Heimskringla - 10.09.1941, Page 7

WINNIPEG, 10. SEPT. 1941
HEIMSKRINGLA
7. SIÐA
YARÐAR MEST TIL
ALLRA ORÐA
Framh. frá 3. bls.
undra þótt ýmsir vildu hleypa
heimdraganum og halda þang-
að, sem margt var að sjá ef
tækifærin gæfust til frekari
framfara.
2. Stjórnarfars aðstæðurn-
ar á íslandi tel eg næst stærstu
ástæðuna. Dálítil innsogs-alda
af frelsishreyfingum Norður-
álfunnar hafði borist til Is-
lands og niður hennar vakti
þjóðina af alda dvala. Sú kyn-
slóð er þá bygði landið hafði
átt í langri og þreytandi bar-
áttu við kóngsstjórnina út í
Kaupmannahöfn um rýmkun á
hinu danska drottinvaldi yfir
ættjörðinni. Loks fékst stjórn-
arskráin þjóðhátíðarárið 1874.
En margir fleiri en Jón Sig-
urðsson voru óánægðir með
þetta plagg. Okkur nútíðar
mönnum er samt vel ljós þýð-
ing þessarar stjórnarbótar en
þáð kemur víða fram í bréfum
að hinar fyrstu og beinustu af-
leiðingar hinnar innlendu
stjórnar var ,þynging skatt-
anna, því áður en til fram-
kvæmda kæmi þurfti að afla
peninga til að standast kostn-
aðinn. Ávextir þessara fram-
kvæmda koma ekki fyr en síð-
ar í ljós. Varð enda óánægjan
svo megn, i sumum sveitum að
menn samþyktu áskorun um
að afnám alþingis (sbr. Æfi-
sögu Jóns Sigurðssonar eftir
E. P. O.) Það var lítt að undra
þótt Ameríka, lýðveldislöndin
ungu, heilluðu hug þessa óá-
nægða og vonsvikna fólks.
3. Þá ber ekki að gleyma
verzlunar ástandinu. Að vísu
var nú einokunar okinu aflétt,
er vesturfarir hófust en verzl-
anirnar voru þó eftir sem áður
. I
danskar selstöðu verzlamr og
einvaldar í flestum kauptún- j
um. Islendingar höfðu ennþá
hvorki fé né áræði til að byrja
á verzlun, nema þá í mjög smá-
um stíl og gerðu það ekki fyr
en kaupfélögin komu til sög-J
unnar. Undan kaupmanns yfir-!
gang engu síður en konungs
áþján vildu íslendingar gjarn-
an flýja á síðustu áratugum
hinnar 19. aldar.
4. Jarðnæðis eklan var
einnig stór þáttur í þessum út-
flutningi. Eftir að fólkinu tók
að fjölga á Islandi, varð það
afar erfitt að fá viðunandi jarð-
næði. 1 vinnumensku vildi
auðvitað enginn dugandi
drengur una æfilangt, ef ann-
ars var kostur. Einyrkjakota
búskapurinn var lítið betri og
leiddi oftast til örbirgðar, sem
endaði ósjaldan í þurfamensku
á sveitinni.
I Ameríku yrði rýmra um
menn og þar gátu bæði þeir og
niðjar þeirra orðið sjálfseignar
bændur. Það hefir altaf verið
fyrsta og hjartfólgnasta ósk
búandans að eignast jörðina
sem hann yrkir. Það var litið
tækifæri að fullnægja þeirri
þrá á íslandi og þessvegna
fluttu margir til Ameríku, þar
sem jarðirnar fengust gefnar,
eða sama sem.
5. Óblíða náttúrunnar hefir
auðvitað ýtt undir marga til
útflutnings. Nú er það vitan-
legt að veðurfarið á Islandi var
venjufremur slæmt frá 1870 til
1890. En eg fæ því samt ekki
INNKÖLLUNARMENN HEIMSKRINGLU
I CANADA:
Amaranth.............................
Antler, Sask......................-K. J. Abrahamson
Arnes................................Sumarliði J. Kárdal
Árborg...............................G. 0. Einarsson
Baldur...............................Sigtr. Sigvaldason
Beckville............................Björn Þórðarson
Belmont...................................G. J- Oleson
Bredenbury.............................
Brown................................Thorst. J. Gíslason
Churchbridge--------------------------
Cypress River........................Guðm. Sveinsson
Dafoe..............-...................S. S. Anderson
Ebor Station, Man....................K. J. Abrahamson
Elfros...............................J. H. Goodmundson
Eriksdale.......................................Ólafur Hallsson
Fishing Lake, Sask...............................Rósm. Árnason
Foam Lake............................H. G. Sigurðsson
Gimli.....................................K. Kjernested
Geysir................................Tím. Böðvarsson
Glenboro................................. G. J. Oleson
Hayland...............................Slg. B. Helgason
Hecla...............................Jóhann K. Johnson
Hnausa...............................Gestur S. Vídai
Húsavík..............................
Innisfail......................................ófeigur Sigurðsson
Kandahar........................-......S. S. Anderson
Keewatin.............................Sigm. Björnsson
Langruth..............................Böðvar Jónsson
Leslie...............................Th. Guðmundsson
Lundar.................................... D. J. Líndai
Markerville........................ ófeigur Sigurðsson
Mozart.................................S. S. Anderson
Narrows.............................................S. Sigfússon
Oak Point............................Mrs. L. S. Taylor
Oakview.............................................S. Sigfússon
Otto.....................................Björn Hördal
Piney...................................S. S. Anderson
Red Deer.......................................ófeigur Sigurðsson
Reykjavík.................................
Riverton.........................................Björn Hjörleifsson
Selkirk, Man...........Mrs. David Johnson, 216 Queen St.
Silver Bay, Man........................Hallur Hallson
Sinclair, Man........................K. J. Abrahamson
Steep Rock................................Fred Snæda)
Stony Hill...............................Björn Hördal
Tantallon..............................
Thornhill..........................Thorst. J. Gísiason
Víðir..................................Aug. Einarsson
Vancouver.............................Mrs. Anna Harvey
Winnipegosis................................S. Oliver
Winnipeg Beach..........................
Wynyard..............-.................S. S. Anderson
I BANDARfKJUNUM:
Bantry................................E. J. Breiðfjörð
Bellingham, Wash................Mrs. John W. Johnson
Blaine, Wash....................................Magnús Thordarson
Cavalier and Walsh Co................
Grafton................................Mrs. E. Eastman
fvanhoe...........................Mias C. V. Dalmann
Los Angeles, Calif....
Milton....................................S. Goodman
Minneota..........................Miss C. V. Dalmann
Mountain...........................................Th. Thorfinnsson
National City, Calif......John S. Laxdal, 736 E 24th St.
Point Roberts, Wash.......................Ásta Norman
Seattle, Wash..........J. J. Middal, 6723—21st Ave. N W
Upham................................. E. J. Breiðfjörð
The Viking Pfess Ltd.
Winnipeg Manitoba
trúað að veðráttan hafi útaf
fyrir sig verið höfuð ástæðan
til Ameríku ferðanna. Lands-
búarnir þektu dutlunga tíðar-
farsins á Islandi og vissu sem
var að góðæri koma einatt á
eftir illærunum og hefðu
kanske viljað bíða þeirra heima
Svo var íslenzki bóndinn ekki
svo fáfróður, að hann hefði
ekki heyrt getið um ýmislegt
misjafnt í Ameríku: sumarhit-
ann ,vetrarhörkurnar, flugurn-
ar, vatnsskortinn, atvinnuleys-
ið í bæjunum og uppskeru-
brestina í sveitunum o. fl. Eitt
er víst að margir útflytjanda
kviðu mjög fyrir ýmsu, sem
þeim mundi mæta í Vestur-
heimi, enda höfðu ófagrar sög-
ur borist heim um barnadauð-
ann og bóluveikina í Nýja-ls-
landi. Má í því sambandi
benda á bréf Benedikts í Kjal-
vík, sem höf. tekur upp í bók-
ina, og gengur aðallega út á
það að vara menn við vestur-
flutningunum, (Þetta bréf var
dagsett að Gimli 15. sept. 1876
og prentað í Norðanfara). Jú,
hvumleiður var hafísinn,
“landsins forni fjandi”, en ekki
létu fornmennirnir hann aftra
sér frá því að nema Grænland.
Hræðileg eru elgosin en ekki
hafa þau hamlað Itölum að
byggja sér búgarða og borgir
í rústum þeirra bygða er Ve-
súvíus eða Edna hafa velt í
rústir á undangengnum öldum.
Mér kom margt kynlega fyr-
ir sjónir í hinni löngu og ítar-
legu hallærislýsingu höfundar-
ins.
Mér gengur dæmalaust illa
að átta mig á því að harðindin
áðri 976 standi í nokkru sam-
bandi við vesturheimsferðir Is-
lendinga á ofanverðri 19. öld-
inni og það er jafn óglöggt í
mínum huga hvaða áhrif að
IT LIKES YOU
þetta næsta mikið og harla ó-
líklegt. Aðal atvinnuvegur
Skagfirðinga hefir altaf verið
kvikfjárrækt — einkum hrossa
og sauðfjárrækt, en í harðind-
um fellur ætíð enda meir af
hrossum í útigangs sveitunum.
Því líkur fellir bústofnsins
hefði áreiðanlega ollað stór-
kostlegum mannfellir og upp-
flosnun heillra sveita. Vita-
skuld hefði þetta ekki komið
jafnt niður á allar sveitir held-
ur orðið tiltölulega miklu meira
i útkjálka sveitunum svo sem
Fljótum, Sléttuhlíð og Skaga.
Þar myndi því hafa orðið ná-
lega gerfellir alls fénaðar.
Nú er eg, sem þetta skrifa,
skagfirskur að ætt og uppruna
(fæddur 1886). Um og fyrir
aldamótin átti eg heima á
Reykjaströndinni, næstu sveit
við Skagann og heyrði þá
aldrei fólk minnast á þennan
feikna fellir fyrir tíu til ellefu
árum síðan. Eg hlustaði á
ömmu mína, Guðrúnu Sölva-
dóttir frá Steini á Reykja-
strönd — en hún var hin mesta
skírleiks kona — oft ræða um
erfiðleika mislinga ársins, árið
1882. Hún neitaði því að vísu
- NAFNSPJÖLD -
—
Dr. M. B. Halldorson 401 Boyd Bldg. Skrifstofuslmi: 23 674 Stundar sérstaklega lungnasjúk- dóma. Er að finna á skrifstofu kl. 10—12 f. h. og 2—6 e. h. Heimili: 46 Alloway Ave. Talsimi 33 158 Thorvaldson & Eggertson LHgfrœSingar 300 NANTON BLDG. Talslml 97 024
Office Phone Res. Phone 87 293 72 409 Dr. L. A. Sigurdson 109 MEDICAL ARTS BUILDING Office Hours : 12—1 4 P.M.—6 P.M. AND BY APPOINTMENT M. HJALTASON, M.D. ALMENNAR LÆKNINGAR Sérgrein: Taugasjúkdómar Lætur úti meðöl i viðlögum Viðtalstímar: kl. 2—4 e. h. 7—8 að kveldinu Sími 80 857 643 Toronto St.

Dr. S. J. Jóhannesson 215 RUBY ST. Beint suður af Banning Talsimi 30 877 Viðtalstími kl. 3—5 e.h. A. S. BARDAL selur líkkistur og annast um útfar- ir. Allur útbúnaður sá besti. Ennfremur selur hann allskonar minnisvarSa og legsteina. 843 SHERBROOKE ST. Phone 86 607 WINNIPEG
J. J. Swanson & Co. Ltd. REALTORS Rental, Insurance and Financial Agents Simi: 26 821 308 AVENUE BLDG.—Winnipeg Rovatzos Floral Shop 253 Notre Dame Ave., Phone 27 989 Fresh Cut Flowers Daily. Plants in Season We specialize in Wedding & Concert Bouquets & Funeral Designs Icelandic spoken

DR. A. V. JOHNSON DENTIST 508 Somerset Bldg. Ofíice 88 124 Res. 27 702 Dr. P. H. T. Thorlakson 205 Medical Arts Bldg. Cor. Graham & Kennedy Sts. Phone 22 866 Res. 114 Grenfell Blvd. . Phone 62 200
ekki að árferðið hafi verið
jarðskjálftarnir á Suðurlandi | erfitt, en mislinga árið
árið 1896 geta haft á sögujvar henni minnisstæðast. öll
Vestur-íslendinga þar sem eg | önnur óáran hvarf úr huga
veit ekki til að ein einasta fjöl- !hennar fyrir minningunni um
skylda hafi flutt vestur frá hetta óSnar- Um mannfellir,
landskjálfta svæðinu á þeim|af völdum annars en misling-
árum, enda Ameríku-ferðir þá ,anna Sat hun ekki, og eg man
að mestu hættar (auðvitað , vel Þa® sem hun um föru-
getur stöku maður hafa flutt manna flokkana er gengu betl-
til Ameríku eftir jarðskjálft- andi um bygðirnar á hennar
ana, en ef svo er láist höf. al-, ungdóms árum. Hún kvað þá
gerlega að geta um það, enda næstum horfna aðeins fá-
áreiðanlega um engan stórút- einir Samlir tlakkarar enn við
flutning að ræða). Það er eins MOi, og hefði þeixn altaf farið
og höf. hafi verið ráðinn til sma tæhkandi síðan á hennar
þess að semja sem fylsta skýr- imglmgsárum (hún var um
slu af harðærum og slysförum sextugt).
á Fróni, frá því fyrsta til hins Nú er það algerlega víst að
síðasta, og þær megi helst ekk- förumenska siglir í kjölfar fell-
ert undan draga. Hann talar, isáranna.
til dæmis, um skipskaða* á Grunur minn vaknaði við
Skógastrgnd og getur þess að lesturinn og eg tók að athuga
stúlka hafi vilst í þoku og heimildir höfundarins. Var
orðið úti eins og þess kyns ó- þetta tekið úr einhverskonar
höpp gerist ekki alstaðar. hagskýrslum, eða eftir sjálf-
Frásögnin um fjárfellirinn stæðri rannsókn einhvers
mikla, í Skagafjarðar- og fræðimanns? Nei, ekki er þess
Húnavatnssýslum kom mér til getið en blöðin Fjallkonan og
að hugsa margt. Hér segir að Þjóðólfur borin fyrir sögunum.
11,000 sauðfjár hafi farist í Ekkert er um það getið hvernig
Skagafjarðarsýslu og nákvæm' jbiöðin í Reykjavík hafi fengið
lega upp á kind, jafn margt í þessar fréttir af Norðurlandi.
Húnavatnssýslu. Tuttugu og|Lað gætu vitanlega verið
tvö þúsund fjár í báðum sýsl- lausafréttir, sem bárust með
unum — hvílíkur feikna fjár-1 vermönnum, eða lauslegar á-
skaði, og þó meiri tiltölulega í gizkanir einhvers bréfritara,
Skagafirði, því sú sýsla er að eða eins og mér er næst að
jafnaði fjárfærri. Margt er hér halda ýkjur þeirra sem vildu fá
tilathugunar og þá fyrst og hallærisstyrk frá stjórninni. —
fremst að fjárdauðinn er ná- Hér er dálítið rannsóknarefni
kvæmlega sá sami í báðum og ætla eg mér að gefa því
sýslunum — furðulegt, en lát- gaum, því þótt mér sé mein-
um það nú samt vera. Næst er laust við höfundinn get eg ekki
að vita hversu mikill þessi fjár- látið það sem vind um eyrun
fellir muni hafa verið í hundr- líða þegar svona sögur eru
aða tölu. Það skal játað að sagðar, því þótt mér komi saga
eg hefi engar skýrslur við gullaldarinnar við þá koma
hendina sem sýna f jártöluna í mér hinir nærstæðari viðburðir
t. d. Skagafjarðarsýslu þetta þó meira við — og vildi að
ár 1887. En mér er samt nokk- minsta kosti vita hvernig mín-
uð kunnugt um sauðfjáreign ir nánustu hefðu afborið slík
landmanna á siðari árum. — afhroð í ættsveit minni.
Lauslega áætlað eftir þeim töl- j Þegar maðurinn tekur að efa
um, er fremur ólíklegt að í fer hann oftast að spyrja. Eg
sýslunni hafi sauðfjárfjöldinn fór nú að skygnast eftir öðr-
farið fram úr 35 þúsundum, Um heimildum höfundarins og
þegar fjárklaða vorið og undan- ,rakst t. d. á þetta:
farin fellisár eru tekin til I P. S. B. — líklega Páll S.
greina. Eftir því hefði hér um Bardal — segir einhverjum í
bil þriðja hver sauðkind farist Winnipeg og hefir það eftir B.
úr hor þetta ár. Mér þykir l. Baldvinssyni, sem aftur hef-
ir það eftir ónafngreindum
presti einhverstaðar á íslandi,
að hann, presturinn, hafi jarð-
sett 9 horfallna einstaklinga í
sínu kalli þetta vor (1887). —
Annað hvert hefir þessi prestur
búið í sérstakri harðinda sveit]
eða mannfellirinn hefir hlotið
að vera stórkostlegur á öllu
landinu, og mætti áætla hann
frá 1000 til 1500 sálna er sálast
hefðu úr harðrétti.
Það þarf nokkuð mikið ró-
lyndi til að taka þessu með
þögn og þolinmæði.
Dönum hefir oftast nær ver-
ið kent um hallærin heima, en
nú er innlend stjórn við völd og j
ferst sízt betur, því henni mis-|
tekst ekki einungis að afstýra
hallærinu heldur ferst alvegj
sérstaklega ómannúðlega gagn
vart þessum hungraða lýð, vill ^
sjálf litið hjálpa og leitast við
að aftra því að aðrir rétti þeim
aðstoð.
I Ameríku var hafist handa
til bjargar ættbræðrum heima.
Er allur gangur þessa máls
harla merkilegur hér vestra, og
minnir dálítið á ýmislegt sem
síðan hefir komið fram í sögu
Vestur-Islendinga.
I júlí mánuði árið 1887 birt-
ist áskorun frá þremur mönn-
um nýkomnum að heiman, um
að leita samskota hjá “hinni
göfuglyndu amerísku þjóð til
að afstýra hungursdauða á ís-
landi.” Síðar er þess þó getið
að tilgangurinn m. a. sé að
flytja fátækt fólk með þessum
peningum til Ameriku. Þar
næst er skorað á einhvern
enskukunnandi Islending að
birta áskorun þessa i hérlend-
um blöðum. Einhver ónefnd-
ur maður verður svo til þess
að þýða þessa áskorun í blaðið
I ribune í Minneapolis, svo þar
í borg er stofnuð nefnd til að
veita gjöfunum viðtöku. Má
með sanni segja að Minnesota-
menn væru seinþreyttir á
hjálpseminni, við Islendinga,
svo mjög sem til þeirra hafði
verið leitað á neyðarárunum í
Nýja-Islandi og Norður Dakota.
Samt var einn norskur prest-
ur svo hygginn að grenslast
eftir um þörfina og reit einum
valinkunnum íslendingi Eggert
Jóhannssyni í Winnipeg og
óskar upplýsinga um ástandið
heima. Ekki vildi Eggert svara
bréfinu upp á sitt eindæmi og
vísar því til Islendinga-félags-
ins í Manitoba.
Félagið efnir svo til almenns
fundar um málið, 12. sept. í
Winnipeg. Aðal ræðumaður
þessa fundar, séra Jón Bjarna-
son vítir stjórnarvöldin á Is-
landi ákaft fyrir hirðuleysi sitt
og áhugaleysi í því að veita
fólkinu hjálp. Annars hnigur
ræðan mest að því hversu það
megi takast að flytja sem flesta
íslandinga til Ameríku annað
hvert með stjórnarstyrk eða
með almennum samskotum.
Ekki er samt gert ráð fyrir að
Vestur-íslendingar muni geta
lagt mikið fé fram og kemur
þetta þó nokkuð flatt upp á
lesandan þar sem það er þó
fullyrt í bréfum að vestan að
allir Islendingar í Winnipeg
séu svo efnum búnir að þeir
gætu flutt heim til Islands aft-
ur ef þá fýsti. Þótt reynt sé
að sanna eymdarástandið
heima með ótal vitnisburðum
lognast málð samt út af hér
vestra von bráðar. Virðist slíkt
bera vott um mikið kæruleysi,
væri almenningur í raun og
veru sannfærður um hungurs-
neyðina heima meðal ættingja
sinna og vina. Það er helst að
skilja á höf. að forráðamenn-
irnir hér hafi óttast mannorðs
missir yrði lengra haldið á
þessari braut. Hinum grimm-
lunduðu islenzku yfirvöldum
var til alls ílls trúandi og hefðu
það kanske til að bera ein-
hverjar fjárplógs sakir á hina
frómlynduðu vestmenn.
Þessi bók ber þungar sakir á
landið og þjóðina en þó hvað
þyngstar sakir á þingmenn
íslands og stjórnendur.
Þegar þvilíkir áfellisdómar
eru uppkveðnir finst mér ekki
nema sjálfsagt að þeir séu
sterkum rökum studdir og
miklu sterkari en þeim er höf-
undurinn færir fram. Það er
hans að sanna sökina með ó-
yggjandi rökum.
Eg brýt hér við blaði, þvi
eg vil ekki þreyta lesarann á
lengri ræðu að sinni — og er
þó margt ósagt enn.
H. E. Johnson