það er
svo hætt við að aukaatriðin
verði þá að aðal atriðum. Og
að eyða löngum tíma til að
munnhöggvast við “landann”
um þvilíkan barnaskap tel eg
illa af stað farið.
Mér er alveg óskiljanlegt
hvað þessi langa hallærislýs-
ing hefir að gera sem undir-
staða fyrir sögu Vestur-íslend-
inga. Eg sé ekki að hún hafi
við nokkra sanngirni að styðj-
ast, jafnvel þótt þessi ógurlega
lýsing á þúsund ærri hörmung
er ættlandið skapaði börnum
sínum, væri sönn, þá get eg
engan vegin áttað mig á því
að það sé réttmætt að draga
fram allar slysfarirnar, hafís
harðindin, eldgosa hörmung-
arnar, drepsóttirnar, iand-
skjálftana og fellisárin, en geta
þess að engu sem landinu má
til kosta teljast. Segjum nú að
einhver taki sér það fyrir hend-
ur að skrifa sögu Bandarikj-
anna þannig að fjárkreppun-
um, hungursupphlaupunum,
engisprettu, ofþurka, fellibylja
og haglstorma plágunum væri
þar nákvæmlega lýst. Þar
næst kæmi svo langur kafli
um flóð og jarðskjálfta, Indí-
ána ofsóknir, þrælahald og
múgmorðin. Hvernig myndi
þjóðhollum ameríkumanni
verða við lesturinn. Hætt við
að skapið myndi ýfast til mót-
mæla, og eg sé heldur enga
ástæðu til að við þegjum við
svo einhliða og óréttlátri lýs-
ing á ættlandinu. Eitthvað
hlýtur þeim Islendingum að
vera undarlega farið er taka
þvílíkri ritmensku með þökk-
um, fara siðan á samkomur og
syngja með dillandi fjöri og
auðsærri hrifningu “Island far-
sælda frón.”
Eg man hvílikt uppþot varð
út af söguburði canadisku her-
mannanna, um Island í ame-
rísku stórblaði s. 1. vetur. —
Mönnum fanst sómi lands og
þjóðar í mesta veði ef slikum
áburði yrði ekki hrundið. En
nú skulum við hugsa okkur að
einhver taki sér fyrir hendur
að þýða suma kaflana úr þess-
ari sögu svo sem t. d.:
“Óaldar vetur var mikill á
íslandi í heiðni, í þann tíma er
Haraldur konungur gráfeldur
féll, en Hákon jarl tók ríki í
Noregi (um 976), sá hefir mest-
ur verið á íslandi, þá átu menn
hrafna og melrakka, og mörg
óátan íll var étin, en sumir
létu drepa gamalmenni og ó-
maga og hrinda fyrir hamra.”
Þetta vár nú í heiðni, en ekki
er að sjá að kristnin hafi mikið
mildað landslýðinn því síðar í
bókinni rekst maður á þessa
klausu er myndi sízt betur
sóma sér á enskunni:
“Oft bar það við á þessum
árum að fangarnir (í Reykja-
vík) voru drepnir úr hðr, þegar
vorharðindi gengu. Var það
látið kyrt liggja og dauða-or-
sökinni oftast gefið mildara
nafn.” Þetta átti nú að gerast
á því herrans ári 1813, eða um
það bil sem afar vorir voru
unglingar.
Hreppstjórarnir upp í sveit-
um hermdu eftir höfðingjunum
í höfuðstaðnum. Sagt er frá
einum hreppstjóra er hélt ungl-
ings dreng sem fanga, og svelti
hann. Svo þegar drengurinn
náði sér í kjöttætlu voru melt-
ingarfærin svo af sér gengin,
af langvarandi sveltu, að
drengurinn dó. Nú var hrepp-
stjórinn í vanda staddur. Hann
vissi ekki hvað gera skyldi við
líkið og leitaði ráða hjá einum
embættisbróður sínum. Svo
komu þeir sér saman um að
nota líkið í beitu og drógu ó-
spart hákarlinn á mannaketið.
Þetta gerðist nú lika fyrir lið-
lega hundrað árum síðan.”
Ekki var nú stór furða þótt
fólkið flýði landið úr því það
mátti eiga von á því að það
yrði fyrst drepið úr hor og þar
næst brúkað í hákarlabeitu.
Mér liggur samt nær að
halda að aðrar og fleiri ástæð-
ur hafi legið til grundvallar
fyrir þessum fólksflutningum,
astæður sem Þorsteinn getur
lítið eða ekkert um.
Jafnvel í bréfunum sem höf.
tilfærir er miklu oftar talað um
óstjórn og illa verzlunarhagi en
iiltíð og slysfarir.
Mér koma til hugar að
minsta kosti fimm höfuð orsak-
ir og vil nefna þær í réttri röð,
að því er mér virðist.
1. Farandþráin er okkur í
blóð borin sem ódrepandi erfða
fylgja hins norræna kyns. Við
getum rakið spor víkingsins
um ísland og Orkneyjar, Eng-
land og Hjaltaland, Frakkland
og Sikiley, Miklagarð og
RÚSSNESKI SENDIHERRANN OG FORSÆTISRÁÐHERRA
NEW ZEALAND í ENGLANDI
M. Maisky, rússneski sendiherrann í Bretlandi, er á
myndinni að heilsa Mr. Frazer, forsætisráðherra Nýja-
Sjálands, á fundi í London um stríðsmálin. Col. Nathan,
lávarður, er einnig á myndinni.
Ukraníu. Óðar og sæfarinn
hefir bygt sér borg, tekur
nokkur hluti ættstofnsins sig
upp og leitar nýrra heimkynna.
Ekki voru feðurnir fyrri ból-
festir á íslandi en viðkvæðið
varð “út vil ek” og út fóru
þeir. Sá þótti heimskur sem
heima sat enda er það skoðun
ýmsra að orðið heimska sé
dregið af heimasetu. Enginn
þótti framaður, til forna, er
eigi hafði útlenda höfðingja
gist eða kynst siðum erlendra
þjóða. Siðar gengu menn suð-
ur til að flytja bænstafi sína
við legstað Jakobs hins heilaga
á Spáni eða sjá páfann í Róm.
Sama kemur upp úr kafinu hér
vestra. Strax og ein nýlendan
er stofnuð taka nokkrir sig upp
í landa leit.
Útþráin sjálf er náskyld
framsóknar og framfara hvöt-
inni og vilji einhver íslending-
ur lá öðrum þjónustuna við
eðlisfrumhvöt sína er honum
það vitanlega velkomið. Það
sýnir ekkert annað en skiln-
ingsleysi hans á ættareðlinu.
Það er heldur engum sér-
stökum vanda bundið að geta
sér til um það hversvegna
þessi hvöt, til landnáms, gerir
sérstaklega vart við sig hjá Is-
lendingum á ofanverðri 19. öld-
inni. Þótt Island væri afskekt
bárust samt þangað fréttir frá
umheiminum, þótt þær vitan-
lega væru stundum nokkuð
lengi á leiðinni. Á fyrri hluta
aldarinnar varð mikill mann-
flutningur frá Evrópu til Ame-
ríku og þó ennþá meiri ame-
ríku hugur í þjóðunum. Ame-
ríka varð undralandið mikla i
vesturátt, æfintýra heimurinn
aðlaðandi. Sögurnar um auð-
legð og undrakynni þessa voða
stóra Vesturheims voru á allra
vörum og smækkuðu sízt í
meðferðinni. Það var ekki að
Framh. á 7. bls.
ÆFIMINNING
Pétur Thorsteinsson
Afsökun
George Shaw frá Ogden -
Utah-rikinu, var kærður fyrir
að hafa keyrt fram hjá stans-
merki án þess að stöðva bil
sinn. Hann fékk tveggja daga
uppgjöf frá gæslufangelsi er
hann gaf dómaranum þessar
upplýsingar: “Það voru tvær
konur hjá mér í framsætinu,
svo það var býsna þröngt um
okkur. Eg var of kurteis til
þess, að rétta hendina yfir
þrenn kvenmannslæri til að
ná í hömlurnar.”
Sérhver yfirsjón er lærdóms-
< þeim, sem vill læra.
Dickens
Þann 15. júlí síðastl. andað-
ist að heimili sonar síns, Sigur-
steins Thorsteinsson, að Lund-
ar, Man., Pétur Thorsteinsson
81 árs gamall.
Pétur var fæddur á Þóru-
stöðum í Svínadal í Borgar-
fjarðarsýslu 12. júli árið 1860.
Foreldrar hans hétu Þorsteinn
Guðmundsson og Sigríður
Bjarnadóttir. Hann ólst upp
og dvaldi á þeim slóðum fram
yfir þrítugs aldur. Árið 1888
giftist hann Kristínu Péturs-
dóttur. Þau fluttust vestur um
haf árið 1891 og settust að í
Winnipeg. Vann Pétur þar
daglaunavinnu mörg ár, var
hann lengi í vinnu hjá C. P. R.
félagiu. Þar varð hann fyrir
slysum og misti sjón á öðru
auganu í þeim. Hætti hann þá
daglaunavinnunni og fluttist
út í Grunnavatnsbygðina með
f jölskyldu sína árið 1906 og þar
stundaði hann búskap í 23 ár, í
grend við Stony Hill. Um 1930
brugðu þau Pétur og Kristin
búi og fluttust til Lundar. Áttu
þau heimili þar, unz Kristín
andaðist fyrir rúmlega tveimur
árum. Eftir það fluttist Pétur
á heimili sonar síns og dvaldi
þar til dauðadags.
Þau Pétur og Kristín eign-
ugust þrjú börn: Snæbjörn,
sem er bóndi við Stony Hill,
Sigurstein, póstflutningamaður
á Lundar og Petrínu (Mrs.
Melville) sem á heima í Ta-
coma, Washington. Auk þeirra
lifa hann 12 barnabörn og 3
barnabarnabörn. Þrjá bræður
átti hann á Islandi, sem hétu
Búi, Jón og Bjarni.
Pétur var mesti dugnaðar-
og ákafamaður og með af-
brigðum kappsamur við alla
vinnu. Framan af æfinni var
hann góður burðamaður, en
eftir að hann slasaðist náði
hann sér aldrei aftur. Þjáðist
hann löngum af gigt, sem
settist að hinum gömlu meiðsl-
um. — En þrátt fyrir það
var hann sívinnandi þangað til
hann lagðist alveg í rúmið og
varð ósjálfbjarga. % Hann var
greindur maður og las mikið,
einkum nú síðari árin, og
hneigðist hugur hans mikið að
dulrænum efnum. Hafði hann
hinar mestu mætur á ritum
Haraldar próefssors Níelsson-
ar og var þeim vel kunnur.
Einnig fylgdist hann vel með
öllu því, er birtist i íslenzku
blöðunum hér vestan hafs. Tal-
aði hann gjarnan um áhuga-
Hver kvenmaður ætti að vita Þetta
At5 einhverntíma er heilsa og á-
nægja hvers kvenmanns bundin
vit5 nákvæmlega þekkingu á
kvenlegu hreinlæti. í»ví ab tefla
á nokkra hættu? Þú getur frætSst
um þessa nauðsynlegu hluti fljót-
lega og án fyrirhafnar og án þess
þab kosti þig eitt einasta cent.
Skrifib eftir bækling sem heitir
“Stríb á móti sóttkveikjum” gef-
it5 út af framleibendum “Lysol”
sóttvörnum. Lestu alt um hin al-
þektu ráÖ “Lysol” um kvenlegt
hrenilæti sem miljónir kvenna
nota—og um hina ótal mörgu er
nota “Lysol” sóttvarnir í bæ og
sveit. Ekkert atS kaupa. Engin
skuldbining. Sendu nafn þitt og
heimilisfang í dag til “Lysol”,
Dept. 322, G. Davies Ave., Tor-
onto, Ont. Þitt eintak af “Stríb á
móti sóttkveikjum’’ verbur sent
í ómörkuöu umslagi.
mál sín og var aldrei myrkur í
máli.
Síðustu nokkra mánuðina,
sem hann lifði, var hann all-
mikið þjáður. Naut hann góðr-
ar aðhlynningar á heimili son-
ar síns, og urðu ýmsir til að
leggja þar að hjálparhönd,
ekki sízt húsfrú Kristín Páls-
son á Lundar, sem stundaði
hann daglega síðustu vikurnar,
sem hann lifði. Dr. Guðmund-
ur Paulson lagði og framúr-
skarandi alúð við að stunda
hann í hinni löngu legu hans.
Hann var grafinn í grafreitn-
um við lútersku kirkjuna að
Otto, þar sem kona hans einnig
hvílir. Séra Guðm. Árnason
talaði nokkur kveðjuorð við
útför hans, sem fór fram frá
Sambandskirkjunni á Lundar.
G. Á.
G L E T T U R
Nú eru viðburðaríkir tímar;
eins og ávalt er þegar hernað-
ur raskar friði þjóða og dag-
legar athafnir fjöldans eru að
mörgu leyti alt aðrar en á frið-
artímum. Því auk þeirra stór-
viðburða sem gerast í orustum,
i lofti, á landi og legi, gerast
oft smáskærur og glettur þeg-
ar tveir andstæðir flokkar
standa andspænis hvor öðrum;
og sitja um að leika hvor á
annan. Sum þau atvik eru
fremur meinlitlir hrekkir en
fjandskaparbrögð; og geta ver-
1 ið laus við hrottaskap og
grimd. Ein af þessu tagi er
! saga sem eitthvert dagblaðið
flutti nýlega; er hið eftirfylgj-
andi aðalinnihald hennar:
Nokkrir hermenn lögðu af
stað, á motorbát, frá Englandi
yfir til Frakklands. Sagan
getur ekki um hve margir þeir
voru; en klæddir voru þeir
hinum algenga brezka her-
manna-búningi. Þeir komu að
landi síðla kvölds, i smábæ
sem sagan nefnir ekki á nafn;
en þar höfðu Nazistar setulið.
Komust Bretar á snoðir um, að
í gistihúsi einu niður við höfn-
ina, sátu foringjar setuliðsins
að drykkju; en hinir óbreyttu
hermenn höfðust við í hreysi
einu allfjarri. Bretum þótti
þarna bera vel í veiði. Þeir
skiftu liðsafla sínum í tvo
flokka og fór sinn flokkur að
hvorum dyrum hússinS. Naz-
istum brá í brún þegar inn að
þeim ruddist flokkur brezkra
hermanna með spentar skam-
byssur. • Varð þvi lítil vörn frá
iþeirra hendi. Bretar leiddu þá
umsvifalaust út á bát sinn,
fluttu þá yfir Sundið og innrit-
uðu þá sem herfanga.
önnur saga getur þess, að
brezkur sprengjudreki, með
fjögurra manna áhöfn, var
skotinn niður í Hollandi, á
heimleið frá Þýzkalandi. Þeg-
ar drekinn gat ekki haldið sér
lengur í lofti, greip áhöfnin til
fallhlífa sinna og stökk út úr
honum. Foringinn, sem sög-
una segir, kom ómeiddur niður
á akur eða engi og varð engra
manna var; um sína menn vissi
i hann ekkert. Þetta gerðist að
næturlagi; en glaða tunglsljós
var. Hann komst brátt inn í
skógarbelti og gekk eftir því,
áleiðis til strandar, þann tíma
sem eftir var nætur. Um
morguninn þegar birta tók,
lagðist hann niður á bak við
trjábol, fast við veginn; sem
brátt varð fjölfarinn af eftir-
litsmönnum Nazista. Gengu
sumir þeirra svo nálægt hon-
um, að hann hefði getað náð
til þeirra með útréttum hand-
legg. Síðar kom bifreið full af
þýzkum herforingjum, sem
stansaði mjög nærri honum;
og dvöldu þeir þar hér um bil
i tíu mínútur, en urðu hans
ekki varir. Þarna lá hann all-
an þann dag; en hélt áfram
næstu nótt. Það kvöld lánað-
ist honum að ná sér ofurlitlum
matvælum, úr búð sem ekkert
ljós var í. Eftir tvo daga náði
hann niður að sjónum; og faldi
sig í hreysi einu í útjaðri smá-
bæjar. Þarna lá hann, ráða-
laus í fjóra daga. En af lítilli
hæð, nærri hreysi sínu, sá
hann að við hafnarbakkann
flutu margir þýzkir E-bátar.
Að kveldi fjórða dagsins lán-
aðist honum að ná tali af hol-
lenzkum dreng, sem fram hjá
gekk. Færði drengurinn hon-
um matvæli, en hann stakk
upp á því við drenginn að þeir
báðir skyldu læðast út á einn
E-bátinn og halda til Englands;
og félst drengurinn á það. Þeir
biðu svo kvölds; en þegar dimt
var orðið, læddust þeir, ber-
fættir, niður að bátnum, sem
þeim til láns, var mannlaus.
Bátinn leystu þeir hljóðlega úr
tengslum og ýttu honum út úr
þvögunni. En þegar vélin tók
að vinna heyrðist brátt til
þeirra og dundi þá á þeim skot-
hríð úr maskínubyssum. En
þá sakaði ekki, og þeir létu
bátinn fara fulla ferð, svo þá
dróg brátt úr skotfæri, því
þeir bátar eru mjög hrað-
skreiðir.
Þegar þeir nálguðust strönd
Englands stöðvuðu þeir bátinn
og brugðu upp S. O. S.-merki,
sem í honum var. Komu þá
bráðlega tveir enskir bátar á
vettvang, til að bjarga áhöfn-
inni á hinum þýzka E-bát. En
þeim brá í brún þegar þeir sáu
að áhöfnin var aðeins einn hol-
lenzkur drengur og brezkur
flugmaður, sem horfinn var
fyrir viku, í Þýzkalandsför. B.
Það má kallast kaldhæðni
örlaganna, að fyrir um 4000
árum bjuggu Babílóníumenn í
steinhúsum, með baðherbergj-
um. En það herrans ár 1941
búa 25% af íbúum jarðar —
yfir 500 miljónir — í moldar-
^kofum, tjöldum, grenum og
húsum, með engum þægindum.
• * •
Hann: Þú ert mitt líf — mín
— mín!
Hún: Þitt vitamin!
* * *
Hann: Heldurðu, að þú verð-
ir ekki óstyrk í taugunum á
j brúðkaupsdaginn þinn?
Hún: Nei, ekki er eg vön því!
* • •
j — Eg leyfi mér að fara fram
,á kauphækkun. Fyrir því eru
tvær orsakir.
— Hverjar?
— Tvíburar!
DREKKIÐ KALT
BETRI KAUP EN N0KKRU SINNIFYR