Heimskringla - 19.08.1942, Blaðsíða 5

WINNIPEG, 19. ÁGÚST 1942
HEIMSKRINGLA
5. SIÐA
Góðrarvonarhöfða og vestur
eftir Rauaðhafinu.
Þanng er auðsætt, að í ná-
lægri framtíð geta Bretar og
Ameríkumenn hvergi hafið
sókn, nema yfir Ermarsund
inn á Frakkland. Vitanlega
væri þar að sækja á þann hluta
frönsku strandarinar sem bezt-
ar varnir hefir. Þjóðverjar hafa
flutt margar af fallbyssunum
úr Maginot-línunni niður á
strönd Frakklands, og varnar-
virki þeirra, dreifð á 50 mílna
vegalengd inn frá ströndinni,
eru helzt í líkingu við gömlu
Sigfried-linuna þeirra.
Atlaga á strönd Frakklands
hefði þó þann stuðning sem
hvergi annarsstaðar væri kost-
ur á, nefnil. aðstoð orustu-flug-
fara er hefðu stöðvar á landi.
Flugför, frá hinum fjölmörgu
stöðvum á Suður-Englandi,
gætu flogið 100 mílur inn á
Frakkland. Atlöguherinn gæti
þó hvergi náð lendingu í friði,
óáreittur, eins og í fyrra heims-
stríðinu. En með allmiklu
manntjóni, myndi hann þó ná
fótfestu á landi, undir vernd
aragrúa af orustu-flugförum.
Og þegar herinn hefði náð þar
landgöngu, nyti hann þeirra
hagsmuna, að vera staddur á
svæði sem Bretum er kunnugt,
frá fyrri ferðum þeirra þar;
auk þess sem hann hefði þar
kerfi af frönskum símum. Og
það sem mestu skifti væri, að
hann hefði þar ágætar, þýzkar
flugstöðvar, sem þegar herinn
hefði náð þeim yrðu forvarða-
stöðvar hins brezk-amerikan-
ska orustu-flugflota. Frh.
SITT AF HVERJU UM ÍS-
LENDINGADAGINN o. fl.
Eftir Jón úr Flóanum
Kæra Heimskringla:
Það er rigning í dag og held-
ur svona leiðinda-veður í þeim
afkima veraldarinnar, þar sem
eg á heima . . . . og líklega víð-
ar. Það er ekki margt hægt að
gera á slíkum dögum; maður
reynir að lesa, en einhvern
vegin gengur manni hálf illa
að festa hugann við það sem
maður er að lesa, eða svo er
það með mig. . . . Vel á minst.
Núna undanfarna daga hefi eg
verið að lesa skáldsögu eftir
Charles Dickens, Já, Dickens
var nú enginn klaufi að skrifa,
en óskaplega er hann langorð-
ur, blessaður karlinn. En
skemtilegar eru sumar sögu-
persónur hans, ekki verður því
neitað. Og mikil er viðhöfnin
og varfærnin, þegar hann
minnist á ástina. Hann þarf
margar blaðsíður til að segja
frá jafn algengum og hvers-
dagslegum viðburði og þvi, að
pilti hafi litist vel á stúlku. Þá
ganga þeir ólíkt röskara til
verks vorir íslenzku nútíma
höfundar. Þeir tala ekki í
kringum efnið, þeir karlar. Nei,
þeir vita, hvað þeir ætla að
segja, og segja það. . . . Mér er
vel við Dickens, og eg held að
eg reyni að lesa allar sögur
hans, sem eg á ólesnar . . . . ef
mér endist aldur til þess.
Jæja, þetta er nú ekki um Is-
lendingadaginn, en um hann
ætlaði eg að tala í þetta sinn,
ef eg kemst einhverntíma að
þvi. En því er svo farið með
mig, að eg á altaf erfitt með
að byrja, eg veit ekki hvar eg
á að byrja. Allir ritstjórar og
ræðumenn kannast við þetta.
Þeir geta sagt eins og Matthais:
Hvar skal byrja, hvar skal
standa? . . . . En Bragi leysti
brátt úr vanda og benti honum
á Tindastól. . . . Það er enginn
Tindastóll til á minni andlegu
flatneskju. En auðvitað er Is-
lendingadagurinn eins konar
þjóðræknislegur Tindastóll
okkar Vestur-íslendinga; og
þar sem þessar línur áttu að
vera um hann, þá er víst bezt
að taka sér stöðu þar og segja
frá ýmsu, sem fyrir augu og;
eyru, einkanlega eyrun, bar.
Eg var nefnilega á íslend-
ingadeginum í sumar. Eg sæki
alla Islendingadaga og öll þjóð-
ræknisþing. Þetta er komið
upp í vana fyrir mér. Og mér
þótti heldur fyrir því, að þeir
gátu ekki haft hátíð á Iðavelli
í sumar; eg hefði farið þangað
líka.
En úr því eg fer að ræða um
Islendingadaginn, ætla eg að
segja það fyrirfram, að eg hefi
nokkrar smá-athugasemdir að
gera við hátíðahaldið, sem eg
vona að enginn taki illa upp
fyrir mér. Eg er ekki vanur
að vera með miklar útásetn-
ingar. Eg veit ekki hvort hin
háttvirtta væntanlega íslend-
ingadagsnefnd fyrir næsta ár
vill taka þessar athugasemdir
nokkuð til greina; en ef hún
finnur hvöt hjá sér til að gera
það, þá er henni það velkomið
. . . . ef þá nokkur úr nefndinni
les þetta.
Mín fyrsta athugasemd er þá
viðvíkjanid íþróttunum. Mér er
ekki ljóst hvers vegna nefndin
slepti svo að segja öllum í-
þróttum þetta ár, hvort það
var vegna þess að hún óttað-
ist, að ekki mundi verða næg
jþátttaka í þeim, eða hvort
það var gert til þess að spara
fé. En slíkar iþróttir hefi eg
aldrei séð nema á skóla-pikk-
nikkum úti á iandi; og hefi eg
oft séð þær betri þar. Ef þessu
heldur áfram, þá megum við
búast við eftir nokkur ár, að
sjá ekkert nema ómálga börn,
sem ekki eru úr grasi vaxin,
þreyta kapphlaup. Það er auð-
vitað gott að byrja á börnunum
sem yngstum til að venja þau
við. Hver veit nema það geti,
orðið íþróttafólk úr þeim með
tímanum; einkum ef nefndin
lækkar ekki prísana, sem litlu j
angarnir fá, ofan í tíu og fimm
cent. Getur engin fullorðin
manneskja hlaupið lengur? Eg
þekki nú samt nokkra allgóða
íþróttamenn, sem sátu heima í
þetta skifti. . . . öðru vísi mér
áður brá. Fyrir nokkrum ár-
um var svo mikið af íþróttum,
að það varð að halda þeim á-
fram allan daginn. Þá voru til
menn, sem nentu að hlaupa
hálfa mílu og þá voru til menn,
sem nentu að glíma. En nú er
eins og enginn nenni að hreyfa
sig til neins. Jafnvel boga-
skytturnar, sem svo mikið gam-
an var að horfa á í fyrra og í
hittiðfyrra, létu ekki sjá sig
nú. . . . Eg segi ekki meira um
íþróttirnar, bara endurtek, að
þær voru þær lélegustu, sem
eg hefi nokkurn tíma séð.
En ræðuhöldin bættu upp
það, sem á vantaði íþróttirnar,
og meira en það. Ræðurnar
voru með þeim beztu, sem eg
hefi heyrt á Islendingadögum,
og hefi eg heyrt þær nokkuð
margar. Fylkisstjórinn Mc-
Williams talaði vel og sköru-
lega. Það átti vel við, að fá
hann til að vera þarna, betur,
finst mér, heldur en borgar-
stjóra Winnipeg. Og samt hef-
ir Queen, sem sjálfsagt verðurj
borgarstjóri þangað til dauð-:
inn burtkallar hann úr þessum
táradal, flutt góðar ræður á Is-
lendingadögum. Og þá jmá
ekki gleyma forsætisráðherra
Manitoba, sem eflaust verður
forsætisráðherra önnur tuttugu
ár, eða þangað til yfir gröf
hans verður letrað requiescat
in pace, hann hefir oft talað
vel og hlýlega til okkar Vestur-
Islendinga.
Gunnar Björnsson er enn
hlutgengur, hvar sem er, þó
farinn sé að eldast. Gunnar er
ræðumaður af gamla skólan-
um, mælskur vel, dálítið gefinn
fyrir að viðhafa hljómmikil
orð, en fyndinn .skemtilegur og
ómyrkur í máli. Slíkir menn
sem Gunnar eru ekki á hverju
strái. Eg dáist að þeim karli.
Nú þegar næstum hver auli er
Manstu Islendingur
Manstu, íslendingur, móður þinnar skaut?
Manstu vissa hnjúka, sem fylgdu þér á braut?
Manstu fossinn góða, sem fylti hugann þrá
fjölbreyttari veröld að kynna þér og sjá?
Fossinn söng frá upphafi fornyrt kvæðaiag.
—Fyrsta skáld með norrænan ofurhug í brag.
Elskaður af smáþjóð sem ískalt nafnið ber,
elur þó svo viðkvæman streng i brjósti sér.
Sólin bræddi jökul, en sofið var og dreymt,
samt var undramagnið hjá fossinum geymt.
Roðar loks af degi og rumskast hyggja manns.
—Reynist fossinn góði þá kraftaskáld síns lands.
Mundu, íslendingur, í mannraunum og sorg,
mikiil kraftur leynist í þinni eigin borg.
Margur reis úr álögum merkur og frjáls.
—Mundu kraftaskáldið í barmi þíns sjálfs.
Jakobína Johnson
-Seattle, 2. ágúst, 1942.
■ ■ ’
Pegar eldraunir stríðs . . .
_____ \
Þegar eldraunir stríðs -taka enda
þegar afnemast Hjaðningavíg,
þegar æskan og ástin og gleðin
leiðast óhult um friðhelgan stíg,
þegar heilagur regnboginn hvelfist
yfir hatursins útbrunninn gíg.
Þá mun sigurljóð söngvængjum berast
vorum sorgarheim — tigið og hátt.
Þungt og voldugt svo alþjóð í eining
tekur undir i hrifning og sátt.
—Drottinn æsku og ástar og gleði,
veiti íslenzku ljóði þann mátt.
Jakobína Johnson
Þér sem notið—
TIMBUR
KAUPIÐ AF
THE
Empire Sash & Door
CO.. LTD.
Birgðir: Henry Ave. East
Sími 95 551—95 552
Skrifstoia:
Henry og Argyle
VERÐ - GÆÐI - ÁNÆGJA
DANINN SE]fa FRAM-
LEIÐIR FLUGVÉL Á
HVERRI KLUKKUST.
skáld og leirskáld, beðin um
að senda þar til kjörinni dóm-
nefnd Islendingadags-kvæði
sín til yfirlits og íhugunar; og
svo ákvað dómnefndin, eftir
því viti, sem henni var gefið,
hvaða kvæði væri bezt. Þá
ortu menn eftir því sem andinn
blés þeim í brjóst, en ekki eftir
pöntun. Eg legg til, að ef að
líkamlegar íþróttir leggjast al-
veg niður, eða ef þær skyldu
verða aðeins fyrir börn innan j
fimm ára, þá verði því fé, sem
sparast við það, varið til þess
að styrkja hina andlegu íþrótt,
skáldskapinn, á þann hátt, sem ------
eg hefi bent á hér að framan. Fyrir átján mánuðum settist
Þá vil eg minnast með nokkr- Charles E. Sörensen, hinn mikli
um orðum á Fjallkonuna, meyj- stórframleiðslu skipulagninga-
ar hennar og söngflokkinn. Frú snillingur Henry Fords, niður i
Gerður Steinþórsson sómdi sér gistihúsherbergi sinu í Cali-
prýðilega í gerfi Fjallkonunn-, forníu og velti fyrir sér hinu
ar. Ávarpið, sem hún flutti, erfiðasta vandamáli. Þennan
var vel samið, en hefði mátt dag hafði hann heimsótt verk-
vera hér um bil helmingi smiðju, þar sem fjögurra
lengra. Þesskonar ávörp mega hreyfla sprengjufiugvélar voru
hvorki vera of löng né of stutt; framieiddar. Og hann komst
séu þau of löng, hætta áheyr- að þeirri niðurstöðu, að ef Ford
endurnir að taka eftir i miðju aetti að framleiða sprengjuflug-
kafi og fara að glápa í allar ,átt- vélar, eins og landi hans, Bill
ir, en séu þau of stutt, þá er Knudsen hafði stungið upp á,
hin sifjaða eftirtekt rétt ný- yr®i það að vera i stórum stíl,
vakin, þegar hætt er.
Eg tók eftir því, að karlarnir,
vel skipulögðum.
Blýanturinn hans
fór að
MINNI ÍSLANDS
Flutt á íslendingadegi í Blaine.
Washington, 26. júli 1942.
Góðir hugir hafið brúa,
heim er jafnan ljúft að snúa.
Island, þú átt þennan dag,
þúsundraddað ástarlag
berst þér hljótt um bláan geim;
blærinn skilar kveðjum þeim.
Aldrei varstu okkur kærri,
aldrei mynd þín fegri, stærri,
land, sem hetju hjartablóð
hefir vígt, og andans glóð
kveikti’ í barna sinna sál,
svarf til eggjar viljan stál.
Heimangjöf þín, góða móðir,
gafst þeim vel, er nýjar slóðir
ruddu hér, en hetjudáð
hafa þeir í sögu skráð
landsins nýja. — Ættjörð, enn
alast hjá þér slíkir menn.
Horf því djörf mót heiðum degi,
hríð var fyr á þínum vegi,
Islands þjóð, í traustri trú;
táp þitt enn mun reynast brú
fram til nýrra, fegri daga;
fræg þig eggjar hetjusaga.
Sögu þinnar sigurhróður,
sólarljóð og hreystióður,
verma einnig okkar blóð;
aldrei tæmist þeirra glóð.
Því áttu Island þennan dag,
þúsundraddað ástarlag.
Richard Beck
látinn ganga á skóla fram eftir
öllum aldri, og allir eru svo að
segja jafnir, þá er eitthvað
hressandi að sjá og heyra þessa
gömlu sjálfmentuðu menn eins
og Gunnar.
Thorson ráðherra er mælsk-
ur maður, og það er varla
hægt annað en að taka eftir
því sem hann segir. Mæiska
hans er mælska lögmanns og
hins æfða stjórnmálamanns.
Alt sem hann segir er hnitmið-
að; hver setning hittir nagl-
ann á höfuðið, ef svo má að
orði komast; hann eyðir engum
orðum til ónýtis, og það er
víst sjaldan sem hann endur-
tekur það sem hann er búinn
að segja. Þetta er auðvelt,
þegar ræðumaðurinn hefir
ræðuna skrifaða á blöðum lyr-
ir framan sig, en eg hefi heyrt
Thorson flytja ræður án þess,
og honum bregst þá ekki heid-
ur bogalistin. Stundum mætti
vera dálítið léttara yfir ræðu-
stíl hans; en hann er samt á-
valt áheyrilegur og mergur-
inn málsins tapast aldrei hjá
honum í innantómu orða-
skvaldri.
Sem sagt, ræðurnar voru
góðar. En við slík tækifæri
ættu tvær aðal ræðurnar að
vera fluttar á íslenzku. Nefnd-
in má ekki láta það viðgangast,
að meirihluti ræðanna á Is-
lendingadegi séu á ensku.
Það væri skemtilegt, að geta
sagt það sama um kvæðin, sem
flutt voru, en það er nú ekki
hægt. Að vísu eru bæði kvæð-
in laglega ort, sem við mátti
búast, þar sem þau eru eftir
tvö af betri skáldum okkar
Vestur-lslendinga; en það er
líka alt, sem hægt er að segja
þeim til hróss. Kvæðið fyrir
minni Islands er helzt til langt
til að vera tækifæriskvæði, og
þar að auki er það að efni til
fremur leiðinlegt. Það er á því
einhver nöldurs- og vandlæt-
ingar-bragur, sem á þar ekki
heima. Sú var tíðin, að Dr.
Sig. Júl. Jóhanesson gat ort vel
fyrir minnum. Eg man eftir
einu Islandsminni hans, sem
byrjar svona: “Ó, hverjum
skyldi úr móðurgarði gengið
svo glöðum, að hann ekki feldi
tár”. Þarna er setning, sem
hrífur, læsir sig inn í huga
manns og er ógleymanleg. En
hver man eða vill muna annað
eins og þetta: “Hann Bjarni var
hvassorður, hrópaði á Jón sem
heigul og ýmislegt fleira”?
Kvæðið fyrir minni Canada
er betra kvæði sem minni, en
það er skemt með skrúðmáli,
sem er heldur innantómt, eins
og “Hýrleita heiðríkju storð”
og “. . . . hver borg úr hug-
festu stáli.” . . . . Já, hvers
konar stál er það?
Eg segi þetta ekki af neinni
löngun til að setja út á kvæð-
in. En hér hafa tvö höfuðskáld
okkar Vestur-lslendinga ort við
hátíðlegasta tækifæri ársins,
og ekki vandað sig betur en
þetta. Er þessi kveðskapur
orðinn svo hversdagslegur, að
jafnvel góðskáldum þurfi að
mistakast? Eru skáldin orðin
þreytt á að yrkja þessi minni?
Hvernig væri annars, að taka
upp til reynslu þann gamla
siðj sem tíðkaðist hér fyrir.
fjörutíu árum, að gefa verð-
laun fyrir beztu kvæðin? Þá
voru öll skáld, stórskáld, smá-
sem sátu næstir mér tóku hreyfast yfir blaðið, og fyrsta
aldrei augun af Fjallkonunni skrefið í áætluninni var stigið.
og hirðmeyjunum, enda voru Blýtanturinn hélt áfram að
þær fríðar og glæsilegar í sín- hreyfast, og fyrir dögun lágu
um skrautlegu búningum .... krotuð blöð um alt herbergið.
“a sight to make an old man Um morgunverðartíma var á-
young”, eins og Tennyson seg- ætlunin tilbúin — áætlunin um
ir einhvers staðar, eða var það t stæstu sprengjuflugvélaverk-
einhver annar, sem sagði það? smiðju i heiminum.
Eg þræti ekki um það. j Nú er þessi verksmiðja full-
Vel syngur karlakórinn enn, búin. Nýlega hóf hún fjölda-
þótt í hann vanti nokkra þá, | framleiðslu sprengjuflugvéla,
sem áður prýddu hann með og þar er unnið sleitulaust að
sinni nærveru. Gunnar er Því marki, sem Sörensen og
meiri hæglætismaður en Ragn- Ford settu sér — að framleiða
ar var við söngstjórnina, en stórar, fjögurra hreyfla
hann er þéttur á velli og sígur j sprengjuflugvélar, til þess að
á árina. . . . Mikið hefði á taka þátt í baráttunni fyrir
vantað, ef Birgir Halldórsson frelsinu allar stundir sólar-
hefði ekki verið þarna með hringsins.
sinn sóló-söng. Það situr ekki
á mér að fara að hæla honum,
Verksmiðjan stendur á gömlu
engi, rétt fyrir utan Detroit, og
jafn margir mér meiri og vitr- j er um mílu á lengd og f jórðung
ari menn og hafa gert það, en mílu á breidd. Innan bygging-
þetta vil eg um hann segja: sé arinnar eru smábílar notaðir
nokkur Islendingur, sem eg^til sendiferða milli deildanna.
hefi heyrt syngja, öfundsverð- Þessi eina verksmiðja hefir
ur af fallegri söngrödd, þá er meira gólfrými en þrjár stær-
hann það.
stu sprengjuflugvélaverksmiðj-
Og að endingu vil eg minn- ur Ameríku fyrir stríð höfðu
ast á sönginn um kvöldið, the samanlagt. Þar eru 1,600 vél-
jamboree, sem utlegst: mikill knúin áhöld, 7,000 skúffur og
hávaði, sem engin stjórn er á. borar, og eru sumir þeirra alt
Þar söng hver með sínu nefi, að 60 fetum á lengd. Uppi und-
og samræmið var harla lítið; ir loftinu eru tæki, sem flytja
'sumir voru á undan, aðrir á til hina ýmsu hluta flugvél-
^ eftir o. s. frv. Það var litið anna frá einni verksmiðju-
Ibetra en meðal veizlusöngur á deildinni til annarar.
jlslandi í fyrri daga. ‘Væri ekki | Á þessu ári munu Bandarik-
'gott ráð, að hafa valda song- in framleiða að minsta kosti 60
jmenn, t. d. karlakórinn, saman þúsund flugvélar, og á næsta
í einum hóp fyrir framan söfn- ári verða framleiddar 125 þús-
uðinn, í staðinn fyrir að láta þá Jund flugvélar í viðbót. Fleiri
vera úti um hvippinn og hvapp- og fleiri risaflugvélar verða
inn? Þeir gætu þá leitt hina smíðaðar. Hinar stóru sprengju
villuráfandi sauði á tónasvið- flugvélar hafa flugþol og or-
inu, sem altaf vilja gana út á ustukraft, sem nauðsynlegur
vitlausar nótur, með öðrum er til þess að heyja styrjöld,
orðum, haldið þeim við lagið.'sem geisar um allan hnöttinn.
Með einhverri slíkri aðferð Þær geta farið meira en 300
gæti þessi “kvöldsöngur” ef^mílur á klukkutima og borið
til vill orðið einhverjum til frá 2x/»—4 tonn af srengjum
skemtunar. ! yfir 3,000 mílna vegalengd.
Jæja, ritstjóri góður, eg hefi j Hinar stóru sprengjuflugvél-
sagt mitt álit á Islendingadeg- ar eru sterkasta vopn Banda-
inum á Gimli í ár. Það má vel
vera, að margir séu mér ekki
ríkjanna í þessu stríði. Og mað-
urinn sem gerði framkvæman-
samdóma, en eg segi nú bara lega fjöldaframleiðslu þessara
fyrir mig. Þegar eg er að fljúgandi ferlíkja, hefir því
enda við þetta, er hætt að rigna 1 sögulega þýðingu.
og sólin skín í heiði. Var það Charles E. Sörensen hættir
ekki Einar heitinn Kvaran, sem
talaði um Manitoba sólskinið
aldrei við hálfklárað verk. Ef
þú heimsækir hann i skrifstofu
dýrlega og hvað hann hefði hans í verksmiðjum Fords ná-
stundum þráð það í rigningun- j lægt Detroit, myndurðu kom-
um heima? Hvað sem öðru ast að raun um, að hann hefir
líður höfum við mikið sólskin ^ þar Hkön og uppdrætti að öll-
hér á sléttunum. Og þó að jum þeim stríðsvélum, sem Ford
sumt sé flatt hjá okkur, eins og framleiðir, og áætlanir eru þar
blessað landið, þá er bjart yfir
mörgu, og svo var það á Gimli
mánudaginn þriðja ágúst.
Vertu margblessaður.
Þinn einlægur,
Jón úr Flóanum
um öll borð og bekki.
Yfirstjórn og áætlun fram-
leiðslunnar er gríðarlegt verk,
en Sörensen er geysilegur af-
kastamaður. Hann er hár mað-
Frh. á 8. bls.