Heimskringla - 24.09.1941, Qupperneq 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 24. SEPT. 1941
H^ímskringla
(StofnuO 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskifta bréf blaðinu aðlútandi sendist:
Manager J. B. SKAPTASON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 24. SEPT. 1941
LAUGARDAGSSKóLINN
íslenzku kensla Þjóðræknisfélagsins,
hefst laugardaginn 4. október. Verður
hún með sama hætti og áður, að því
upndanskildu, að hún fer nú ekki fram í
J. B. skóla, heldur í kjallara Fyrstu lút-
ersku kirkju á Victor St. Sagði Mr. Á. P.
Jóhannsson Heimskringlu frá þessu og
bætti alvarlega, ef ekki hátíðlega, við
um leið, að milli kirknanna væri enginn
kritur út af þessu, því kenslan færi þarna
fram í vetur, en á næsta ári í Sambands-
kirkjunni á Banning stræti. Vér spurð-
um ekki hvort skriflegur friðarsamning-
ur hefði. verið gerður um þetta; álitum
ekki þurfa þess.
Kennarar skólans hafa þessir verið
ráðnir: frú E. P. Johnson, ungfrú Vilborg
Eyjólfsson, ungfrú Vala Jónasson og frú
E. Sigurðsson; eru þær allar þaulvanar
kennarastörfum.
Þetta er tíunda árið, sem Þjóðræknis-
félagið hefir þessa islenzku kenslu með
höndum. Hefir það nú, sem fyr, gert
alt sem því er unt til þess, að kenslan
beri sem mestan árangur. Hún er börn-
unum kostnaðarlaus. Auk þess eru þeim
oft gefnir aðgöngumiðar á hreyfimynda-
hús. Er mikið meira hægt að gera?
Skólann munu hafa sótt 50 til 75 börn
árlega. Það er að vísu allstór hópur.
Munu þau bæjarbörn nú fá vera önnur,
sem íslenzku tala. En skólann ættu
samt fleiri íslenzk börn að sækja. Að
þau gera það ekki, getur fyrst og fremst
af því stafað, að þetta er aukaskóli og
börn eru ekki neinni skólaskyldu þar
háð. Að öðru leyti mun þeim ekki vera
svo ljós tilgangur skólans, að það reki
þau til námsins. Hér er verkefni for-
eldra, að leiða börnum tiiganginn með
kenslunni fyrir sjónir. Vér erum fremur
á því, að það hafi verið vanrækt. En
þetta getur skólinn ekki fyr en börnin
sækja hann og engir aðrir en foreldrarn-
ir.
Er vonandi, að þeir hafi þetta í huga,
við byrjun þessa skólaárs. Sannleikur-
inn er sá, að þó börnin séu treg í fyrstu,
að takast þetta auka nám á hendur,
getur það orðið þeim ljúft, er þau hafa
kynst nemendahópnum og starfi skól-
ans. Vér þekkjum nokkur börn, sem
meiri áhuga hafa fyrir að sækja þennan
skóla, en nokkurn annan.
Þjóðræknisfélagið á allan þann stuðn-
ing skilið, sem heimilin fá veitt því, í
þessu starfi. íslenzku kenslan er öllu
öðru dýrmætari í þjóðræknisstarfi voru.
Hún má heita “hið græna tré” þess. Um
það mál ber íslendingum að skipa sér.
MENTASKóLINN Á AKUREYRI
Heimskringla hefir fyrir nokkru með-
tekið skýrslu yfir tvö ár mentaskólans á
Akureyri, árin 1938—1939 og 1939 til
1940. Er skýrslan hin fróðlegasta um
alt fyrirkomulag á skólanum, náms-
greinar og nöfn nemenda. 1 lok þessara
skýrslna allra, er ritgerð, er skólastjór-
inn, Sig. Guðmundsson, hefir samið og
er hin fróðlegasta. Nefnir höfundur
hana “Kraftúð og mannúð”, og fjallar
um strauma og stefnur mannfélagsins.
Hailast höfundur að þeirri skoðun, að
hugsjónir þær, sem hafa það góða að
markmiði, séu hið eina heilbrigða og
þar sé fundin æðsta hugsjón mannsins.
Hefir Huxley (yngri) einnig haldið þessu
fram nýlega og fleiri, og verður seint of-
mikil áherzla á þetta lögð. En það er þó
ekki efnið i ritgerð þessari, heldur fram-
setning og stíll höfundar, sem manni
finst meira til koma. í stíl og hrynjanda
mun fár eða engi taka höfundi fram,
af nútíðar höfundum íslenzkum.
Hkr. þakkar fyrir sendinguna.
FÁEIN ORÐ UM TJALDBÚÐAR-
SAFNAÐAR FÓLK
15. júní 1941
Við erum mætt hér í kvöld til að
minnast þess fólks sem stofnaði hinn
fyrsta frjálstrúar söfnuð meðal íslend-
inga í Vesturheimi.
Þetta er því í fylsta skilningi minning-
ar og um leið, þakkargerðar hátíð. Við
minnumst frumherjanna og þökkum
þeirra starf, og það áræði sem þeir
sýndu. Við minnumst sjálfboðanna sem
drifið hafa að úr öllum áttum. Við
minnumst foringjanna, sem þrátt fyrir
yfirgnæfandi liðsmun og örðugar að-
stæður, gerðu oss mörgulegt að hugsa,
mæla og framkvæma samkvæmt vorri
bestu vitund og sannfæringu, og veittu
oss aðstoð að eignast andlegt sjálfstæði
og dómgreind til þess að velja og hafna,
skilja hismið frá hveitinu, — og horfa
aldrei gegn um annara gler.
Nefndin, sem veitir forstöðu þessu
söguríka og mikilsverða hátíðahaldi, fór
þess á leit við míg að eg mintist með fá-
um orðum þess hluta Tjaldbúðarsafnað-
ar sem beitti sér fyrir, og varð þess vald-
andi, að Sambandssöfnuður var stofnað-
ur, í samráðum við, og með fullu trausti
og jafnri þátttöku Hins Fyrsta Únitara
Safanaðar í Winnipeg.
Mér er mjög ljúft—og næstum skylt—
að renna huganum yfir síðast liðin 40 ár,
þau árin sem valdið hafa mestum
straumhvörfum í félagslífi Islendinga
hér í álfu, og sem eg var svo lánsamur
að mega taka ofurlítinn þátt í. En 40
ár er langur tími, og heiglum ekki hent
að minnast allra þeirra merku atburða
sem gerst hafa á því tímabili, jafnvel þó
um aðeins einn þátt í íslenzku félags- og
kirkjulífi sé að ræða.
Tjaldbúðarsöfnuður á langa og merki-
lega sögu að baki, og er mér ekki ætlað,
né yrði mér fært, að rekja þá sögu svo
viðunandi væri, en vonandi er að einhver
skrifi þá sögu áður en svo fyrnist yfir
atvikin, að í stað sögulegra sanninda,
verði munnmælasögur og hálfsannar
staðhæfingar notaðar sem undirstaða
þeirrar söguritunar, því saga Tjaldbúð-
arsafnaðar yrði einn merkasti þátturinn
í hinni stóru og merkilegu framþróunar
kirkjusögu Vestur-Islendinga.
Árið 1894, eða þrem árum eftir að
Hinn Fyrsti Únitara Söfnuður var stofn-
aður, gerðu nokkrir frjálslyndir menn
og konur, sem flest taldist til Hins Fyrsta
Evangeiiska Lúterska Safnaðar, sam-
tök með sér og mynduðu nýjan söfnuð,
þar sem meira trúfrelsi átti að ráða en
var við þá stofnun sem þeir voru þá
tengdir við, — eða partur af. Var þetta
fólk vel gefið og hugsaði fyrir sig sjálft,
og þar af leiðandi kunni það illa tak-
mörkun skoðana og trúfrelsis. Mun
fjárhagur flestra þeirra hafa verið
þröngur, en áhuginn fyrir andlegu frjáls-
ræði var svo einlægur að hann gat flutt
fjöll úr stað og gert önnur dásamleg
kraftaverk.
Þannig var Tjaldbúðarsöfnuðurinn
myndaður og var því ekki að furða þó
að hann blómgaðist og yxi í náð bæði
hjá guði og piönnum, enda gerði hann
það, meðan eindrægni og samvinna sátu
þar að völdum.
Ein ástæðan fyrir hinum risavöxnu
framförum safnaðarins mun hafa verið
sú, að til hans réðust aðeins gáfaðir og
vel lærðir kennimenn. Fyrstur þeirra
mun hafa verið séra Hafsteinn Péturs-
son, þá séra Bjarni Thorarenson og síð-
ast séra Friðrik J. Bergmann.
Meðan séra Hafsteinn Pétursson þjón-
aði Tjaldbúðarsöfnuði, gaf hann út mán-
aðarblað eða tímarit sem hann nefndi
“Tjaldbúðin”. Frjálslyndi i trúarefnum
var þar hiklaust haldið fram, og að binda
sig ekki neinu eða neinum sem hömlur
gæti lagt á skoðanafrelsi manna eða
bundið þá á kl#fa kreddu og innantómra
játninga. Ekki er mér kunnugt um hve
lengi þetta rit kom út, en fyrir eðlilegar
ástæður var útkomunni hætt þegar séra
Hafsteinn lagði niður starf sitt við söfn-
uðinn og fluttist búferlum til Danmerk-
ur. Hafði söfnuðurinn þá ekkert mál-
gagn, nema það sem Heimskringla var
þeim hliðholl undir stjórn hins velþekta
gáfu- og framkvæmdarmanns, Baldvins
L. Baldvinssonar, enda var Baldvin mjög
frjálslyndur í skoðunum og ávalt reiðu-
búinn að leggja þeim málstað lið.
Áreiðanlega hefir séra Hafsteinn fylgst
með trúmála baráttu Vestur-lslendinga
eftir að hann hvarf til Danmerkur, því
svo sagði mér kunnugur, að hann hefði
gefið út bækling í Kaupmannahöfn, —
aðeins eitt eintak, — sem hann nefndi
“Tjaldbúðin II”. Var sá bæklingur gef-
in út stuttu eftir að Tjaldbúðarsöfnuður
gekk inn í “Hið Evangeliska Lúterska
Kirkjufélag.” Birtust í þessu riti all-
harðar ádeilur á söfnuðinn, sem honum
fanst hafa algerlega brugðist köllun
sinni, og jafnvel fyrirgert tilverurétti
sínum.
í júnímánuði 1906 byrjar séra Friðrik
J. Bergmann að gefa út mánaðarrit sem
hann nefndi “Breiðablik”. Varð öllum
Ijóst frá byrjun að hér var fyrirtæki á
ferðinni sem vert væri að styrkja og
styðja. Var séra Friðrik að flestra áliti
einn af ritfærustu mönnum vestan hafs-
ins. Þegar þetta gerðist var hann búinn
að vera prestur Tjaldbúðar safnaðar um
nokkurn tíma. Hann fer hægt af stað,
en í öllu sem hann ritar í Breiðblik er
sannfæring hans mótuð. Hann vill leiða
mennina út úr afturhaldinu og kenninga-
kreddunum, gera þá frjálsar verur sem
þori að láta sína eigin dómgreind ráða
orðum og athöfnum, gera þá sannleiks-
elskandi leitendur þeirra hluta sem var-
anlegt gildi hafa. Hann segir meðal
annars í “Breiðablikum” í maí 1908.
“Sannleikselskur maður er um leið frjáls-
lyndur í orðsins veglegasta skilningi,
sannleikurinn gerir hvern þann frjálsan,
er honum gengur á vald. Sannleiksást
manna má mæla með frjálslyndi þeirra,
— trú þeirra á almætti hans og sigur-
sæld. Það er hitamælirinn sem sýnir
stigafjöldann.”
I sama anda og af sömu sannfæringu
skrifar ritstjórinn hverja greinina af
annari. Er ekki neinum blöðum um það
að fletta,að hann er nú kominn á svo önd-
verðan meið við Hið Ev. Lút. kirkjufélag,
sem mest má verða. En altaf kennir
löngunar til samvinnu og jafnvel von um
að slíkt muni takast. En hann vill vera
í kirkjufélaginu óáreittur og óvíttur án
þess að afsala sér öllu frjálsræði til að
hugsa og gera sér þá grein fyrir trú sinni
sem þekking hans og trúarvitund bendir
honum á. (Sbr. Breiðabl. 10/08).
En vonir hans brugðust. í júnímánuði
1909 er þrengt svo að skoðunum hans á
þingi hins Ev. Lút. kirkjufélags, að hann
sér þann einn kost, að ganga af þingi
með þá fulltrúa frá söfnuði sínum sem
þar áttu sæti, ásamt nokkrum öðrum
frjálslyndum fulltrúum, annara safnaða.
Byrja nú fyrir alvöru deilur milli hans
og kirkjufélagsins. Varði hann málstað
sinn af miklu kappi, röksemdafærslu og
djúpum skilningi. Ádeilugreinin sem
hann skrifar í Breiðablik í júlí 1909 og
hann nefnir “Hvað lízt mönnum”, er ein-
hver sú berorðasta og þróttmesta ádeila
sem eg minnist að hafa lesið.
En séra Friðrik var á undan samtíð
sinni og gekk fram úr fle^tum samferða-
mönnum sinum, og það þó, hann hefði
allan vara við, að minsta kosti vissu
sumir ekki sem stílsettu og lásu prófark-
ir að “Breiðablikum”, um hvað það fjall-
aði eða hvað í það var ritað.
Séra Friðrik var ritstjóri að átta ár-
göngum “Breiðablika”. Að þeim tífna
liðnum hætti það að koma út, og var
þess mikið saknað, því margir höfðu
fengið þar mikilsverðar leiðbeiningar
bæði í trúmálum og á öðrum sviðum.
Auk Breiðablika ritaði hann og gaf út
bækur, meðal annara: Vafurloga, Hvert
stefnir, Trú og þekking og fl.
Stuttu eftir að eg kom til Winnipeg
frá íslandi, árið 1900, kyntist eg hér ung-
um hjónum, Jóhannesi Gottskálksyni og
Sesselju, konu hans. Voru þau hjón í
brjóstfylking Tjaldbúðnarsafnaðar, og
hjá þeim fékk eg mína fyrstu fræðslu
um kristindóms-mál Winnipeg-lslend-
inga. Þessi hjón voru svo einlæg og
hispurslaus að í huga mínum vaknaði
traust og virðing til þeirra, sem fram að
þessum degi stendur óhaggað. Var það
mest fyrir þessa viðkynningu að eg
gerðist félagi Tjaldbúðarsafnaðar fyrir
40 árum síðan, og var það alla tíð meðan
söfnuðurinn starfaði.
Eg kyntist mörgu ágætisfólki í Tjald-
búðarsöfnuði á þessum árum. Hefir sá
kunningsskapur, og í sumum tilfellum
vinátta, haldist alt fram á þennan dag.
Þetta fólk unni skoðana og trúfrelsi svo
einlæglega að það vildi næstum alt
leggja í sölurnar að þar kæmu aldrei
nein höft eða hömlur á, enda átti það
djarfan og gáfaðan foringja í farar-
broddi, sem var séra Friðrik J. Berg-
mann, og meðan hans naut við var ekki
um neitt unaanhald eða tilslökun að
ræða. Þegar foringinn féll í valinn, —
löngu um aldur fram, — von- umst þess og þökkum sam-
uðu flestir að fram yrði sótt vinnuna af heilum hug. Eg er
undir því merki sem hann þess fullviss að þeirra síðasta
hafði svo djarfmannlega borið ósk og von muni hafa verið að
fram til sigurs og sæmdar. — þessi söfnuður, — söfnuðurinn
Langflestir þeirra sem honum j þeirra og okkar, — haldi mark-
höfðu fylgt létu eigi bugast en inu hátt og líti aldrei um öxl.
sóttu fram undir því merki sem Okkur er trúað fyrir því verki.
hann hafði þeim eftirskilið, en Ef við reynumst trú, er öllu ó-
nokkrir litu til baka, — og hætt.
P. S. Pálsson
HVERJU VERÐUR
BREYTT TIL
BATNAÐAR?
urðu að saltstólpum.
Nú er eg kominn að þeim lið
málsins sem eg viljandi, en þó
með töluverðum sársauka, —
geng fram hjá. Mér finst að í
hvert skifti sem eg rifja þær
endurminningar upp geti eg Þó með ganni yerði g &ð
tekið undir með skaldmu og hin engilsaxneska þingræðis.
j stjórn sé hin bezta stjórnar-
skipun sem heimurinn hefir
Iþekt, fram að þessum tíma,
Ihlýtur maður þó að finna, að
íhenni er ábótavant í ýmsum
■ greinum. Kemur það í ljós
smám saman, eftir því sem tím-
inn líður og kjör þjóðanna
„ . breytast. Nú er svo að skilja
snen þvi til goðs” o. s. frv., i ,..., •• ,. .
sem fjolmorgum canadiskum
“Sorg sem var gleymd og graf-
in,
grætur í annað sinni.”
Svo þá vil eg heldur taka und-
ir með Jósef og segja: “Þér
ætluðuð að gera mér ilt, en guð
enda er eg ekki í neinum vafa
um að harmsaga Tjaldbúðar-
safnaðar, sú sem hér er um að
ræða, átti eigi all-lítinn þátt í
því að brýna fólk til fram-
kvæmda og færa því heim
sanninn um hversu nauðsynleg
samvinna og sameining er til
framkvæmdar góðum málstað.
Eftir að Tjaldbúðarsöfnuður
klofnaði, sameinaðist mikill
borgurum sé ljóst, að all-miklar
breytingar verði nauðsynlegar
á stjórnarskipun þessa lands,
að stríðinu loknu. Er þessi
hugsun svo rík orðin, hjá
hærri sem lægri, að stjórnin
hefir skipað nefnd til að athuga
það efni, og gera tillögur um
breytingar. Nú er, auðvitað,
öllum enn hulið hvernig afstað-
an verður í stríðslokin og hve
meirihluti hans hinum Fyrsta
Únitara söfnuði, eða réttara I !an^ vefði Þeifra bíða. Er
sagt, þessir tveir frjálstrúar
söfnuðir mynduðu Sambands-
söfnuð íslendinga í Winnipeg.
Sannaðist þá á ný gamla sagan
frá landnámstíð, að frelsið var
öllu æðra, og þessvegna betra
að ganga frá eignum og óðul-
um sem frjálsir menn, en hýr-
ast sem leiguliðar og undirtyll-
ur hjá ofbeldismönnum og yfir-
drotnurum. Færi vel á því að
hin unga kynslóð okkar mint-
ist nú á þessu 50 ára afmæli,
hve ósérplægnir og djarfhuga
foreldrar þeirra og forfeður
voru í frelsisbaráttunni, og
möttu minna sinn hag en
því þessi ‘nefndarskipun ráð í
tíma tekið; og efalaust spor í
rétta átt.
1 þessu blaði 10. sept. er á-
gæt grein eftir ritstjórann með
fyrirsögninni: “I hverju er
breytingin fólgin?” Minnist
hann þar á ýmislegt í stjórnar-
fari þjóðarinnar, sem nauðsyn-
legt sé að bæta; og telur eitt
af því mikilvægasta að hverfa
frá þingræði til lýðræðis. Eins
og allir vita, hefir þessu ríki
(Canada) verið stjórnað með
þingræði síðan það var stofn-
að; þannig að þjóðin kýs sér
fulltrúa til að semja sér lög, á
þeirra sem eftir þá áttu að | þingi. Hver atkvæðisbær per-
koma. Þeir tendruðu það blys sóna hefir, sem vér segjum,
sem aldrei mun slokkna, það frjálsan kosningarrétt. En gæt-
blys sem börnum þeirra og ó- um nú að. Vér höfum stórar
fæddu sifjaliði er ætlað að j iðnaðar-stofnanir víðsvegar um
halda á lofti um ókomin ár ogjiandið og í þeim vinna hundruð
aldir, því hinir ungu eru þúsunda af verkamönnum, sem
timans herrar. | eiga kosningarétt; en auðmenn
Við sameiningu þessara eiga stofnanirnar. Þegar til
tveggja safnaða var byrjað kosninga kemur, er ofur-auð-
I á nýju landnámi. Tóku báð-; Velt að skjóta því að verka-
j ir málsaðilar höndum sam- j mönnum í hljóði, að sá sem
an um alt það sem þess-|ekki greiði atkvæði með viss-
um nýja söfnuði gæti orðið (Um frambjóðanda, geti ekki bú-
var af fremsta ihegni að loka isl- við að halda atvinnu við
huganum fyrir því sem mest-: stofnunina framvegis. Nú er
jum sársaukanum hafði valdið, öllum verkamönnum hin brýn-
æn gleyma engum verðmætum j asta nauðsyn að halda sinni at.
í fra hlnnm fyrri arum- Voru:vinnu; og er því auðsætt hve
marg,r dugand. menn og konur | au5veIt er aS hafa ahrit á kosn.
.fra TjalbuðarsofnuS. sem j a á þennan háft Þa„ er
gengu nu tll verks að byggja ' elnnlg athugaverti a5 tuIltrúl
I ufP hlnn nyIa sofnuð meS aS- sem er kosinn til þingsetu, er
stoð og upporvan hins agæta ... ,.* ... ’
p.,, ... , ekki haður vilja kjosenda
folks sem nu hafði tekið hond- . ,
um saman við þá í þessari nýju j Tnna’ 1 ^ings emur'
landnáms baráttu, og með þess-1 Allur,horr; Þmgmanna t.lheyr-
1 • » i -na. 1 ir flokki efna- og auðmanna.
um sameinuðu kroftum var, s
kirkja reist sem bygð var á' ^u mun fiestum það í eðli
, bjargi og þar með var hið nýja ia^f’. að siíara fremur eld að
landnám í kirkjulífi Vestur-ís-1sinni eiSin ^öku en náungans;
í lendinga hafið, og kirkja stofn- væri Þvi ekki að undra þótt
1 uð sem var svo frjáls og víðtæk lögin væru samin með hags-
j að hún gat rúmað alla leitend- muni Þess fiokks meira fyrir
! ur sannleikans án tillits til þess augum on sauðsvarts almúg-
hvaða kirkjudeild eða trú- ans- Meðal þingmanna eru
flokki þeir tilheyrðu, eða með margir lögfræðingar. Kjósend-
I öðrum orðum: Kirkja sem ur hafa greitt þeim atkvæði sín
mætti segja um eins og fyr á i fullu trausti, og oftast að
tíð, “í húsi mínu rúmast allir, verðleikum; því flestir þeirra
allir.’
eru sæmdarmenn. Þeir munu
Eg ætla ekki að lesa hér mega sín mest við skrásetn-
nafnaskrá, eða minnast neinna ingu laganna; og ráða orðalagi
sérstakra sem þátt tóku í þeirra. Er því ekki að undra
myndun Sambandssafnaðar. þó þau séu hagkvæmlega orð-
“Það þýðir ekki að þylja nöfn- uð; því “þar kló sá er kunni.”
in tóm”, þau eru mörg og eru j Allir eru jafnir fyrir lögunum,
er alkunn sögn. En er það nú
svo í reyndinni? Mr. Stubbs
skráð á meðlimaskrá safnaðar-
ins. Margt af þessu ágætis
fólki hefir nú gengið til sinnar
hinstu hvílu, en það vann með-
an dagur var, af dygð og dreng-
lét sér einhverntíma þau orð
um munn fara, að hér í landi
séu tvenn lög; önnur fyrir ríka,
skap. Meira er ekki hægt að^en hin fyrir fátæka. Mundi
heimta af neinum. Við minn- ekki réttara að segja, að lögin